Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SK 50/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Staryk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z powództwa I. W.
przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
z udziałem F. K. T. i wspólnicy spółki jawnej w C. i innych,
o ochronę konkurencji i nałożenie kary pieniężnej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 grudnia 2012 r.
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 270
(dwieście siedemdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 19 grudnia 2012 r., rozpoznając apelację
powoda I. W., prowadzącego działalność gospodarczą jako S. P. C. I. W. w K.
2
(powód), zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego Sądu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów z 6 września 2011 r., w ten sposób, że uchylił decyzję Prezesa
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Prezes Urzędu) z 31 grudnia 2008
r., …114/2008 w zakresie punktu I b) 2, I d) 5 oraz I e) 4. Decyzją tą Prezes Urzędu
uznał za praktykę ograniczającą konkurencję zawarcie przez Z. Ch. H. S.A. w C. z
16 przedsiębiorcami niedozwolonego porozumienia ograniczającego konkurencję
na rynku krajowym sprzedaży hurtowej farb, lakierów i wyrobów pomocniczych
polegającego na bezpośrednim ustaleniu cen sprzedaży towarów poprzez ustalenie
cen sprzedaży wyrobów ZCh H. S.A. przez członków sieci dystrybucji, co naruszało
art. 6 ust. 1 pkt 1 uokik. Porozumienie to ustalało minimalną marżę od ceny zakupu
wyrobów ZCh H. S.A., która w przypadku odbiorców hurtowych i sieci detalicznych
wynosiła 2%, a w przypadku odbiorców detalicznych 5%. W dniu 3 sierpnia 2004 r.
ZCh H. S.A. wystawiły powodowi ostatnią fakturę za zakupione przez niego
produkty. W dniu 10 kwietnia 2006 r. wypowiedziano umowę stanowią podstawę
porozumienia. Postępowanie antymonopolowe wszczęto 18 grudnia 2007 r.
Uchylając decyzję Prezesa Urzędu w opisanej powyżej części Sąd
Apelacyjny uwzględnił zarzut naruszenia art. 93 uokik. Dla zastosowania tego
przepisu kluczowe znaczenie ma ustalenie, w którym momencie dochodzi do
zaprzestania stosowania praktyki ograniczającej konkurencję. Sąd Okręgowy
przyjął, że jest nią chwila wypowiedzenia umowy kwalifikowanej jako porozumienie
ograniczające konkurencję. Zdaniem Sądu Apelacyjnego zaprzestanie stosowania
praktyki polegającej na naruszeniu art. 6 ust. 1 pkt 1 uokik ma miejsce wtedy, gdy
strony faktycznie zaprzestały realizacji porozumienia. Termin wszczęcia
postępowania rozpoczyna bieg od końca roku, w którym zaprzestano stosowania
antykonkurencyjnej umowy. Z samego sformułowania „zaprzestano stosowania”
wynika, że chodzi o zaprzestanie działania, a więc faktycznego wykonywania
porozumienia, a nie o formalne istnienie porozumienia. Dla zakończenia
stosowania porozumienia nie jest potrzebne wyraźne, zgłoszone w sposób
formalny, odstąpienie od porozumienia. W przeciwnym razie mogłoby dojść do
sytuacji, w której skutkiem wypowiedzenia umowy porozumienie zostałoby już
zakończone w rozumieniu art. 93 uokik, mimo iż faktycznie byłoby nadal
realizowane. Sąd Apelacyjny odwołał się do wyroku Sądu Najwyższego z 2 lipca
3
2009 r., III SK 10/09, zgodnie z którym zaniechanie stosowania praktyki to
rzeczywiste zaprzestanie zachowania. W przypadku umów, które jedynie określają
zasady współpracy, jak w niniejszej sprawie, często dochodzi do zaniechania
współpracy bez formalnego wypowiedzenia umowy, albowiem strony nie są
zobowiązane do konkretnych zachowań.
W ocenie Sądu drugiej instancji art. 93 uokik miał na celu zharmonizowanie
ochrony przed praktykami ograniczającymi konkurencję na rynku z zasadą
pewności obrotu. Sąd Okręgowy oparł się w swej argumentacji na wyroku TS z 7
stycznia 2004 r. w sprawie C-204/00 Aarlborg Portland, wywodząc, że nie doszło
do upływu terminu z art. 93 uokik, ponieważ zgodnie ze stanowiskiem TSUE tylko
jasny i konkretny przekaz odnośnie zaprzestania udziału w porozumieniu świadczy
o zaniechaniu praktyki ograniczającej konkurencję, a za taki przekaz można uznać
tylko wypowiedzenie umowy. W ocenie Sądu drugiej instancji wymóg jasnego i
konkretnego przekazu ma charakter czysto oceny i nie wynika z żadnych przepisów.
Zaprzestanie jakiejkolwiek współpracy gospodarczej pomiędzy stronami
porozumienia w sposób wystarczający konkretyzuje wolę stron.
Prezes Urzędu zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną w
całości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie art. 93 w związku z art. 6 ust.
1 pkt 1 uokik poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie poprzez
przyjęcie, że rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia z art. 93 uokik, w przypadku
gdy dowodem zawarcia porozumienia jest zawarcie umowy, nie wymaga
wyraźnego oświadczenia przedsiębiorcy, a w szczególności wypowiedzenia umowy
oraz naruszenie art. 479(31a) § 3 k.p.c. poprzez uchylenie decyzji Prezesa Urzędu
w sytuacji braku przesłanek do wydania wyroku uchylającego decyzję RKT-
114/2008. Prezes Urzędu wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania; ewentualnie uchylenie wyroku i oddalenie
apelacji powoda w całości.
Powód w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o oddalenie skargi i
zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Skarga kasacyjna Prezesa Urzędu nie ma uzasadnionych podstaw.
W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, że oczywiście nieuzasadniony jest
zarzut naruszenia art. 479(31a) § 3 k.p.c. poprzez uchylenie decyzji Prezesa
Urzędu, w sytuacji, gdy takie rozstrzygnięcie było konsekwencją wykładni i
zastosowania przez Sąd Apelacyjny przepisów prawa materialnego do ustalonego
w sprawie stanu faktycznego, zaś treść rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji
pokrywa się z motywami leżącymi u jego podstaw.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie
konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 ze zm.) zakazane są
porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub
naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym, polegające m.in. na:
ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub
sprzedaży towarów. Stosownie natomiast do art. 93 tej ustawy - nie wszczyna się
postępowania w sprawie stosowania praktyk ograniczających konkurencję, jeżeli od
końca roku, w którym zaprzestano ich stosowania, upłynął rok.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 93 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 1
uokik należy podkreślić, że jak już wyjaśniono w orzecznictwie i piśmiennictwie,
określony w art. 93 uokik termin wszczęcia postępowania antymonopolowego przez
Prezesa Urzędu (tzw. przedawnienie antymonopolowe), którego upływ skutkuje
wygaśnięciem kompetencji organu ochrony konkurencji do wszczęcia
postępowania antymonopolowego, pełni rolę stabilizującą w obrocie gospodarczym.
Przepis art. 93 uokik konkretyzuje także przesłankę interesu publicznego z art. 1
uokik: ustawodawca przyznając Prezesowi Urzędu daleko idące uznanie co do
konieczności podjęcia interwencji wobec zachowań określonego przedsiębiorcy
(przedsiębiorców) rozstrzygnął jednocześnie w art. 93 uokik, że w interesie
publicznym nie jest podejmowanie przez organ ochrony konkurencji interwencji
wówczas, gdy od momentu zaprzestania naruszania konkurencji przez
przedsiębiorcę (przedsiębiorców) upłynął określony w tym przepisie czas.
Jak zaś wyjaśniono w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 20 lutego
2014 r., III SK 26/13 wygaśnięcie kompetencji Prezesa Urzędu do wszczynania
postępowania w sprawie praktyk ograniczających konkurencję zostało połączone
przez prawodawcę z upływem okresu czasu liczonego od zaprzestania stosowania
5
praktyki. W przypadku porozumień ograniczających konkurencję ze względu na cel,
do których należą porozumienia z art. 6 ust. 1 pkt 1 uokik, zasadniczo sama treść
porozumienia, wsparta oceną kontekstu gospodarczo-prawnego porozumienia,
przesądza o ograniczeniu konkurencji już wskutek samego zawarcia porozumienia.
Dla art. 93 uokik znaczenie ma jednak tylko, czy zaprzestano stosowania
porozumienia. W ocenie Sądu Najwyższego nawet porozumienie, którego celem
jest ograniczenie konkurencji, jest stosowane wówczas, gdy jego strony zachowują
się w sposób odpowiadający poczynionym ustaleniom (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 20 lutego 2014 r., III SK 26/13). Trwanie porozumienia, przy
braku dowodów wskazujących na koordynację rynkową zachowań uczestników
porozumienia bądź pozwalających na domniemanie takiej koordynacji za sprawą
zmniejszenia poziomu niepewności co do zachowań innych uczestników
porozumienia (w zakresie dotyczącym jego treści), nie przesądza, że porozumienie
jest stosowane w rozumieniu art. 93 uokik. Jest to konsekwencją wspomnianego
wcześniej rozróżnienia między samym ograniczeniem konkurencji (do którego w
niektórych przypadkach wystarczy porozumienie się co do koordynacji zachowań) a
stosowaniem praktyki ograniczającej konkurencję.
W sytuacji, gdy jeden z uczestników zaprzestaje wykonywania porozumienia,
nie niweczy to całego porozumienia, ale w stosunku do tego uczestnika zakazanej
praktyki rozpoczyna bieg termin z art. 93 uokik. Nie ma przy tym znaczenia, czy taki
przedsiębiorca złożył odpowiednie oświadczenie innym uczestnikom porozumienia,
aczkolwiek złożenie takiego oświadczenia ułatwia dowód zaprzestania stosowania
praktyki.
Z uzasadnienia Sądu pierwszej instancji wynika, że również przed terminem
ostatniego zakupu od zakładu H. powód nie przestrzegał zasad antykonkurencyjnej
umowy, sprzedając towar po niższych cenach niż ustalono w umowie z zakładami
H.
Stosownie do art. 101a Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej
(poprzednio art. 81 Traktatu WE) niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane są:
wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje związków
przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione, które mogą mieć wpływ na handel
między Państwami Członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie,
6
ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz rynku wewnętrznego, a w
szczególności te, które polegają na ustalaniu w sposób bezpośredni lub pośredni
cen zakupu lub sprzedaży albo innych warunków transakcji.
Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawie C-
204/00 P wyraził – przytoczony przez Sąd pierwszej instancji - pogląd, że jeżeli
przedsiębiorstwo milcząco popiera inicjatywę, która ze względu na swój
antykonkurencyjny charakter jest niezgodna z prawem, nie dystansując się
publicznie od jej treści lub nie zawiadamiając o niej organów administracyjnych, to
skutecznie zachęca do kontynuowania naruszeń i utrudnia jego wykrycie. Ten
współudział stanowi bierny sposób uczestnictwa w naruszeniu, tym samym może
on być podstawą uznania odpowiedzialności tego przedsiębiorstwa. Co więcej,
okoliczność, że przedsiębiorstwo nie stosuje w praktyce uzgodnień zapadłych
podczas spotkania, które miało cel niezgodny z zasadami konkurencji, nie może
zwolnić go od odpowiedzialności za udział w kartelu, chyba że zdystansowało się
ono publicznie od uzgodnień zapadłych w ramach kartelu.
Nie kwestionując tych konstatacji należy zwrócić uwagę, że unijne
orzeczenia zapadają na ogół w odmiennych stanach faktycznych. Wyrok Sądu
(dawniej: Sądu Pierwszej Instancji) z dnia 6 lutego 2014 r. w sprawie T-27/10
zwraca uwagę, że skoro zakaz udziału w praktykach i porozumieniach
antykonkurencyjnych oraz kary, jakie mogą ponieść sprawcy naruszenia, są znane,
to jest normalne, że działania wiążące się z tymi praktykami i porozumieniami
podejmowane są potajemnie, że spotkania odbywają się w tajemnicy, najczęściej w
państwie trzecim, zaś związana z tym dokumentacja jest ograniczona do minimum
(wyrok Trybunału z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawach połączonych C-204/00 P, C-
205/00 P, C-211/00 P, C-213/00 P, C-217/00 P i C-219/00 P Aalborg Portland i in.
przeciwko Komisji, Rec. s. I-123, pkt 55). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem
przestrzeganie rozsądnego terminu w postępowaniach administracyjnych z zakresu
polityki konkurencji stanowi ogólną zasadę prawa, której poszanowanie zapewniają
sądy Unii, zaś zasada ta, inspirowana art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności, została ustanowiona w art. 41 Karty praw
podstawowych.
7
Odnosząc te rozważania do realiów niniejszej sprawy – należy stwierdzić, że
zawierane przez przedsiębiorstwo H. umowy z kontrahentami nie miały charakteru
tajnego, natomiast ceny zakupionych przez odwołującego się towarów – dostępne
były powszechnie w jego magazynach. W tych okolicznościach zaniechanie
dalszych zakupów u organizatora działań antykonkurencyjnych i odstąpienie od
przestrzegania uzgodnionych cen towarów – mogło być zinterpretowane przez Sąd
Apelacyjny jako „zdystansowanie się publicznie od uzgodnień zapadłych w ramach
porozumienia cenowego” i stosowania praktyk ograniczających konkurencję w
rozumieniu art. 93 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i
konsumentów.
Mając powyższe na względzie, na podstawie art. 39814
k.p.c., należało orzec
jak w sentencji wyroku.