Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 49/14
POSTANOWIENIE
Dnia 6 sierpnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa "P." Spółki z o.o. w W.
przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej […],po
rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 6 sierpnia 2014 r.,
zażalenia strony pozwanej na wyrok Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 14 marca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i pozostawia rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania zażaleniowego w orzeczeniu
kończącym sprawę w instancji.
UZASADNIENIE
2
Powódka Przedsiębiorstwo P. sp. z o.o. wniosło o zasądzenie od
pozwanego Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej […] kwoty
450 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 28 stycznia 2012 r. tytułem
zwrotu wadium, na postawie bezpodstawnego wzbogacenia.
Postanowieniem z dnia 25 marca 2012 r. Sąd Okręgowy w W. odrzucił pozew, gdyż
ocenił, że wyłączny sposób dochodzenia roszczeń z tytułu wadium normują art.
180-198 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (jedn.
tekst: Dz.U. z 2010 r., Nr 113, poz. 759, ze zm. dalej: „p.z.p.”), a wyrokiem Krajowej
Izby Odwoławczej z dnia 30 września 2011 r. zostało oddalone odwołanie powódki
dotyczące zwrotu wadium,
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 4 października 2012 r. w wyniku
zażalenia powódki zmienił zaskarżone postanowienie i odmówił odrzucenia pozwu.
Swe rozważania odniósł do jego zdaniem bezspornego stanu faktycznego sprawy.
Wskazał, że postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego w trybie przetargu
nieograniczonego zostało wszczęte w dniu 15 czerwca 2011 r. a więc pod rządami
ustawy - Prawo zamówień publicznych, w brzmieniu nadanym jej ustawą
nowelizującą z dnia 2 grudnia 2009 r., która weszła w życie dnia 29 stycznia 2010 r.
(Dz.U. Nr 223, poz. 1778). Odwołując się do postanowienia Sądu Najwyższego z
dnia 7 maja 2010 r., V CSK 456/09, LEX nr 599571, wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 13 października 2011 r., V CSK 475/10, LEX nr 1108492 i do
znowelizowanych art. 179 i 180 p.z.p. wyraził pogląd, że wykonawcy, którego
wadium zostało niezasadnie zatrzymane, służą środki ochrony prawnej
przewidziane w Prawie zamówień publicznych, co nie wyklucza jednak możliwości
domagania się przez niego przed sądem powszechnym zwrotu tego świadczenia
tytułem bezpodstawnego wzbogacenia. Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej
oddalający odwołanie powoda przesądził jedynie o tym, że zatrzymanie przez
pozwanego wadium nastąpiło zgodnie z przepisami ustawy Prawo zamówień
publicznych, co stanowi jedną z przesłanek roszczenia i może rzutować na
rozstrzygniecie merytoryczne sprawy, ale nie na odmowę jej rozpoznania przez sąd
powszechny.
Po rozpoznaniu sprawy wyrokiem z dnia 13 lutego 2013 r. Sąd Okręgowy
w W. oddalił powództwo, wskazując, że w sprawie sporna była zasada
3
odpowiedzialności strony pozwanej, natomiast okoliczności faktyczne istotne dla
rozstrzygnięcia sporu miały w istocie charakter bezsporny.
Jako takie okoliczności wskazał: że ogłoszeniem z dnia 15 czerwca 2011 r.
pozwana wszczęła postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego
prowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego w przedmiocie robót
budowlanych. Strona powodowa przystąpiła do tego postępowania przez złożenie
ofert wnosząc zarazem wadium w postaci gwarancji ubezpieczeniowej na łączną
kwotę 450.000 zł. Pismem z dnia 26 sierpnia 2011 r. pozwana na podstawie art. 26
ust. 3 w zw. z art. 24 ust. 2 pkt 4 p.z.p. wezwała powódkę do uzupełnienia braków
złożonych ofert, wskazując szczegółowo, w jakim zakresie nie spełniają one
wymogów specyfikacji istotnych warunków zamówienia, wyznaczając jej
jednocześnie ostateczny termin na uzupełnienie tych braków do dnia 5 września
2011 r. i pouczając, że jeśli braki te nie zostaną usunięte w terminie, to strona
pozwana zatrzyma wadium na podstawie art. 46 ust. 4a p.z.p. Powódka
ustosunkowała się do pisma pozwanego.
Następnie w dniu 9 września 2011 r. strona pozwana zawiadomiła powódkę
o wyniku przedmiotowego postępowania o udzielenie zamówienia publicznego,
a także o fakcie wykluczenia jej z niego na podstawie art. 24 ust. 2 pkt 4 p.z.p.,
ze względu na niewskazanie, że spełnia ona warunki udziału w postępowaniu.
W piśmie tym pozwana wskazała, że powódka nie usunęła braków złożonych ofert
ze względu na nieprzedstawienie dokumentu, iż robota budowlana pod nazwą
„Budowa topialni żeliwiakowej w K. S.A." została wykonana zgodnie z zasadami
sztuki budowlanej i prawidłowo ukończona, niepodanie informacji o powierzchni
budynków w zakresie zadania 1, 2, 4, 5 i 6, niewykazanie, osoby posiadającej
doświadczenie przy budowie co najmniej jednej stacji paliw, gdyż udzielone
wyjaśnienia nie dowodziły, że wykonana robota pod nazwą „P. - wymiana
zbiorników paliwowych. Modernizacja peronów i zadaszenia" była budową
w rozumieniu art. 3 ustawy prawo budowlane. Jednocześnie pozwana powołując
się na przepis art. 46 ust. 4 a ustawy p.z.p. zatrzymała wadium, zaś oferty
w zakresie zadań nr 1, 2, 4, 5 i 6 odrzuciła.
4
Powódka zakwestionowała prawidłowość tej decyzji pozwanego i złożyła
odwołanie do Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej. Wyrokiem z dnia 30 września
2011 r. wydanym w sprawie o sygn. akt KIO …/11, Krajowa Izba Odwoławcza
oddaliła odwołanie powódki, uznając zatrzymanie wadium za uzasadnione, gdyż
powódka nie uzupełniła braków złożonych ofert wskazanych w wezwaniu
pozwanego z dnia 26 sierpnia 2011 r. Od wyroku Krajowej Izby Odwoławczej
strona powodowa nie wniosła skargi do sądu powszechnego.
W tym stanie rzeczy, jego zdaniem należało uznać, że w sprawie kwestia
legalności zatrzymania wadium przez pozwanego została już przesądzona
wyrokiem Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 30 września 2011 roku. Przedmiotem
tej oceny była bowiem prawidłowość czynności pozwanego polegającej
na zatrzymaniu wadium, a mianowicie, czy zamawiający postąpił zgodnie
z unormowaniami zawartymi w art. 46 ust. 4a w zw. z art. 26 ust. 3 i art. 25 ust. 1
p.z.p. W rezultacie, doszedł do wniosku, że wyrok Krajowej Izby Odwoławczej
przesądził, iż zatrzymanie przez pozwanego wadium nastąpiło zgodnie
z przepisami ustawy - Prawo zamówień publicznych, odwołując się przy tym do
poglądu prawnego Sądu Apelacyjnego zawartego w uzasadnieniu postanowienia
odmawiającego odrzucenia pozwu.
Sąd Okręgowy podniósł, że zgodnie z art. 197 ust. 1 p.z.p. orzeczenie
Krajowej Izby Odwoławczej ma moc prawną na równi z wyrokiem sądu
powszechnego. Skoro wyrok taki ma taką samą moc, jak wyrok sądu
powszechnego, to orzeczenie to stosownie do art. 365 § 1 k.p.c. wiąże Sąd
rozpoznający niniejszy spór. Wyraził pogląd, że moc wiążąca prawomocnego
orzeczenia zapadłego między tymi samymi stronami w innej sprawie polega
na zakazie dokonywania ustaleń i ocen prawnych sprzecznych z ustaleniami
i ocenami dokonanymi w sprawie już osądzonej (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 28.03.2012 r., II UK 327/11, LEX nr 1214585 i wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 20.09.2011 r., I BU 2/11, LEX nr 1101320).
Niezależnie od związania wyrokiem Krajowej Izby Odwoławczej z dnia
30 września 2011 r., odwołując się do niespornego stanu faktycznego sprawy,
podniósł, że podziela ocenę prawną sprawy dokonaną przez Krajową Izbę
5
Odwoławczą. Podkreślił przy tym, że sama powódka wyjaśniła na rozprawie przed
tym organem, że nie złożyła listu referencyjnego z dnia 20 czerwca 2011 r.,
potwierdzającego prawidłowe wykonanie i zakończenie objętych nim robót, bowiem
przez niedopatrzenie pracownika, do oferty załączony został inny dokument z dnia
17 czerwca 2009 r. Podkreślił, że brak złożenia wymaganego dokumentu
w zakreślonym w wezwaniu terminie wywołuje skutek w postaci wykluczenia
wykonawcy z postępowania na podstawie art. 24 ust. 2 pkt 4 p.z.p., niezależnie od
faktycznych przyczyn, które dodatkowo leżały po stronie samego wykonawcy.
W rezultacie Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do stwierdzenia naruszenia
przez zamawiającego w toku postępowania art. 24 ust. 2 pkt 4, art. 7 ust. 1 oraz
w konsekwencji art. 46 ust. 4a p.z.p. W rezultacie przyjął, że powódka nie jest
uprawniona do domagania się od pozwanego zwrotu wartości wadium na
podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, albowiem nie została
zrealizowana zasadnicza przesłanka tej odpowiedzialności, tj. brak bezprawności
działania strony pozwanej. Oddalił wnioski dowodowe powódki zgłoszone w pozwie
o przeprowadzenie dowodów z zeznań świadków, uznając je za bezprzedmiotowe,
skoro okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia sprawy miały charakter
bezsporny. Oddalił także wniosek strony powodowej o dopuszczenie dowodu
z dokumentu w postaci opinii prawnej stanowiącej załącznik do pisma powódki
z dnia 11 stycznia 2013 r. Wskazał, że zgodnie z art. 227 k.p.c. przedmiotem
ustaleń w toku postępowania dowodowego są jedynie fakty, a nie poglądy prawne.
Potraktował tą opinię prawną jako pogląd prawny zaprezentowany przez stronę
powodową, którego nie podzielił.
Powódka w apelacji w pierwszej kolejności wniosła o zmianę zaskarżonego
wyroku i uwzględnienie powództwa, a ewentualnie, w razie uznania przez Sąd
drugiej instancji, że zachodzą podstawy do uchylenia wyroku o wydanie takiego
orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, Domagała się także
przeprowadzenia dowodu z przesłuchania trzech świadków zawnioskowanych
w pozwie.
Wyrokiem z dnia 14 marca 2014 r Sąd Apelacyjny w uwzględnieniu apelacji
powódki uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania,
6
ze względu na nierozpoznanie przez Sąd pierwszej instancji istoty sprawy
Zakwestionował związanie w sprawie wyrokiem Krajowej Izby Odwoławczej z dnia
30 września 2011 r. Podniósł, że pojęcie „prawomocność” jest atrybutem tylko
orzeczeń sądowych i w rezultacie Sąd Okręgowy przyjmując związanie Krajowej
Izby odwoławczej nie zbadał czy istniała materialno-prawna podstawa zatrzymania
wadium określona w art. 46 ust 4 p.z.p. W zażaleniu na ten wyrok pozwany wniósł
o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania, zarzucając naruszenie art. 3941
§ 11
k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W uzasadnieniu projektu nowelizacji art. 3941
§ 11
k.p.c. dokonanej ustawą
z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381) - wskazano, że kompetencja do
uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania jest nadużywana przez sądy drugiej instancji i to także obecnie,
gdy obowiązujący model postępowania cywilnego zakłada, że druga instancja jest
instancją merytoryczną, w ramach której rozpoznanie sprawy powinno nastąpić
ex novo i prowadzić do wydania rozstrzygnięcia kończącego spór pomiędzy
stronami.
Zgodnie z art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. uchylenie wyroku połączone
z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji
może nastąpić w razie stwierdzenia nieważności postępowania przed sądem
pierwszej instancji i zniesienia postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością,
nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji oraz wtedy, gdy wydanie
wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Zażalenie
na orzeczenie kasatoryjne sądu drugiej instancji ma służyć skontrolowaniu,
czy zostało ono prawidłowo wydane w jednej z wymienionych wyżej sytuacji.
Przy jego rozpoznawaniu Sąd Najwyższy nie bada istoty sprawy, lecz jedynie
ocenia, czy stwierdzone przez sąd odwoławczy okoliczności są tymi, które
w świetle art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. usprawiedliwiają wydanie orzeczenia
kasatoryjnego, zamiast - co powinno być regułą - kończącego postepowanie
w sprawie.
7
Środek odwoławczy unormowany w art. 3941
§ 11
k.p.c., przy całej swojej
specyfice, pozostaje zażaleniem; nie służy zatem ocenie prawidłowości czynności
procesowych sądu podjętych w celu wydania rozstrzygnięcia co do istoty sprawy,
ani także zaprezentowanego przez ten sąd poglądu na temat wykładni prawa
materialnego mającego zastosowanie w sprawie. Kontrola Sądu Najwyższego
o określonych wyżej granicach nie zmierza do oceny zasadności żądania pozwu,
ani także apelacji i nie polega na merytorycznym badaniu stanowiska sądu drugiej
instancji, co do przepisów prawa materialnego mających zastosowanie w sprawie
(za postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2013 r., II CZ 86/13,
LEX nr 1421807).
Sąd drugiej instancji był związany swym postanowieniem zmieniającym
postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 25 maja 2012 r. i odmawiającym
odrzucenia pozwu z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, skoro sam je wydał
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2009 r., V CSK 405/08, OSNC-ZD
2010, nr 2, poz. 44). Trafnie więc w zaskarżonym wyroku Sąd Apelacyjny nie
zajmował się tą kwestią, a więc pozostawała ona poza zakresem zaskarżonego
rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego. Pojęcie istoty sprawy dotyczy jej aspektu
materialnego i w tej jedynie płaszczyźnie w ramach rozpoznawanego zażalenia,
mógł być oceniany zarzut jej nierozpoznania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
12 września 2002 r., IV CKN 1298/00, Lexis Nexis nr 378991).
W tym stanie rzeczy należało rozważyć, czy Sąd pierwszej instancji
rzeczywiście nie rozpoznał istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c.).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że do nierozpoznania
istoty sprawy dochodzi wtedy, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie
odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania
materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony,
bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa
unicestwiająca roszczenie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 1936 r.,
C 1839/36, Zb. Orz. 1936, poz. 315; postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia
23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22, z dnia 15 lipca
1998 r. II CKN 838/97, LEX nr 50750, z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, LEX
nr 519260; wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP
8
2003, nr 3, poz. 36, z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, LEX nr 178635,
z dnia 12 listopada 2007 r., I PK 140/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2).
Wprawdzie Sąd pierwszej instancji przyjął, że jest związany wyrokiem
Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 30 września 2011 r., oddalającym odwołanie
powódki od zatrzymania przez pozwanego wadium i zakwestionował ten pogląd
Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku, niemniej w okolicznościach sprawy nie
oznaczało to jeszcze, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy.
Trzeba bowiem zwrócić uwagę, że Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu postanowienia
z dnia 4 października 2012 r. sam wyraził odmienny pogląd prawny, że „wyrok
Krajowej Izby Odwoławczej oddalający odwołanie powoda przesądził jedynie o tym,
że zatrzymanie przez pozwanego wadium nastąpiło zgodnie z przepisami ustawy
Prawo zamówień publicznych, co stanowi jedną z przesłanek roszczenia i może
rzutować na rozstrzygniecie merytoryczne sprawy”.
Przede wszystkim jednak - abstrahując od związania - Sąd pierwszej
instancji szeroko badał, czy zachodziły okoliczności, które w świetle hipotezy normy
zawartej w art. 46 ust 4a p.z.p. uzasadniały zatrzymanie wadium przez stronę
pozwaną, tj. także rozpoznawał przesłankę bezpodstawności wzbogacenia,
a pozostałe wymagania tej podstawy odpowiedzialności nie budziły zastrzeżeń
stron. Przedstawiając w tej materii bezsporne fakty ocenił, że nie stanowią
one wystarczającej podstawy do zastosowania art. 405 i następnych k.c.
Ewentualna niezupełność wziętych pod uwagę okoliczności faktycznych, w świetle
przedstawionej przez Sąd Apelacyjny judykatury dotyczącej wykładni art. 46 ust. 4a
p.z.p., nie dawała podstawy do przyjęcia. nierozpoznania istoty sprawy przez Sąd
pierwszej instancji.
Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe w pełnym zakresie
poza przesłuchaniem trzech świadków, zawnioskowanych w pozwie. Jeżeli więc
Sąd Apelacyjny stał na stanowisku, że nie jest związany wyrokiem Krajowej Izby
Odwoławczej z dnia 30 września 2011 r., to nic nie stało na przeszkodzie, aby ten
dowód przeprowadzić w postepowaniu drugoinstancyjnym.
Skoro więc zażalenie okazało się uzasadnione, to należało orzec jak
w sentencji, na podstawie art. 39815
§ 1 w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c.
9