Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 255/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Przemysław Kalinowski (przewodniczący)
SSN Andrzej Ryński
SSN Dorota Rysińska (sprawozdawca)
Protokolant Jolanta Włostowska
w sprawie Z. Z.
skazanego z art. 286 § 1 w zw. z art. 294 § 1 w zb. z art. 270 § 1 w zw. z art. 11 § 2
i art. 12 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu, w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w dniu 25 września 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich
od wyroku Sądu Okręgowego w G.
z dnia 30 lipca 2012 r.
uchyla wyrok w zaskarżonej części, dotyczącej orzeczenia
nakładającego na Z. Z., z mocy art. 46 § 1 k.k., obowiązek
naprawienia szkody na rzecz P. Spółka z o.o. z siedzibą w P. oraz
P. Spółka J. z siedzibą w B.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 30 lipca 2012 r. Sąd Okręgowy w G. uznał Z. Z. za winnego
tego, że:
I. w krótkich odstępach czasu w okresie od dnia 19 sierpnia 2011 r. do dnia 24
sierpnia 2011 r. w miejscowości B., w wykonaniu z góry powziętego zamiaru i w
celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadził P. Sp. z o.o. do
niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości poprzez
przekazanie towaru w postaci produktów naftowych o łącznej wartości 269.150
zł, po uprzednim wprowadzeniu pracowników tej spółki w błąd co do faktu
uiszczenia przedpłat na zamówiony towar przez przesyłanie za pośrednictwem
faksu uprzednio przez siebie podrobionych, w celu użycia jako autentyczne,
dokumentów w postaci potwierdzeń dokonania przelewów bankowych
generowanych z systemu bankowości elektronicznej na szkodę wymienionej
spółki,
tj. czynu z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w
zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k., za który skazał go na karę 2 lat
pozbawienia wolności oraz 500 stawek dziennych grzywny przy ustaleniu
wysokości jednej stawki na 20 zł,
oraz tego, że:
II. w krótkich odstępach czasu w okresie od 28 grudnia 2011 roku do dnia 26
stycznia 2012 roku w miejscowości B., w wykonaniu z góry powziętego zamiaru
i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadził P. Sp. J. do
niekorzystnego rozporządzenia mieniem poprzez przekazanie towaru w postaci
oleju napędowego o łącznej wartości 197.040,40 zł, po uprzednim
wprowadzeniu pracowników tej spółki w błąd co do faktu uiszczenia przedpłat
na zamówiony towar poprzez przesyłanie za pośrednictwem faksu uprzednio
przez siebie podrobionych, w celu użycia jako autentyczne, dokumentów w
postaci potwierdzeń dokonania przelewów bankowych generowanych z
systemu bankowości elektronicznej na szkodę wymienionej spółki,
tj. czynu z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w
zw. z art. 12 k.k., za który skazał go na karę roku i 4 miesięcy pozbawienia wolności
oraz 500 stawek dziennych grzywny po 20 zł za stawkę.
3
Na mocy art. 85 k.k., art. 86 § 1 i 2 k.k. Sąd Okręgowy orzekł wobec Z. Z.
karę łączną 2 lat pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawiesił na
okres próby 5 lat oraz łączną karę 600 stawek dziennych grzywny, przy przyjęciu 20
zł za jedną stawkę.
W pkt V wyroku Sąd Okręgowy na podstawie art. 46 § 1 k.k. orzekł od
oskarżonego na rzecz pokrzywdzonych obowiązek naprawienia szkody w kwotach:
- 118.951,36 zł na rzecz P. Sp. z o.o. oraz
- 193.040 zł na rzecz P Sp. J.
Ponadto Sąd orzekł o dowodach rzeczowych oraz o kosztach procesu.
Powyższy wyrok uprawomocnił się wobec cofnięcia apelacji przez obrońcę i
pozostawienia jej bez rozpoznania postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 11
grudnia 2012 r.
Obecnie wyrok ten, w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w pkt V, tj. w
części nakładającej, na podstawie art. 46 § 1 k.k., na Z. Z. obowiązek naprawienia
szkody, zaskarżył kasacją, wniesioną na korzyść oskarżonego, Rzecznik Praw
Obywatelskich. W skardze tej wyrokowi zarzucił „rażące i mające istotny wpływ na
jego treść naruszenie prawa karnego procesowego, to jest art. 343 § 7 k.p.k. w zw.
z art. 335 § 1 k.p.k., polegające na uwzględnieniu przez Sąd Okręgowy w G.
sprzecznego z wymogami prawa wniosku prokuratora o skazanie oskarżonego bez
przeprowadzenia rozprawy i wydaniu wyroku zgodnego z tym wnioskiem, w
zakresie proponowanego obowiązku naprawienia szkody w sytuacji, gdy o
roszczeniach wynikających z popełnionych przez skazanego przestępstw
prawomocnie orzekł już wcześniej Sąd Okręgowy w W. w postępowaniu o sygn. III
Nc …/11 nakazem zapłaty z dnia 7 listopada 2011 r., a także Sąd Okręgowy w L. w
postępowaniu o sygn. IX GNc … /12 nakazem zapłaty z dnia 12 marca 2012 r., w
konsekwencji czego doszło do rażącego naruszenia przepisu prawa procesowego -
art. 415 § 5 k.p.k.” Na podstawie tego zarzutu autor kasacji wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku w części dotyczącej zobowiązania Z. Z. do naprawienia
szkody (punkt V orzeczenia). Zasadniczy wniosek kasacji został opatrzony
wnioskiem dodatkowym o przeprowadzenie przez Sąd Najwyższy dowodu z
dokumentów znajdujących się w aktach spraw o sygn. IX GNc …/12 Sądu
Okręgowego w L., oraz o sygn. III Nc …/11 Sądu Okręgowego w W.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest w stopniu oczywistym zasadna.
Przepis art. 415 § 5 k.p.k. zawiera tzw. regułę antykumulacyjną, która
zabrania orzekania przez sąd m.in. obowiązku naprawienia szkody wówczas, gdy
roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego
postępowania lub o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono. Rzecz jasna, chodzi o
zakaz rozstrzygania w postępowaniu karnym o obowiązku naprawienia takiej
szkody, wynikającej z popełnienia przestępstwa, co do której zachodzi tożsamość
zarówno przedmiotowa, jak i podmiotowa, w porównaniu z roszczeniem, o które
toczy się lub co do którego prawomocnie już rozstrzygnięto w innym postępowaniu.
Niedopuszczalne jest więc nałożenie na oskarżonego w postępowaniu karnym m.in.
obowiązku określonego w art. 46 § 1 k.k., które we wskazanej powyżej sytuacji
prowadzi do bezpodstawnego mnożenia tytułów egzekucyjnych. Znaczenie
opisanego zakazu dla prawidłowego wyrokowania w przedmiocie kształtowania
odpowiedzialności karnej oskarżonego za popełnione przestępstwo, z którego
wynika szkoda, jest bezdyskusyjne, co oznacza, że orzekający sąd, niezależnie od
przyjętego w sprawie trybu rozpoznania sprawy, obowiązany jest badać nie tylko to,
w jakim zakresie wynikająca z przestępstwa realna szkoda nie została do chwili
wyrokowania naprawiona, ale także i to, czy w innym postępowaniu nie jest
rozstrzygane lub wręcz nie rozstrzygnięto już prawomocnie o roszczeniu
odpowiadającym szkodzie wynikającej z przestępstwa, i to niezależnie od tego, czy
prowadzona w związku z tym egzekucja przyniosła rezultaty.
W nawiązaniu, należy przyznać rację Rzecznikowi Praw Obywatelskich, gdy
w zarzucie kasacji podnosi, że Sąd Okręgowy rozpoznający złożony przez
prokuratora, w trybie art. 335 § 1 k.p.k., wniosek o wydanie bez przeprowadzenia
rozprawy wyroku skazującego Z. Z. i wymierzenie mu uzgodnionych z nim kar i
środka karnego, dopuścił się rażącego naruszenia przepisów art. 343 § 7 k.p.k. w
zw. z art. 335 § 1 k.p.k. Sąd bowiem zaaprobował ten wniosek w zakresie
proponowanego obciążenia oskarżonego obowiązkiem naprawienia szkody –
uwzględniającego w rozmiarze jedynie wartość dokonanych przez oskarżonego
wpłat należności, z tytułu tej szkody, na rzecz pokrzywdzonych Spółek – w sytuacji,
gdy nie miał ku temu wystarczających podstaw. W sprawie jest bowiem ewidentne –
5
i to niezależnie od ustalonych obecnie faktów procesowych, trafnie wskazanych w
dalszej części zarzutu kasacyjnego – że orzekający Sąd dysponował wiedzą, iż
przynajmniej jeden z pokrzywdzonych w niniejszej sprawie podmiotów wystąpił na
drogę sądową w związku ze szkodą wynikłą z popełnionego przez oskarżonego
przestępstwa, ustalonego w niniejszej sprawie. O wiedzy Sądu Okręgowego w tym
zakresie świadczy wprost treść pisemnych motywów zaskarżonego wyroku. Z
odwołaniem się do zalegających w aktach dokumentów, wskazano w nich wszak,
że w związku z dokonanym przez Z. Z. wyłudzeniem produktów naftowych,
związanym z zawarciem przez niego, jako prezesa zarządu Pl. Spółki z o.o., umowy
na ich sprzedaż i dostawę – z dnia 17 maja 2011 r., nr 611/2011, ze Spółką P.
podmiot ten w dniu 19 września 2011r., po uzupełnieniu weksla in blanco na kwotę
zadłużenia, wystąpił z powództwem przeciwko dłużnej spółce oraz Z. Z., odnośnie
której to należności prowadzona była egzekucja komornicza. Do uzyskania
analogicznej wiedzy odnośnie do dochodzenia roszczenia przez drugi z
pokrzywdzonych podmiotów Sąd Okręgowy nie dążył.
W konsekwencji Sąd Okręgowy nad opisanymi informacjami przeszedł do
porządku, gdy tymczasem jest oczywiste, że w trakcie rozpoznania wniosku o
wydanie wyroku bez przeprowadzenia rozprawy powinien był szczegółowo wyjaśnić
wynikające z tych informacji kwestie, mające znaczenie z punktu widzenia treści
unormowania art. 415 § 5 k.p.k. Ewentualne dokonanie niezbędnych ustaleń
dawało możliwość rozpoznania sprawy we wszczętym trybie konsensualnym, przy
wykorzystaniu potencjalnej możliwości zmodyfikowania przez prokuratora i
uzgodnienia z oskarżonym tak zmodyfikowanego wniosku, złożonego w
omawianym zakresie wadliwie. Brak takiego postąpienia niweczył natomiast
możliwość dalszego procedowania w trybie konsensualnym i obligował do
skierowania sprawy do rozpoznania na zasadach ogólnych (art. 347 § 7 k.p.k.). Nie
jest bowiem dopuszczalne zaaprobowanie przez sąd wniosku złożonego na
podstawie art. 335 § 1 k.p.k., choćby między stronami uzgodnionego, jeżeli jego
treść nie odpowiada obowiązującym przepisom prawa. Naruszenie wymienionych
powyżej przepisów prawa procesowego miało zatem charakter rażący i wywarło
istotny wpływ na treść wyroku Sądu Okręgowego w zaskarżonej części, skoro do
uwzględnienia omawianego wniosku, w zakresie nałożenia obowiązku naprawienia
6
szkody na rzecz obu podmiotów pokrzywdzonych, doszło z jaskrawym uchybieniem
art. 415 § 5 k.p.k.
Ocenę co do zasadniczej wady wydanego orzeczenia z punktu widzenia
treści wymienionego art. 415 § 5 k.p.k. potwierdzają okoliczności wynikające z akt
spraw III Nc …/11 Sądu Okręgowego w W. oraz IX GNc …/12 Sądu Okręgowego w
L., z których dowód Sąd Najwyższy przeprowadził na wniosek przedłożony w
kasacji.
Z akt pierwszej z tych spraw, III Nc …/11, wynika, że w dniu 7 listopada 2011 r.
wydano nakaz zapłaty zobowiązujący spółkę Pl. i Z. Z. solidarnie, do zapłaty kwoty
271.169, 33 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 23 września 2011 r. na rzecz spółki
P., i nakaz ten uprawomocnił się przed dniem wydania w niniejszej sprawie wyroku
skazującego. Z kolei z akt drugiej ze spraw, IX GNc… /12, wynika, że nakazem
zapłaty z dnia 12 marca 2012 r., prawomocnym również przed datą wyrokowania w
niniejszej sprawie, zobowiązano spółkę Pl. do zapłaty spółce P. s.j. kwoty
197.040,04 zł. z odsetkami ustawowymi. Analiza treści wniesionych w obu tych
sprawach pozwów i dołączonych do nich dokumentów wykazuje, że rozstrzygnięte
w obu postępowaniach roszczenia powodowych spółek – będących podmiotami
pokrzywdzonymi w niniejszej sprawie – odpowiadały szkodzie wyrządzonej przez Z.
Z. przypisanymi mu zaskarżonym wyrokiem przestępstwami. Źródłem każdego z
tych roszczeń była umowa sprzedaży produktów naftowych, zawarta z każdą z
wymienionych spółek przez Pl. Spółkę z o.o., działającą przez prezesa zarządu Z.
Z., i fakt niewywiązania się z zapłaty za dostarczone, w myśl tych umów i
wystawionych faktur, produkty. Jak już wspomniano, te właśnie dokumenty znalazły
się w podstawie dowodowej wyroku skazującego Z. Z. Nie ulega więc wątpliwości,
że roszczenia, o których rozstrzygnięto prawomocnie w innych postępowaniach
wynikały z popełnienia przypisanych oskarżonemu przestępstw, a oceny tej nie
zmienia ani różnica kwotowa między wartością szkody ustaloną w zakresie
przestępstwa opisanego w pkt. I a roszczeniem zasądzonym w sprawie III Nc …/11
Sądu Okręgowego w W. (obejmującym także żądane odsetki za zwłokę w zapłacie
części należności), ani też wskazana w tej sprawie podstawa powództwa – z tytułu
weksla podpisanego przez Z. Z., jako prezesa zarządu Spółki Pl .oraz działającego
dodatkowo jako osoba fizyczna udzielająca poręczenia. Bez wątpienia bowiem do
7
wypełnienia weksla przez spółkę P. doszło w związku z brakiem zapłaty należności
wynikających z faktur wystawionych za dostarczone towary, które – jak ustalono w
niniejszym postępowaniu karnym, oskarżony wyłudził przy pomocy wprowadzenia w
błąd pracowników pokrzywdzonej spółki co do dokonania za nie płatności. Z
omawianej perspektywy nie ma również znaczenia fakt, że w postępowaniu w
sprawie IX GNc …/12 zasądzenie roszczenia na rzecz Spółki P. s.j. nastąpiło nie od
Z. Z. bezpośrednio, a od Spółki z o.o. Pl. Należy tu podzielić pogląd Rzecznika
Praw Obywatelskich, przyjęty za stanowiskiem Sądu Najwyższego w wyroku z dnia
26 lutego 2014 r., w sprawie III KK 429/13, lex 1446451 (zob. także przywołane tam
judykaty), w myśl którego przy zachowaniu tożsamości przedmiotowej roszczenia,
jako wynikającego z popełnienia przestępstwa, warunek łączności podmiotowej
zobowiązania do spełnienia świadczenia spełniony jest także w sytuacji, gdy nakaz
zapłaty w postępowaniu nakazowym wydano w stosunku do spółki, za której
zobowiązania – na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. – odpowiadają solidarnie
członkowie zarządu, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna.
Oskarżony Z. Z. był prezesem zarządu jednoosobowej spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością Pl.; nie ulega zatem wątpliwości, że tytuł wykonawczy uzyskany
przez pokrzywdzony podmiot w postępowaniu nakazowym daje podstawę do
egzekwowania zasądzonego roszczenia także z osobistego majątku oskarżonego.
Powyższe względy zdecydowały o uznaniu za w pełni zasadny wniosku
kasacji o uchylenie wyroku w zaskarżonej części, dotyczącej nałożenia na Z. Z.
obowiązku naprawienia szkody, o którym mowa powyżej, i to bez potrzeby
przekazywania sprawy do ponownego rozpoznania. Wadliwość opisanego
rozstrzygnięcia, które nie powinno zapaść, ma charakter ewidentny i nie wymaga
dokonywania dodatkowych ustaleń, czy ocen w ponowionym postępowaniu, jak też
ponownego podjęcia (i to przecież tylko z uwzględnieniem kierunku na korzyść
skazanego) negocjacji między prokuratorem a oskarżonym co do pozostałych
rozstrzygnięć wyroku zapadłego w trybie konsensualnym.
Z tych zatem powodów Sąd Najwyższy, uwzględniając kasację w trybie
określonym przepisem art. 535 § 5 k.p.k., orzekł, jak w wyroku.
8