Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 72/14
POSTANOWIENIE
Dnia 10 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z wniosku wierzyciela Banku Spółdzielczego w W.
przy uczestnictwie dłużnika M. M.
o nadanie klauzuli wykonalności,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 10 października 2014 r.
na skutek zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w K.
postanowieniem z dnia 30 czerwca 2014 r.,
"Czy art. 98 ust. 2 Prawa bankowego stanowi podstawę do
wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego przeciwko następcom
prawnym (z tytułu spadkobrania) dłużnika banku?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
UZASADNIENIE
Wątpliwości prawne Sądu Okręgowego, przedstawiającego zagadnienie
prawne, powstały w związku z następującym stanem faktycznym.
Kredytobiorca zawarł z bankiem umowę kredytową w 2007 r.; zmarł
w 2009 r. i w związku z tym zapadło postanowienie o stwierdzeniu nabycia po nim
spadku. Spadek nabyła z dobrodziejstwem inwentarza żona zmarłego. W 2003 r.
bank - kredytobiorca wystawił bankowy tytuł egzekucyjny b.t.e. przeciwko następcy
prawnemu kredytobiorcy (jego żonie) i wystąpił o nadanie temu tytułowi klauzuli
wykonalności. Sąd Rejonowy oddalił wniosek Banku wyjaśniając, że bankom nie
przysługuje uprawnienie do wystawiania b.t.e. przeciwko spadkobiercom ich
dłużnika, co najwyższej mogą one wystąpić o nadanie klauzuli wykonalności b.t.e.,
wystawionemu już przeciwko kredytobiorcy.
Rozpoznając zażalenie banku, Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na rozwój
dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego w tej materii, dopuszczającego
możliwość wystawiania b.t.e. przeciwko spadkobiercy kredytobiorcy, który zawarł
z bankiem umowę kredytu i złożył oświadczenie o poddaniu się egzekucji (art. 97
ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.- Prawo bankowe; Dz.U. z 2002 r., nr 72,
poz. 665 ze zm.; cyt. dalej jako „prawo bankowe z 1997 r.”). Sąd Okręgowy
wskazał jednak na wyrażane w literaturze odmienne stanowisko i zdecydowaną
krytykę tej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Najwyższy nie dostrzega potrzeby rozstrzygania przedstawionego
przez Sąd Okręgowy zagadnienia jednego z następujących powodów.
We wstępnej części postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 30 czerwca
2014 r. znalazło się pytanie, czy art. 98 ust. 2 prawa bankowego może stanowić
podstawę do wystawienia b.t.e. przeciwko następcom prawnym (spadkobiercom
dłużnika banku). Natomiast z części motywacyjnej tego postanowienia wynika,
że wątpliwości Sądu mają zasięg znacznie szerszy, ponieważ odnoszą się w ogóle
do kwestii dopuszczalności wystawienia przez bank de lege lata b.t.e. przeciwko
3
spadkobiercom osoby, która dokonała czynności bankowej bezpośrednio
z bankiem i złożyła oświadczenie o poddaniu się egzekucji, a przed śmiercią tej
osoby bank nie wystawił przeciwko niej b.t.e. (s. 2-3 uzasadnienia postanowienia).
Oznacza to, że treść ostatecznie przedstawionego Sądowi Najwyższemu
zagadnienia prawnego zasadniczo nie odpowiada problemowi, którego sposób
rozwiązania spowodował istotne wątpliwości prawne po stronie Sądu. Świadczy
o tym dokonany w uzasadnieniu postanowienia przegląd wypowiedzi Sądu
Najwyższego w analizowanej materii. Nie istnieje zatem potrzeba prawna
dokonywania odpowiedzi na przedstawione w wersji obecnej pytanie Sądu
Okręgowego. Niezależnie od tego trzeba stwierdzić, że zarówno w orzecznictwie
Sądu Najwyższego (por. uchwała z dnia 7 stycznia 2004 r., III CZP 98/03, OSNC
2005, poz. 27), jak i w piśmiennictwie przyjmuje się, że art. 98 ust. 2 nie stanowi
podstawy do wystawienia przez bank b.t.e. przeciwko spadkobiercom dłużnika
banku. Przepis ten reguluje bowiem jedynie kwestię możliwości nadania klauzuli
wykonalności b.t.e., wystawionemu przez bank w razie nastąpienia określonych
w nim zdarzeń prawnych (w tym też spadkobrania) po dokonaniu czynności
bankowej (tj. po powstaniu stosunku obligacyjnego pomiędzy bankiem i dłużnikiem
- spadkodawcą).
W powołanym przez Sąd Okręgowy piśmiennictwie nie przedstawiono
dostatecznie przekonywających argumentów pozwalających na podważenie
ustabilizowanego stanowiska Sądu Najwyższego, zgodnie z którym bank jest
uprawniony do wystawienia b.t.e. przeciwko spadkobiercom dłużnika będącego
osobą wymienioną w art. 97 ust. 1 prawa bankowego z 1997 r. i nadania takiemu
tytułowi sądowej klauzuli wykonalności (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja
2010 r., III CZP 18/10, OSNC 2010, z. 12, poz. 157; uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 10 stycznia 2008 r., III CZP 132/08, OSNC 2009 z. 12, poz.
157). Podstawę wystawienia b.t.e. przez bank stanowi art. 96 ust. 2 prawa
bankowego z 1997 r. Następca prawny dłużnika banku wstępuje w prawa
i obowiązki majątkowe dłużnika, w tym także w całą sytuację prawną poprzednika
prawnego wytworzoną m.in. złożeniem przez dłużnika oświadczenia o poddaniu się
egzekucji w zakresie zindywidualizowanego roszczenia banku.
4
Także ogólny następca banku – wierzyciela mógłby korzystać z uprawnienia
przewidzianego w art. 96 ust. 2 prawa bankowego z 1997 r. Odnoszą się do niego
prawne skutki oświadczenia dłużnika banku (poprzednika prawnego) o poddaniu
się egzekucji (art. 97 ust. 2 prawa bankowego z 1997 r.).
Należy jednocześnie stwierdzić, że przedstawiona w literaturze krytyka
stanowiska Sądu Najwyższego, wyrażonego w dwóch wspomnianych uchwałach,
odwołuje się do już wcześniej podnoszonej, nieoryginalnej argumentacji prawnej
(m.in. rzekome pozbawienie spadkobiercy dłużnika banku prawa do sądu, sugestia
niedopuszczalności ekstensywnego intepretowania art. 96 ust. 2 prawa bankowego
w postaci rozszerzania uprawnienia banku do wystawiania b.t.e. także wobec osób,
które nie zawierały umowy bezpośrednio z bankiem, bezpodstawne zrównywania
prawne oświadczenia o poddaniu się egzekucji z innymi tzw. umowami
procesowymi lub z czynnościami, skutecznymi zawsze także wobec następców
prawnych dłużnika banku).
Nie może być uznane za uzasadnione podnoszone w literaturze ogólne
twierdzenie, że uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2010 r., III CZP 88/10
jest niezgodna z fundamentami prawa konsumenckiego UE. Także w tej materii
wypowiadał się już Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia
26 stycznia 2005 r., P 10/04 (OTK-A 2005, nr 1, poz. 7). Wprawdzie w 2013 r.
zgłoszone zostały projekty zreformowania instytucji b.t.e., jednakże np. w ustawie
z dnia 9 maja 2014 r. o prawach konsumenta (Dz.U. z 2014 r., poz. 827) ani wprost
lub pośrednio nie doszło do ograniczenia możliwości posługiwania się przez banki
b.t.e. m.in. wobec spadkobierców dłużników banku (konsumentów). Jedynie w art.
39 ust. 1 pkt 20 tej ustawy wspomina się ogólnie o obowiązku banku
(zawierającego z konsumentem umowę dotyczącą usług finansowych na odległość)
poinformowania konsumenta o żądaniu od niego oświadczenia o poddaniu się
egzekucji, przewidzianego w art. 97 ust. 1 prawa bankowego z 1997 r.
Co więcej, ograniczeń w wystawianiu przez bank b.t.e. przeciwko
spadkobiercom dłużnika banku (tzw. seniora zawierającego z bankiem „umowę
odwróconego kredytu hipotecznego”) nie przewidziano także w projekcie ustawy
o odwróconym kredycie hipotecznym z dnia 2 maja 2014 r. (Nr druku 2392/VI).
5
Tymczasem spadkobierców seniora (kredytobiorcę) może obciążać obowiązek
spłaty przyznanego seniorowi kredytu i jednocześnie mogą oni odpowiadać jako
dłużnicy rzeczowi za to zadłużenie w związku z ustanowieniem hipoteki na
przedmiotach majątkowych spadkobiercy objętych dziedziczeniem. Spadkobiercy
seniora nie są stroną umowy odwróconego kredytu hipotecznego.
Należy ponadto zaznaczyć, że w judykaturze Sądu Najwyższego
dopuszczono możliwość objęcia treści oświadczeń kontrahentów banku
(konsumentów) o poddaniu się egzekucji abstrakcyjną kontrolą sądową także
wówczas, gdy oświadczenie takie umieszczono we wzorcu umownym banku
(zob. ostatnio - wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2014 r., I CSK 183/13,
OSNC 2014, nr 10, poz. 105). Z akt sprawy wynika, że oświadczenie zmarłego
kredytobiorcy o poddaniu się egzekucji znajduje się w treści umowy kredytowej
(§ 11 tej umowy). Rzecz jasna, abstrakcyjna kontrola treści takiego oświadczenia
egzekucyjnego kredytobiorcy nie mogłaby prowadzić do wyłączenia możliwości
wystawienia przez bank - kredytodawcę b.t.e. wobec spadkobierców kredytobiorcy,
skoro de lege lata bank jest uprawniony - jak już wcześniej wyjaśniono - do
wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego przeciwko spadkobiercom osób
wymienionych w art. 97 ust. 1 prawa bankowego z 1997 r.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.