Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 172/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Włodzimierz Wróbel (przewodniczący)
SSN Dorota Rysińska (sprawozdawca)
SSA del. do SN Krzysztof Eichstaedt
Protokolant Jolanta Grabowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zbigniewa Siejbika
w sprawie G. K.
skazanego z art. 177 § 1 kk w zw. z art. 178 § 1 kk, art. 178a § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 23 października 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w T.
z dnia 6 marca 2014 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w B.
z dnia 14 listopada 2013 r.,
uchyla wyrok w zaskarżonej części co do punktu I. 1.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 14 listopada 2013 r. Sąd Rejonowy w B. uznał oskarżonego
G. K. za winnego tego, że:
I. w dniu 4 czerwca 2013 r. w miejscowości G., umyślnie naruszył zasady
2
bezpieczeństwa w ruchu lądowym w ten sposób, że prowadząc samochód
osobowy marki Seat Ibiza o numerze rejestracyjnym […] w stanie nietrzeźwości,
przy stwierdzonej zawartości 0,42 oraz 0,43 mg/1 alkoholu w wydychanym
powietrzu, pokonując łuk drogi wprawo nie dochował szczególnej ostrożności i nie
dostosował prędkości do panujących warunków drogowych, w wyniku czego utracił
panowanie nad kierowanym pojazdem a następnie wjechał do przydrożnego rowu
usytuowanego po lewej stronie drogi, uderzając w rosnące tam drzewo, w
następstwie czego pasażerka tego pojazdu P. Z. doznała obrażeń ciała w postaci
urazu głowy, stłuczenia mózgu w zakresie prawego płata czołowego,
wieloodłamowego złamania kości czołowej, złamania ściany górnej i przyśrodkowej
oczodołu prawego oraz rany tłuczonej okolicy prawego łuku brwiowego, które
spowodowały naruszenie czynności narządów ciała na czas przekraczający dni
siedem,
i za czyn ten, zakwalifikowany na podstawie art. 177 § 1 k.k. w zw. z art. 178 § 1
k.k. skazał go na karę roku pozbawienia wolności;
II. w dniu 4 czerwca 2013 r. w miejscowości B. i miejscowości G., kierował w ruchu
lądowym samochodem osobowym marki Seat Ibiza o numerze rejestracyjnym […],
będąc w stanie nietrzeźwości, przy stwierdzonej zawartości 0,42 oraz 0,43 mg/l
alkoholu w wydychanym powietrzu,
i za to przestępstwo skazał go, na mocy art. 178a § 1 k.k., karę 6 miesięcy
pozbawienia wolności.
Na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. Sąd Rejonowy orzekł wobec G. K.
karę łączną roku pozbawienia wolności, której wykonanie, na mocy art. 69 § 1 i
2 k.k. i art. 70 § 2 k.k. warunkowo zawiesił na okres próby 3 lat, oddając
oskarżonego w okresie próby, na podstawie art. 73 § 2 k.k., pod dozór kuratora
sądowego.
Na mocy art. 42 § 2 k.k. Sąd Rejonowy orzekł wobec oskarżonego zakaz
prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 2 lat z wyłączeniem
kat. „T”, z jednoczesnym zaliczeniem okresu faktycznego zatrzymania prawa
jazdy od dnia 4.06.2013 r. Orzekł ponadto o kosztach sądowych.
Powyższy wyrok w zakresie orzeczenia o karze zaskarżyli prokurator
oraz obrońca oskarżonego.
3
Prokurator zarzucił wyrokowi obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art.
42 § 2 k.k. poprzez nieorzeczenie za jedno z przypisanych oskarżonemu
przestępstw obligatoryjnego środka karnego zakazu prowadzenia pojazdów
mechanicznych, a nadto rażącą niewspółmiemość kary pozbawienia wolności
wymierzonej oskarżonemu za przestępstwo z art. 177 § 1 k.k. w zw. z art. 178 § 1
k.k. i wobec tego wniósł o uchylenie wyroku i skierowanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Obrońca podniósł zarzuty obrazy art. 53 k.k. i art. 86 k.k. oraz wymierzenia
kar jednostkowych i kary łącznej pozbawienia wolności oraz zakazu prowadzenia
pojazdów mechanicznych – w wymiarze niewspółmiernie surowym i domagał się
zmiany zaskarżonego wyroku i wymierzenia oskarżonemu łagodniejszych kar
jednostkowych.
Wyrokiem z dnia 6 marca 2014 roku Sąd Okręgowy w T.
I. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że:
1. uchylił ustęp V wyroku Sądu I instancji, zawierający orzeczenie o dozorze
kuratora na podstawie art. 72 § 3 k.k.,
2. orzeczony w ustępie VI środek kamy odniósł do czynu przypisanego w ustępie I,
3. na mocy art. 42 § 2 k.k. orzekł wobec oskarżonego środek kamy zakazu
prowadzenia pojazdów mechanicznych z wyjątkiem pojazdów kategorii „T” na
okres roku, odnosząc to rozstrzygnięcie do czynu przypisanego w ust. II,
4. na mocy art. 90 § 2 k.k. orzekł wobec oskarżonego łączny środek kamy zakazu
prowadzenia wszelkich pojazdów z wyjątkiem pojazdów kategorii „T” na okres 2 lat,
5. zaliczenie okresu zatrzymania prawa jazdy z ust. VI odniósł do orzeczonego w
pkt 4 niniejszego wyroku łącznego środka karnego;
II. w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymał w mocy.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył kasacją, wniesioną na
niekorzyść G. K., Prokurator Generalny. Skarżąc ten wyrok w zakresie orzeczenia
o karze zarzucił mu „rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie
prawa karnego procesowego – art. 440 k.p.k. w zw. z art. 433 § 1 k.p.k.,
polegające na przekroczeniu granic środka odwoławczego i reformatoryjnym
orzeczeniu co do środka probacyjnego w postaci dozoru kuratora sądowego,
poprzez jego uchylenie, co nastąpiło w konsekwencji z rażącą obrazą przepisu
4
prawa materialnego w postaci art. 73 § 2 k.k. stanowiącego obligatoryjną podstawę
orzeczenia rzeczonego środka probacyjnego z uwagi na fakt, iż oskarżony
korzystał w trakcie postępowania ze statusu młodocianego sprawcy przestępstwa
umyślnego w rozumieniu art. 115 § 10 k.p.k.” Na podstawie tak sformułowanego
zarzutu Prokurator Generalny wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części
poprzez jego uchylenie w pkt. I ust. 1.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja zasługuje na uwzględnienie, jako że zaskarżone nią rozstrzygnięcie
Sądu Okręgowego, uchylające orzeczenie Sądu I instancji, którym poddano G. K.
dozorowi kuratora sądowego w okresie próby warunkowego zawieszenia
wykonania wymierzonej mu kary łącznej pozbawienia wolności, w rażący sposób
narusza przepis art. 73 § 2 k.k. Unormowanie to stanowi wprost, że dozór jest
obowiązkowy wobec młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, wystąpienie
zaś w realiach sprawy obu wymienionych przesłanek było niesporne. G. K. urodził
się w dniu 29 listopada 1994 r., przypisanych mu przestępstw dopuścił się w dniu 4
czerwca 2013 r., a Sąd I instancji wyrokował w jego sprawie w dniu 14 listopada
2013 r. Oznacza to, że w datach tych oskarżony liczył sobie lat 18 (w czasie
orzekania przez Sąd odwoławczy miał 19 lat), a więc w myśl unormowania art. 115
§ 10 był sprawcą młodocianym. Jednocześnie nie ulega wątpliwości, że drugie z
przypisanych mu przestępstw, zakwalifikowane z art. 178a § 1 k.k., ma charakter
umyślny. Obligatoryjny charakter orzeczenia przewidzianego w art. 73 § 2 k.k. – do
jakiego to rygoru dostosował się Sąd I instancji – nie zezwalał zatem Sądowi
odwoławczemu na podjęcie rozstrzygnięcia o uchyleniu orzeczenia o
zastosowaniu wobec oskarżonego dozoru kuratora, bez narażenia się na
całkowicie słuszny zarzut rażącego uchybienia wymienionemu przepisowi prawa
materialnego. Bez wątpienia, zaskarżenie apelacjami wyroku Sądu I instancji w
zakresie orzeczenia o karze uprawniało (i obligowało) Sąd odwoławczy, zgodnie z
treścią art. 447 § 2 k.p.k., do przeprowadzenia kontroli całości rozstrzygnięcia o
karze i środkach karnych; w tak zakreślonych ramach mieściło się również
dokonanie instancyjnej kontroli orzeczenia o poddaniu oskarżonego dozorowi
kuratora, choć przeciwko temu orzeczeniu nie skonkretyzowano żadnego zarzutu
apelacyjnego. W realiach sprawy nie znajduje więc dostatecznego
5
odzwierciedlenia doszukiwanie się przez autora kasacji uchybienia przez Sąd
Okręgowy także przepisom art. 440 k.p.k. w zw. z art. 433 § 1 k.p.k. – tym bardziej,
że stanowisko tego Sądu żadną miarą nie wskazuje, by uchylenie orzeczenia
wydanego na podstawie art. 73 § 2 k.k. podyktowane było stwierdzeniem rażącej
niesprawiedliwości tego orzeczenia.
Z motywów uzasadnienia zaskarżonego kasacją wyroku wyraźnie wynika, że
pierwotnym źródłem stwierdzonego naruszenia prawa materialnego było
przeoczenie przez Sąd Okręgowy umyślnego charakteru drugiego z przypisanych
G. K. występków, za który orzeczono karę pozbawienia wolności, objętą następnie
węzłem kary łącznej, której wykonanie warunkowo zawieszono. Sąd odwoławczy
nie miał wątpliwości co do tego, że w takiej sytuacji orzeczenie dozoru wobec
sprawcy młodocianego jest obligatoryjne. W wywodzie swym zawarł natomiast
refleksje, prezentowane na tle oceny kryminologicznej sylwetki oskarżonego,
dotyczące sensowności zawartego w art. 73 § 2 k.k. rozwiązania ustawowego –
stanowiącego omawiany nakaz bez względu na okoliczności konkretnego
przypadku oraz realną potrzebę stosowania środka szeroko rozumianej reakcji
karnej, a przy tym podał w wątpliwość zgodność wymienionego przepisu z
unormowaniami art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji RP „w zakresie, w
jakim sankcjonuje on pozycję sądu jako automatu judykacyjnego, pozbawionego
możliwości merytorycznej oceny zastosowania wobec danego podmiotu” tego
środka w konkretnych okolicznościach.
Oceniając powyższe stanowisko stwierdzić trzeba, że uwagi Sądu
Okręgowego mogą być traktowane jedynie w kategoriach postulatu de lege
ferenda i w żadnym razie nie mogą mieć wpływu na ocenę słuszności zapadłego
orzeczenia z punktu widzenia obowiązującego prawa. O ile natomiast Sąd
Okręgowy dostrzegł wątpliwość co do zgodności z Konstytucją przepisu art. 73 § 2
k.k., to oczywiste jest, że przed podjęciem rozstrzygnięcia uchybiającego treści
tego przepisu, powinien był najpierw wszcząć odpowiednią procedurę zmierzającą
do wyjaśnienia tych wątpliwości przez Trybunał Konstytucyjny, jako jedyny organ w
tej kwestii kompetentny.
W nawiązaniu do treści kolejnych uwag prezentowanych w motywach
zaskarżonego wyroku wypada natomiast zaakcentować, że obligatoryjne
6
stosowanie dozoru wobec młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego
podyktowane jest przyjętym przez ustawodawcę założeniem, iż w takiej sytuacji
zawsze niezbędne jest podjęcie wzmożonej kontroli nad zachowaniem
młodocianego w okresie próby, przy czym kontrola ta ma służyć nie tylko – co
podkreśla Sąd odwoławczy – readaptacji społecznej sprawcy (której potrzeby w
sprawie nie dostrzegł), ale również bieżącemu nadzorowaniu przestrzegania przez
niego porządku prawnego oraz, co równie istotne, udzielaniu mu pomocy w
sprawach życiowych i pokonywaniu ewentualnych trudności, które mogą
przeciwdziałać utrwaleniu właściwej postawy życiowej. Z pola widzenia Sądu
zniknęła ta zasadnicza okoliczność, że omawiany przepis odnosi się do ludzi
młodych, najczęściej nie do końca ukształtowanych, podatnych na wpływy
zewnętrzne, niemających jeszcze umiejętności radzenia sobie z problemami
życiowymi – choćby i nie wykazywali dotąd postaw aspołecznych a ich środowisko
nie było dysfunkcjonalne; stanowi on zatem konkretne uzupełnienie dyrektywy
wymiaru kary (art. 54 § 1 k.k.), wskazującej sądowi na potrzebę kierowania się
przede wszystkim tym, aby sprawcę młodocianego wychować. Potrzeba
oddziaływania wychowawczego przez kuratora w czasie poddania tego sprawcy
próbie zachodzi więc w każdym przypadku popełnienia przez niego przestępstwa
umyślnego, niezależnie od incydentalnego charakteru popełnionego przestępstwa.
Do przyjętego rozwiązania ustawowego przystają zresztą i okoliczności
sprawy, niedostrzeżone bądź niedocenione przez Sąd Okręgowy. Z pewnością
Sąd zbagatelizował, że będącego przedmiotem osądu przestępstwa dopuścił się
sprawca wówczas zaledwie 18-letni, który w godzinach popołudniowych (około
godz. 15.00), po zakończeniu akcji Ochotniczej Straży Pożarnej, spożywał wódkę
w ilości, która jeszcze późnym wieczorem (przed godziną 23.00) wywołała u niego
poziom stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu w rozmiarze 0,42-0,43 mg/l.
Nie docenił też Sąd lekkomyślności oskarżonego, która ostatecznie doprowadziła
do spowodowania wypadku drogowego, jak również opisywanej przez siebie
sytuacji rodzinnej i życiowej młodocianego, który funkcjonuje w niepełnej rodzinie
(ojciec zmarł) i musi radzić sobie z pomocą matce w utrzymaniu gospodarstwa.
Zaprzeczenie, przy uwzględnieniu powyższego, funkcji i celowi unormowania art.
73 § 2 k.k., nakazującego sądowi stosowanie względem młodocianego dozoru w
7
okresie probacji nie znajduje zatem żadnego uzasadnienia, także w realiach
sprawy. Przeciwnie, okoliczności te dobitnie potwierdzają nie tylko rażący
charakter uchybienia wymienionemu przepisowi prawa materialnego, ale świadczą
również o istotnym wpływie tego uchybienia na treść zaskarżonego
rozstrzygnięcia. Nie trzeba szerzej przekonywać, że orzeczenie to, z jednej strony,
w bezpodstawny sposób zmniejszyło zakres stosowanej wobec oskarżonego
represji karnej, z drugiej zaś, mogło przynieść dla niego niekorzystne, z punktu
widzenia omawianej funkcji przepisu art. 73 § 2 k.k., konsekwencje.
Z tych zatem powodów Sąd Najwyższy uwzględnił przedłożony w kasacji
wniosek i uchylił wyrok Sądu Okręgowego w zaskarżonej co do pkt. I. 1. części –
zawierającej rozstrzygnięcie o uchyleniu opartego na podstawie art. 73 § 2 k.k.
orzeczenia Sądu Rejonowego – co nie wymagało już wydawania przez Sąd
kasacyjny żadnego rozstrzygnięcia następczego.