Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 252/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący)
SSN Józef Szewczyk
SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Wełpa
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza,
w sprawie S. M.
skazanego z art. 286 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 5 listopada 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w L.
z dnia 27 lutego 2014 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w L.
z dnia 26 listopada 2013 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w L. do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym,
II. zarządza zwrot na rzecz oskarżonego S. M. wniesionej
opłaty od kasacji.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem Sądu Rejonowego w L. z dnia 26 listopada 2013 r., S. M. został
uznany za winnego popełnienia przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i
za to na podstawie art. 286 § 1 k.k. skazany na karę roku pozbawienia wolności,
wykonanie której warunkowo zawieszono na okres 5 lat próby.
Apelację od tego wyroku wniosła oskarżycielka posiłkowa, w której
podnosząc zarzut wymierzenia oskarżonemu rażąco łagodnej kary, wniosła o
zmianę zaskarżonego wyroku poprzez wymierzenie S. M. kary 8 lat pozbawienia
wolności. Po jej rozpoznaniu, Sąd Okręgowy w L., wyrokiem z dnia 24 października
2013 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchylił orzeczenie o
warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności, a w pozostałej
części wyrok utrzymał w mocy.
Od powyższego wyroku kasację złożył obrońca skazanego. W kasacji
zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie prawa
procesowego, to jest art. 454 § 2 k.p.k., polegające na orzeczeniu przez Sąd II
instancji kary surowszej niż ta, którą wymierzono wyrokiem Sądu I instancji,
pomimo tego, iż Sąd odwoławczy bez przeprowadzania na rozprawie odwoławczej
dowodów wskazujących na to, iż działania skazanego doprowadziły firmę
oskarżycielki posiłkowej do upadku, zaś ją samą do ruiny, dokonał zmiany ustaleń
faktycznych przyjętych za podstawę wyroku Sądu I instancji.
W tym stanie rzeczy wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania.
Prokurator Prokuratury Okręgowej w L. wniósł o oddalenie kasacji, natomiast
prokurator Prokuratury Generalnej występujący na rozprawie kasacyjnej wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi odwoławczemu do
ponownego rozpoznania, wobec zasadności zarzutu kasacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja obrońcy S. M. okazała się zasadna.
Dla porządku wypada przypomnieć, że wyrok Sądu Rejonowego w L.
zaskarżony został apelacją oskarżycielki posiłkowej na niekorzyść S. M., w której
podniesiono zarzut rażącej niewspółmierności – łagodności orzeczonej kary
pozbawienia wolności. W tej sytuacji sąd odwoławczy był uprawniony do zmiany
zaskarżonego wyroku na niekorzyść oskarżonego i podwyższenia wymiaru
3
orzeczonej kary, nie obowiązywał go bowiem zakaz reformationis in peius
określony w art. 434 § 1 k.p.k. Sąd odwoławczy stwierdził zasadność zarzutu
apelacji oskarżycielki posiłkowej, a więc potwierdził w toku kontroli odwoławczej
uchybienie podniesione w środku odwoławczym, wniesionym na niekorzyść
oskarżonego.
Ujęty w art. 434 § 1 k.p.k. zakaz reformationis in peius nie jest jednak jedyną
instytucją procesową o charakterze gwarancyjnym, która ogranicza możliwość
orzeczenia przez sąd odwoławczy wobec oskarżonego kary surowszej, aniżeli kara
wymierzona przez sąd pierwszej instancji. Dodatkowe gwarancje zwane regułami
ne peius ustawodawca sformułował bowiem w art. 454 k.p.k. Z tych zaś reguła
wynikająca z § 2 tego przepisu odnosi się do sytuacji procesowej S. M. Stanowi
ona, że sąd odwoławczy może orzec surowszą karę pozbawienia wolności tylko
wtedy, gdy nie zmienia ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego
wyroku, przy czym chodzi o ustalenia faktyczne, zawarte zarówno w części
dyspozytywnej wyroku, jak i w uzasadnieniu. Zasada ta dotyczy zmiany ustaleń
faktycznych przez redukowanie katalogu okoliczności łagodzących oraz
uzupełnianie katalogu okoliczności obciążających, a więc jedynie ustaleń mających
wpływ na zaostrzenie kary (zob. m.in. uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z 23
marca 2011 r., I KZP 28/10; postanowienie Sądu Najwyższego z 4 grudnia 2012 r.,
V KK 275/12). Sąd odwoławczy może przy tym dokonywać odmiennych aniżeli sąd
pierwszej instancji ocen ustalonych okoliczności, nadawać tym samym
okolicznościom większe lub mniejsze znaczenie, pod warunkiem tylko, że katalog
tych okoliczności nie ulega zmianie, a więc nie dochodzi do rozszerzenia katalogu
okoliczności obciążających lub zmniejszenia katalogu okoliczności łagodzących
wymiar kary. Takie bowiem rozszerzenie lub zmniejszenie uznane być musi za
nowe ustalenie faktyczne. Za nowe ustalenia uznać należy także sytuację, w której
sąd odwoławczy zastąpi jedne ustalenia innymi. Punktem wyjścia rozważań sądu
odwoławczego jest przy tym nie tylko treść wyroku wydanego przez sąd pierwszej
instancji i zawarty w nim opis czynu przypisanego oskarżonemu, ale także treść
uzasadnienia wyroku sporządzonego przez sąd meriti (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 23 kwietnia 2013 r., IV KK 395/12).
4
W orzecznictwie przyjęto, iż reguła ne peius obejmuje każde ustalenie
faktyczne przyjęte za podstawę zaskarżonego wyroku. Będą to zatem ustalenia o
przedmiotowej stronie czynu, a także o jego stronie podmiotowej (umyślność,
nieumyślność, rodzaj zamiaru), motywach, pobudkach, innych okolicznościach
wpływających na stopień winy i stopień społecznej szkodliwości czynu oraz
ustalenia dotyczące samego oskarżonego, jego właściwości i warunków osobistych,
o których mowa w art. 53 § 2 k.k., jego zachowania przed popełnieniem
przestępstwa i po jego popełnieniu (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25
czerwca 2008 r., IV KK 38/08).
W zaskarżonym kasacją wyroku Sądu Okręgowego w L. niewątpliwie doszło
do zmiany ustaleń faktycznych w odniesieniu do S. M. Sąd ten, dokonując zmiany
zaskarżonego wyroku poprzez uchylenie rozstrzygnięcia o warunkowym
zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności, wskazał w uzasadnieniu swego
wyroku, że okolicznościami przemawiającymi za podjęciem takiej decyzji były: po
pierwsze, fakt działania przez oskarżonego w sposób bezwzględny; po drugie, fakt
doprowadzenia firmy pokrzywdzonej (oskarżycielki posiłkowej) do ruiny oraz – po
trzecie – fakt spowodowania działaniami oskarżonego „daleko bardziej
negatywnych skutków” dla pokrzywdzonej. W świetle ustaleń faktycznych
dokonanych przez Sąd pierwszej instancji nie można jednak przyjąć, aby S. M.
rzeczywiście działał w sposób bezwzględny, a jego zachowanie (działanie)
skutkowało wyżej wymienionymi konsekwencjami. Są to zatem nowe ustalenia
faktycznie, a nie tylko inna – odmienna – ocena okoliczności ustalonych przez Sąd I
instancji. Przedmiotowa zmiana ustaleń faktycznych, dokonana przez Sąd ad quem,
była niewątpliwie zmianą na niekorzyść S. M. W kontekście zmiany wymiaru kary
przez Sąd drugiej instancji doszło zatem do rażącego naruszenia reguły ne peius z
art. 454 § 2 k.p.k. w sposób opisany w kasacji. Naruszenie to miało istotny wpływ
na treść wyroku, wobec uchylenia orzeczenia o warunkowym zawieszeniu
wykonania kary pozbawienia wolności.
Kierując się powyższym, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i
przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w L. do ponownego rozpoznania. W toku
ponownego rozpoznania sprawy Sąd ten oceni raz jeszcze zarzuty apelacji
5
oskarżycielki posiłkowej uwzględniając wymogi płynące z art. 433 § 2 i art. 457 § 3
k.p.k. oraz zapatrywania prawne i wskazania Sądu kasacyjnego.
Rozważywszy powyższe, Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.