III CZP 91/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:07-01-2015
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CSK 50/11 I PZP 2/07 III CZP 76/07 III CZP 85/02 III CZP 9/13 IV CKN 1188/00 K 28/97 SK 12/99 II CKN 340/98 III CZP 121/05
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III CZP 91/14
UCHWAŁA
Dnia 3 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący)
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa M. T.
przeciwko Skarbowi Państwa - Komendantowi Wojewódzkiemu Policji w S.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 3 grudnia 2014 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 26 czerwca 2014 r.,
"Czy policjantowi przywróconemu do służby przysługuje droga
sądowa (art. 2 k.p.c.) w zakresie żądania odszkodowania w postaci
utraconych korzyści, stanowiących różnicę pomiędzy uposażeniem,
jakie przysługiwałoby jemu, gdyby pełnił służbę, a świadczeniem
pieniężnym, wypłaconym za okres pozostawania poza służbą w trybie
art. 42 ust. 5 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o policji
(Dz.U.2007.43.277 j.t.), w brzmieniu ustalonym nowelą z dnia 28
marca 2008 r. (Dz.U.2008.86.521), przy uwzględnieniu, że policjant
nie zainicjował postępowania sądowo-administracyjnego
w przedmiocie rozkazu personalnego Komendanta Wojewódzkiego
Policji odmawiającego wypłaty uposażenia za ten okres?"
podjął uchwałę:
Policjantowi przywróconemu do służby przysługuje droga
sądowa do dochodzenia roszczenia o utracone korzyści
w postaci różnicy pomiędzy uposażeniem, które otrzymałby,
gdyby pełnił służbę a świadczeniem za okres pozostawania poza
2
służbą, wypłaconym na podstawie art. 42 ust. 5 ustawy z dnia
6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jedn.: Dz.U. 2011 r., Nr 287, poz.
1687).
3
UZASADNIENIE
Powód, po przywróceniu do służby w Policji, domagał się zasądzenia od
pozwanego Skarbu Państwa - Komendanta Wojewódzkiego Policji w S.
odszkodowania w kwocie 39.000 zł tytułem utraconych korzyści w postaci różnicy
pomiędzy uposażeniem, jakie przysługiwałoby mu, gdyby pełnił służbę
a świadczeniem wypłaconym na podstawie art. 42 ust. 5 ustawy z dnia 6 kwietnia
1990 r. o Policji (tekst jednolity: Dz. U. z 2011r., poz. 277, ze zm.) za okres
pozostawania poza służbą.
Sąd Okręgowy w S. nie podzielił zarzutu strony pozwanej
o niedopuszczalności drogi sądowej i wyrokiem z dnia 13 maja 2013 r. uwzględnił
roszczenie do kwoty 11.795,66 zł, oddalając je w pozostałym zakresie.
Rozpoznając apelację pozwanego od tego orzeczenia, Sąd Apelacyjny
powziął wątpliwość co do dopuszczalności drogi sądowej, formułując ją w postaci
zagadnienia prawnego przedstawionego do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu
na podstawie art. 390 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawową przesłanką dopuszczalności drogi sądowej jest
zakwalifikowanie zgłoszonego roszczenia do kategorii spraw cywilnych. Do tej
kategorii należą sprawy w znaczeniu materialnoprawnym, a więc sprawy pomiędzy
równorzędnymi podmiotami z zakresu stosunków prawnych wymienionych w art. 1
k.p.c., a także sprawy niebędące ze swojej istoty sprawami cywilnymi, które zostały
przekazane do rozpoznania na drogę sądową na podstawie ustaw szczególnych
(sprawy cywilne w znaczeniu formalnym). Zgodnie przy tym z art. 2 § 3 k.p.c.,
ustawa szczególna może wyłączyć sprawę cywilną w znaczeniu
materialnoprawnym z drogi sądowej i przekazać ją do rozpoznania innemu
organowi. W tym kontekście trzeba podkreślić znaczenie art. 177 Konstytucji, który
stanowi, że sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich
sprawach, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych do właściwości innych
sądów. W doktrynie i w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego uregulowanie to
4
określa się mianem swoistego domniemania drogi sądowej (por. wyroki z dnia
9 czerwca 1998 r., K 28/97, OTK ZU 1998 nr 4, poz. 50, czy z dnia 9 grudnia
2003 r., P/02, OTK - A 2003 nr 9, poz. 100). Uzasadnia ono stanowisko,
że kompetencja sądu powszechnego do rozpoznania sprawy cywilnej nie musi
wynikać z wyraźnej dyspozycji ustawowej, gdyż wystarczające jest w tej mierze
ustalenie negatywne, tj., że ustawa nie przekazuje określonej kategorii spraw do
rozpoznania innym sądom lub organom (por. uchwała składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2003 r., III CZP 85/02, OSNC 2003 nr 10,
poz. 129, czy postanowienie z dnia 21 marca 2013 r., III CZP 9/13, niepubl.).
Wiąże się to ściśle z koniecznością zapewnienia realizacji jednego z podstawowych
praw obywatela, jakim jest prawo do sądu, gwarantowanego zarówno w Konstytucji
RP (art. 45 w zw. z art. 77ust. 2), jak i w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
i Obywatela (art. 6 ust. 1 oraz art. 14 ust 1). Wychodząc z tych pryncypiów,
współcześnie zarówno doktryna, jak i orzecznictwo opowiadają się za szerokim
ujmowaniem dopuszczalności drogi sądowej, przypisując zasadnicze znaczenie
pojęciu roszczenia procesowego, a więc samemu twierdzeniu powoda o istnieniu
stosunku prawnego z zakresu objętego pojęciem sprawy cywilnej w rozumieniu art.
1 i art. 2 § 1 i 3 k.p.c. (por. m. in. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia
10 marca 1999 r., II CKN 340/98, OSNC 1999, nr 9, poz. 161, z dnia 22 sierpnia
2000 r., IV CKN 1188/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 20, z dnia 9 maja 2007 r., I PZP
2/07, OSNP 2009, nr 15 – 16, poz. 224, z dnia 22 sierpnia 2007 r., III CZP 76/07,
niepubl, czy uchwałę składu siedmiu sędziów z dnia 12 marca 2003 r., III CZP
85/02, OSNC 2003, nr 10, poz. 129 oraz uchwałę z dnia 5 kwietnia 2006 r., III CZP
121/05, OSNC 2006, nr 10, poz. 178, a także wyrok Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK 2000, nr 5, poz. 143). W konsekwencji
wyraża się pogląd, że w zasadzie każde roszczenie procesowe, sformułowane jako
żądanie zasądzenia, ustalenia czy ukształtowania stosunku prawnego, niezależnie
od jego merytorycznej zasadności, może być objęte drogą sądową, jeżeli dotyczy
podmiotów, których pozycja w ramach tego stosunku prawnego jest równorzędna
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2011 r., I CSK 50/11, czy
z dnia 21 marca 2013 r., III CZP 9/13 - niepubl.).
5
Przenosząc te ogólne uwagi na grunt rozpoznawanej sprawy należy
stwierdzić, że żądanie powoda jest deliktowym roszczeniem odszkodowawczym,
spełniającym wymagania roszczenia procesowego, co kwalifikuje je do rozpoznania
na drodze sądowej. Podstawą roszczenia nie jest bowiem żądanie zwiększenia
świadczenia administracyjnoprawnego przewidzianego w art. 42 ust. 5 ustawy
o Policji, lecz roszczenie cywilne o odszkodowanie w postaci utraconych korzyści
z tytułu różnicy pomiędzy uposażeniem, które przysługiwałoby mu, gdyby pełnił
służbę a świadczeniem wypłaconym za okres pozostawania poza tą służbą.
Z uzasadnienia postanowienia Sądu Apelacyjnego wynika, że zgłoszone
przez ten Sąd wątpliwości biorą się głównie z kategorycznego brzmienia tego
przepisu, które, zdanie tego Sądu, może wskazywać na to, że wysokość
świadczenia należnego policjantowi przywróconemu do służby jest ograniczona
ustawowo, a tym samym, że powód nie może dochodzić w postępowaniu cywilnym
odszkodowania przenoszącego należność wypłaconą mu na tej podstawie prawnej.
Te argumenty należą jednak do sfery dotyczącej merytorycznej zasadności
dochodzonego roszczenia a nie dopuszczalności drogi sądowej do jego
rozpoznania. Dlatego orzeczono jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).
UCHWAŁA
Dnia 3 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący)
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa M. T.
przeciwko Skarbowi Państwa - Komendantowi Wojewódzkiemu Policji w S.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 3 grudnia 2014 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 26 czerwca 2014 r.,
"Czy policjantowi przywróconemu do służby przysługuje droga
sądowa (art. 2 k.p.c.) w zakresie żądania odszkodowania w postaci
utraconych korzyści, stanowiących różnicę pomiędzy uposażeniem,
jakie przysługiwałoby jemu, gdyby pełnił służbę, a świadczeniem
pieniężnym, wypłaconym za okres pozostawania poza służbą w trybie
art. 42 ust. 5 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o policji
(Dz.U.2007.43.277 j.t.), w brzmieniu ustalonym nowelą z dnia 28
marca 2008 r. (Dz.U.2008.86.521), przy uwzględnieniu, że policjant
nie zainicjował postępowania sądowo-administracyjnego
w przedmiocie rozkazu personalnego Komendanta Wojewódzkiego
Policji odmawiającego wypłaty uposażenia za ten okres?"
podjął uchwałę:
Policjantowi przywróconemu do służby przysługuje droga
sądowa do dochodzenia roszczenia o utracone korzyści
w postaci różnicy pomiędzy uposażeniem, które otrzymałby,
gdyby pełnił służbę a świadczeniem za okres pozostawania poza
2
służbą, wypłaconym na podstawie art. 42 ust. 5 ustawy z dnia
6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jedn.: Dz.U. 2011 r., Nr 287, poz.
1687).
3
UZASADNIENIE
Powód, po przywróceniu do służby w Policji, domagał się zasądzenia od
pozwanego Skarbu Państwa - Komendanta Wojewódzkiego Policji w S.
odszkodowania w kwocie 39.000 zł tytułem utraconych korzyści w postaci różnicy
pomiędzy uposażeniem, jakie przysługiwałoby mu, gdyby pełnił służbę
a świadczeniem wypłaconym na podstawie art. 42 ust. 5 ustawy z dnia 6 kwietnia
1990 r. o Policji (tekst jednolity: Dz. U. z 2011r., poz. 277, ze zm.) za okres
pozostawania poza służbą.
Sąd Okręgowy w S. nie podzielił zarzutu strony pozwanej
o niedopuszczalności drogi sądowej i wyrokiem z dnia 13 maja 2013 r. uwzględnił
roszczenie do kwoty 11.795,66 zł, oddalając je w pozostałym zakresie.
Rozpoznając apelację pozwanego od tego orzeczenia, Sąd Apelacyjny
powziął wątpliwość co do dopuszczalności drogi sądowej, formułując ją w postaci
zagadnienia prawnego przedstawionego do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu
na podstawie art. 390 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawową przesłanką dopuszczalności drogi sądowej jest
zakwalifikowanie zgłoszonego roszczenia do kategorii spraw cywilnych. Do tej
kategorii należą sprawy w znaczeniu materialnoprawnym, a więc sprawy pomiędzy
równorzędnymi podmiotami z zakresu stosunków prawnych wymienionych w art. 1
k.p.c., a także sprawy niebędące ze swojej istoty sprawami cywilnymi, które zostały
przekazane do rozpoznania na drogę sądową na podstawie ustaw szczególnych
(sprawy cywilne w znaczeniu formalnym). Zgodnie przy tym z art. 2 § 3 k.p.c.,
ustawa szczególna może wyłączyć sprawę cywilną w znaczeniu
materialnoprawnym z drogi sądowej i przekazać ją do rozpoznania innemu
organowi. W tym kontekście trzeba podkreślić znaczenie art. 177 Konstytucji, który
stanowi, że sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich
sprawach, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych do właściwości innych
sądów. W doktrynie i w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego uregulowanie to
4
określa się mianem swoistego domniemania drogi sądowej (por. wyroki z dnia
9 czerwca 1998 r., K 28/97, OTK ZU 1998 nr 4, poz. 50, czy z dnia 9 grudnia
2003 r., P/02, OTK - A 2003 nr 9, poz. 100). Uzasadnia ono stanowisko,
że kompetencja sądu powszechnego do rozpoznania sprawy cywilnej nie musi
wynikać z wyraźnej dyspozycji ustawowej, gdyż wystarczające jest w tej mierze
ustalenie negatywne, tj., że ustawa nie przekazuje określonej kategorii spraw do
rozpoznania innym sądom lub organom (por. uchwała składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2003 r., III CZP 85/02, OSNC 2003 nr 10,
poz. 129, czy postanowienie z dnia 21 marca 2013 r., III CZP 9/13, niepubl.).
Wiąże się to ściśle z koniecznością zapewnienia realizacji jednego z podstawowych
praw obywatela, jakim jest prawo do sądu, gwarantowanego zarówno w Konstytucji
RP (art. 45 w zw. z art. 77ust. 2), jak i w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
i Obywatela (art. 6 ust. 1 oraz art. 14 ust 1). Wychodząc z tych pryncypiów,
współcześnie zarówno doktryna, jak i orzecznictwo opowiadają się za szerokim
ujmowaniem dopuszczalności drogi sądowej, przypisując zasadnicze znaczenie
pojęciu roszczenia procesowego, a więc samemu twierdzeniu powoda o istnieniu
stosunku prawnego z zakresu objętego pojęciem sprawy cywilnej w rozumieniu art.
1 i art. 2 § 1 i 3 k.p.c. (por. m. in. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia
10 marca 1999 r., II CKN 340/98, OSNC 1999, nr 9, poz. 161, z dnia 22 sierpnia
2000 r., IV CKN 1188/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 20, z dnia 9 maja 2007 r., I PZP
2/07, OSNP 2009, nr 15 – 16, poz. 224, z dnia 22 sierpnia 2007 r., III CZP 76/07,
niepubl, czy uchwałę składu siedmiu sędziów z dnia 12 marca 2003 r., III CZP
85/02, OSNC 2003, nr 10, poz. 129 oraz uchwałę z dnia 5 kwietnia 2006 r., III CZP
121/05, OSNC 2006, nr 10, poz. 178, a także wyrok Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK 2000, nr 5, poz. 143). W konsekwencji
wyraża się pogląd, że w zasadzie każde roszczenie procesowe, sformułowane jako
żądanie zasądzenia, ustalenia czy ukształtowania stosunku prawnego, niezależnie
od jego merytorycznej zasadności, może być objęte drogą sądową, jeżeli dotyczy
podmiotów, których pozycja w ramach tego stosunku prawnego jest równorzędna
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2011 r., I CSK 50/11, czy
z dnia 21 marca 2013 r., III CZP 9/13 - niepubl.).
5
Przenosząc te ogólne uwagi na grunt rozpoznawanej sprawy należy
stwierdzić, że żądanie powoda jest deliktowym roszczeniem odszkodowawczym,
spełniającym wymagania roszczenia procesowego, co kwalifikuje je do rozpoznania
na drodze sądowej. Podstawą roszczenia nie jest bowiem żądanie zwiększenia
świadczenia administracyjnoprawnego przewidzianego w art. 42 ust. 5 ustawy
o Policji, lecz roszczenie cywilne o odszkodowanie w postaci utraconych korzyści
z tytułu różnicy pomiędzy uposażeniem, które przysługiwałoby mu, gdyby pełnił
służbę a świadczeniem wypłaconym za okres pozostawania poza tą służbą.
Z uzasadnienia postanowienia Sądu Apelacyjnego wynika, że zgłoszone
przez ten Sąd wątpliwości biorą się głównie z kategorycznego brzmienia tego
przepisu, które, zdanie tego Sądu, może wskazywać na to, że wysokość
świadczenia należnego policjantowi przywróconemu do służby jest ograniczona
ustawowo, a tym samym, że powód nie może dochodzić w postępowaniu cywilnym
odszkodowania przenoszącego należność wypłaconą mu na tej podstawie prawnej.
Te argumenty należą jednak do sfery dotyczącej merytorycznej zasadności
dochodzonego roszczenia a nie dopuszczalności drogi sądowej do jego
rozpoznania. Dlatego orzeczono jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).