Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 120/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Maciej Pacuda (przewodniczący)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
SSA Anna Szczepaniak-Cicha
w sprawie z powództwa K. C.
przeciwko Szkole Podstawowej […]
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 grudnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 26 listopada 2013 r.,
1) uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację powoda od
wyroku Sądu Rejonowego w K. z dnia 8 maja 2013 r., zasądzając
od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 120 (sto
dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
apelacyjnego;
2) zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 150
(sto pięćdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w K. wyrokiem z dnia 8 maja 2013 r. oddalił powództwo K. C.
wniesione przeciwko pozwanej Szkole Podstawowej […] o przywrócenie do pracy.
Sąd ustalił, że powód posiada stopień awansu zawodowego nauczyciela
mianowanego, był zatrudniony w pozwanej Szkole od dnia 1 września 1983 r., na
podstawie mianowania, na stanowisku nauczyciela wychowania fizycznego. W dniu
8 października 2011 r. ukończył 65 rok życia i nabył uprawnienia do emerytury, był
również członkiem Międzyzakładowej Komisji Pracowników Oświaty NSZZ […]. W
dniu 24 maja 2012 r. pracodawca wręczył powodowi wypowiedzenie umowy o
pracę z powołaniem się na art. 23 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczyciela, jako przyczynę jej
rozwiązania wskazując ukończenie przez powoda, w dniu 8 października 2011 r.,
65 roku życia i nabycie prawa do emerytury. Wypowiedzenie zostało dokonane,
mimo że Szkoła dysponowała godzinami pracy dla nauczyciela wychowania
fizycznego, pozwalającymi na jego dalsze zatrudnienie w pełnym wymiarze godzin
w kolejnym roku szkolnym. Na miejsce powoda zatrudniono nowego nauczyciela.
Sąd Rejonowy wywiódł, że w sytuacjach opisanych art. 23 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 191) w
stanie prawnym obowiązującym przed 1 stycznia 2013 r., ustawodawca przewidział
obligatoryjne rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem mianowanym w wyniku
spełnienia się przesłanek określonych w tym przepisie, w tym wobec wskazanego
w art. 23 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczyciela ukończenia przez nauczyciela 65 roku życia
i nabycia prawa do emerytury. Do rozwiązania stosunku pracy w tym trybie nie
mają zastosowania przepisy o szczególnej ochronie stosunku pracy przed
wypowiedzeniem lub rozwiązaniem, w tym także art. 32 ustawy z dnia 23 maja
1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 167). W
konsekwencji Sąd pierwszej instancji uznał, że wypowiedzenie złożone powodowi
w dniu 24 maja 2012 r. z powodu ukończenia przez niego 65 roku życia i nabycia
prawa do emerytury nie było sprzeczne z obowiązującymi przepisami i nie
naruszało art. 32 ustawy o związkach zawodowych, a wniesione powództwo jako
nieuzasadnione podlegało oddaleniu.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych na skutek apelacji
złożonej przez powoda wyrokiem z dnia 26 listopada 2013 r. zmienił zaskarżony
3
wyrok w ten sposób, że przywrócił K. C. do pracy w Szkole Podstawowej […] na
poprzednich warunkach.
Sąd odwoławczy wskazał, że Sąd pierwszej instancji przy ocenie treści
normatywnej art. 23 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczyciela dokonał jej interpretacji z
pomięciem obowiązku dokonywania wykładni przepisów prawa krajowego zgodnie
z bezpośrednio wiążącymi przepisami i zasadami prawa unijnego, a także w
sposób zgodny z normami Konstytucji RP, a w konsekwencji, przy zlekceważeniu
zasady prawa nakazującej interpretowanie i niestosowanie przez organy państwa
przepisów prawa w sposób niespójny z bezwzględnie skutecznymi lub wiążącymi
zasadami prawa unijnego lub normami Konstytucji RP. Zdaniem Sądu drugiej
instancji, dokonana przez Sąd Rejonowy interpretacja przepisu art. 23 ust. 1 pkt 4
Karty Nauczyciela, która miałaby „stanowić dla szkół zakaz dalszego zatrudniania
nauczyciela tylko dlatego, że nauczyciel osiągnął wiek 65 lat i może ubiegać się o
emeryturę oraz wymuszała rozwiązanie stosunku pracy z takim nauczycielem
wbrew jego woli oraz bez innej przyczyny po stronie pracownika lub pracodawcy
uzasadniającej zgodne z przepisami rozwiązanie stosunku pracy”, stanowiła
interpretację sprzeczną z konstytucyjnym porządkiem prawnym demokratycznego
państwa prawa, a przede wszystkim z wprowadzonym do niego przez art. 32 ust. 2
Konstytucji RP zakazem dyskryminacji. Według Sądu Okręgowego, sposób, w jaki
normę z art. 23 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczyciela zinterpretował i zastosował Sąd
pierwszej instancji, a wcześniej pozwany pracodawca, kolidował również z
zakazem dyskryminacji będącym jedną z podstawowych zasad prawa unijnego
wprowadzonego Dyrektywą Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r.,
wyznaczającą w państwach Unii Europejskiej jednolite, ogólne ramy walki z
dyskryminacją ze względu na wiek i co do zasady sprzeciwiającą się wprowadzaniu
i stosowaniu przepisów, które przewidują dopuszczalność rozwiązania stosunków
pracy z pracownikami jedynie z tego powodu, że pracownik osiągnął określony wiek
lub determinowaną określonym wiekiem możliwość realizacji uprawnień
emerytalnych. Zakaz dyskryminacji ze względu na wiek wynika również z Kodeksu
pracy, w art. 113
i z art. 183a
k.p. zakazano jakiejkolwiek dyskryminacji
bezpośredniej lub pośredniej w zatrudnieniu ze względu wiek, który na podstawie
4
odesłania zawartego w art. 91c Karty Nauczyciela znajduje zastosowanie do
stosunków pracy nauczycieli objętych tą ustawą.
W ocenie Sądu Okręgowego, brak jest jakichkolwiek argumentów, aby
przyjąć, że zadania oświatowe szkół, cele polityki oświatowej lub racjonalna
polityka kadrowa w szkolnictwie uzasadniają stanowisko, że wiek 65 lat może
samoistnie uzasadniać pozbawienie nauczyciela posiadającego precyzyjnie
określone w przepisach kwalifikacje i inne stawiane w ustawach wymagania prawa
do kontynuowania zatrudnienia w wykonywanych stosunkach pracy. Ponadto Sąd
dodał, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtowało się stanowisko, że
poza sytuacjami wyraźnie i szczególnie uzasadnionymi w przepisach, osiągnięcie
przez pracownika wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury nie może
stanowić wyłącznej przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę.
Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy, między innymi, w uchwale składu siedmiu
sędziów z dnia 21 stycznia 2009 r., II PZP 13/08 (OSNP 2009 nr 19-20, poz. 248)
oraz w wyroku z dnia 25 stycznia 2012 r., II PK 104/11 (LEX nr 1162675). Według
Sądu drugiej instancji, przy wykładni przepisu art. 23 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczyciela
należy uwzględnić również to, że przepis ten został uchylony z dniem 1 stycznia
2013 r. ustawą z dnia 23 listopada 2012 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z
podwyższeniem wieku emerytalnego (Dz.U. z 2012 r., poz. 1544). Z uzasadnienia
projektu tej ustawy wynikało, że przyczyną wykreślenia z art. 23 ust. 1 pkt 4 Karty
Nauczyciela był, między innymi, przegląd ustawodawstwa krajowego i ocena, że w
świetle zasad dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r.
ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie
zatrudnienia i pracy oraz normy z art. 32 ust. 2 Konstytucji RP niezbędne stało się
wyeliminowanie z aktów prawa krajowego przepisów nakazujących bądź
dopuszczających rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem tylko z tego powodu,
że osiągnął on wiek emerytalny.
Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy uznał, że przyczyny, jakimi
pozwany pracodawca uzasadnił rozwiązanie stosunku pracy z powodem, nie mogą
być z mocy art. 32 ust. 2 Konstytucji RP ocenione jako przyczyny samodzielnie
uzasadniające rozwiązanie stosunku pracy nawiązanego na czas nieokreślony i na
podstawie art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 91c Karty Nauczyciela zmienił
5
zaskarżone orzeczenie i przywrócił powoda do pracy na poprzednich warunkach
pracy i płacy.
Od wyroku Sądu drugiej instancji strona pozwana wywiodła skargę
kasacyjną, opierając ją na zarzucie naruszenia prawa materialnego polegającego
na błędnej wykładni art. 23 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 23 ust. 2 pkt 4 Karty
Nauczyciela w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2013 r., przez przyjęcie
przez Sąd Okręgowy, że pozwany nie miał obowiązku rozwiązać z powodem
będącym nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania stosunku pracy po
ukończeniu 65 roku życia i nabyciu prawa do emerytury.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co
do istoty sprawy przez oddalenie apelacji powoda i zasądzenie zwrotu kosztów
postępowania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania z
obowiązkiem orzeczenia o kosztach postępowania.
W uzasadnieniu skargi pozwana strona podkreśliła, że zgodnie z przepisem
art. 23 ust. 1 Karty Nauczyciela w brzmieniu sprzed 1 stycznia 2013 r. pracodawca
miał ustawowy obowiązek rozwiązania umowy o pracę z nauczycielem
zatrudnionym na podstawie mianowania ze względu na osiągnięcie przez takiego
nauczyciela wieku 65 lat i nabycie prawa do emerytury. Według skarżącej,
rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem nie następowało w ramach uprawnień
pracodawcy, którymi dysponuje stosownie do swojej woli, ale następowało w
wyniku wykonania przez pracodawcę obowiązku nałożonego przepisami prawa.
Powołany przepis miał charakter ściśle bezwzględnie obowiązujący i poza
przewidzianymi w nim wyjątkami, nakazywał rozwiązanie stosunku pracy z
mianowanym nauczycielem z końcem roku szkolnego, w którym nauczyciel
ukończył 65 rok życia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona.
Zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczyciela w brzmieniu obowiązującym
przed 1 stycznia 2013 r., stosunek pracy z nauczycielem zatrudnionym na
6
podstawie mianowania co do zasady ulegał (obligatoryjnie) rozwiązaniu w razie
ukończenia przez nauczyciela 65 lat życia. Z kolei w ustępie 2 pkt 4 powołanego
przepisu ustawodawca wskazał tryb rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem
zatrudnionym na podstawie mianowania z przyczyn określonych w ust. 1, w którym
stanowił, że stosunek ten ulega rozwiązaniu z końcem roku szkolnego, w którym
nauczyciel ukończył 65 lat życia, po uprzednim trzymiesięcznym wypowiedzeniu.
Wyjątki od tej zasady przewidziane zostały w art. 23 ust. 1 pkt 4 zdanie drugie, w
myśl którego - jeżeli z ukończeniem 65 lat życia nauczyciel nie nabył prawa do
emerytury, dyrektor szkoły przedłużał okres zatrudnienia, nie dłużej jednak niż o 2
lata od ukończenia przez nauczyciela 65 lat życia. Jak wskazał Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 9 stycznia 2013 r., II PK 141/12 (niepublikowanym), przepis ten miał
charakter ściśle bezwzględnie obowiązujący i poza przewidzianymi w nim
wyjątkami, nakazywał rozwiązanie stosunku pracy z mianowanym nauczycielem z
końcem roku szkolnego, w którym nauczyciel ukończył 65 lat życia. Obowiązek ten
względem dyrektora szkoły nie miał charakteru fakultatywnego, bo zawarte w
przepisie sformułowanie „stosunek pracy (…) ulega rozwiązaniu” miało charakter
kategoryczny, ustanawiając nakaz rozwiązania stosunku pracy po osiągnięciu
przez nauczyciela wskazanego wieku (por. też uzasadnienie wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 28 marca 2000 r., K 27/99, OTK 2000 nr 2, poz. 62).
Nie ma wątpliwości, że omawiany przepis korzystał z domniemania
zgodności z Konstytucją RP, albowiem w brzmieniu obowiązującym na dzień
rozwiązywania z powodem stosunku pracy nie został zakwestionowany żadnym
orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego. Do oczywistych kompetencji sądu należy
rozstrzyganie tych niezgodności między normą konstytucyjną i normą ustawową,
które dają się usuwać w toku egzegezy tekstu prawnego przy zastosowaniu
niespornych reguł kolizyjnych. Sąd Okręgowy nie zastosował jednak takiego
zabiegu, bowiem wobec jednoznacznej treści art. 23 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczyciela
jego znaczenia wynikającego z wykładni językowo – logicznej nie można było
przełamać odwołaniem się do wykładni prokonstytucyjnej. Wbrew wyrażonemu
werbalnie w uzasadnieniu wyroku stanowisku, Sąd drugiej instancji nie dokonał
zatem prokonstytucyjnej wykładni omawianego przepisu Karty Nauczyciela, lecz
odmówił jego zastosowania, rozstrzygając sprawę bezpośrednio w oparciu art. 32
7
ust. 2 Konstytucji RP. Wyrażona w art. 8 ust. 2 Konstytucji RP zasada
bezpośredniego stosowania Konstytucji oznacza stosowanie jej norm przez organy
władzy publicznej bez konieczności pośrednictwa ustawy. Rozstrzygnięcie zgodnie
z powyższą zasadą sprawy przez sąd wyłącznie na podstawie normy
konstytucyjnej może jednak mieć miejsce tylko wtedy, gdy norma konstytucyjna jest
skonkretyzowana w stopniu pozwalającym na samoistne jej zastosowanie (por. np.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2003 r., V CK 344/02, OSNC 2004 nr 7-8,
poz. 119, oraz wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 września 2003 r.,
K 20/02, OTK-A 2003 nr 7, poz. 76). Normy konstytucyjne o takim stopniu
konkretyzacji są jednak nieliczne i nie należy do nich norma wynikająca z art. 32
ust. 1 i 2 Konstytucji RP, które stanowią całość normatywną, formułując w ust. 1 w
sposób ogólny zasadę równości jako normę konstytucyjną adresowaną do
wszelkich organów władzy publicznej - zarówno do organów stosujących prawo jak
i do organów stanowiących prawo, a w ust. 2 precyzując bliżej znaczenie
konstytucyjnej zasady równości (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23
października 2001 r., K 22/01, OTK 2001 nr 7, poz. 215). Przepisy art. 32 ust. 1 i 2
Konstytucji RP nie mogą być więc samoistną podstawą rozstrzygnięcia sprawy
przez sąd (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2003 r., IV CKN 320/01,
LEX nr 146442).
Oceniając odwołanie się przez Sąd drugiej instancji do obowiązku
dokonywania wykładni przepisów prawa krajowego zgodnie z zasadami prawa
unijnego, wskazać zaś należy, że doktryna pośredniego skutku prawa
wspólnotowego wyraża zasadę, zgodnie z którą sąd państwa członkowskiego jest
obowiązany interpretować przepisy prawa wewnętrznego w „świetle brzmienia i
celów” dyrektywy. Zasadę tę sformułował i uzasadnił Europejski Trybunał
Sprawiedliwości w wyroku z dnia 10 kwietnia 1984 r. Sabine von Colson and
Elisabeth Kamann v. Land Nordrhein-Westfalen. Trybunał przyjął, że obowiązek
państw członkowskich zapewnienia osiągnięcia celu przewidzianego w dyrektywie
oraz wynikający z art. 5 TWE obowiązek podejmowania wszelkich niezbędnych
działań ciąży na wszystkich organach państwa członkowskiego, w tym również na
sądach tych państw w sprawach należących do ich właściwości. Z tego założenia
Trybunał wywiódł wniosek, że sąd w procesie stosowania prawa wewnętrznego, w
8
szczególności przepisów wydanych w celu wykonania dyrektyw, jest obowiązany
interpretować te przepisy w świetle brzmienia i celu dyrektywy, aby zapewnić
osiągnięcie rezultatu wyrażonego w art. 189 ust. 1 TWE. Obowiązek stosowania i
wykładni ustawodawstwa przyjętego celem wykonania dyrektywy w zgodzie z
wymaganiami prawa wspólnotowego jest jednak obowiązkiem ograniczonym,
bowiem ciąży na sądzie państwa członkowskiego tylko o tyle, o ile ustawodawstwo
upoważnia sąd do działania na zasadzie uznania (in so far as it is given discretion
to do so under national law). Inaczej rzecz ujmując, proeuropejska wykładnia prawa
nie powinna mieć miejsca wtedy, gdy będzie to prowadziło do rezultatów
sprzecznych z efektami wykładni językowej, mogłoby to bowiem doprowadzić do
niedopuszczalnej wykładni contra legem (por. A. Łazowski: Proeuropejska
wykładnia prawa przez polskie sądy i organy administracji jako mechanizm
dostosowania systemu prawnego do acquis communautaire (w:) Prawo polskie a
prawo Unii Europejskiej, pod red. naukową E. Piontka, Warszawa 2003, s. 191).
Pogląd taki odnaleźć można również w orzecznictwie ETS, jak np. w wyroku z dnia
14 lipca 1994 r. w sprawie Paola Faccini Dori przeciwko Recreb Sri. (C-91/92), z
którego wynika, że wykonując obowiązek dokonywania wykładni prawa
wewnętrznego w świetle brzmienia i celu dyrektywy, sąd krajowy nie może
wykraczać poza wyraźne brzmienie przepisu prawa wewnętrznego (A. Wróbel:
Źródła prawa europejskiego - wspólnot europejskich), a nie ma wątpliwości, że tak
się stało przy dokonywaniu przez Sąd Okręgowy wykładni art. 23 ust. 1 pkt 4 Karty
Nauczyciela.
Niezależnie od tego wskazać należy, że zakaz dyskryminacji ze względu na
wiek w zatrudnieniu jest uregulowany w prawie wspólnotowym w dyrektywie Rady
nr 2000/78/ WE z 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe
równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz.Urz. WE L 303 z 2 grudnia
2000 r., s. 16; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, tom 4, s. 79),
wydanej na podstawie art. 13 TWE. Dyrektywa 2000/78 zakazuje w art. 1
dyskryminacji, między innymi, ze względu na wiek. W art. 6 ust. 1 dyrektywy
2000/78 dopuszczona została jednak możliwość uznania przez państwa
członkowskie, że odmienne traktowanie ze względu na wiek nie stanowi
dyskryminacji, jeżeli w ramach prawa krajowego zostanie to obiektywnie i
9
racjonalnie uzasadnione zgodnym z przepisami celem, w szczególności celami
polityki zatrudnienia, rynku pracy i kształcenia zawodowego, i jeżeli środki mające
służyć realizacji tego celu są właściwe i konieczne. Takie odmienne traktowanie
może polegać, między innymi, na wprowadzeniu specjalnych warunków dostępu do
zatrudnienia i kształcenia zawodowego, zatrudnienia i pracy, włącznie z warunkami
zwalniania i wynagradzania, dla ludzi młodych, pracowników starszych i osób
mających na utrzymaniu inne osoby, w celu wspierania ich integracji zawodowej lub
zapewnienia im ochrony. Wykładając ten przepis, Europejski Trybunał
Sprawiedliwości w wyroku z 16 października 2007 r. w sprawie C-411/05, Félix
Palacios de la Villa przeciwko Cortefiel Servicios SA orzekł, że wykładni zakazu
wszelkiej dyskryminacji ze względu na wiek, o którym stanowi dyrektywa Rady
2000/78/WE, nie narusza uregulowanie krajowe, w oparciu o które za ważne uznaje
się klauzule o obowiązkowym przejściu na emeryturę, zawarte w układach
zbiorowych pracy i stawiające jako jedyne wymogi ukończenie przez pracownika
określonego wieku umożliwiającego nabycie uprawnień emerytalnych, jeżeli przepis
ten jest obiektywnie i racjonalnie uzasadniony, w ramach prawa krajowego,
słusznym celem związanym z polityką zatrudnienia i rynkiem pracy, oraz środki
podjęte dla realizacji tego celu interesu ogólnego są właściwe i konieczne. W
uzasadnieniu orzeczenia Trybunał wskazał, że cel tej polityki, jeśli przepis prawa
formalnie do niego nie nawiązuje, powinien wynikać z „innych elementów
wynikających z ogólnego kontekstu danego przepisu” (pkt 52-58 uzasadnienia). Z
powołanego orzeczenia wynika zatem, że zakazu dyskryminacji ze względu na
wiek nie narusza dokonanie takiego wypowiedzenia na podstawie przepisu układu
zbiorowego pracy, mającego oparcie w usprawiedliwionym celami polityki
społecznej ustawowym upoważnieniu do dokonywania takich wypowiedzeń.
Podobne stanowisko zajął Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z dnia 5 lipca
2012 r., C – 141/11, stwierdzając że art. 6 ust. 1 akapit drugi dyrektywy 2000/78
należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie przepisowi
krajowemu, takiemu jak przepis rozpatrywany w sprawie przed sądem krajowym,
który zezwala pracodawcy na rozwiązanie umowy o pracę pracownika jedynie z
tego powodu, że pracownik ten ukończył wiek 67 lat i nie uwzględnia wysokości
emerytury, którą zainteresowany będzie otrzymywał, jeżeli jest on obiektywnie i
10
racjonalnie uzasadniony zgodnym z przepisami celem dotyczącym polityki
zatrudnienia i rynku pracy i jeżeli stanowi właściwy i konieczny środek dla realizacji
tego celu. W wyroku z dnia 21 lipca 2011 r., C – 159/10 Trybunał Sprawiedliwości
wyjaśnił zaś, że dyrektywa 2000/78 ustanawiająca ogólne warunki ramowe
równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy nie stoi na przeszkodzie
obowiązywaniu ustawy, która przewiduje obowiązkowe przejście na emeryturę
urzędników mianowanych dożywotnio, w niniejszej sprawie prokuratorów, z chwilą
ukończenia przez nich 65 roku życia, z zastrzeżeniem możliwości kontynuowania
przez nich wykonywania pracy, gdy wymaga tego interes służby, maksymalnie do
czasu ukończenia przez nich 68 roku życia, w zakresie, w jakim celem tej ustawy
jest ustanowienie korzystnej struktury wiekowej, mającej wspierać zatrudnienie i
awanse młodych pracowników, zoptymalizowanie zarządzania zasobami ludzkimi i
tym samym zapobieganie sporom dotyczącym zdolności pracownika do
wykonywania pracy po osiągnięciu przez niego pewnego wieku, i w jakim ustawa ta
pozwala na osiągnięcie tego celu za pomocą właściwych i koniecznych do tego
środków. Aby wykazać właściwy i konieczny charakter danego środka, środek ten
nie może okazać się nierozsądny z punktu widzenia realizowanego celu i musi być
oparty na informacjach, których wartość dowodową ocenia sąd krajowy. Informacje
te mogą zawierać w szczególności dane statystyczne.
Z powyższego wynika, że rozwiązanie z pracownikiem stosunku pracy z
uwagi na osiągnięcie wieku emerytalnego i uprawnień emerytalnych narusza zakaz
dyskryminacji ze względu na wiek tylko wówczas, jeżeli nie wystąpią okoliczności
opisane w art. 6 ust. 1 dyrektywy, których istnienie ocenia sąd rozpoznający sprawę
na podstawie zebranych dowodów, a nie przyjmując arbitralnie, jak to się stało w
niniejszej sprawie, że takiego rozwiązania ustawowego, jakie wynikało z art. 23 ust.
1 pkt 4 Karty Nauczyciela, nie uzasadniają „zadania oświatowe szkół, cele polityki
oświatowej lub racjonalna polityka kadrowa w szkolnictwie”. Wbrew stanowisku
Sądu Okręgowego, nie każde rozwiązanie ustawowe przewidujące rozwiązanie
stosunku pracy z osiągnięciem wieku emerytalnego jest więc niezgodne z
zasadami prawa unijnego, ale co ważniejsze, tak zwana prowspólnotowa wykładnia
przepisów prawa nie może prowadzić do odmowy zastosowania jednoznacznego w
swej treści przepisu prawa krajowego.
11
Do żadnych innych wniosków nie uprawnia też odwołanie się przez Sąd
drugiej instancji do orzecznictwa Sądu Najwyższego, w tym w szczególności do
uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 21 stycznia 2009 r., II PZP 13/08 (OSNP
2009 nr 19 – 20, poz. 248). Uchwała ta dotyczy bowiem wyłącznie wypowiedzenia
umowy o pracę, stanowiąc że osiągnięcie wieku emerytalnego i nabycie prawa do
emerytury nie może stanowić wyłącznej przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę
przez pracodawcę (art. 45 § 1 k.p.). W uzasadnieniu uchwały wyraźnie zaś
wskazano, że „powszechne prawo pracy (Kodeks pracy) nie przewiduje, że
osiągnięcie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury stanowi
uzasadnioną przyczynę rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem. Można z tego
wyprowadzać - jako zasadę - zachowanie przez pracownika, spełniającego warunki
do nabycia emerytury, prawa do pracy, które nie powinno być ograniczane przez
dopuszczalność wypowiadania stosunku pracy tylko z powodu osiągnięcia wieku
emerytalnego lub nabycia prawa do świadczeń emerytalnych. Zasada ta znajduje
potwierdzenie w przepisach prawa, które wyjątkowo upoważniają pracodawców do
wypowiedzenia stosunku pracy w razie osiągnięcia przez pracownika wieku
emerytalnego lub nabycia prawa do emerytury (np. art. 13 ust. 1 pkt 5 ustawy z
dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, jednolity tekst:
Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.; art. 10 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 22 marca
1990 r. o pracownikach samorządowych, jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142,
poz. 1593 ze zm.; art. 41 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie
cywilnej, Dz.U. Nr 170, poz. 1218 ze zm.; art. 93 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 23
grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli, jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 231,
poz. 1701 ze zm.). Przepisy te byłyby zbędne, gdyby nie obowiązywała
wspomniana zasada, zgodnie z którą osiągnięcie wieku emerytalnego lub nabycie
prawa do świadczenia emerytalnego nie stanowi samo przez się uzasadnionej
przyczyny wypowiedzenia pracownikowi stosunku pracy”. Wynika z tego, że
stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w tej uchwale nie można odnosić do
rozwiązywania stosunków pracy na innej podstawie prawnej niż przewidziana w
Kodeksie pracy, w tym do rozwiązywania stosunków pracy z nauczycielem
mianowanym w sposób określony przepisami Karty Nauczyciela, tym bardziej że
sytuacja pracowników kontraktowych i mianowanych w zakresie stabilizacji
12
zawodowej nie jest jednakowa. Status prawny pracownika mianowanego, także
nauczyciela, gwarantuje daleko idącą stabilizację zawodową z punktu widzenia
pewności zatrudnienia. Mogą być oni bowiem zwalniani wyłącznie z przyczyn
enumeratywnie wymienionych w pragmatykach służbowych (w odniesieniu do
nauczycieli określonych w art. 23 ust. 1 pkt 1 – 6 Karty Nauczyciela), podczas gdy
pracownicy kontraktowi, z każdej przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie.
Stanowiska Sądu Okręgowego nie uzasadnia też uchylenie art. 23 ust. 1 pkt
4 Karty Nauczyciela ustawą z dnia 23 listopada 2012 r. o zmianie niektórych ustaw
w związku z podwyższeniem wieku emerytalnego (Dz.U. z 2012 r., poz. 1544).
Przepis ten został bowiem uchylony z dniem 1 stycznia 2013 r., a więc już po
rozwiązaniu z powodem stosunku pracy, a żaden przepis przejściowy ustawy nie
upoważnia do jej stosowania w tym zakresie do stanów faktycznych zaistniałych
przed jej wejściem z życie.
Z tych wszystkich względów, uznając, że podstawa naruszenia prawa
materialnego okazała się oczywiście uzasadniona, a skarżący nie oparł skargi na
podstawie naruszenia przepisów prawa procesowego, Sąd Najwyższy uwzględnił
wniosek zawarty w skardze kasacyjnej, orzekając co do istoty sprawy (art. 39816
k.p.c.).