Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 27/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
w sprawie z powództwa H. M.
przeciwko Syndykowi Masy Upadłości A. N., R. H.
i A. N.
o ustalenie nieważności aktu notarialnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 grudnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 września 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną; przyznaje od Skarbu Państwa -
Sądu Apelacyjnego J. K. kwotę 2.700 zł (dwa tysiące siedemset)
powiększoną o należny podatek od towarów i usług tytułem
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu
powódce w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
2
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 4 września 2012 r. oddalił apelację powódki
od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 24 stycznia 2012 r. oddalającego żądanie
powódki stwierdzenia nieważności umowy z dnia 31 maja 2006 r., mocą której syn
powódki R. H., działający w jej imieniu na podstawie pełnomocnictwa notarialnego z
dnia 10 marca 2006 r. sprzedał A. N. i A. N. bliżej określony lokal mieszkalny.
U podłoża tego rozstrzygnięcia legło ustalenie, że pełnomocnik powódki
o odwołaniu pełnomocnictwa dowiedział się dopiero po zawarciu umowy sprzedaży
lokalu, jak również, że o tej czynności nabywcy lokalu nie wiedzieli, ani też nie
mogli się o niej z łatwością dowiedzieć.
Skarga kasacyjna powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego - oparta na obu
podstawach z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut naruszenia art. 5 k.c. w zw. z art. 58
§ 2 k.c. i art. 388 § 1 k.c., art. 83 § 1 k.c. i art. 233 k.p.c., i zmierza do uchylenia
tego wyroku oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 105 k.c. jeżeli pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania
dokona w imieniu mocodawcy czynności prawnej w granicach pierwotnego
umocowania, czynność prawna jest ważna, chyba że druga strona o wygaśnięciu
umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć. Wygaśnięcie
pełnomocnictwa nie ma więc wpływu na ważność czynności prawnej dokonanej
przez pełnomocnika w granicach umocowania, chyba że osoba, z którą
pełnomocnik zawarł czynność, o wygaśnięciu wiedziała lub brak takiej wiadomości
był wynikiem niedbalstwa. Ustawodawca w art. 105 k.c. udziela silniejszej ochrony
interesom kontrahenta, wprowadzając jako zasadę ważność dokonanej czynności.
Ważna czynność prawna zgodnie z istotą pełnomocnictwa wywiera skutki
bezpośrednio dla reprezentowanego (art. 95 § 2 k.c.).
Według wiążących Sąd Najwyższy ustaleń nabywcom lokalu nie było
wiadomo, ani też nie mogli dowiedzieć się z łatwością o odwołaniu udzielonego
synowi skarżącej pełnomocnictwa do sprzedaży tego lokalu. Stąd wygaśnięcie tego
umocowania nie miało wpływu na ich sytuację prawną. Niepodobna przeto przyjąć,
że dokonana sprzedaż lokalu do momentu potwierdzenia przez skarżącą tej
3
czynności prawnej stanowiła czynność ułomną (negotium claudicans), i że wobec
jej niepotwierdzenia jest ona nieważna.
Ubocznie, okoliczność, że pełnomocnik dokonał czynności prawnej w imieniu
reprezentowanego w granicach umocowania, nie wiedząc o fakcie odwołania
pełnomocnictwa, w relacji pomiędzy mocodawcą i jego pełnomocnikiem nie
wyklucza uznania działania pełnomocnika za sprzeczne z łączącą ich ewentualnie
umową albo zasadami współżycia społecznego powodującego odpowiedzialność
odszkodowawczą odwołanego pełnomocnika wobec mocodawcy. Przy czym,
niewątpliwa możność wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym przeciwko
odwołanemu pełnomocnikowi może dla mocodawcy okazać się iluzoryczna
w świetle unormowań z art. 101 w związku z art. 105 k.c.
Skarżąca zarzuca pogwałcenie art. 58 § 2 k.p.c. przez jego nie zastosowanie,
w sytuacji, gdy zawarcie przez pełnomocnika niekorzystnej dla niej umowy
sprzedaży naruszało łączący ich stosunek wewnętrzny.
Brak podstaw do zastosowania w sprawie art. 105 in fine k.c. nie wyklucza
możliwości badania, czy mimo tego czynność prawna dokonana z udziałem osoby
trzeciej i pełnomocnika mocodawcy była sprzeczna z zasadami współżycia
społecznego (art. 58 § 2 k.c.).
Trzeba zauważyć, że działanie pełnomocnika w stosunku do jego
mocodawcy sprzeczne z zasadami współżycia społecznego nie przesądza o tym,
wbrew stanowisku skarżącej, że czynność prawna zawarta przez pełnomocnika
z osobą trzecią jest automatycznie nieważna na podstawie art. 58 § 2 k.c.
Jak wskazano, zgodnie z art. 95 § 2 k.c. czynność prawna dokonana przez
przedstawiciela w granicach umocowania pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla
reprezentowanego.
Zgodzić się natomiast ze skarżącą należy o tyle, o ile twierdzi, iż nie jest
wykluczone uznanie za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego czynności
prawnej dokonanej pomiędzy pełnomocnikiem i osobą trzecią, wówczas,
gdy osoba trzecia wiedziała lub co najmniej powinna była wiedzieć o zawieraniu
czynności prawnej przez pełnomocnika sprzecznej z wolą jego mocodawcy.
Pomijając sytuację ewentualnej zmowy pomiędzy pełnomocnikiem i osobą trzecią -
4
co mogłoby nawet prowadzić do uznania zawartej przez nich czynności prawnej
za popełnienie przestępstwa, a w konsekwencji do nieważności czynności prawnej
na podstawie art. 58 § 1 k.c. - za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego
może być uznane takie działanie osoby trzeciej, która dokonuje czynności prawnej
z pełnomocnikiem, wiedząc o tym, bądź mogła i powinna była wiedzieć, że jest ona
nie tylko sprzeczna z wolą mocodawcy, ale także ma na celu uzyskanie przez
pełnomocnika korzyści majątkowej z istotnym pokrzywdzeniem osoby mocodawcy.
Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego
wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.), a więc na skarżącej, której zarzut naruszenia
art. 58 § 2 k.c. opiera się również na twierdzeniu, że pozwani powinni sobie zdawać
sprawę z istotnego jej pokrzywdzenia. Takiego dowodu, niewątpliwie trudnego do
przeprowadzenia, skarżąca nie przeprowadziła. Stąd zarzut naruszenia 58 § 2 k.c.
należało uznać za bezzasadny.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.