Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 53/14
POSTANOWIENIE
Dnia 9 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A. K.
przy uczestnictwie M. R. o wpis hipoteki przymusowej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 grudnia 2014 r.,
zażalenia uczestniczki
na postanowienie Sądu Okręgowego w K.
z dnia 16 września 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie, pozostawiając
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego
w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
UZASADNIENIE
2
Postanowieniem z 16 września 2014 r. Sąd Okręgowy w K. na skutek
apelacji wnioskodawcy uchylił postanowienie Sądu Rejonowego w B. z 28 lipca
2014 r. i przekazał temu Sądowi do ponownego rozpoznania sprawę o wpis
hipoteki przymusowej. W uzasadnieniu Sąd Okręgowy stwierdził, że Sąd Rejonowy
na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku i znajdujących się w aktach
księgi wieczystej nieprawidłowo przyjął, jakoby niedopuszczalne było wpisanie
hipoteki przymusowej na rzecz wierzyciela – A. K. do księgi wieczystej prowadzonej
dla nieruchomości, w której jako właściciel ujawniona jest tylko uczestniczka – M.
R., w warunkach gdy podstawą tego wpisu był akt notarialny, w którym oświadczyła
ona, że w czasie trwania małżeństwa kupuje nieruchomość ze środków z jej
majątku osobistego. Zdaniem Sądu Okręgowego, istota sprawy wymaga ustalenia,
czy nieruchomość, dla której prowadzona jest w Sądzie Rejonowym w B. księga
wieczysta nr […] należy do majątku osobistego uczestniczki, czy też stanowi
majątek wspólny M. R. i D. R., przeciwko któremu wnioskodawca uzyskał tytuł
wykonawczy zaopatrzony następnie klauzulą wykonalności także przeciwko
uczestniczce z ograniczeniem jej odpowiedzialności do majątku wspólnego.
W zażaleniu od orzeczenia z 16 września 2014 r. uczestniczka zarzuciła,
że zapadło ono z naruszeniem przepisów postępowania, to jest: - art. 386 § 4 k.p.c.
w zw. z 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przez nieuzasadnione uchylenie
postanowienia Sądu Rejonowego wskutek błędnego uznania, iż doszło do
nierozpoznania istoty sprawy; - art. 233 k.p.c. w zw. z 391 § 1 k.p.c. w zw. z art.
397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przez niewłaściwą ocenę dowodów; - art.
6868
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13
§ 2 k.p.c. przez wyznaczenie granic rozpoznania sprawy szerzej niż na to
wskazuje treść wniosku, dokumentów dołączonych do wniosku i treść księgi
wieczystej.
Uczestniczka wniosła o uchylenie zaskarżonego postępowania i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od
wnioskodawcy na jej rzecz kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Obowiązujący model postępowania cywilnego zakłada, że druga instancja
jest instancją merytoryczną, w ramach której rozpoznanie sprawy powinno nastąpić
ex novo i prowadzić do wydania rozstrzygnięcia kończącego spór między stronami.
Takie podejście do zakresu rozpoznania i orzekania w postępowaniu apelacyjnym
znajduje potwierdzenie w orzecznictwie. W uchwale składu siedmiu sędziów
z 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07 (OSNC 2008, nr 6, poz. 55), Sąd Najwyższy
wyjaśnił, że sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest
związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa
materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa
procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę
nieważność postępowania.
Zgodnie z art. 386 § 2 i 4 k.p.c. uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji może nastąpić w razie
stwierdzenia nieważności postępowania przed tym sądem i zniesienia
postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością, nierozpoznania istoty sprawy
przez sąd pierwszej instancji oraz gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości. Zażalenie na orzeczenie kasatoryjne sądu
drugiej instancji ma służyć skontrolowaniu, czy zostało ono prawidłowo wydane
w jednej z wymienionych wyżej sytuacji.
Środek odwoławczy unormowany w art. 3941
§ 11
k.p.c., przy całej swojej
specyfice, pozostaje zażaleniem i nie służy ocenie prawidłowości czynności
procesowych sądu podjętych w celu wydania rozstrzygnięcia co do istoty sprawy
ani także zaprezentowanego przez ten sąd poglądu na temat wykładni prawa
materialnego mającego zastosowanie w sprawie. Przy jego rozpoznawaniu Sąd
Najwyższy nie bada istoty sprawy, a mianowicie tego, co w świetle zgłoszonego
żądania i jego podstawy faktycznej stanowiło przedmiot postępowania, lecz jedynie
ocenia, czy okoliczności powołane przez sąd drugiej instancji jako przyczyny
wydania orzeczenia kasatoryjnego są tymi, które w świetle art. 386 § 4 k.p.c.
usprawiedliwiały jego wydanie, zamiast - co powinno być regułą - orzeczenia
reformatoryjnego.
Jeżeli postanowienie Sądu Rejonowego zostało uchylone z powodu
nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji, a na tę przesłankę
4
wskazał Sąd Okręgowy w zaskarżonym orzeczeniu, to rolą Sądu Najwyższego
w postępowaniu zażaleniowym jest zbadanie, czy sąd drugiej instancji prawidłowo
rozumiał to pojęcie oraz czy jego merytoryczne stanowisko w sprawie uzasadniało
taką ocenę postępowania sądu pierwszej instancji.
Oceny, czy sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy, dokonuje się na
podstawie analizy żądań wniosku i przepisów prawa materialnego stanowiących
podstawę rozstrzygnięcia, nie zaś na podstawie ewentualnych wad postępowania
wyjaśniającego, czy błędów w związku z subsumpcją ustalonych faktów pod normę
materialnoprawną. Przez pojęcie „nierozpoznania istoty sprawy” w rozumieniu art.
386 § 4 k.p.c. należy rozumieć nierozstrzygnięcie o żądaniach stron, czyli
niezałatwienie przedmiotu sporu. Wykładnia językowa, systemowa i funkcjonalna
tego zwrotu pozwala na przyjęcie, że wszelkie inne wady rozstrzygnięcia,
dotyczące naruszeń prawa materialnego, czy też procesowego (poza nieważnością
postępowania i nieprzeprowadzeniem postępowania dowodowego w całości), nie
uzasadniają uchylenia postanowienia co do istoty sprawy i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania. Tego rodzaju braki w postępowaniu dowodowym
i uchybienia prawu materialnemu popełnione w procesie subsumpcji powinny być
w systemie apelacji pełnej załatwiane bezpośrednio w postępowaniu apelacyjnym
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2012 r., II CZ 141/12).
W uzasadnieniu postanowienia z 16 listopada 2012 r., III CZ 83/12,
po przeanalizowaniu stanowiska nauki i orzecznictwa, Sąd Najwyższy wyjaśnił,
że nierozpoznania istoty sprawy nie można wiązać z pominięciem rozpoznania
części roszczeń lub wydania orzeczenia tylko co do części zgłoszonego żądania.
Ma ono miejsce w sytuacji, gdy sąd nie orzekł o istocie sprawy, gdyż niezasadnie
uwzględnił zarzut braku legitymacji czynnej lub biernej, zarzut przedwczesności
roszczenia, przedawnienia lub prekluzji dochodzonego roszczenia albo nie
rozpatrzył zarzutu zmierzającego do oddalenia wniosku. Do nierozpoznania istoty
5
sprawy nie dochodzi natomiast w razie nieuwzględnienia wniosku z przyczyn
merytorycznych, spowodowanych przyjęciem, chociażby na skutek błędnej oceny
sądu, że nie zostały spełnione przesłanki zawarte w normie materialnoprawnej
warunkujące udzielenie wnioskodawcy ochrony prawnej. Zakwestionowanie przez
sąd odwoławczy poglądu prawnego sądu pierwszej instancji co do podstawy
prawnej rozpoznawanego roszczenia nie oznacza, że sąd ten nie rozpoznał istoty
sprawy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 1999 r., II UKN 589/98,
OSNP 2000, nr 12, poz. 483).
W niniejszej sprawie rozważania Sądów obu instancji dotyczą tego samego
roszczenia mającego źródło w stosunku prawnym ukształtowanym tymi samymi
oświadczeniami woli stron i pozostałymi elementami stanu faktycznego, różne
jednak zinterpretowanymi przez oba Sądy. Wobec tego, wbrew odmiennemu
stanowisku Sądu Okręgowego, nie ma podstaw do przyjęcia, że Sąd Rejonowy nie
rozpoznał istoty sprawy. Jeśli Sąd Okręgowy prezentuje w sprawie inny pogląd na
sposób, w jaki należało wyłożyć i zastosować prawo materialne, to władny jest we
własnym zakresie odmiennie ocenić zasadność wniosku.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39415
§ 1 zdanie pierwsze
k.p.c. w zw. z 3941
§ 3 i art. 108 § 2 oraz art. 39821
k.p.c., Sąd Najwyższy uchylił
zaskarżone postanowienie, pozostawiając rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.