Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 169/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Romualda Spyt (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania M. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.
o prawo do emerytury górniczej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 17 grudnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 16
października 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną i przyznaje adw. Z. K. od Skarbu
Państwa - Sądu Apelacyjnego kwotę 120 zł (sto dwadzieścia)
powiększoną o kwotę podatku od towarów i usług tytułem
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej wykonywanej z urzędu w
postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 30 marca 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w S. odmówił przyznania ubezpieczonemu prawa do emerytury górniczej z uwagi
2
na brak udowodnienia wymaganego ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr
153, poz. 1227 ze zm.) 25-letniego okresu pracy górniczej wykonywanej stale i w
pełnym wymiarze czasu pod ziemią. Jednocześnie organ rentowy wskazał, że
ubezpieczony na dzień 22 marca 2012 r. wykazał 19 lat, 8 miesięcy i 14 dni takiej
pracy.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. wyrokiem z dnia
28 maja 2013 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał
ubezpieczonemu M. M. prawo do emerytury, poczynając od dnia 22 marca 2013 r.
Sąd Okręgowy w oparciu o akta organu rentowego, akta osobowe ubezpieczonego
z okresu zatrudnienia w KWK „K.”, zeznania świadków: M. G., M. M., J. B. i M. N.
oraz zeznania ubezpieczonego, ustalił, iż wniosek o emeryturę złożył on w dniu 22
marca 2012 r.; w okresie od dnia 13 maja 1992 r. do dnia 24 kwietnia 1999 r.
pracował w KHW S.A. KWK „K.-K.” Ruch II jako sygnalista pod ziemią. W
rozważaniach prawnych Sąd Okręgowy powołał się na treść art. 50e ust. 1 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), zgodnie z którym
prawo do górniczej emerytury, bez względu na wiek i zajmowane stanowisko,
przysługuje pracownikom, którzy pracę górniczą wykonywali pod ziemią stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy przez okres wynoszący co najmniej 25 lat. Sąd
pierwszej instancji, w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy przyjął,
że ubezpieczony przez cały okres sporny zasadniczo pracował pod ziemią, a tylko
wyjątkowo na nadszybiu, w niewielkim wymiarze, bądź w weekendy, podczas
wykonywania zastępstwa nieobecnego pracownika. Zdaniem Sądu, nie zmieniało to
charakteru pracy ubezpieczonego, który faktycznie stale i w pełnym wymiarze
czasu pracy wykonywał prace pod ziemią, na podszybiu. Uwzględniając w
wymiarze pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze
okres sporny w tej sprawie, Sąd przyjął, że łączny wymiar tej pracy wynosi 25 lat, a
co za tym idzie, ubezpieczony spełnił kumulatywnie wszystkie przesłanki
warunkujące przyznanie prawa do wnioskowanego świadczenia, dlatego mając na
uwadze treść art. 100 ust. 1 powołanej ustawy, zmienił zaskarżoną decyzję organu
rentowego w ten sposób, że przyznał odwołującemu prawo do emerytury,
3
począwszy od dnia 22 marca 2012 r., tj. od daty złożenia wniosku, orzekając na
mocy art. 47714
§ 2 k.p.c.
Rozpoznając apelację organu rentowego, Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 16 października 2013 r. zmienił
zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. W ocenie Sądu drugiej instancji Sąd
Okręgowy dokonał błędnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i w
sposób nieuprawniony zaliczył ubezpieczonemu do stażu pracy wykonywanej stale
i w pełnym wymiarze pod ziemią cały okres zatrudnienia w KHW S.A. Kopalnia
Węgla Kamiennego „K.-K.” Ruch II od 13 maja 1992 r. do 24 kwietnia 1999 r., co w
konsekwencji spowodowało, że nieprawidłowo ustalił spełnienie warunków
pozwalających na przyznanie mu prawa do emerytury górniczej bez względu na
wiek.
W niniejszej sprawie M. M. złożył w organie rentowym w dniu 22 marca 2012
r. wniosek o emeryturę, dokumentując świadectwem pracy zatrudnienie pod ziemią
w KWK „S.” w C. w okresie od 15 września 1986 r. do 12 maja 1992 r. oraz
zaświadczeniem pracy zatrudnienie pod ziemią w KWK „W.” w K. w okresie od 26
kwietnia 1999 r. do 22 marca 2012 r. Przedłożył również świadectwo pracy z okresu
zatrudnienia w KWK „K.-K.”, wskazujące na pracę w charakterze sygnalisty pod
ziemią w okresie od 13 maja 1992 r. do 24 kwietnia 1999 r. - wraz z wykazem
zjazdów.
W oparciu o powyższe dokumenty organ rentowy zaliczył ubezpieczonemu
do pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy zatrudnienie w KWK
„S.” oraz w KWK „W.”, a także 19 miesięcy z okresu zatrudnienia w KWK „K.-K.”, tj.
te miesiące, w których przez wszystkie dni robocze wykonywał on pracę na
stanowisku sygnalisty podszybia. Apelujący powołał się przy tym na wymiar tych dni
roboczych - 22 dni za miesiąc w odniesieniu do okresów przypadających po dniu 1
stycznia 1981 r. - zgodne z treścią § 31 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad
wypłaty tych świadczeń (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm.) wydanego na podstawie
delegacji zawartej w ustawie z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), który zachował aktualność
4
po dacie wejścia w życie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w oparciu o treść art. 194.
Z dołączonego wykazu ewidencji zjazdów, począwszy od lutego 1996 r.
wynikało, że praca ubezpieczonego była zróżnicowana, polegała ona na pracy
sygnalisty podszybia, sygnalisty nadszybia, przy naprawie urządzeń
przyszybowych, czyszczeniu rząpia, naprawy w szybie i prac związanych z
likwidacją szybu. W ocenie Sądu analiza tego dokumentu pozwala zauważyć, że
nie sposób było zaliczyć do pracy w pełnym wymiarze czasu pod ziemią całego
okresu pracy, począwszy od lutego 1996 r. do grudnia 1998 r. Sąd stwierdził, że w
1996 r. z całą pewnością nie można było zaliczyć do takiej pracy miesięcy: maja,
sierpnia i grudnia. W maju ubezpieczony pracował jako sygnalista podszybia tylko
w wymiarze 15 dniówek roboczych i 2 dniówki w szybiku „27”, a pozostały czas
pracy jako sygnalista nadszybia. Z kolei, w sierpniu takich dniówek pod ziemią
ubezpieczony wykazał 11, a w grudniu 10. W 1997 r. z okresu pracy pod ziemią
stale i w pełnym wymiarze należało wyłączyć miesiące: styczeń, luty, lipiec i
grudzień, w których kolejno w takim charakterze pracował w wymiarze 7 dniówek, 9
dniówek, 15 dniówek i 16 dniówek, a w 1998 r. należało wyłączyć miesiące: styczeń
luty, marzec, maj, czerwiec i wrzesień, w których kolejno w takim charakterze
pracował w wymiarze 8 dniówek, 19 dniówek, 10 dniówek, 18 dniówek i 16
dniówek. Zdaniem Sądu analiza wykazu zjazdów ubezpieczonego po lutym 1996 r.
pozwalała zauważyć, że faktycznie w większości miesięcy przeważała liczba
dniówek pod ziemią, co niemniej, wobec braku wykazania 22 dni takiej pracy, nie
pozwalało do zaliczenia jej do stażu jako pracy stale i w pełnym wymiarze pod
ziemią. W tym stanie rzeczy okres zatrudnienia ubezpieczonego w górnictwie,
poczynając od dnia 15 września 1986 r. do dnia 22 marca 2012 r., tj. do dnia
złożenia wniosku o emeryturę, wynosił łącznie 25 lat 6 miesięcy i 6 dni. Po
wyłączeniu tylko miesięcy z okresu od marca 1996 r. do 1999 r. w wymiarze 13
miesięcy, opisanych wyżej, zdaniem Sądu ubezpieczony nie wykazał 25 lat pracy
pod ziemią stale i w pełnym wymiarze. Biorąc pod uwagę powyższe rozważania,
Sąd Apelacyjny uznając apelację organu rentowego za zasadną, na mocy art. 386
§ 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i orzekł, jak w sentencji.
5
Ubezpieczony zaskarżył powyższy wyrok w całości skargą kasacyjną,
zarzucając Sądowi Apelacyjnemu naruszenie prawa materialnego: - art. 50e ust. 1
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. z 2013 r., poz. 1440), poprzez błędną wykładnię; - § 31
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r.
w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. z 2011 r. Nr
237, poz. 1412) przez nieprawidłowe jego zastosowanie, polegające na
niesłusznym uznaniu, że ubezpieczony nie wylegitymował się wymaganym 25
letnim okresem pracy górniczej pod ziemią wykonywanej stale i w pełnym wymiarze
czasu pracy; - art. 2 Konstytucji RP, art. 32 ust 1 Konstytucji RP i art. 67 ust 1
Konstytucji RP poprzez to, że z powołaniem się na normatywną treść art. 50e ust. 1
dokonując błędnej wykładni tych przepisów wbrew zasadzie równości wobec prawa
- ubezpieczonemu nie zaliczono do okresu pracy górniczej okresu pracy pod ziemią
w KHW S.A. Kopalnia Węgła kamiennego „K. – K. „ Ruch II od lutego 1996 r. do
grudnia 1998 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej biorąc pod
rozwagę z urzędu jedynie nieważność postępowania (art. 39813
k.p.c.). Strona
skarżąca nie wskazała, jako podstawy kasacyjnej, naruszenia przepisów
postępowania. Wobec niezakwestionowania ustaleń stanowiących faktyczną
podstawę rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku, ustalenia te należy
uznać za niewadliwe. Innymi słowy Sąd Najwyższy jest związany przy
rozpoznawaniu sprawy ustaleniami faktycznymi dokonanymi przez Sąd drugiej
instancji, co do braku możliwości zaliczenia pracy ubezpieczonego w pełnym
wymiarze czasu pod ziemią okresów od marca 1996 r. do 1999 r. w wymiarze 13
miesięcy, opisanych wyżej, w których to okresach ubezpieczony nie przepracował
22 dni pod ziemia w miesiącu - zgodne z treścią § 31 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia
emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń.
6
W niniejszej sprawie Sąd drugiej instancji nie naruszył przepisu art. 50e ust.
1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 31 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i
zasad wypłaty tych świadczeń (w obowiązującym stanie prawnym o tej samej treści
§ 31 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października
2011 r w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe). Wykładnia
tych przepisów nie budzi wątpliwości. Obowiązujący poprzednio art. 48 ustawy
emerytalnej (oraz jego odpowiednik w postaci art. 10 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r.
o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin) jak i obecny art. 50e tej ustawy
statuują własny, odrębny od art. 50a (i jego poprzednika w postaci art. 34) układ
warunkujący nabycie uprawnień do emerytury górniczej, rezygnując z przesłanki
wieku emerytalnego na rzecz dłuższego, bo 25-letniego stażu kwalifikowanej pracy
górniczej. Przepisy te dotyczą wyłącznie tak zwanej „czystej” pracy górniczej i to
jedynie tej wykonywanej pod ziemią, w dodatku w pełnym - a nie w minimum
połowie - wymiarze czasu pracy. Ponadto przy spełnieniu warunku nieprzystąpienia
do otwartego funduszu emerytalnego. Tak jak dawny art. 48 ust. 2 i 3 ustawy
emerytalnej wprowadzał własne, odrębne od regulacji art. 34 w związku z art. 38 tej
ustawy, okresy zaliczane do owej kwalifikowanej pracy górniczej, tak czyni to
również obecny art. 50e. Emerytura górnicza bez względu na wiek umożliwiając
nabycie uprawnień emerytalnych w stosunkowo młodym wieku, (zob. uchwałę SN z
dnia 18 grudnia 1985 r., III UZP 46/85, OSNAPiUS 1986 nr 7-8, poz. 116), zaostrza
w porównaniu do emerytury górniczej, gdzie przesłanka jest wiek ubezpieczonego -
warunki nabycia uprawnień emerytalnych. Na podstawie obowiązujących przepisów
do okresów pracy górniczej nie zalicza się już okresu niezdolności do pracy z tytułu
wypadku w drodze do pracy lub z pracy, za które wypłacone zostało wynagrodzenie
lub zasiłek chorobowy albo świadczenie rehabilitacyjne, innych okresów
niezdolności do pracy z powodu choroby lub odosobnienia w związku z chorobą
zakaźną oraz okresu urlopu/świadczenia górniczego. Rygoryzm tego przepisu
wyraża się również w tym, że okres 25-letniego stażu kwalifikowanej pracy
górniczej należy ustalać w oparciu o § 31 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad
7
wypłaty tych świadczeń (w obowiązującym stanie prawnym § 31 rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r.). Przepis ten
stanowi, że „przy obliczaniu okresów zatrudnienia dodaje się poszczególne okresy
zatrudnienia obejmujące lata, miesiące i dni. Okresy niepełnych miesięcy
zatrudnienia oblicza się w dniach. Sumę dni zamienia się na miesiące, przyjmując
za miesiąc 30 dni kalendarzowych; sumę miesięcy zamienia się na lata, przyjmując
pełne 12 miesięcy za jeden rok. Jeżeli w zaświadczeniu stwierdzającym okresy
zatrudnienia podane są dniówki robocze, a nie okresy zatrudnienia, sumę dni
zamienia się na miesiące, przyjmując za miesiąc 22 dni robocze, a za okresy przed
dniem 1 stycznia 1998 r. - 25 dni roboczych”. Przepis ten wskazuje dwa sposoby
obliczania okresów składkowych i nieskładkowych mających istotny wpływ na
powstanie prawa do świadczeń oraz ich wysokość. Pierwszy z nich nakazuje
przeliczenie okresów zatrudnienia na lata, miesiące i dni (zdanie pierwsze) oraz
obliczenie dni z niepełnych miesięcy zatrudnienia (zdanie drugie). Tego sposobu
dotyczy reguła zamiany pełnych 12 miesięcy za rok, oraz dni na miesiące –
„przyjmując 30 dni kalendarzowych za miesiąc”. Przez okresy „niepełnych miesięcy
zatrudnienia” należy rozumieć te miesiące, w których zatrudnienie trwało krócej niż
miesiąc kalendarzowy, czyli wówczas, jeśli nie było wykonywane przez wszystkie
dni konkretnego miesiąca, w szczególności, gdy rozpoczęło się po pierwszym dniu
miesiąca, względnie zakończyło się przed ostatnim jego dniem.
Drugą regułę obliczania okresów zatrudnienia przewiduje zdanie ostatnie
tego przepisu odnoszące się przede wszystkim do tak zwanych pracowników
dniówkowych. Skoro prawodawca wskazał określony sposób obliczania okresów
zatrudnienia na podstawie wykazów dniówek roboczych, to ten sposób przeliczenia
dniówek roboczych należało zastosować w rozpatrywanej sprawie. Wykaz
ewidencji zjazdów stanowiący dowód w niniejszej sprawie szczegółowo określał dni
- kiedy ubezpieczony wykonywał pracę górniczą pod ziemią stale i w pełnym
wymiarze czasu pracy. Mając na uwadze, że zgodnie art. 50e ust. 1 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
prawo do górniczej emerytury, bez względu na wiek i zajmowane stanowisko,
przysługuje pracownikom, którzy pracę górniczą wykonywali pod ziemią stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy przez okres wynoszący co najmniej 25 lat. - nie było
8
zatem żadnego logicznego ani aksjologicznego argumentu przemawiającego za
odmiennym, ustalaniem tak zwanej „czystej” pracy górniczej. Innym słowy nie było
racjonalnych przyczyn, aby przy zamianie na miesiące wykazanych górniczych
dniówek - odmiennie niż wskazuje to § 31 powołanego rozporządzenia –
przyjmować, że praca górnicza pod ziemią to okres krótszy niż 22 dniówki w
miesiącu przy ustalaniu prawa do emerytury górniczej na podstawie art. 50e ust. 1
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych.
Analizując wykazy zjazdów ubezpieczonego (niekwestionowany dowód w
sprawie), po odliczeniu od stażu ubezpieczeniowego tylko miesięcy z okresu od
marca 1996 r. do 1999 r. w wymiarze 13 miesięcy, kiedy ubezpieczony nie
przepracował co najmniej 22 dniówek w miesiącu pod ziemia, podzielić należy
pogląd Sądu drugiej instancji, że ubezpieczony nie wykazał 25 lat pracy pod ziemią
stale i w pełnym wymiarze (art. 50e ustawy emerytalnej).
Biorąc pod uwagę powyższe rozważania Sąd Najwyższy orzekł, jak w
sentencji, na podstawie art. 39814
k.p.c.