Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 251/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tomasz Artymiuk (przewodniczący)
SSN Józef Dołhy
SSA del. do SN Piotr Mirek (sprawozdawca)
Protokolant Łukasz Biernacki
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Andrzeja Pogorzelskiego
w sprawie J. W.
skazanego z art. 202 § 2 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 9 stycznia 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w O.
z dnia 26 marca 2014 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w O.
z dnia 7 listopada 2013 r.
1/ uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w O. do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym;
2/ zarządza zwrot na rzecz oskarżonego uiszczonej opłaty od
kasacji w kwocie 450 ( czterysta pięćdziesiąt) zł.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w O., wyrokiem z dnia 7 listopada 2013 r., sygn. akt […]
uniewinnił oskarżonego J. W. od zarzutu popełnienia przestępstwa z art. 200 §1
k.k. w zw. z art. 12 k.k., mającego polegać na tym, że w okresie od sierpnia 2009 r.
do 19 kwietnia 2012 r. w D., działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z
góry powziętego zamiaru, kilkukrotnie doprowadził małoletnią poniżej 15 lat – D. A.
do poddania się innej czynności seksualnej w postaci dotykania jej narządów
płciowych oraz po pośladkach.
W tym zakresie orzeczenie Sądu pierwszej instancji nie zostało zaskarżone i
stało się prawomocne.
Tym samym wyrokiem, uznał oskarżonego J. W. za winnego popełnienia
przestępstwa z art. 202 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k., polegającego na tym, że w
okresie od sierpnia 2009 r. do 19 kwietnia 2012 r. w D., działając w krótkich
odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, kilkukrotnie
prezentował małoletnim poniżej 15 lat – D. A. i K. A. treści pornograficzne w postaci
filmów i za to na podstawie art. 202 § 2 k.k. wymierzył mu karę 4 miesięcy
pozbawienia wolności, zaliczając na jej poczet okres rzeczywistego pozbawienia
oskarżonego wolności w sprawie od dnia 19 grudnia 2012 r. do dnia 12 kwietnia
2013 r.
Na podstawie art. 41a § 2 k.k. orzekł wobec oskarżonego środek karny
zakazu kontaktowania się z pokrzywdzonymi w jakiejkolwiek formie na okres 5 lat.
W tym zakresie wyrok Sądu pierwszej instancji został zaskarżony apelacją
obrońcy oskarżonego, który zarzucił mu:
 obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść
orzeczenia, a polegającą na naruszeniu art. 410 k.p.k. w zw. z art. 424 § 1 pkt. 1
k.p.k. poprzez brak odniesienia się do dowodów w postaci zeznań I. S., W. B., D.
W., D. W., E. W., L. W., a także opinii biegłych P. Z. i J. K.– M., których dokładna
analiza prowadzi jednoznacznie do wniosku, iż oskarżony nie prezentował treści
pornograficznych mogących zdemoralizować małoletnich D. A. i K. A.,
 błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
który mógł mieć wpływ na jego treść, a polegający na uznaniu, iż zdemoralizowanie
małoletnich D. A. i K. A. świadczy o popełnieniu przez J. W. zarzucanego mu
3
czynu, podczas gdy prawidłowa ocena wszystkich okoliczności sprawy, a w
szczególności treść sporządzonych opinii biegłych oraz zeznania złożone przez
świadków prowadzą do odmiennego wniosku.
Formułując ten zarzut, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
poprzez uniewinnienie oskarżonego od popełnienia przypisanego mu przestępstwa
lub jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy w O., wyrokiem z dnia 26 lutego 2014 r., sygn. akt […],
utrzymał w mocy zaskarżony wyrok, uznając apelację za oczywiście bezzasadną.
Kasację od tego wyroku wniósł obrońca oskarżonego i zarzucił mu:
 rażące naruszenie prawa materialnego, a to art. 12 k.k. poprzez jego
błędną wykładnię i bezpodstawne zastosowanie w odniesieniu do przypisanego
oskarżonemu przestępstwa z art. 202 § 2 k.k., polegające na przyjęciu, że stanowił
on czyn ciągły, popełniony w okresie od sierpnia 2009 r. do kwietnia 2012 r.,
podczas gdy zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie daje podstaw do
przyjęcia, że zostały wyczerpane jakiekolwiek znamiona czynu ciągłego,
 rażące naruszenie prawa procesowego, które mogło mieć istotny
wpływ na jego treść, a to przepisu art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k., polegające
na odniesieniu się przez Sąd drugiej instancji do zarzutów i wniosków zawartych w
środku odwoławczym w sposób lakoniczny i pobieżny, bez gruntownej analizy
problematyki wskazanej w środku odwoławczym,
 rażące naruszenie prawa procesowego, które mogło mieć istotny
wpływ na jego treść, a to przepisu art.457 § 3 k.p.k. w zw. z art. 424 § 1 pkt. 1
k.p.k., polegające na sporządzeniu uzasadnienia wyroku w sposób nie
odpowiadający wymogom określonym w tym przepisie, gdyż sąd odwoławczy nie
odniósł się do wszystkich istotnych faktów i dowodów zgromadzonych w sprawie,
mających znaczenie dla rozstrzygnięcia, lecz poprzestał wyłącznie na analizie
zeznań pokrzywdzonych.
W konkluzji kasacji obrońca J. W. wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na kasację prokurator Prokuratury Okręgowej wniósł o
oddalenie jej jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
4
Kasacja jest zasadna. Jej uwzględnienie nie jest jednak równoznaczne z
podzieleniem wszystkich podniesionych w niej zarzutów i akceptacją całości
argumentacji skarżącego.
Nie mógł być skutecznym pierwszy z zarzutów kasacji, który nie godzi w
istotę orzeczenia sądu odwoławczego, ale stanowi próbę poddania ponownej
weryfikacji orzeczenie Sądu I instancji. Lektura wywodów przedstawionych w
uzasadnieniu kasacji nie pozostawia wątpliwości, że zarzut ten, choć odwołuje się
do naruszenia przepisu prawa materialnego – art. 12 k.k., to w gruncie rzeczy jest
skierowany przeciwko ustaleniom faktycznym, na których oparto orzeczenie o winie
oskarżonego, a te nie mogą być samoistnym przedmiotem kontroli kasacyjnej.
Zgodzić się natomiast trzeba z obrońcą oskarżonego, że zaskarżony wyrok
zapadł z rażącą obrazą przepisów art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k. Z uwagi na
swój charakter, uchybienia w sferze motywacyjnej zaskarżonego wyroku zaliczyć
należy do kategorii rażących naruszeń przepisów postępowania, które mogły
wywrzeć istotny wpływ na treść orzeczenia.
Lektura uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego nie uprawnia do
twierdzenia, że stanowi ono wyraz należycie i rzetelnie przeprowadzonej kontroli
odwoławczej. Prawdą jest, iż Sąd odwoławczy w uzasadnieniu swojego orzeczenia
odniósł się formalnie do wszystkich zarzutów wymienionych w apelacji obrońcy
oskarżonego. Nastąpiło to jednak w tak ogólnikowy i lakoniczny sposób, że
uzasadnienie skarżonego wyroku nie czyni zadość wymogom przepisu art. 457 § 3
k.p.k. Co więcej, skonfrontowanie zaprezentowanej w nim argumentacji z treścią
materiału dowodowego, do którego odwołuje się Sąd drugiej instancji wskazuje na
wybiórczość i powierzchowność kontroli odwoławczej. Oczywistym jest, że
szczegółowość rozważań, którym Sąd odwoławczy powinien dać wyraz w
uzasadnieniu swojego wyroku, determinowana jest również sposobem
motywowania orzeczenia podlegającego kontroli instancyjnej. Mogłaby ona być
mniejsza, jeżeli już w samym uzasadnieniu wyroku Sądu I instancji można byłoby
znaleźć i podzielić argumenty, stanowiące odpowiedź na zarzuty apelującego.
Sytuacja taka jednak w niniejszej sprawie nie zachodzi. Uzasadnienie Sądu
pierwszej instancji, zarówno w zakresie ustaleń faktycznych jak i oceny dowodów,
zostało sporządzone w sposób skrótowy. Wymownym przykładem tego jest
5
chociażby lakoniczność przedstawienia stanu faktycznego, który w części
dotyczącej realizacji przez oskarżonego znamion przypisanego mu przestępstwa
zamknął się w jednym zdaniu.
W tej sytuacji, trudno zgodzić się z Sądem Okręgowym, że stanowisko Sądu
pierwszej instancji zostało szeroko i przekonująco uzasadnione, a zarzuty apelacji
stanowią jedynie polemikę z ustaleniami tego Sądu.
Mając w polu widzenia argumenty, jakimi Sąd odwoławczy posłużył się do
wykazania bezzasadności apelacji obrońcy oskarżonego nie sposób skutecznie
bronić jego stanowiska przed zarzutem jednostronności i dowolności.
Zgodzić się trzeba z Sądem Okręgowym, że o pornograficznym charakterze
filmów zawartych na nośniku zabezpieczonym na potrzeby niniejszego
postępowania świadczy ich treść. Traktowanie jednak tej okoliczność przez Sąd
Okręgowy jako dowodu winy oskarżonego i kryterium oceny opinii biegłego
psychologa P. Z. jest nieuprawnionym uproszczeniem. Wyrażając swoje
stanowisko, Sąd Okręgowy zupełnie pomija to, że płytę zawierającą pliki o treści
pornograficznej zatrzymano w trakcie przeszukania mieszkania oskarżonego w
dniu 12 grudnia 2012 r. (k. 182), a na płycie były utrwalone filmy z udziałem osób
dorosłych i użyciem zwierząt (k. 245 – 254, k. 306). Jeżeli uwzględni się, że
oskarżony miał zarzucane mu przestępstwo realizować do dnia 19 kwietnia 2012 r.,
a fakt prezentowania małoletnim treści zawartych na przedmiotowej płycie nie
został potwierdzony żadnym dowodem, to powoływana przez Sąd odwoławczy
okoliczność ma wyłącznie charakter poszlaki, której znaczenie oceniać należy na
tle całokształtu materiału dowodowego. Nie można przy tym zapominać o specyfice
treści pornograficznych (użycie zwierząt) utrwalonych na zabezpieczonym nośniku,
która nie znalazła odzwierciedlenia w relacjach pokrzywdzonych.
Ma również rację Sąd Okręgowy, stwierdzając, że uniewinnienie
oskarżonego od pierwszego z zarzucanych mu czynów nie musi determinować
rozstrzygnięcia w przedmiocie jego odpowiedzialności za czyn z art. 202 § 2 k.k.
Rzecz jednak w tym, że w sytuacji, gdy czyny zarzucane oskarżonemu, powiązane
było przedmiotowo, podmiotowo i czasowo, a podstawę dowodową oskarżenia
stanowiły w przypadku obu przestępstw te same zeznania pokrzywdzonych nie
sposób zupełnie abstrahować od tych okoliczności, które doprowadziły do
6
uniewinnienia oskarżonego od zarzucanego mu przestępstwa z art. 200 § 1 k.k.
Pominięcie ich milczeniem, sprawia, iż stwierdzenie Sądu Okręgowego, że
zeznania pokrzywdzonych są na tyle jasne, pełne i szczegółowe, że umożliwiają
dokonanie ustaleń faktycznych razi swą arbitralnością. Trudno w realiach niniejszej
sprawy zbyć zarzuty apelującego, negującego ustalenia faktyczne Sądu pierwszej
instancji twierdzeniem, że oskarżony prezentował małoletnim pokrzywdzonym
treści o charakterze pornograficznym, gdyż ci w sposób jasny i pewny to podawali.
Sąd Okręgowy nie dostrzega bowiem, że sformułowanie takiej tezy nie jest
możliwe bez rzeczowego odniesienia się do szeregu okoliczności zawartych w
opiniach biegłych psychologów, które mogą przecież powodować zastrzeżenia co
do wartości dowodowej zeznań pokrzywdzonych, i które wskazywane były w
uzasadnieniu zarzutów apelacji obrońcy oskarżonego.
Powołując się na opinie biegłych P. Z. i J. K. – M., Sąd Okręgowy stwierdza
w swoim uzasadnieniu, że pokrzywdzeni nie wykazują tendencji do kłamstwa lub
konfabulacji. Wyrażając taki pogląd pomija jednak to, że według opinii tych samych
biegłych ( k. 93, 492, 507, 526 – 528):
 K. A. przejawia skłonności do manipulowania informacjami,
 dzieci są niezwykle sugestywne, D. A. może używać do opisu
rzeczywistości treści podawanych przez brata,
 wiedza pokrzywdzonych dotycząca zachowań seksualnych mogła
pochodzić zarówno z oglądanych filmów pornograficznych, jak i z bezpośrednich
obserwacji zachowań seksualnych,
 dziecku jest trudno rozgraniczyć erotykę od pornografii,
 informacje zawarte w relacjach pokrzywdzonych nie rozstrzygają, czy
oglądane przez nich obrazy miały w rzeczywistości charakter pornograficzny czy
też erotyczny.
Jest oczywistym, że okoliczności podnoszone w wypowiedziach biegłych nie
przekreślają same przez się wiarygodności zeznań pokrzywdzonych, ale muszą
być rozważone przy ich ocenie, czego Sąd odwoławczy nie uczynił.
W kontekście ostatniej z wymienionych wyżej okoliczności, a także zarzutu
apelującego, odwołującego się do zeznań K. A., łączących oglądane filmy z
symbolami ograniczeń wiekowych, właściwych dla programów telewizyjnych,
7
stwierdzić trzeba, iż uzasadnienie skarżonego wyroku nie daje odpowiedzi na
pytanie, czym kierował się Sąd Okręgowy, uznając, że treści, które pokrzywdzeni
mieli oglądać, nosiły charakter pornograficzny. O słuszności stanowiska Sądu
odwoławczego nie przekonuje samo stwierdzenie, że biegły nie zakwestionował
oglądania przez pokrzywdzonych w telewizji treści, które z uwagi na ograniczenia
wiekowe nie były dla nich przeznaczone. Nie ulega przecież wątpliwości, że
umożliwienie małoletnim oglądania filmów i programów, których z uwagi na
ograniczenia wiekowe nie powinni oglądać nie musi być równoznaczne z
prezentowaniem treści pornograficznych w rozumieniu art. 202 § 2 k.k.
Z tych wszystkich względów koniecznym stało się uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym
Rozpoznając ponownie sprawę, Sąd Okręgowy przeprowadzi kontrolę
odwoławczą wyroku Sądu pierwszej instancji, analizując, czy w świetle całości
zgromadzonego materiału dowodowego i zarzutów podnoszonych w apelacji,
przedstawiony w jego uzasadnieniu sposób dokonywania ustaleń faktycznych i tok
rozumowania Sądu, mieści się w granicach przyznanej mu swobody oceny
dowodów. Sporządzając natomiast pisemne motywy wydanego wyroku wskaże,
czym kierował się wydając swoje orzeczenie oraz dlaczego zarzuty i wnioski
apelacji uznał za zasadne albo niezasadne.
Z tych wszystkich względów orzeczono, jak w wyroku.
.