Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 119/14
POSTANOWIENIE
Dnia 28 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
w sprawie z powództwa M. Z.
przeciwko J. Z.
o zachowek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 28 stycznia 2015 r.,
zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 września 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę w tym
zakresie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania zażaleniowego.
UZASADNIENIE
2
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 4 września 2014 r. Sąd Apelacyjny
odrzucił skargę kasacyjną pozwanego od wyroku tego Sądu z dnia 28 stycznia
2014 r. oddalającego apelację pozwanego od wyroku Sądu pierwszej instancji
zasądzającego od niego na rzecz powoda tytułem zachowku kwotę 689 650 zł z
ustawowymi odsetkami i kosztami procesu.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że skarga kasacyjna podlegała odrzuceniu
bowiem pełnomocnik pozwanego nie uiścił należnej od niej opłaty, mimo
doręczenia mu odpisu postanowieniem z dnia 23 lipca 2014 r. oddalającego
wniosek pozwanego o zwolnienie od opłaty od skargi kasacyjnej.
W zażaleniu na powyższe postanowienie pozwany wniósł o objęcie kontrolą-
na podstawie art. 380 w zw. z art. 39821
k.p.c. - także postanowienia Sądu drugiej
instancji z dnia 23 lipca 2014r. o odmowie zwolnienia od opłaty od skargi kasacyjnej,
które uważa za bezzasadne, gdyż z powodu długotrwałości sporządzania
uzasadnienia w sprawie, nie był w stanie wnieść w najszybszym możliwym terminie
skargi kasacyjnej, która jest warunkiem złożenia wniosku o wstrzymanie wykonania
wyroku, jak również w wyniku oddalenia przez Sąd wniosku w tym przedmiocie
a także niezwłocznego wszczęcia przez powoda egzekucji zasądzonej kwoty,
również przez zajęcie nieruchomości pozwanego stanowiącej kamienicę w K.,
został pozbawiony środków na pokrycie opłaty od skargi kasacyjnej oraz
możliwości ich pozyskania w drodze kredytu. Wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie ulega wątpliwości, że wydanie przez Sąd Apelacyjny niezaskarżalnego
postanowienia z dnia 23 lipca 2014 r. o odmowie zwolnienia pozwanego od opłaty
sądowej od skargi kasacyjnej, miało wpływ na zaskarżone rozstrzygnięcie
o odrzuceniu skargi kasacyjnej, gdyż zapadło ono dlatego, że pozwany nie uiścił tej
opłaty. Zachodzą zatem podstawy przewidziane w art. 380 w zw. z art. 39821
k.p.c.
do objęcia postanowienia tego kontrolą Sądu Najwyższego na wniosek skarżącego
zawarty w zażaleniu na postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej.
Sąd Apelacyjny oddalając wniosek pozwanego o zwolnienie od opłaty od
skargi kasacyjnej stwierdził, że za takim rozstrzygnięciem przemawia okoliczność,
3
iż pozwany jest właścicielem kamienicy o wartości 5,6 miliona zł, a zatem posiada
realny majątek, który mógłby posłużyć jako źródło pokrycia opłaty od skargi
kasacyjnej wynoszącej 34 483 zł. W ocenie Sądu podnoszone przez pozwanego
argumenty o niemożności uzyskania kredytu celem sfinansowania postępowania
kasacyjnego, nie stanowią wytłumaczenia w sytuacji posiadania tak wartościowego
majątku, jakim dysponuje pozwany. Nie można zatem uznać, że jest on osobą
ubogą, która spełnia przesłanki art. 102 ust. 1 u.k.s.c., uzasadniające zwolnienie go
od opłaty od skargi kasacyjnej.
Rozważając powyższe stanowisko Sądu Apelacyjnego należy przede
wszystkim wskazać, że zgodnie z art. 102 ust. 1 u.k.s.c. zwolnienia od kosztów
sądowych może domagać się osoba fizyczna jeżeli złoży oświadczenie, że nie jest
w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
Ustawodawca zatem, wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego, nie warunkuje
możliwości przyznania zwolnienia od kosztów sądowych od wykazania,
że ubiegający się o to jest osobą ubogą. Zgodnie zaś z art. 102 ust. 2 u.k.s.c.
osoba ubiegająca się o zwolnienie od kosztów sądowych powinna przedstawić
w załączonym do wniosku oświadczeniu szczegółowe dane o stanie rodzinnym,
majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Dane te podlegają ocenie Sądu, która
musi być wszechstronna i uwzględniać zasady przewidziane w art. 233 k.p.c.
W rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny nie dokonał wszechstronnej
oceny danych zawartych w oświadczeniu pozwanego i załączonym do niego piśmie
zawierającym dodatkowe wyjaśnienia. Sąd pominął bowiem nie tylko dane
dotyczące źródeł i wysokości bieżących dochodów pozwanego, ale przede
wszystkim pominął i nie ocenił wskazywanych przez niego okoliczności, które
w istotny sposób mogły ograniczać a nawet uniemożliwiać zarówno uiszczenie
z bieżących dochodów pozwanego i jego żony kwoty 34 483 zł stanowiącej opłatę
od skargi kasacyjnej, jak i zgromadzenie w odpowiednim czasie środków
pieniężnych na uiszczenie takiej opłaty. Jest bowiem rzeczą oczywistą, że sam fakt
posiadania kamienicy, nawet o bardzo znacznej wartości, nie przesądza możliwości
uiszczenia opłaty sądowej, jeżeli niemożliwe lub znacznie utrudnione jest uzyskanie
pożyczki lub kredytu, zabezpieczonego na tym majątku. Rozważając te kwestie
Sąd Apelacyjny nie przedstawił żadnych argumentów przeciwstawnych tym, które
4
podał w oświadczeniu i wyjaśnieniu pozwany. Poprzestał jedynie na niewiele
mówiącym stwierdzeniu, że „nie stanowią one wytłumaczenia w sytuacji posiadania
tak wartościowego majątku, jakim dysponuje pozwany”. Poza oceną Sądu
pozostały zatem okoliczności podane przez pozwanego w oświadczeniu, w tym
dotyczące wysokości środków na bieżące utrzymanie pozwanego i jego żony oraz
szczególne okoliczności podane przez niego w wyjaśnieniu i powtórzone
w zażaleniu, które wystąpiły w sprawie i spowodowały konieczność niezwłocznego
spłacenia należności oraz, zdaniem pozwanego, pozbawiły go środków na pokrycie
opłaty kasacyjnej oraz możliwości uzyskania na ten cel kredytu.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy, uznając wydanie zaskarżonego
postanowienia o odrzuceniu skargi kasacyjnej za przedwczesne, uchylił je na
podstawie art. 39815
w zw. z art. 3941
§ 3 oraz art. 380 w zw. z art. 39821
k.p.c.
i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania w zakresie
wniosku pozwanego o zwolnienie od opłaty od skargi kasacyjnej oraz podjęcia
dalszych koniecznych czynności.