Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 269/14
POSTANOWIENIE
Dnia 13 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marta Romańska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Karol Weitz
w sprawie z wniosku M. M. I. I.
z siedzibą w S. (Księstwo Liechtenstein)
przy uczestnictwie Banku […] Spółki Akcyjnej w W. oraz G. K. jako Syndyka Masy
Upadłości Spółdzielni Mieszkaniowej "P." w K. w upadłości
o wpis hipoteki przymusowej łącznej kaucyjnej w kwocie 27.958.907,50 zł
do księgi wieczystej […],
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 4 października 2013 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) stwierdza, że każdy z uczestników ponosi koszty
postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.
UZASADNIENIE
2
Umową z 13 kwietnia 2012 r. syndyk masy upadłości Spółdzielni
Mieszkaniowej „P.” w K. sprzedał Bankowi […] SA w W. przedsiębiorstwo
prowadzone pod firmą Spółdzielnia Mieszkaniowa „P.” w K., w skład którego
wchodził m.in. udział upadłej Spółdzielni w 337.642/1.000.000 części (33,8%) we
własności nieruchomości gruntowej, zabudowanej kilkupiętrowym budynkiem
wielomieszkaniowym w K. przy ul. P. 18, objętej księgą wieczystą […], a także
udział upadłej w 39/64 części we własności nieruchomości lokalowej w budynku
przy ul. P. 18, objętej księgą wieczystą […]. Udział upadłej spółdzielni w
nieruchomości macierzystej, wynoszący 337.642/1.000.000 był wówczas obciążony
ograniczonymi prawami rzeczowymi w postaci spółdzielczych własnościowych praw
do lokali przysługujących osobom fizycznym oraz - co do 39 lokali - Bankowi […]
SA w W. Na nieruchomości macierzystej i na lokalach z niej wyodrębnionych
ustanowiona była hipoteka przymusowa kaucyjna łączna w kwocie 27.958.907,50 zł
na rzecz M. M. I. I. w S.
Strony umowy sprzedaży zgłosiły wniosek do Sądu Rejonowego w K. o: -
wykreślenie Spółdzielni Mieszkaniowej „P.” w K. w upadłości z działu II księgi
wieczystej […] (macierzystej) i z działu II księgi wieczystej […] (lokalowej) i
wpisanie w nich Banku […] SA w W. jako właściciela, na podstawie umowy
sprzedaży z 13 kwietnia 2012 r. oraz art. 45 ust. 3 ustawy z 15 grudnia 2000 r.
o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 1222; dalej:
„u.s.m.) i art. 241
ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst
jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 707, ze zm.; dalej: „u.k.w.h.”); - wykreślenie z działu
IV księgi wieczystej […] (macierzystej) i z działu IV każdej z ksiąg wieczystych
założonych dla nieruchomości lokalowych w budynku przy ul. P. 18 jako
współobciążonych hipoteki przymusowej łącznej kaucyjnej w wysokości
27.958.907,50 zł na rzecz M. M. I. I. w S., a to na podstawie art. 317 ustawy z 28
lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz.
111, ze zm.; dalej: „p.u.n.”) i umowy sprzedaży z 13 kwietnia 2012 r.
Referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym w K. 5 czerwca 2012 r. ujawnił w
19 księgach wieczystych, w tym w księdze wieczystej […] (KW nr […]), dotyczącej
lokalu nr 5.14 w budynku przy ul. P. nr 18 w K., przekształcenie spółdzielczego
3
własnościowego prawa do lokalu w prawo własności, a jako uprawnionego wpisał
Bank SA oraz wykreślił z księgi wieczystej […] (macierzystej) i z ksiąg wieczystych
prowadzonych wówczas dla nieruchomości lokalowych w budynku przy ul P. nr 18
hipotekę łączną w kwocie 27.958.907,50 zł na rzecz M. M. I. I. w S.
Wykreślenia hipoteki łącznej z księgi wieczystej […] (macierzystej) i z ksiąg
wieczystych prowadzonych dla nieruchomości lokalowych w budynku przy ul P. nr
18, dokonane 18 maja 2012 r. zostały utrzymane w mocy postanowieniami Sądu
Rejonowego w K. z 20 sierpnia 2012 r. Apelacje M.M. I. I. w S. od postanowienia
z 20 sierpnia 2012 r. zostały oddalona postanowieniami Sądu Okręgowego w K. z
10, 12 i 17 grudnia 2012 r.
Dnia 25 czerwca 2012 r. M. M. I. I. w S., jako wierzyciel hipoteczny, którego
wierzytelność zabezpieczona była uprzednio hipoteką przymusową łączną kaucyjną
w kwocie 27.958.907,50 zł na zabudowanej nieruchomości Spółdzielni
Mieszkaniowej „P.”, wpisanej do księgi wieczystej […], w piśmie nazwanym
„sprzeciw na orzeczenie referendarza” zakwestionował zaniechanie ujawnienia tej
hipoteki w księgach wieczystych prowadzonych dla spółdzielczych własnościowych
praw do lokali w budynku na tej nieruchomości, w tym w księdze wieczystej […]
dotyczącej lokalu nr 5.14 w budynku przy ul. P. nr 18 w K., w której ujawniono
przekształcenie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w prawo jego
odrębnej własności i zażądał wpisania hipoteki obciążającej odrębną własność tego
lokalu. Postanowieniem z 28 grudnia 2012 r. Sąd Rejonowy w K. oddalił ten
wniosek, a postanowieniem z 4 października 2013 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił
apelację wnioskodawcy od tego orzeczenia.
Sąd Okręgowy przytoczył okoliczności poprzedzające dokonanie
zaskarżonego wpisu, a mające odzwierciedlenie w księdze wieczystej prowadzonej
dla nieruchomości macierzystej i lokalowej oraz stwierdził, że art. 76 ust. 1 u.k.w.h.
nie znajduje zastosowania do hipoteki obciążającej nieruchomość gruntową
w zasobach spółdzielni mieszkaniowej w przypadku przekształcenia się na
podstawie art. 1718
u.s.m. spółdzielczych własnościowych praw do lokali w budynku
posadowionym na tej nieruchomości w odrębną własność lokali. Zawarcie umowy
z 13 kwietnia 2012 r. o sprzedaży przedsiębiorstwa spółdzielni mieszkaniowej
4
w rozumieniu art. 551
k.c., w skład którego wchodziła także nieruchomość
obciążona hipoteką, na podstawie art. 317 ust. 2 p.u.n. prowadziło do
jej wygaśnięcia, co upoważniało do wykreślenia tego obciążenia z macierzystej
księgi wieczystej. Nie mogła zatem powstać hipoteka łączna, która by obciążała
nieruchomości lokalowe, powstałe z przekształcenia spółdzielczych
własnościowych praw do lokali.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego z 4 października
2013 r. wnioskodawca zarzucił, że zapadło ono z naruszeniem prawa materialnego
(art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), to jest: - art. 76 ust. 1 i art. 94 u.k.w.h., art. 317 ust. 2
p.u.n., art. 535 k.c. i art. 1718
u.s.m. przez przyjęcie, że w wyniku sprzedaży
w postępowaniu upadłościowym przedsiębiorstwa spółdzielni mieszkaniowej
nabywca niebędący spółdzielnią mieszkaniową nabył udział we współwłasności
nieruchomości w całości obciążony spółdzielczymi własnościowymi prawami do
lokali, co skutkowało wygaśnięciem hipoteki łącznej ciążącej na tej nieruchomości
i wyodrębnionych z niej nieruchomości lokalowych i jednocześnie nie powodowało
obciążenia hipoteką łączną nieruchomości lokalowych powstałych w wyniku
przekształcenia się spółdzielczych własnościowych praw do lokali; - art. 1 u.s.m.,
art. 311 p.u.n. i art. 551
k.c. poprzez przyjęcie, że w postępowaniu upadłościowym
spółdzielni mieszkaniowej doszło do sprzedaży przedsiębiorstwa spółdzielni
mieszkaniowej obejmującego cały jej majątek; - art. 6268
k.p.c. w zw. z art. 76
ust. 1 u.k.w.h. poprzez przyjęcie, że w postępowaniu wieczystoksięgowym
nie uwzględnia się powstałego z mocy prawa obciążenia hipoteką łączną
nieruchomości lokalowej wyodrębnionej w wyniku przekształcenia się
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.
Wnioskodawca wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz
poprzedzającego je postanowienia Sądu Rejonowego z 28 grudnia 2012 r.
w całości i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania,
a ewentualnie o uchylenie w całości obu zaskarżonych postanowień i ich zmianę
poprzez uwzględnienie wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Granice rozpoznania sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym wyznacza
treść art. 6268
§ 1 i 2 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem wpis dokonywany jest jedynie
na wniosek i w jego granicach, chyba że przepis szczególny przewiduje dokonanie
wpisu z urzędu. Rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę
wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej.
Spośród zreferowanych przez Sąd Okręgowy informacji o kolejnych
czynnościach prawnych dotyczących nieruchomości objętej księgą wieczystą […],
powstaniu spółdzielczych własnościowych praw do lokali we wzniesionym na niej
budynku przy ul. P. nr 18 w K. oraz spółdzielczego własnościowego prawa do
lokalu (trudno powiedzieć dlaczego Sąd Okręgowy koncentruje uwagę na lokalu nr
709), w niniejszej sprawie znaczenie mają jedynie dane na temat stanu wpisów na
dzień 25 czerwca 2012 r. w księdze wieczystej […] prowadzonej dla nieruchomości
macierzystej oraz w księdze wieczystej […], założonej dla spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu nr 5.14, a przekształconej w księgę wieczystą dla
odrębnej własności tego lokalu, gdyż tej nieruchomości lokalowej dotyczył wniosek
z 25 czerwca 2012 r. W dziale II księgi wieczystej […], prowadzonej dla
zabudowanej nieruchomości gruntowej wpisany był wówczas Bank […] w miejsce
Spółdzielni Mieszkaniowej „P.” w K. w upadłości likwidacyjnej oraz inni właściciele
wyodrębnionych na tej nieruchomości lokali. Dział IV tej księgi był wolny od wpisów,
gdyż hipoteka przymusowa kaucyjna w kwocie 27.958.907,50 zł dla zabezpieczenia
wierzytelności M. M. I. I. w S., uprzednio współobciążająca także nieruchomości
ujawnione w księgach wieczystych założonych dla nieruchomości lokalowych
została wykreślona przez referendarza sadowego 18 maja 2012 r. Równocześnie
sąd prowadził księgę wieczystą […] dla lokalu użytkowego nr 5.14 w budynku przy
ul. P. nr 18 w K., która to nieruchomość powstała z przekształcenia spółdzielczego
własnościowego prawa do tego lokalu niegdyś w zasobach Spółdzielni
Mieszkaniowej „P.”. W dziale II tej księgi ujawnione było prawo własności Banku
[…] SA, a dział IV był wolny od wpisów.
Wpis dokonany przez referendarza sądowego 18 maja 2012 r. został
wprawdzie zaskarżony, ale stosownie do art. 5181
§ 3 k.p.c. nie traci mocy wpis
w księdze wieczystej w razie wniesienia na niego skargi. Nadto jeszcze w toku
instancji sądowych wpis ten został utrzymany w mocy. Postanowieniami Sądu
6
Najwyższego z 27 lutego 2014 r. (m.in. II CSK 349/13 i dalsze) postanowienia Sądu
Okręgowego z 20 sierpnia 2012 r., kończące w toku instancji postępowanie
zainicjowane wnioskiem o dokonanie wpisów zawartym w umowie sprzedaży
z 13 kwietnia 2012 r., zostało uchylone, a sprawa przekazana do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji, ale okoliczności powyższe nie mogą być
uwzględnione w postępowaniu kasacyjnym, w którym badana jest prawidłowość
postanowienia wydanego 4 października 2013 r.
Wszystko to sprawia, że zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 6268
k.p.c. w zw. z art. 76 ust. 1 u.k.w.h. okazał się niezasadny. W uchwale składu
siedmiu sędziów z 16 grudnia 2009 r., III CZP 80/09 (OSNC 2010, nr 6, poz. 84)
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że sąd rozpoznający wniosek o wpis w księdze wieczystej
jest związany stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku i kolejnością
jego wpływu. Z uwagi na treść art. 6268
§ 2 k.p.c. podstawą wpisu
mogą być jedynie dokumenty złożone z wnioskiem lub istniejące w księdze
wieczystej, wpisy w tej księdze i dokumenty złożone w odpowiedzi na wniosek,
a chwilę ustalenia podstawy faktycznej rozstrzygnięcia wydawanego
w postępowaniu wieczystoksięgowym wyznacza zatem data złożenia wniosku.
Wniosek z 25 czerwca 2012 r. nie mógł być uwzględniony z uwagi na nieistnienie
w tym czasie hipoteki przymusowej kaucyjnej łącznej na nieruchomości
obciążonej spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu przekształconym
w odrębną własność lokalu, która to hipoteka mogłaby obciążyć powstałą
nieruchomość lokalową.
Jeżeli w dacie złożenia wniosku o wpis hipoteki przymusowej kaucyjnej
łącznej w związku z podziałem nieruchomości przez wyodrębnienie własności lokali
na podlegającej podziałowi nieruchomości nie jest wpisana na rzecz wnioskodawcy
hipoteka, to nie ma tez podstaw do jej ujawnienia w księdze wieczystej zakładanej
dla wydzielonej nieruchomości lokalowej.
Zarzuty naruszenia art. 76 ust. 1 i 94 u.k.w.h., art. 317 ust. 2 p.u.n., art. 535
k.c. i art. 1718
u.s.m.; art. 1 u.s.m., art. 311 p.u.n. i art. 551
k.c. mogły być skutecznie
podniesione w stosunku do orzeczeń dotyczących wpisów z 5 czerwca 2012 r.,
prowadzących do ujawnienia w księdze wieczystej […] (macierzystej) Banku […]
7
SA w miejsce Spółdzielni Mieszkaniowej „P.” w K. w upadłości likwidacyjnej na
podstawie umowy z 13 kwietnia 2012 r. oraz do wykreślenia hipoteki łącznej
kaucyjnej obciążającej nieruchomość macierzystą i nieruchomości lokalowe
wyodrębnione przed 13 kwietnia 2012 r. O ich trafnym podniesieniu w stosunku do
tych wpisów świadczą postanowienia Sądu Najwyższego z 27 lutego 2014 r. (II
CSK 349/13 i dalsze). Rozpoznanie wniosku z 25 czerwca 2012 r., z uwagi na
zakres kognicji w postępowaniu wieczystoksięgowym wyznaczony zgodnie z art.
6268
§ 1 i 2 k.p.c., nie wymagało wdawania się w ocenę skutków wywołanych przez
umowę z 13 kwietnia 2012 r. dla bytu hipoteki zabezpieczającej wierzytelność
wnioskodawcy, gdyż w dacie złożenia tego wniosku hipoteka na nieruchomości
macierzystej niewątpliwie nie była wpisana i tylko tę okoliczność miały mieć na
względzie Sądy orzekające w niniejszej sprawie. Rozważania prawne Sądu
Okręgowego zawarte w zaskarżonym postanowieniu, a dotyczące skutków zbycia
w postępowaniu upadłościowym przedsiębiorstwa spółdzielni mieszkaniowej,
obejmującego także udziały we własności zabudowanej nieruchomości gruntowej
wszystkie obciążone spółdzielczymi własnościowymi prawami do lokali na rzecz
osoby niebędącej spółdzielnią mieszkaniową i wpływu tej czynności na byt hipoteki
obciążającej nieruchomość, w której w wyniku takiej sprzedaży z mocy prawa
doszło do wyodrębnienia się własności lokali, są wprawdzie błędne (z przyczyn
objaśnionych m.in. w postanowieniu Sądu Najwyższego z 27 lutego 2014 r.,
II CSK 349/13 i z 26 czerwca 2014 r., II CSK 535/14), ale nie ma to znaczenia dla
sposobu rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39814
k.p.c.
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Podstawą orzeczenia o kosztach był art. 520 § 1 k.p.c.
w zw. z art. 39821
k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c.
8