Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 271/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Agnieszka Piotrowska
Protokolant Hanna Kamińska
w sprawie z powództwa U. Spółki Akcyjnej w B.
przeciwko P. P. B.-B. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 12 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego w B.
z dnia 20 grudnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację powoda;
zasądza od powoda na rzecz pozwanego koszty
postępowania apelacyjnego i kasacyjnego pozostawiając ich
wyliczenie referendarzowi sądowemu w Sądzie Rejonowym
w B.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy w B. oddalił powództwo U. S.A w B. przeciwko pozwanemu –
P. P. B. – B. Sp. z o.o. w B. o zapłatę kwoty 82 716 zł, której powód domagał się
tytułem zwrotu kosztów usunięcia wad wykonania posadzek zleconych
pozwanemu.
Wyrok zapadł w następującym stanie faktycznym:
Na podstawie umowy z dnia 10 października 2007 r. powód zlecił
pozwanemu wykonanie posadzek garaży w budynku przy ul. B. 22 w W. Zawarcie
umowy poprzedzały negocjacje, podczas których ustalony został ostateczny
zakres robót. W ich wyniku strony postanowiły, że pozwany wykona posadzki w
technologii tzw. niezespolonej z podłożem, z określoną w umowie specyfikacją.
Umowa nie obejmowała wykorzystania folii PE O,2 jako warstwy podkładu, jak
przewidywała to pierwotna oferta pozwanego, w związku z tym pozwany udzielił
powodowi upustu ceny ofertowej do kwoty 70 zł ceny jednostkowej. Pozwany
wykonał posadzki utwardzone powierzchniowo zgodnie ze specyfikacją, bez
zastosowania podwójnej warstwy ślizgowej folii PE 0.2. Przed wykonaniem prac
pozwany nie otrzymał dodatkowej dokumentacji projektowej stanowiącej załącznik
do umowy. Roboty były prowadzone na podstawie uzgodnień przyjętych przez
strony w negocjacjach oraz na podstawie opracowania techniczno -
technologicznego „B.”, w oparciu o które została zawarta umowa. Przedmiot robót
został odebrany przez powoda bez zastrzeżeń, a wykonanie prac potwierdzone,
jako zgodne z projektem budowlanym i przepisami prawa. Po dwóch latach od
oddania posadzki do użytku zaczęły się ujawniać jej spękania. Żądanie powoda
wykonania naprawy posadzek w ramach udzielonej przez pozwanego gwarancji
spotkało się z odmową pozwanego. W związku z tym powód zlecił wykonanie
naprawy wykonawcy zastępczemu i jej kosztami obciążył pozwanego, wystawiając
fakturę na dochodzoną pozwem kwotę.
Sąd Rejonowy zakwalifikował łączącą strony umowę jako umowę o roboty
budowlane. W oparciu o przytoczone ustalenia uznał, że powód nie wykazał
zasadności swojego roszczenia. Pozwany wykonał bowiem przedmiot umowy
3
zgodnie z umową, tj. z wykorzystaniem wymienionych w niej materiałów i zgodnie
ze specyfikacją określoną w jej § 1 ust. 1. Ostateczny, wiążący sposób wykonania
posadzki został po modyfikacji określony przez strony wprost w treści umowy, która
odmiennie niż pierwotna oferta pozwanego, nie przewidywała użycia folii PE 0,2,
jako warstwy poślizgowej. Na podstawie opinii Instytutu Techniki Budowlanej w W.
przyjął, że bezpośrednią przyczyną spękania posadzki był brak warstwy
poślizgowej folii, z zastosowania której powód zrezygnował. Sąd Rejonowy uznał,
że treść zawartej przez strony umowy nie pozostawała w sprzeczności z wymogami
określonymi w art. 3531
k.c. Odrzucił argumentację powoda, że pozwany jako
profesjonalista specjalizujący się w ramach prowadzonej działalności gospodarczej
w wykonywaniu posadzek powinien odmówić wykonania umowy zgodnie ze
specyfikacją przyjętą w trakcie negocjacji stron, uznając ją za nietrafną w sytuacji,
gdy zakres prac w spornej kwestii został ograniczony przez strony z uwagi na
obniżenie wynagrodzenia pozwanego. Wskazał, że stosowne uwagi dotyczące
przygotowania podłoża dla wykonania posadzki w technologii niezespolonej
zostały przez pozwanego przekazane powodowi.
Sąd Okręgowy w B. na skutek apelacji powoda zmienił wyrok Sądu
Rejonowego przez uwzględnienie powództwa.
U podstaw dokonanej zmiany legła odmienna, od przyjętej przez Sąd
pierwszej instancji, ocena skutków dokonanej przez strony - w następstwie
prowadzonych negocjacji - modyfikacji technologii wykonania posadzki
w porównaniu ze złożoną przez pozwanego ofertą. Sąd Okręgowy uznał
mianowicie, że zgodne pomięcie przez strony w umowie wykonania posadzki
z zużyciem folii nie oznacza, że nie powinna być ona przez pozwanego
zastosowana. Obowiązek taki wynikał bowiem ze stanowiącej część składową
umowy dokumentacji projektowej (opisu technicznego w projekcie wykonawczym)
przewidującej przedmiotową folię jako element warstwy podłogowej posadzki.
W konsekwencji tego nie można przyjąć, że pozwany wykonał posadzkę
prawidłowo. Jednocześnie – jak stwierdził Sąd Okręgowy - jeżeli pozwany chciał
wykonać posadzkę z pominięciem warstwy folii na wyraźne życzenie powoda
w celu ograniczenia ceny jednostkowej, to dla uwolnienia się od odpowiedzialności
za nieprawidłowe wykonanie zleconych robót powinien zgodnie z art. 651 k.c.
4
zawiadomić powoda o niemożliwości wykonania inwestycji na podstawie
otrzymanego projektu lub o tym, że realizacja robót zgodnie z dostarczonym
projektem spowoduje powstanie obiektu wadliwego.
Skarga kasacyjna pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego oparta została
na obu ustawowych podstawach, w ramach których skarżący zarzucił
naruszenie art. 328 § 2 i art. 382 k.p.c., art. 647, 648 § 2, 651 k.c., art. 65 § 2 , art.
3531
i art. 6 k.c.
We wnioskach skargi skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku
i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania lub
uchylenie wyroku i oddalenie apelacji powoda oraz rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania stosownie do jego wyniku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Dokonanie przez Sąd Okręgowy odmiennej oceny prawnej faktów
ustalonych w sprawie przez Sąd pierwszej instancji, stanowiącej podstawę zmiany
zapadłego w niej rozstrzygnięcia nie wymagało dokonywania przez Sąd Okręgowy
własnych ustaleń faktycznych i własnej oceny dowodów, których brak, nietrafnie
w tej sytuacji, podnosi skarżący w ramach zarzutów procesowych wniesionej skargi.
Określona w art. 3531
k.c. zasada swobody zawierania umów doznaje
ograniczeń przez zakaz takiego ułożenia przez strony stosunku prawnego, którego
treść lub cel sprzeciwiałyby się właściwości (naturze) stosunku, ustawie albo
zasadom współżycia społecznego. Ograniczenie swobody umów ze względu na
przepisy ustaw dotyczy takiego ustalenie treści stosunku zobowiązaniowego lub
jego celu, w wyniku którego dochodziłoby do naruszenia przepisów o charakterze
iuris cogentis zawartych w kodeksie cywilnym, innych ustawach, rozporządzeniach
wydanych na podstawie delegacji ustawowej, ratyfikowanych umowach
międzynarodowych i aktach prawa miejscowego.
Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy
jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności
jeżeli na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą
odpowiednie przepisy ustawy (art. 58 § 1 k.c.). Zgodnie z art. 56 k.c., czynność
prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają
5
z ustawy, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów.
Na tym tle, w związku z zarzucanym w skardze kasacyjnej naruszeniem art.
3531
w zw. z art. 65 § 2 i art. 648 § 2 k.c., rozważyć należy - odmiennie ocenioną
przez każdy z Sądów orzekających w sprawie - kwestię skutków prawnych
dokonanej przez strony, w następstwie prowadzonych negocjacji, zmiany
technologii wykonania zleconych pozwanemu robót, stanowiącej odstępstwo
od projektu.
Przeniesienie wcześniejszych ogólnych uwag na grunt właściwych dla tej
oceny w okolicznościach sprawy przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo
budowlane (jedn. tekst Dz. U. z 2013 r., poz. 1409 - dalej jako „pr. bud.”) prowadzi
do wniosku, że przepisy prawa budowlanego (przepisów wykonawczych do tej
ustawy) determinują treść umowy o roboty budowlane i prowadzą do nieważności
tych postanowień umowy, które są sprzeczne z jego bezwzględnie obowiązującymi
przepisami, a nadto uzupełniają postanowienia umowne.
Dopuszczalność modyfikacji przedmiotu umowy o roboty budowlane przez
odstąpienie od projektu budowlanego, warunków pozwolenia na budowę zależy
od tego, czy chodzi o odstąpienie istotne czy nieistotne. Zgodnie z art. 36 a ust. 1
pr. bud. istotne odstąpienie od zatwierdzonego projektu budowlanego lub innych
warunków pozwolenia na budowę jest dopuszczalne jedynie na podstawie decyzji
o zmianie pozwolenia na budowę. Istotne odstąpienie od zatwierdzonego projektu
budowlanego stanowić będzie takie odstąpienie, które spowoduje zmianę
ustalonych w decyzji warunków zagospodarowania działki lub terenu, zmianę
przeznaczenia obiektu budowlanego, jego usytuowania oraz zmianę warunków
określonych w art. 5 pr. bud., a w przypadku pozwolenia na budowę - warunków
określonych w art. 36 pr. bud., normującego obowiązki, jakie na inwestora powinna
nakładać decyzja o pozwoleniu na budowę .
Na podstawie art. 36 a ust. 5 pr. bud. dopuszczalne są natomiast zmiany
nieodstępujące w sposób istotny od zatwierdzonego projektu budowlanego lub
innych warunków pozwolenia na budowę, które nie wymagają uzyskania decyzji
o zmianie pozwolenia na budowę oraz uzyskania opinii, uzgodnień, pozwoleń
i innych dokumentów, wymaganych przepisami szczególnymi.
6
Przepis art. 93 ust. 6 pr. bud. penalizuje wykonywanie robót budowlanych
przez inwestora lub kierownika budowy w sposób odbiegający od zatwierdzonego
projektu, jednak jedynie w odniesieniu do odstępstwa istotnego, tj. takiego, które
zgodnie z art. 36a pr. bud. wymaga uzyskania decyzji o zmianie pozwolenia na
budowę. Przepis art. 93 ust. 1 pr. bud. sankcjonuje grzywną nieprzestrzeganie
przepisów art. 5 pr. bud. określających wymagania, jakie powinny spełniać obiekt
budowlany, jego budowa i użytkowanie w przypadku rażącego naruszenia. Musi to
być więc naruszenie oczywiste, wyraźne i drastyczne.
W świetle powyższego, dopuszczalne z punktu widzenia przepisów prawa
budowlanego, było dokonanie przez strony zmiany technologii zleconych
pozwanemu robót przez odstąpienie od użycia folii jako warstwy poślizgowej,
nieodstępującej w sposób istotny od zatwierdzonego projektu budowlanego.
Zasadnie więc podnosi skarżący, że kompetencja stron do takiego ułożenia
stosunku zobowiązaniowego nie doznawała ograniczeń określonych w art. 3531
k.c., a zgodne z treścią zobowiązania świadczenie pozwanego w nie może być na
gruncie art. 354 k.c. uznane za nienależyte wykonanie zobowiązania.
Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania może obejmować
także niewykonanie obowiązków ubocznych, do których zalicza się obowiązek
informacyjny z art. 651 k.c. Celem tego przepisu jest umożliwienie stronom podjęcia
starań o usunięcie przeszkód, nie istniejących w chwili zawierania umowy o roboty
budowlane, które wyniknęły w trakcie jej wykonania. Obowiązkiem wykonawcy jest
sprawdzenie, czy dostarczona przez inwestora dokumentacja projektowa jest
kompletna i nie zawiera błędów, które przy zachowaniu należytej staranności mogą
być wykryte. Wykonawca, który nie dopełni tego obowiązku odpowiada za wady
obiektu będące następstwem wad projektu.
W okolicznościach przedmiotowej sprawy, odmiennych niż objęte hipotezą
art. 651 k.c., przepis ten nie znajduje zastosowania. Stwierdzone wady obiektu nie
były bowiem następstwem określonych w art. 651 k.c. przeszkód zagrażających
prawidłowemu wykonaniu robót, z którymi przepis ten wiąże obowiązek
informacyjny, w szczególności wad dokumentacji projektowej, lecz konsekwencją
zamierzonego, zgodnego odstąpienia od niej przez strony.
7
Wskazać nadto trzeba, że pojęciem szkody nie można obejmować takiego
uszczerbku, który jest skutkiem celowych i świadomych czynności
poszkodowanego, chociażby nie były one zgodne z zasadami racjonalnego
działania. Zawracie umowy niezgodnej z tymi zasadami nie może być generalnie
traktowane jako przejaw bezprawnego zachowania się kontrahenta umownego
(zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2007 r., V CSK 423/06).
W tym stanie rzeczy, gdy przytoczona w skardze kasacyjnej podstawa
naruszenia prawa naruszenia przepisów postępowania okazała się
nieuzasadniona, a jej podstawa naruszenia prawa materialnego, z przyczyn
wcześniej opisanych, jest oczywiście uzasadniona, Sąd Najwyższy na podstawie
art. 39816
k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i oddalił apelację powoda od wyroku Sądu
Rejonowego, oraz orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego
stosownie do ich wyniku.