Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 208/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z odwołania U. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o wcześniejszą emeryturę i
wysokość emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 26 listopada 2013 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację
wnioskodawczyni,
II. nie obciąża wnioskodawczyni kosztami zastępstwa
procesowego strony pozwanej.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 26 listopada 2013 r. zmienił wyrok Sądu
Okręgowego z 10 października 2012 r. oraz poprzedzającą go decyzję pozwanego
organu rentowego z 8 czerwca 2012 r. w ten sposób, że podjął od 22 maja 2012 r.
2
wypłatę emerytury pobieranej przez wnioskodawczynię U. K. na podstawie decyzji
z 30 czerwca 1994 r., wstrzymując wypłatę emerytury przyznanej na podstawie art.
24 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (ustawy
emerytalnej). Ustalił, że Prezes ZUS w drodze wyjątku przyznał wnioskodawczyni w
1994 r. prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie rozporządzenia z 15 maja
1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników
opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki w wysokości najniższej.
Pozwany organ rentowy decyzją z 8 czerwca 2012 r. przyznał wnioskodawczyni
emeryturę powszechną od 22 maja 2012 r. w kwocie 571,38 zł (wnioskodawczyni
posiada 10 lat, 3 miesiące i 6 dni okresów składkowych oraz 30 miesięcy okresów
nieskładkowych) na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej, informując jednocześnie,
że ustały przesłanki do pobierania świadczenia (emerytury) przyznanego w drodze
wyjątku. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie wnioskodawczyni, stwierdzając, że nie
może nadal pobierać wyjątkowej emerytury, po nabyciu prawa do emerytury na
zasadach ogólnych, gdyż z tą chwilą ustała przesłanka dalszego pobierania
emerytury przyznanej w 1994 r. Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację
wnioskodawczyni. Przyjął, że w jej sytuacji zastosowanie mają przepisy art. 180
ust. 1 pkt 1 oraz art. 195 pkt 5 ustawy emerytalnej, czyli zachowuje prawo do
emerytury przyznane przed wejściem w życie ustawy emerytalnej. Oceny tej nie
zmienia przyznanie wnioskodawczyni emerytury zwykłej w 2012 r. na podstawie
art. 24 ustawy emerytalnej. Pozwany nie wskazał podstawy wstrzymania wypłaty
emerytury wcześniejszej dla pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi
stałej opieki. Natomiast przepis art. 83 ust. 1 ustawy emerytalnej nie stanowił
podstawy przyznania wcześniejszej emerytury i nie jest podstawą do wstrzymania
jej wypłaty. Przesłanki przyznania świadczenia wymieniało rozporządzenie z 15
maja 1989 r. i nie należały do nich przesłanki, które są aktualnie zawarte w art. 83
ust. 1 ustawy emerytalnej. W sytuacji gdy wcześniejsza emerytura jest
korzystniejsza od emerytury z art. 24, to na podstawie art. 95 ust. 1 ustawy
emerytalnej wypłacie podlega świadczenie wyższe.
W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił naruszenie art. 83 ust. 1 w związku
z art. 95 ust. 1 ustawy emerytalnej polegające na przyjęciu, że wnioskodawczyni po
przyznaniu prawa do emerytury na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej nadal
3
zachowała prawo do emerytury przyznanej w drodze wyjątku przez Prezesa
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych decyzją z 30 czerwca 1994 r
Wnioskodawczyni wniosła o oddalenie skargi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest zasadna.
Ustawa zasadnicza nie zastrzega niezmienności systemu zabezpieczenia
emerytalnego (socjalnego) na niekorzyść świadczeniobiorców (ubezpieczonych).
System emerytalny może ulegać zmianom lub modyfikacjom (por. wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z 7 maja 2014 r., K 43/12, dotyczący przepisów ustawy z 11 maja
2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych oraz niektórych innych ustaw - wydłużającej i zrównującej wiek
emerytalny).
Skarga pozwanego również wywołuje kwestie zasadnicze. Sprawa dotyczy
indywidulanego świadczenia przyznanego wnioskodawczyni w drodze wyjątku, co
wcale nie oznacza oderwania tego prawa od regulacji powszechnej. Prezes ZUS i
pozwany organ rentowy działają tylko na podstawie i w granicach prawa.
Powołane przez Sąd Apelacyjny art. 180 ust. 1 pkt 1 oraz art. 195 pkt 5
ustawy emerytalnej potwierdzają jedynie zachowanie prawa uprzednio nabytego po
wejściu w życie tej ustawy. Nie jest to jednak regulacja, które gwarantuje
nieutracalność świadczenia przyznanego w drodze wyjątku. Nie jest to
przedmiotem tych przepisów. Już tylko temporalnie są bezprzedmiotowe w
odniesieniu do tych ubezpieczonych, którzy świadczenie w drodze wyjątku nabyli
po wejściu w życie ustawy emerytalnej, czy po 1 stycznia 1999 r.
Regulacja z art. 83 ust. 1 obecnej ustawy nie różni się zasadniczo od
poprzedniej z art. 65 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (zep). Zachodzi więc ciągłość tych samych rozwiązań.
Przesłanką negatywną przyznania świadczenia w drodze wyjątku było i jest to, czy
ubezpieczony (poprzednio pracownik) „spełnia warunki wymagane w ustawie do
uzyskania prawa do emerytury lub renty”.
4
Na pytanie czy emerytura powszechna, którą uzyskała ubezpieczona,
powoduje ustanie prawa do uprzednio przyznanej jej emerytury w drodze wyjątku,
odpowiedź musi być pozytywna. W przeciwnym razie zachodziłaby nierówność
między ubezpieczonymi będącymi w sytuacji takiej jak ubezpieczona i tymi
ubezpieczonymi, którzy potencjalnie występowaliby o świadczenie w drodze
wyjątku już po spełnieniu warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa
do emerytury lub renty. Ochrona wynikająca z prawa nie powinna różnicować
niezasadnie sytuacji ubezpieczonych. W podanym przykładzie nie ma wątpliwości,
że ta druga grupa ubezpieczonych nigdy nie otrzyma świadczenia w drodze
wyjątku. Nie powinno być więc tak, że pierwsza grupa będzie w lepszej sytuacji
przez zachowanie prawa do świadczenia uzyskanego w drodze wyjątku i do
korzystania z świadczenia korzystniejszego, pozostającego w zbiegu z drugim
(powszechnym) świadczeniem.
Prowadzi to do stwierdzenia, przyjmowanego w podobnych sprawach, że w
przypadku uzyskania prawa do emerytury powszechnej, emerytura uprzednio
przyznana w drodze wyjątku ustaje na podstawie 101 ust. 1 pkt 1 ustawy
emerytalnej.
Przepis art. 83 ustawy emerytalnej (tak samo jak poprzedni art. 65 ustawy o
zep) jest zatem przepisem prawa materialnego.
Nie była zasadną argumentacja, że art. 83 ust. 1 ustawy emerytalnej nie
stanowił podstawy przyznania wnioskodawczyni emerytury w drodze wyjątku, gdyż
podstawę tę stanowiło rozporządzenie z 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do
wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi
opieki. Rzecz w tym, że gdyby ubezpieczona spełniała warunki do tej emerytury, to
nie korzystałaby z dobrodziejstwa prawa do emerytury w drodze wyjątku, czyli
przyznanego na podstawie wówczas obowiązującego art. 65 ustawy o zep (obecnie
art. 83 ustawy emerytalnej).
Regulacje prawa ubezpieczeń społecznych mają charakter zamknięty, co
wynika z braku w nim norm opartych na klauzulach generalnych (zasad współżycia
społecznego) i z drugiej strony wobec ścisłego reżimu, dotyczącego przyznania
świadczenia w drodze wyjątku, z wyraźnie restrykcyjnym określeniem warunków
wyjątkowego świadczenia. Wykluczają uzyskanie takiego świadczenia, gdy
5
ubezpieczony spełnia warunki wymagane w ustawie do uzyskania emerytury lub
renty. Zamknięta regulacja (norma) nie pozwala zatem na stosowanie innych
(pozaustawowych) przesłanek, czyli także ważenia sytuacji materialnej i
dochodowej ubezpieczonego. Przeciwnego stanowiska w tej sprawie, czyli
zachowania ubezpieczonej prawa do emerytury wyjątkowej nie uzasadnia więc to,
że jest osobą o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.
W aspekcie procesowym nie ma podstaw, aby wpierw Prezes ZUS musiał
wydać odrębną decyzję o ustaniu prawa do świadczenia wyjątkowego, gdyż
wywoływałoby to odrębne postepowania odwoławcze administracyjne i sądowe,
przy czym to pierwsze byłoby zbędne, skoro z prawa materialnego (art. 83 ust. 1 i
art. 101 pkt 1 ustawy emerytalnej) wynika, że dalsze prawo do świadczenia w
drodze wyjątku ustaje. Taką wykładnię i stosowanie prawa wcześniej przyjęto w
innych orzeczeniach (por. wyroki: Sądu Najwyższego z 9 stycznia 2012 r., III UK
36/11; Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2 kwietnia 2001 r., II SA 45/01, z 4
lipca 2001 r., II SA 388/01; Sąd Apelacyjnego w Krakowie z 6 marca 2013 r.,
III AUa 1237/12).
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji (art. 39816
k.p.c.).
Na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpiono od obciążenia wnioskodawczyni
kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej.