Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 223/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
Protokolant Anna Matura
w sprawie z odwołania A. P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanego Banku […] o zasiłek chorobowy,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 18 marca 2015 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 26 listopada 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 10 lipca 2013 r. Sąd Rejonowy w S. oddalił odwołanie A. P.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 stycznia 2013 r., którą
organ rentowy ustalił podstawę wymiaru zasiłku chorobowego za okres od 6
kwietnia do 17 października 2012 r. oraz zasiłku macierzyńskiego za okres od 18
października 2012 r. na kwotę 3.020,15 zł.
W sprawie ustalono, że wnioskodawczyni w okresie od 24 maja 2010 r. do
14 lutego 2012 r. była pracownicą […] Bank S.A., a od 15 lutego 2012 r. podjęła
zatrudnienie w Banku […] (dalej jako zainteresowany). Jej wynagrodzenie u obu
pracodawców składało się z wynagrodzenia zasadniczego i prowizji. W okresach
od 21 do 24 lutego i od 8 marca do 17 października 2012 r. wnioskodawczyni
korzystała ze zwolnienia lekarskiego, a od 18 października 2012 r. z urlopu
macierzyńskiego. Podstawa wymiaru zasiłków chorobowego i macierzyńskiego
została ustalona wyłącznie w oparciu o wynagrodzenie uzyskiwane w
zainteresowanym Banku.
Przy takich ustaleniach Sąd Rejonowy uznał, że decyzja organu rentowego
jest zgodna z treścią art. 36 ust. 1 i 4 oraz art. 37 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 159).
Wyrokiem z dnia 26 listopada 2013 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił apelację
wnioskodawczyni, podzielając ustalenia i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji.
W ocenie Sądu odwoławczego, w art. 36 ust. 4 ustawy zasiłkowej
ustawodawca przesądził, że podstawę wymiaru zasiłku chorobowego ustala się od
wynagrodzenia uzyskanego u płatnika składek w okresie nieprzerwanego
ubezpieczenia chorobowego, w trakcie którego powstała niezdolność do pracy.
Odwołanie się w tym przepisie do płatnika składek usunęło wątpliwości związane z
poprzednią redakcją przepisu w zakresie zaliczenia wynagrodzenia uzyskiwanego
u poprzedniego pracodawcy. Aktualnie nie ma wątpliwości, że w podstawie
wymiaru zasiłku chorobowego uwzględnia się wyłącznie wynagrodzenie ze
stosunku pracy osiąganego u obecnego płatnika składek (tak w wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 16 maja 2006 r., I UK 291/05). Przyjęcie do podstawy wymiaru
zasiłku chorobowego wynagrodzenia wypłaconego za 12 miesięcy kalendarzowych
poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, czyli z
3
uwzględnieniem wynagrodzenia uzyskiwanego przez wnioskodawczynię w […]
Bank S.A. byłoby możliwe tylko wtedy, gdyby art. 36 ust. 4 ustawy zasiłkowej
zawierał stwierdzenie - „z uwzględnieniem wynagrodzenia uzyskanego u płatników
składek w okresie nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego”. Redakcja tego
przepisu nie budzi wątpliwości. Użycie przez ustawodawcę sformułowania „u
płatnika składek” odnosi się wyłącznie do tego pracodawcy, w trakcie którego
powstała niezdolność do pracy. Zdaniem Sądu drugiej instancji, powoływanie się
przez wnioskodawczynię na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2008
r., I UZP 5/08 jest błędne, gdyż dotyczy ona prawa do zasiłku chorobowego, a nie
podstawy jego wymiaru.
W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie prawa
materialnego, a to: 1) art. 4 ust. 2 ustawy zasiłkowej, przez jego błędną wykładnię,
a w konsekwencji przyjęcie, że nie znajduje on zastosowania do obliczania
podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, a stosuje się go jedynie w odniesieniu do
nabycia prawa do zasiłku chorobowego; 2) art. 36 ust. 1 i 4 tej ustawy, przez ich
błędną wykładnię, a w konsekwencji przyjęcie, że podstawa zasiłku chorobowego
skarżącej powinna być wyliczona wyłącznie w oparciu o wynagrodzenie
uzyskiwane u pracodawcy aktualnego na dzień, w którym powstała niezdolność do
pracy; 3) art. 43 ustawy zasiłkowej, przez jego błędną wykładnię, a w konsekwencji
przyjęcie, że w związku ze zmianą pracodawcy przepis ten nie może mieć
zastosowania w sprawie, podczas gdy prawidłowa jego wykładnia prowadzi do
wniosku, że powinien on zostać zastosowany, a podstawa wymiaru zasiłku
chorobowego skarżącej obliczona przez byłego pracodawcę nie powinna ulec
zmianie.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez uwzględnienie odwołania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych zarzutów.
Nabycie prawa do zasiłku chorobowego uzależnione jest nie tylko od
powstania niezdolności do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia
chorobowego (art. 6 ustawy zasiłkowej), ale także od przebycia określonego czasu
4
w tym ubezpieczeniu. Kwestię tę reguluje art. 4 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z ust. 1
tego przepisu, ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego: 1) po upływie
30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego - jeżeli podlega obowiązkowo
temu ubezpieczeniu; 2) po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia
chorobowego - jeżeli jest ubezpieczony dobrowolnie. W myśl art. 4 ust. 2 tej
ustawy, do okresów ubezpieczenia chorobowego, o których mowa w ust. 1, wlicza
się poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przerwa między nimi nie
przekroczyła 30 dni lub była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem
bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza
niezawodowego. Wreszcie art. 4 ustawy zasiłkowej określa w ust. 3 przypadki, w
których prawo do zasiłku chorobowego przysługuje od pierwszego dnia
ubezpieczenia chorobowego.
Brzmienie art. 4 ustawy zasiłkowej wskazuje, że przepis ten, po pierwsze -
reguluje kwestię nabycia prawa do zasiłku chorobowego, uzależniając je (poza
wyjątkami wymienionymi w ust. 3) od przebycia przez ubezpieczonego określonego
okresu wyczekiwania (karencji), którego długość została zróżnicowana według
kryterium obligatoryjności lub dobrowolności podlegania ubezpieczeniu; po drugie -
odróżnia dwa okresy ubezpieczenia chorobowego: okres nieprzerwanego
ubezpieczenia chorobowego (ust. 1) oraz - wliczany do niego pod pewnymi
warunkami - poprzedni okres ubezpieczenia chorobowego (ust. 2); po trzecie -
umożliwia zaliczenie poprzednich okresów ubezpieczenia chorobowego do okresu
wyczekiwania dla potrzeb posiadania okresu ubezpieczenia wystarczającego do
uruchomienia wypłaty świadczeń. Wszystko to oznacza, że poprzedni okres
ubezpieczenia chorobowego, o którym stanowi art. 4 ust. 2 ustawy zasiłkowej nie
jest okresem nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego w rozumieniu art. 4 ust.
1 tej ustawy, a tylko okresem do niego wliczanym dla potrzeb nabycia prawa do
zasiłku chorobowego, jeżeli nieprzerwany okres ubezpieczenia jest
niewystarczający. Już tylko z tego względu nie można uznać, jak tego chce
skarżąca, że pojęcie okresu nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, którym
posługuje się art. 4 ust. 1 ustawy zasiłkowej oraz użyte w art. 4 ust. 2 tej ustawy
pojęcie poprzedniego okresu ubezpieczenia chorobowego, są tożsame, a w
konsekwencji tożsame są pojęcia użyte w art. 4 ust. 2 i art. 36 ust. 4 ustawy. Ten
5
ostatni przepis odwołuje się bowiem jedynie do okresu nieprzerwanego
ubezpieczenia chorobowego, z pominięciem poprzednich okresów ubezpieczenia.
Skarżąca prezentuje również alternatywny pogląd, że przy przyjęciu, iż użyte
w art. 4 ust. 2 oraz art. 36 ust. 4 ustawy zasiłkowej pojęcia nie są tożsame, to
wobec niewystąpienia nawet jednego dnia przerwy w ubezpieczeniu chorobowym,
podstawa wymiaru przysługującego jej zasiłku chorobowego powinna być ustalona
w myśl art. 36 ust. 1 tej ustawy, a więc z uwzględnieniem wynagrodzenia
wypłaconego przez poprzedniego płatnika składek (poprzedniego pracodawcę).
Pogląd ten nie może być uznany za trafny. Zasady ustalania podstawy wymiaru
zasiłku chorobowego dla ubezpieczonych będących pracownikami normują art. 36 i
następne ustawy zasiłkowej. W myśl art. 36 ust. 1 tej ustawy, podstawę wymiaru
zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem
stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy
kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do
pracy. Zgodnie z art. 36 ust. 4 tej ustawy, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego
ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia uzyskanego u płatnika składek w
okresie nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, w trakcie którego powstała
niezdolność do pracy. Warunkiem zastosowania tego przepisu jest zatem
powstanie niezdolności pracownika do pracy w tym okresie ubezpieczenia
chorobowego, w którym pracownik uzyskał już wynagrodzenie u pracodawcy
będącego płatnikiem składek. Inaczej mówiąc, podstawę wymiaru zasiłku
chorobowego ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia uzyskanego przez
pracownika u tego pracodawcy, z którym łączy go stosunek pracy w okresie
powstania niezdolności do pracy (por. także w tym zakresie uzasadnienia wyroków
Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2006 r., I UK 291/05, OSNP 2007 nr 11-12,
poz. 169; z dnia 15 kwietnia 2013 r., I BU 17/12, LEX nr 1554833 oraz z dnia 3
października 2013 r., II UK 96/13, OSNP 2014 nr 9, poz. 133). Taki kierunek
wykładni potwierdza art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 121), zgodnie z
którym obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają pracownicy w okresie
od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku. Ustanie
dotychczasowego i nawiązanie kolejnego stosunku pracy, nawet bez przerwy w
6
zatrudnieniu, powoduje zatem, że zakończony stosunek pracy staje się okresem
poprzedniego ubezpieczenia chorobowego, który - dla potrzeb nabycia prawa do
zasiłku chorobowego - jest okresem wliczanym do okresu wyczekiwania na
podstawie art. 4 ust. 2 ustawy zasiłkowej, jednak nie stanowi okresu
nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego w rozumieniu art. 4 ust. 1 i art. 36 ust.
4 tej ustawy. Do skarżącej nie znajdowały zatem zastosowania art. 36 ust. 1 i 4
ustawy zasiłkowej, ale podstawa wymiaru należnego jej zasiłku chorobowego
podlegała ustaleniu według zasad określonych w art. 37 tej ustawy. Zgodnie
bowiem z ust. 1 tego przepisu, jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem
pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, podstawę
wymiaru zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie, które ubezpieczony będący
pracownikiem osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc kalendarzowy. Przepis ten
reguluje zatem sytuację, w której - jak w przypadku skarżącej - pracownik posiada
prawo do zasiłku chorobowego wskutek wliczenia mu do aktualnego okresu
ubezpieczenia chorobowego poprzedniego okresu tego ubezpieczenia na
podstawie art. 4 ust. 2 ustawy, jednak - z uwagi na powstanie niezdolności do pracy
przed upływem pierwszego miesiąca kalendarzowego aktualnego ubezpieczenia -
nie uzyskał jeszcze wynagrodzenia u płatnika składek.
Taka wykładnia nie pozostaje w sprzeczności z zaprezentowanym przez Sąd
Najwyższy w powołanej przez skarżącą uchwale z dnia 12 września 2008 r., I UZP
5/08 (OSNP 2009 nr 5-6, poz. 70) poglądem, zgodnie z którym nieprzekraczające
30 dni przerwy w podleganiu ubezpieczeniu chorobowemu nie przerywają tego
ubezpieczenia w rozumieniu przepisów ustawy zasiłkowej, które jest
nieprzerwanym ubezpieczeniem chorobowym w rozumieniu art. 4 ust. 2 i art. 36
ust. 4 w związku z art. 48 ust. 1 i 2 tej ustawy. Pogląd ten odnosił się bowiem do
sytuacji ubezpieczonego niebędącego pracownikiem i wyrażony został w stanie
prawnym, w którym przepisy ustawy zasiłkowej ani nie odsyłały do odpowiedniego
stosowania do takich osób art. 37 ust. 1, ani nie zawierały jego odpowiednika.
Uchwała ta utraciła aktualność o tyle, że wskutek zakwestionowania przez Trybunał
Konstytucyjny w wyroku z dnia 24 maja 2012 r., P 12/10 (OTK-A 2012 nr 5,
poz. 52) takiego zróżnicowania sytuacji ubezpieczonych będących pracownikami
oraz ubezpieczonych dobrowolnie, z dniem 1 grudnia 2013 r. dokonano zmiany
7
art. 49 ustawy zasiłkowej, wprowadzając rozwiązania podobne, jak w odniesieniu
do pracowników.
Niezasadny jest wreszcie zarzut naruszenia art. 43 ustawy zasiłkowej,
zgodnie z którym podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między
okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju
nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe. Błędny
jest pogląd skarżącej, jakoby przepis ten znajdował zastosowanie również w
przypadku zmiany pracodawcy, a powoływanie się przez nią w tym zakresie na
stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 września 2011 r., I UK
63/11 (OSNP 2012 nr 19-20, poz. 248) jest bezprzedmiotowe, odnosi się ono
bowiem do odpowiedniego stosowania art. 36 ust. 2-4 i art. 43 w związku z art. 48
ust. 2 ustawy zasiłkowej przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego
przysługującego osobie objętej po ustaniu zatrudnienia i pracowniczego tytułu
obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego - dobrowolnym ubezpieczeniem
chorobowym osób prowadzących pozarolniczą działalność. Sąd Najwyższy w
składzie rozpoznającym niniejszą skargę kasacyjną podziela natomiast pogląd
wyrażony w powołanym wyżej wyroku z dnia 15 kwietnia 2013 r., I BU 17/12, w
którym - z odwołaniem się do wykładni historycznej, systemowej, funkcjonalnej i
aksjologicznej - stwierdzono, że wykładni art. 43 ustawy zasiłkowej należy dokonać
z uwzględnieniem art. 36 ust. 1 i 4 tej ustawy. Skoro bowiem art. 36 ust. 4 nakazuje
ustalać podstawę wymiaru zasiłku chorobowego z uwzględnieniem wynagrodzenia
uzyskanego u płatnika składek, u którego powstała niezdolność do pracy
(aktualnego pracodawcy), to art. 43 stosuje się jedynie wówczas, gdy wszystkie
okresy pobierania zasiłku chorobowego powstały u tego samego pracodawcy.
Uchodzi uwadze skarżącej, że celem zasiłku chorobowego jest zrekompensowanie
wynagrodzenia za pracę utraconego wskutek niezdolności do pracy z powodu
choroby. Już tylko z tego względu wysokość zasiłku chorobowego nie może być
zdecydowanie wyższa lub niższa niż wynagrodzenie, jakie pracownik otrzymałby,
gdyby nie chorował. Jak bowiem trafnie stwierdził Sąd Najwyższy w powołanym
wyżej wyroku z dnia 16 maja 2006 r., I UK 291/05, kompensowane z ubezpieczenia
społecznego może być to wynagrodzenie, którego pracownik faktycznie nie
uzyskuje w związku z chorobą, czyli należne od aktualnego pracodawcy, a nie
8
takie, które ubezpieczony osiągał w przeszłości, przed zajściem zdarzenia
chronionego ubezpieczeniem chorobowym.
Z powyższych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c.