Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 82/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Włodzimierz Wróbel (przewodniczący)
SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca)
SSN Eugeniusz Wildowicz
Protokolant Marta Brylińska
po rozpoznaniu na posiedzeniu w dniu 23 kwietnia 2015 r., bez udziału stron, w
trybie art. 535 § 5 k.p.k.,
sprawy R. W.
skazanego z art. 292 § 1 k.k.
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego, na korzyść skazanego
od wyroku nakazowego Sądu Rejonowego w W.
z dnia 24 czerwca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do
ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu
w W.
UZASADNIENIE
Wyrokiem nakazowym Sądu Rejonowego z dnia 24 czerwca 2013 r. R.W.
został uznany za winnego popełnienia czynu wyczerpującego znamiona art. 292 §
1 k.k. i za to skazał go na karę grzywny w wysokości 50 stawek dziennych po 60
złotych każda stawka. Nadto zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa
600 złotych tytułem opłaty oraz 90 złotych tytułem pozostałych kosztów sądowych.
2
Opisany wyrok uprawomocnił się wobec skazanego w dniu 27 lutego 2014 r.
(k. 120, t. I).
Wyrok ten obejmował również osoby K. G. i A. G., którzy wnieśli w terminie
sprzeciw od wyroku nakazowego, a po rozpoznaniu sprawy na rozprawie,
prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w W. z dnia 23 czerwca 2014 r., zostali
uniewinnieni (k. 321, t. II).
Kasację od wyroku nakazowego na korzyść R. W. wniósł Prokurator
Generalny. Podniósł w niej zarzut rażącego i mającego istotny wpływ na treść
wyroku naruszenia przepisów prawa karnego procesowego – art. 500 § 1 i 3 k.p.k.
– polegającego na rozpoznaniu sprawy R. W., na posiedzeniu w postępowaniu
nakazowym, pomimo wynikających z materiału dowodowego istotnych wątpliwości
co do okoliczności popełnienia przez oskarżonego zarzuconego mu czynu, co
wyłączało dopuszczalność takiego trybu postępowania.
Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w W. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Generalnego jest zasadna w stopniu oczywistym, co
pozwala na uwzględnienie jej w trybie określonym w art. 535 § 5 k.p.k.
Zaskarżony przez Prokuratora Generalnego wyrok nakazowy zapadł z
rażącym naruszeniem art. 500 § 1 i 3 k.p.k. Wymienione przepisy stwarzają sądowi
możliwość rozstrzygnięcia o odpowiedzialności karnej oskarżonego bez
przeprowadzenia postępowania dowodowego – wyrokiem nakazowym, niemniej
jednak możliwość taka jest uzależniona od łącznego spełnienia wszystkich
wymienionych w tych przepisach warunków. Między innymi przepis art. 500 § 3
k.p.k. stanowi, że Sąd może wydać wyrok nakazowy, jeżeli na podstawie zebranych
dowodów okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości.
Niespełnienie któregokolwiek z tych warunków wyłącza dopuszczalność
rozpoznania sprawy w tym trybie i wydania wyroku nakazowego. Z powyższego
wynika, że dla wydania takiego orzeczenia wymagane jest osiągnięcie przez Sąd,
w oparciu o zebrane w dochodzeniu dowody, dostatecznego stopnia pewności w
zakresie braku wątpliwości co do okoliczności popełnienia czynu przestępnego i
winy oskarżonego. Wymóg ten jest spełniony zwłaszcza wówczas, gdy sprawca
3
przyznał się do popełnienia zarzucanego mu czynu, a przyznanie się nie nasuwa
zastrzeżeń lub gdy istnieją oczywiste dowody dopuszczenia się czynu.
Jak wynika z materiałów przeprowadzonego w tej sprawie dochodzenia,
chodziło o to, że oskarżony R. W. miał pomóc w zbyciu nieustalonej osobie
pochodzących z przestępstwa kradzieży dokonanej na szkodę Banku […], dwóch
biletów o wartości 1 450 euro każdy – uprawniających do wstępu na mecz piłkarski,
o których na podstawie towarzyszących okoliczności mógł przypuszczać, że zostały
uzyskane za pomocą czynu zabronionego. Współoskarżeni w tej sprawie K. G. i A.
G. mieli natomiast przyjąć od nieustalonej osoby pochodzące z kradzieży
dokonanej na szkodę Banku […], bilety uprawniające do wstępu na mecz piłkarski,
o których na podstawie towarzyszących okoliczności mogli przypuszczać, że
zostały uzyskane za pomocą czynu zabronionego. W toku prowadzonych czynności
ustalono, że K. G. otrzymał bilety na około miesiąc przed meczem, w prezencie od
swojego znajomego R. W., natomiast ten z kolei otrzymał je za darmo również od
swojego kolegi, którego znał od dzieciństwa – J. B. Ten ostatni, bilety miał otrzymać
od znajomego o imieniu L. W toku postępowania nie ustalono osoby o imieniu L.,
natomiast wobec J. B. sporządzono postanowienie o przedstawieniu zarzutów z art.
292 § 1 k.k., ponieważ jednak nie ustalono jego aktualnego miejsca pobytu, nie
zostało ono ogłoszone, w związku z czym materiały dotyczące tego podejrzanego
zostały wyłączone do odrębnego postępowania (k. 97, t. I). Przesłuchani K. G. i A.
G. nie przyznali się do popełnienia zarzucanych im czynów i skorzystali z prawa do
odmowy składania wyjaśnień (k. 78-80, k. 83-85, t. I). Do popełnienia zarzucanego
mu czynu nie przyznał się także R. W., który wyjaśnił, że o bilety poprosił go jego
kolega K. G. R. W. o to samo poprosił swojego kolegę J. B., który na miesiąc
przed rozgrywkami piłkarskimi poinformował go, że ma dwa bilety i zgodził się je
odstąpić. Jednocześnie, R. W. wyjaśnił, że J. B. zapewniał go, iż bilety pochodzą z
legalnego źródła. W takim stanie dowodowym prokurator ocenił zachowanie
wszystkich oskarżonych jako nieumyślne, kwalifikując je jako czyn z art. 292 § 1
k.k.
Przy tego typu dowodach trudno było jednak uznać, aby spełnione zostały
wymogi art. 500 § 1 i 3 k.p.k., który dopuszcza przekazanie sprawy do trybu
nakazowego jedynie wówczas, gdy na podstawie materiałów postępowania
4
przygotowawczego można uznać, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne,
zezwalając na wydanie wyroku nakazowego, jako wyroku skazującego, tylko wtedy,
gdy poziom dowodów wskazuje w sposób jednoznaczny na sprawstwo
oskarżonego w kształcie przypisanym mu w akcie oskarżenia. Należało zaś mieć
na uwadze, że skoro oskarżonemu zarzucono popełnienie przestępstwa z art. 292
§ 1 k.k., polegającego m. in. na nabyciu rzeczy, o której na podstawie
towarzyszących okoliczności powinien i może przypuszczać, że została uzyskana
za pomocą czynu zabronionego, to winno być wykazane, iż rzecz w istocie została
uzyskana za pomocą czynu zabronionego, a w kontekście okoliczności tej
konkretnej sprawy należało również rozstrzygnąć, czy można przyjąć, że
przedmiotowe bilety stanowią rzeczy ruchome w rozumieniu art. 292 § 1 k.k. w zw.
z art. 115 § 9 k.k.
Przedmiotem wykonawczym przestępstwa paserstwa z art. 292 § 1 k.k. jest
rzecz ruchoma. Stosownie natomiast do definicji zawartej w art. 115 § 9 k.k. rzeczą
ruchomą lub przedmiotem jest także – obok pieniędzy i środków płatniczych,
dokument, który uprawnia do otrzymania sumy pieniężnej albo zawiera obowiązek
wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w
spółce. Jest rzeczą oczywistą, że bilet uprawniający do wstępu na mecz piłki nożnej
w tej definicji zmieścić się nie może, a w konsekwencji nie jest rzeczą ruchomą.
Podzielić należy w tym względzie uwagi poczynione w kasacji Prokuratora
Generalnego odnoszące się do tego, że bilety na mecz piłkarski, do czasu
rozegrania tego meczu, stanowią formalnie przedmiot umowy kupna – sprzedaży.
Bilet sam w sobie nie zawiera żadnej wartości materialnej, zaś przedmiotem obrotu
konsumenckiego w przypadku posługiwania się nim jest określona usługa. W tej
sytuacji, bilet nie może być identyfikowany jako rzecz ruchoma w rozumieniu art.
292 § 1 k.k. w zw. z art. 115 § 9 k.k., a jedynie jako dokument uprawniający do
udziału w imprezie. Jak słusznie zwraca uwagę Prokurator Generalny, taki
charakter biletowi wstępu na mecz piłkarski lub inną imprezę, nadają również
przepisy ustawy z dnia 20 czerwca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych
(Dz. U. 2013, Nr 611). Uznać należy, że z posiadaniem biletów wiążą się określone
prawa majątkowe, a zatem mieszczą się one w definicji dokumentu, o którym mowa
w art. 115 § 14 k.k. Zawarta w tym przepisie definicja dokumentu jest szeroka.
5
Według niej dokumentem jest każdy przedmiot, z którym związane jest określone
prawo (np. paszport, legitymacja służbowa, bilet uprawniający do przejazdu
środkami lokomocji, weksel, żeton i inny przedmiot uprawniający do określonego
świadczenia) albo którego treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub
okoliczności mającej znaczenie prawne (np. postanowienie sądu o stwierdzeniu
nabycia spadku, podpisany egzemplarz umowy cywilnoprawnej, zaświadczenie
lekarskie o niezdolności do pracy, poświadczenie przyjęcia zapłaty za usługę itp.)
(zob. A. Marek, Komentarz do art. 115 Kodeksu karnego, Lex 2010). Zatem,
wymienione w przypisanym skazanemu czynie bilety nie mogą stanowić przedmiotu
przestępstwa paserstwa.
Argumentem wspierającym przyjętą wykładnię jest także stanowisko Sądu
Najwyższego wyrażone w uchwale z dnia 26 listopada 2003 r. w sprawie o sygn.
akt I KZP 21/03, w której stwierdzono, że bon towarowy nie jest rzeczą ruchomą w
rozumieniu art. 278 § 1 k.k., a w szczególności nie jest środkiem płatniczym, jest
natomiast dokumentem stwierdzającym prawa majątkowe w rozumieniu art. 275 § 1
k.k. (zob. uchwała SN z dnia 26 listopada 2003 r., sygn. akt I KZP 21/03, OSNKW
2004/1/1). W uzasadnieniu przedmiotowej uchwały Sąd Najwyższy poczynił uwagi
odnośnie funkcji jaką winien spełniać określony przedmiot argumentując, że bon
towarowy nie przedstawia samodzielnie żadnej własnej wartości (kartka, na której
bon jest wydrukowany nie ma żadnej wartości) i nie funkcjonuje samodzielnie w
obrocie. Jest natomiast dowodem zakupu bliżej nieokreślonych towarów, za które
zapłata dokonana została wcześniej. Bon taki uprawnia do odbioru
niesprecyzowanych jeszcze indywidualnie towarów, o wartości wyznaczonej przez
cenę wcześniej uiszczoną. Jest więc dokumentem (znakiem legitymacyjnym), który
wyraża uprawnienia przysługujące jego okazicielowi, pozwalające na odbiór
wybranych przez posiadacza bonu rzeczy od ustalonych wcześniej podmiotów.
Rola bonu towarowego zbliżona jest do magnetycznej karty telefonicznej, co do
której Sąd Najwyższy przyjął, że nie jest ona środkiem płatniczym, stanowi zaś
dowód zawarcia określonej umowy cywilnoprawnej (uchwała SN z dnia 23
października 2002 r., I KZP 31/02, OSNKW 2002, z. 11-12, poz. 95). Przenosząc te
rozważania na grunt przedmiotowej sprawy, także i w przypadku biletów na mecz
piłkarski uznać należy, że same w sobie nie przedstawiają własnej wartości.
6
Niewątpliwie stanowią dowód zakupu usługi i uprawniają do skorzystania z niej. W
tej sytuacji bilety mogą ewentualnie stanowić przedmiot przestępstw przeciwko
wiarygodności dokumentów, np. występku z art. 275 § 1 k.k.
W powyższym świetle uznać należało, że wbrew obowiązkom wynikającym z
treści art. 500 § 1 i 3 k.p.k. Sąd Rejonowy nie dokonał należytej, wystarczającej dla
wydania wyroku nakazowego kontroli podstaw oskarżenia w zakresie tegoż czynu.
Brak odpowiedniej kontroli oskarżenia ze strony Sądu Rejonowego doprowadził
zatem nie tylko do niezasadnej decyzji o rozpoznaniu sprawy w trybie nakazowym,
ale wprost niesłusznego skazania oskarżonego na podstawie art. 292 § 1 k.k., z
obrazą prawa materialnego.
Uznanie trafności zarzutu podniesionego w kasacji oznacza więc, że
zaskarżony wyrok ostać się nie może. Oczywiste jest, że omawiane uchybienie
miało istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku nakazowego. Dostrzeżenie
przez Sąd Rejonowy, na etapie badania zasadności aktu oskarżenia niewłaściwej
oceny prawnej czynu zarzucanego R. W. mogło doprowadzić do dokonania na
rozprawie odmiennych ustaleń o sposobie działania oskarżonego.
W związku z kierunkiem rozpoznawanego środka zaskarżenia na korzyść
oskarżonego, nie ma przeszkód do rozważenia odpowiedzialności oskarżonego na
płaszczyźnie wspomnianego już art. 275 § 1 k.k. Niezbędnym w tym zakresie
będzie przeprowadzenie całego postępowania dowodowego - ograniczonego
jedynie ramami historycznego zdarzenia opisanego w zarzucie - w celu ustalenia
okoliczności nabycia, a następnie przekazania biletów.
Sąd Rejonowy zobligowany dyspozycją art. 442 § 3 k.p.k. w zw. z art. 518
k.p.k. w toku ponownego rozpoznania sprawy rozważy wszystkie wskazane
powyżej uwagi, przeprowadzi stosowne postępowanie dowodowe prowadzące do
wyjaśnienia zasygnalizowanych wątpliwości i dopiero na podstawie tak dokonanych
ustaleń wyda poprawną decyzję procesową.
W tym stanie rzeczy zaskarżony kasacją wyrok zgodnie z art. 537 § 1 i 2
k.p.k. należało uchylić i przekazać sprawę właściwemu sądowi do ponownego
rozpoznania.
7