Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 1/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Waldemar Płóciennik (przewodniczący)
SSN Józef Szewczyk (sprawozdawca)
SSA del. do SN Dariusz Kala
Protokolant Anna Janczak
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Małgorzaty Wilkosz-Śliwy
w sprawie J. P.
uniewinnionego od popełnienia czynu z art. 286 § 1 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 22 kwietnia 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez prokuratora
od wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 30 września 2014 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w P.
z dnia 31 marca 2014 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w P.;
II. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. E.
O. - Zespół Adwokacki
kwotę 738 (siedemset trzydzieści osiem) zł, w tym 23% VAT za
obronę z urzędu w postępowaniu przed Sądem Najwyższym.
2
UZASADNIENIE
J. P. oskarżony był o to, że:
„1. w dniu 13 lipca 2012 roku w P., działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej
doprowadził I. N. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 100 zł w ten
sposób, że prowadząc działalność gospodarczą pod nazwą „S." w zakresie
naprawy sprzętu AGD i pobierając od I. N. zaliczkę w w/w kwocie tytułem zakupu
części do uszkodzonego sprzętu, czynić tego nie zamierzał wprowadzając ją w błąd
co do zamiaru wywiązania się z ustnej umowy na naprawę sprzętu,
to jest o czyn z art. 286 § 1 k.k.
2. w dniu 09 stycznia 2012 roku w P., działając w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej doprowadził B. S. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie
200 zł w ten sposób, że prowadząc działalność gospodarczą pod nazwą „S." w
zakresie naprawy sprzętu AGD i pobierając od B. S. zaliczkę w w/w kwocie tytułem
zakupu części do uszkodzonego sprzętu, czynić tego nie zamierzał wprowadzając
ją w błąd co do zamiaru wywiązania się z ustnej umowy na naprawę sprzętu,
to jest o czyn z art. 286 § 1 k.k.
3. w dniu 02 listopada 2012 roku w P., działając w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej doprowadził R. D. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie
220 zł w ten sposób, że prowadząc działalność gospodarczą pod nazwą „S." w
zakresie naprawy sprzętu AGD i pobierając od R. D. zaliczkę w w/w kwocie tytułem
zakupu części do uszkodzonego sprzętu, czynić tego nie zamierzał wprowadzając
go w błąd co do zamiaru wywiązania się z ustnej umowy na naprawę sprzętu,
to jest o czyn z art. 286 § 1 k.k.
4. w dniu 30 stycznia 2012 roku w G., działając w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej doprowadził J. L. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie
300zł w ten sposób, że prowadząc działalność gospodarczą pod nazwą „S." w
zakresie naprawy sprzętu AGD i pobierając od J. L. zaliczkę w w/w kwocie tytułem
zakupu części do uszkodzonego sprzętu, czynić tego nie zamierzał wprowadzając
ją w błąd co do zamiaru wywiązania się z ustnej umowy na naprawę sprzętu,
to jest o czyn z art. 286 § 1 k.k.
5. w dniu 30 października 2012 roku w P., działając w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej doprowadził A. I. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie
120 zł w ten sposób, że prowadząc działalność gospodarczą pod nazwą „S." w
3
zakresie naprawy sprzętu AGD i pobierając od A. I. zaliczkę w w/w kwocie tytułem
zakupu części do uszkodzonego sprzętu, czynić tego nie zamierzał wprowadzając
ją w błąd co do zamiaru wywiązania się z ustnej umowy na naprawę sprzętu,
to jest o czyn z art. 286 § 1 k.k.”
Wyrokiem Sądu Rejonowego w P. z dnia 31 marca 2014 r., oskarżony J. P.
został uznany za winnego popełnienia zarzucanych mu czynów, wypełniających
znamiona przestępstwa z art. 286 § 1 k.k., z ustaleniem w zakresie 1 z tych
czynów, że popełnił go w dniu 15.07.2012 r., natomiast w zakresie 2 czynu, iż
popełnił go w dniu 11.01.2012 r. i za to na podstawie art. 286 § 1 k.k. w zw. z art.
91 § 1 k.k. skazany na karę 1 roku i 8 miesięcy pozbawienia wolności, której
wykonanie warunkowo zawieszono na okres 4 lat próby. Ponadto na podstawie art.
33 § 1, 2 i 3 k.k. wymierzono J. P. grzywnę w wymiarze 160 stawek dziennych,
przyjmując wysokość stawki dziennej w kwocie 10 zł.
Przedstawiony wyrok zawiera jeszcze rozstrzygnięcia dotyczące naprawienia
szkody oraz kosztów sądowych.
Powyższy wyrok został zaskarżony na niekorzyść oskarżonego przez
oskarżyciela publicznego w zakresie ustalenia dat popełnienia 1 i 2 z przypisanych
oszustw oraz obrońcę, który orzeczeniu temu zarzucił: błąd w ustaleniach
faktycznych, przyjętych za podstawę wyroku, mający wpływ na jego treść, a
polegający na błędnym ustaleniu, iż oskarżony w chwili zawierania umów o
naprawę sprzętu gospodarstwa domowego miał zamiar doprowadzić drugą stronę
umowy do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, a w przypadku nie
uwzględnienia pierwszego zarzutu, obrońca sformułował zarzut rażąco surowej
kary orzeczonej wobec oskarżonego przez Sąd I instancji.
Autor apelacji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez uniewinnienie
oskarżonego, ewentualnie o znaczne załagodzenie orzeczonej kary pozbawienia
wolności oraz grzywny.
Po rozpoznaniu apelacji, Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 30 września 2014
r., zaskarżony wyrok zmienił i oskarżonego J. P. uniewinnił.
Od wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 30 września 2014 r., kasację
wywiódł prokurator Prokuratury Okręgowej w P., który zaskarżył powyższy wyrok w
całości na niekorzyść oskarżonego J. P.
4
Prokurator zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił rażące naruszenie prawa,
które miało istotny wpływ na treść wyroku, polegające na dokonaniu dowolnej
oceny zebranych w sprawie dowodów, sprzecznej z wymogami zawartymi w
przepisie art. 7 k.p.k., nakazującymi uwzględnienie przy dokonaniu tej oceny zasad
prawidłowego rozumowania, wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, co w
konsekwencji doprowadziło do nieprawidłowej oceny w przedmiocie braku
przesłanek strony podmiotowej oszustwa w działaniu oskarżonego i uniewinnienia
J. P. przez Sąd Okręgowy.
Oskarżyciel publiczny wnióśł o uchylenie zaskarżonego kasacją wyroku
Sądu Okręgowgo i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temuż Sądowi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja zasługuje na uwzględnienie. Trafnie została oparta na zarzucie
obrazy art. 7 k.p.k., do naruszenia którego doszło w następstwie przekroczenia
przez Sąd odwoławczy, zakreślonych w tym przepisie granic sędziowskiej swobody
w ocenie materiału dowodowego. Powyższe uchybienie należy do kategorii
rażących naruszeń przepisów postępowania karnego i mogło mieć istotny wpływ na
treść orzeczenia.
Stosownie do treści art. 7 k.p.k. organy postępowania kształtują swe
przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenionych
swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań
wiedzy i doświadczenia życiowego.
Zasada swobodnej oceny dowodów nie oznacza dowolności tej oceny.
Ocena ta musi uwzględniać kryteria logiki, wiedzy, doświadczenia życiowego,
podlega ona kontroli odwoławczej – kasacyjnej, w związku z czym sąd w
uzasadnieniu orzeczenia musi szczegółowo wyjaśnić przyczyny zajętego
stanowiska. Ustalenia faktyczne wyroku tylko wtedy nie obrażają art. 7 k.p.k., gdy
poczynione zostały na podstawie wszechstronnej analizy przeprowadzonych
dowodów, których ocena nie wykazuje błędów natury faktycznej, ani logicznej. Przy
tym w doktrynie i orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że w wypadku orzeczenia
reformatoryjnego uzasadnienie wyroku sądu odwoławczego powinno spełniać też
wymogi dotyczące uzasadnień wyroków sądu I instancji, to jest art. 424 k.p.k. (por.
5
T. Grzegorczyk [w:] Grzegorczyk, Tylman, Polskie postępowanie karne, s. 729;
wyrok SN z 11 marca 1993 r., OSNKW 1993, nr 5 – 6, poz. 34).
Skoro Sąd Okręgowy zmienił ustalenia faktyczne przyjęte za podstawę
wyroku, uzasadnienie orzeczenia powinno zawierać analizę całości materiału
dowodowego, w szczególności wskazywać, dlaczego uznał ustalenia Sądu
Rejonowego za błędne, jak i to, jakie fakty uznał za udowodnione lub nie
udowodnione, na jakich w tej mierze oparł się dowodach i dlaczego nie uznał
dowodów przeciwnych.
Uzasadnienie wyroku Sądu odwoławczego nie spełnia wyżej
przedstawionych wymogów. Z jego treści wynika, że podstawową przyczyną
zmiany wyroku przez uniewinnienie oskarżonego „jest brak ustaleń Sądu
Rejonowego co do zamiaru oskarżonego w momencie zawierania umów”.
Twierdzenie to jest dowolne, gdyż Sąd Rejonowy w uzasadnieniu swojego
orzeczenia dokonał analizy zachowania oskarżonego i sposobu jego działania. Sąd
I instancji ocenił, iż oskarżony postępował według przyjętego schematu, zawsze w
celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Postępowanie oskarżonego wobec
pokrzywdzonych było celowe i przemyślane. Zdaniem Sądu Rejonowego J. P.,
chcąc oszukać klientów wystawiał pokwitowanie pobrania zaliczki opatrzone
pieczątką zawierającą nieprawdziwe dane dotyczące adresu siedziby jego firmy. W
przypadku pokrzywdzonej J. L. umówił się na spotkanie pod fałszywym adresem,
gdzie miał rzekomo zwrócić pobraną zaliczkę. Również w internecie oskarżony
posługiwał się nieprawdziwym nazwiskiem, podając że nazywa się J. K. Mając
świadomość, iż dany model sprzętu przestał być już produkowany i nie jest
dostępny na rynku przyjmował zaliczki na zakup części zamiennych do tego
rodzaju sprzętu. Pobierając zaliczki od pokrzywdzonych nie miał zamiaru ich zwrotu
ani zakupu potrzebnych części. J. P. nie przedstawił żadnych dokumentów, z
których wynikałoby, że zamówił niezbędne do napraw części. Natomiast
wielokrotnie wprowadzał w błąd pokrzywdzonych, zapewniając ich, że dysponuje
już potrzebnymi urządzeniami i niezwłocznie dokona naprawy zepsutych sprzętów,
do czego jednak nie dochodziło, gdyż oskarżony nie zgłaszał się na umówione
spotkania, zmyślając przyczyny niedotrzymania terminu. Do czasu rozpoznania tej
sprawy nie dokonał, żadnej z umówionych napraw. Sąd I instancji jednoznacznie
6
ustalił, że oskarżony „już pobierając zaliczkę nie miał zamiaru wywiązania się z
ustaleń dotyczących naprawy urządzeń – wprowadzając w błąd swoich
kontrahentów, którzy nie mieli świadomości, iż oskarżony nie zamierza zakupić
brakujących części” (k. 264). Według Sądu Rejonowego niewiarygodne są
twierdzenia oskarżonego, że powodem niewywiązania się z zawartych umów było
zapomnienie, gdyż dokładnie rozróżniał połączenia telefoniczne od
pokrzywdzonych, których nie odbierał, od połączeń z nieznanych mu numerów
telefonów, które odbierał. W końcu nie oddał pobranych zaliczek, aż do czasu
wszczęcia przeciwko niemu kolejnego postępowania karnego. Był już bowiem
prawomocnie skazany za trzynaście analogicznych zachowań (sygn. akt II K ../12
Sądu Rejonowego w P.).
Zdaniem Sądu Okręgowego oskarżonemu nie można przypisać zamiaru
oszustwa gdyż:
1. podejmował próby naprawy sprzętu;
2. podejmował działania zmierzające do pozyskania niezbędnych części;
3. cztery zaliczki spośród pobranych pięciu zwrócił.
W opisanej sytuacji należy stwierdzić, że podstawowe – z punktu widzenia
podjętego rozstrzygnięcia – ustalenia dokonane przez Sąd odwoławczy, tylko w
małej części uwzględniają istniejący materiał dowodowy.
Niestety wbrew wymogom art. 7 k.p.k. i art. 424 k.p.k. Sąd Okręgowy nie
podał żadnych dowodów i okoliczności wskazujących na to jakie próby naprawy
sprzętu należącego do R. D., J. L. i A. I. podjął oskarżony. Nie wskazał również
jakichkolwiek argumentów potwierdzających wywód, iż J. P. zmierzał do
pozyskania niezbędnych części. Także zwrot niektórych zaliczek po wszczęciu
postępowania karnego (kolejnego) przeciwko oskarżonemu w świetle wiedzy i
doświadczenia życiowego, nie świadczy jednoznacznie o braku zamiaru oszustwa
w czasie pobierania zaliczek od pokrzywdzonych.
Poza sferą oceny Sądu Okręgowego pozostały ustalone przez Sąd
Rejonowy liczne fakty obciążające oskarżonego. Wskazane uchybienia przekonują,
że przy ocenie dowodów i dokonywaniu ustaleń faktycznych, przesądzających o
uniewinnieniu J. P. w sposób rażący naruszono przepis procesowy określający
7
granice sędziowskiej swobody w ocenie dowodów oraz obligujący do wyjaśnienia
wszystkich istotnych okoliczności sprawy.
W toku ponownego rozpoznania sprawy, Sąd odwoławczy rozważy
wszystkie zgromadzone dowody, dokona ich wnikliwej oceny, zwracając
szczególną uwagę na okoliczności dotychczas pomijane, co pozwoli na wydanie
słusznego rozstrzygnięcia, którego kierunku na aktualnym etapie postępowania nie
można przesądzić.
Biorąc powyższe rozważania pod uwagę, orzeczono jak w wyroku.