Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 114/15
POSTANOWIENIE
Dnia 6 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Stępka
na posiedzeniu w trybie art. 535 § 3 k.p.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 6 maja 2015 r.,
sprawy J. S.
o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę,
z powodu kasacji wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 14 listopada 2014 r., utrzymującego w
mocy wyrok Sądu Okręgowego w W.
z dnia 25 czerwca 2014 r.,
p o s t a n o w i ł
I. oddalić kasację pełnomocnika wnioskodawcy jako
oczywiście bezzasadną;
II. zwolnić wnioskodawcę J. S. od kosztów sądowych
postępowania kasacyjnego;
III. zasądzić od Skarbu Państwa na rzecz adwokat N. B.,
Kancelaria Adwokacka kwotę 738 zł (siedemset trzydzieści
osiem złotych), w tym 23 % należnego podatku VAT, za
sporządzenie i wniesienie kasacji na rzecz wnioskodawcy J. S. -
jako ustanowionej z urzędu pełnomocnik wnioskodawcy.
UZASADNIENIE
2
Wnioskodawca J. S. wystąpił z żądaniem zasądzenia na jego rzecz kwoty 30
000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, z powodu wykonania wobec
niego kary dodatkowej w postaci pozbawienia praw publicznych w rozmiarze 7 lat,
orzeczonej wyrokiem Sądu Okręgowego w W. z dnia 22 lutego 2001 r., zmienionym
wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 5 listopada 2010 r.
Po rozpoznaniu przedmiotowej sprawy, Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 25
czerwca 2014 r., oddalił wniosek o zadośćuczynienie.
Apelację od tego wyroku wniósł pełnomocnik wnioskodawcy, który na
podstawie art. 438 pkt 2 k.p.k. zarzucił obrazę przepisów prawa procesowego, a to
art. 552 § 1 k.p.k., poprzez niewłaściwą interpretację definicji kary i błędne uznanie,
że „skazanie na łagodniejszą karę” nie dotyczy wykonanej kary dodatkowej
pozbawienia praw publicznych wnioskodawcy.
W konkluzji apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez
zasądzenie zadośćuczynienia w wysokości 30 000 złotych na rzecz J. S.,
ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
przez Sąd I Instancji.
Po rozpoznaniu apelacji, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 14 listopada 2014
r., utrzymał w mocy zaskarżony wyrok, uznając wniesioną apelację za oczywiście
bezzasadną.
Kasację od wyroku Sądu odwoławczego wniósł pełnomocnik wnioskodawcy,
który na podstawie art. 523 § 1 k.p.k. zarzucił rażące naruszenie prawa, które
mogło mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a mianowicie:
1/ art. 552 k.p.k. polegające na niewłaściwej interpretacji definicji kary i
błędnym uznaniu, iż kara dodatkowa nie jest karą w rozumieniu tego przepisu, a
“skazanie na łagodniejszą karę” nie dotyczy sytuacji, w której wykonano wobec
wnioskodawcy karę dodatkową w postaci pozbawienia praw publicznych,
orzeczoną na podstawie art. 40 § 1 d.k.k., której nie powinien był ponieść;
2/ art. 41 § 1 k.p.k. w zw. z art. 42 § 1 k.p.k., poprzez jego niezastosowanie i
zaniechanie podjęcia inicjatywy zmierzającej do wyłączenia Sędziego Sądu
Apelacyjnego Z. K. od udziału w sprawie o sygn. akt II AKa …/14, mimo, iż
zachodziły uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności, bowiem sędzia ten
3
brał udział w wydaniu wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 5 listopada 2010 r., w
sprawie II AKa …/10, w której wnioskodawca występował jako oskarżony.
W konkluzji pełnomocnik wniósł o uchylenie wyroków Sądów obu instancji i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.
W pisemnej odpowiedzi na kasację Prokurator Prokuratury Apelacyjnej
wniósł o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja okazała się oczywiście bezzasadna, co skutkowało jej oddaleniem w
trybie określonym w art. 535 § 3 k.p.k.
Nie ma racji pełnomocnik wnioskodawcy twierdząc, iż Sąd pierwszej
instancji, a następnie Sąd odwoławczy, naruszyły rażąco przepis art. 552 § 1 k.p.k.
poprzez przyjęcie, że nie obejmuje on odszkodowania i zadośćuczynienia za
wykonanie środków karnych, czy też orzeczonej na gruncie kodeksu karnego z
1969 r. kary dodatkowej w postaci pozbawienia praw publicznych. Stanowisko
zajęte w tym przedmiocie przez Sąd Okręgowy i w pełni akceptowane przez Sąd
Apelacyjny, jest całkowicie zasadne.
Z treści art. 552 § 1 k.p.k. wyraźnie wynika, że przewiduje on odszkodowanie
za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z
wykonania względem skazanego w całości lub w części kary, której nie powinien
był ponieść. Nie ulega więc wątpliwości, że na gruncie powołanego przepisu nie
wchodzi w grę odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę lub zadośćuczynienie
za krzywdę wynikłą z wykonania środka karnego. Z samej okoliczności, że art. 552
§ 1 k.p.k. (podobnie jak art. 487 § 1 d.k.p.k.) przewiduje odszkodowanie i
zadośćuczynienie z tytułu wykonania kary, której skazany nie powinien był ponieść,
nie wynika jeszcze, iż ma on zastosowanie do naprawienia szkody wynikłej z
wykonania środka karnego.
Jest rzeczą oczywistą, że z wykonania środków karnych (podobnie, jak i kar
dodatkowych orzekanych na gruncie poprzednio obowiązującego porządku
prawnego), może wynikać szkoda lub krzywda. Z faktu tego jednak nie wynika
automatycznie, że istnieją podstawy do odszkodowania lub zadośćuczynienia na
podstawie art. 552 § 1 k.p.k. A zatem, w razie uchylenia środka karnego nie ma
podstaw do odszkodowania na podstawie w/w przepisu nawet wtedy, gdyby z
4
wykonania tego środka wynikała szkoda lub krzywda. W takiej sytuacji
odszkodowanie bądź zadośćuczynienie z tytułu wykonania środka karnego (bądź
kary dodatkowej), z którego wynikła szkoda lub krzywda, może być dochodzone
przez pokrzywdzonego w postępowaniu cywilnym, a nie przed sądem karnym w
trybie art. 552 § 1 k.p.k. Podobnie problem ten postrzegany był na gruncie art. 487
§ 1 kodeksu postępowania karnego z 1969 r., w odniesieniu do naprawienia szkody
wynikłej z wykonania kar dodatkowych. (zob. Kodeks postępowania karnego.
Komentarz. Tom III pod red. Zbigniewa Gostyńskiego, Dom Wydawniczy ABC,
Warszawa 2004, s. 752-753; Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom III
pod red. Piotra Hofmańskiego, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2004, s. 290; Kodeks
postępowania karnego. Komentarz. Tom II pod red. Lecha K. Paprzyckiego,
Warszawa 2013, s. 425; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 2008 r., V KK
33/08, Lex Nr 370253; postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 2 grudnia 2004 r.,
II KK 78/04, Lex Nr 141362; z dnia 20 listopada 1973 r., V KRN 292/73, OSNPG
1974, Nr 3 – 4, poz. 52; uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego
1996 r., I KZP 37/95, OSNKW 1996, z. 3 – 4, poz. 15).
Sąd Okręgowy podniósł w uzasadnieniu wyroku, że podstawę prawną
wymierzonej J. S. kary dodatkowej pozbawienia praw publicznych stanowił art. 38 §
1 kodeksu karnego z 1969 r. (w zw. z art. 40 § 1 d.k.k.). Natomiast pojęcie kary
dodatkowej zostało na gruncie obecnie obowiązującego kodeksu karnego
zastąpione instytucją środka karnego, do których art. 39 pkt 1 k.k. zalicza
pozbawienie praw publicznych. W tej sytuacji orzeczoną wobec wnioskodawcy karę
dodatkową pozbawienia praw publicznych rozumieć należy obecnie jako środek
kamy, do którego stosować należy właściwe dla tego środka unormowania. Zwrócił
na to uwagę w niniejszej sprawie również Sąd Apelacyjny, w pełni akceptując
stanowisko Sądu I instancji (s. 2 uzasadnienia). W konsekwencji więc trzeba
podkreślić, iż pełnomocnik niesłusznie wywodzi, że uchylenie orzeczenia w
zakresie kary dodatkowej przez sąd odwoławczy jest równoznaczne z pojęciem
„skazania na łagodniejszą karę”, o którym mowa w art. 552 § 1 k.p.k. Podobnie
orzeczenie takie nie stanowi „skazania na podstawie łagodniejszego przepisu” w
rozumieniu art. 487 § 1 d.k.p.k.
5
Tego stanowiska nie zmienia także pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 29 sierpnia 2000 r., w sprawie WA 26/2000 (Lex Nr 532396), na który
powołuje się autorka kasacji. Stwierdził wówczas Sąd, że w sytuacji, gdy kara
dodatkowa pozbawienia praw publicznych została orzeczona obok kary zasadniczej
o charakterze wyjątkowym, należy ją pojmować, jako "karę" w ujęciu art. 552 § 1
k.p.k., a zatem bezpodstawne wykonanie takiej kary dodatkowej daje podstawę do
żądania zadośćuczynienia w trybie art. 552 § 1 k.p.k. Trzeba jednak stwierdzić, iż
powyższy pogląd prawny nie może być rozpatrywany w oderwaniu od realiów
procesowych sprawy, na gruncie której został wyrażony. O ile bowiem w powyższej
sprawie stanowisko Sądu Najwyższego było uzasadnione, to jednak jest
nieadekwatne w przedmiotowej sprawie, dotyczącej wniosku J. S.
Kończąc te rozważania godzi się zauważyć, iż uchylenie kary dodatkowej
pozbawienia praw publicznych przez Sąd Apelacyjny, nastąpiło z powodu zmian
ustawodawczych w tym zakresie i zastosowania przez ten Sąd reguł
intertemporalnych z art. 4 § 1 k.k., lecz nie wskutek zakwestionowania samej
odpowiedzialności karnej skazanego. Znalazło to obszerne odzwierciedlenie w
uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 5 listopada 2010 r., w sprawie II
AKa …/10 (k. 3491 – 3496, tom XVIII).
Za oczywiście bezzasadny należało uznać także wyrażony w kasacji zarzut
rażącego naruszenia art. 41 § 1 k.p.k. w zw. z art. 42 § 1 k.p.k. Stanowiska
doktryny oraz orzecznictwa dotyczące powodów wyłączenia sędziego w tym trybie,
na które powołuje się autorka kasacji, są oczywiście trafne co do zasady, nie mają
jednak odniesienia do realiów procesowych przedmiotowej sprawy.
W pierwszej kolejności należy podnieść, że w razie wystąpienia okoliczności
mogących rodzić wątpliwości co do obiektywizmu sędziego sprawozdawcy,
przewidziana jest procesowa droga do wykluczenia tych obaw, określona w art. 41
§ 1 k.p.k. i art. 42 § 1 k.p.k. Zgodnie z treścią pierwszego z tych przepisów, sędzia
ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać
uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie. Jednak brak
jest podstaw do automatycznego wyłączenia od udziału w sprawie sędziego, który
uprzednio już orzekał w postępowaniu odwoławczym w przedmiocie apelacji
6
wniesionej od wyroku sądu I instancji, a dotyczącego odpowiedzialności karnej
skazanego w zakresie przypisanego mu przestępstwa.
Analiza treści uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 5 listopada
2010 r., w sprawie II AKa …/10, w której sędzią sprawozdawcą był sędzia Z. K., nie
pozwala na stwierdzenie, aby sędzia ten wyrażał jakiekolwiek poglądy mogące
wpływać na jego bezstronność. Orzekanie we wcześniejszych sprawach danego
oskarżonego, nawet uchylenie orzeczenia w sprawie, a następnie powtórnie
przeprowadzanie kontroli odwoławczej po ponownym rozpoznaniu sprawy w
pierwszej instancji, nie jest okolicznością skutkującą wyłączeniem takiego sędziego
w oparciu o normę z art. 41 § 1 k.p.k. A zatem fakt uprzedniego rozpoznania
apelacji w sprawie nie może stanowić podstawy do uznania, iż sędzia nie będzie
obiektywny w sprawie wniosku o zasądzenie zadośćuczynienia, a więc, że
powstała okoliczność mogąca wywołać uzasadnioną wątpliwość co do
bezstronności sędziego. Wyrażone wcześniej stanowisko co do jakości materiału
dowodowego sprawy w zakresie dotyczącym odpowiedzialności karnej, o tyle nie
ma znaczenia przy rozpoznaniu takiego wniosku, że przedmiotem sprawy XII Ko
…/14 były przesłanki prawne do ewentualnego zasądzenia zadośćuczynienia z
tytułu wykonania wobec skazanego dodatkowej kary pozbawienia praw
publicznych. Kwestia samej odpowiedzialności karnej J. S. za przestępstwo z art.
148 § 1 k.k. w zw. z art. 280 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. oraz skazania na karę
pozbawienia wolności została prawomocnie rozstrzygnięta, a zatem nie z tego
tytułu przysługiwało prawo wystąpienia z wnioskiem w trybie art. 552 § 1 k.p.k.
Wnioskowaniem ad absurdum byłoby uznanie, że instytucja wyłączenia sędziego
sprowadza się w swej istocie do domniemania stronniczości sędziego,
zobowiązując do automatycznego wyłączenia każdego sędziego, w wypadku
podniesienia przeciwko niemu dowolnego zarzutu związanego z rozpoznawaniem
innych spraw tego samego oskarżonego, czy skazanego.
Analiza kasacji dowodzi, że pełnomocnik wnioskodawcy myli przesłanki
wyłączenia sędziego, które mogłyby mieć znaczenie w przypadku sędziego
rozpoznającego sprawę w postępowaniu przed sądem I instancji, z orzekaniem
przez sędziego w trybie instancji odwoławczej. Powoływanie się na poglądy prawne
związane z orzekaniem przez sędziego w przedmiocie tymczasowego
7
aresztowania – w kontekście późniejszego wniosku o wyłączenie sędziego - są o
tyle bezprzedmiotowe, że nie z tego tytułu wnioskodawca żądał zadośćuczynienia.
Należy też zauważyć, iż to Sąd odwoławczy - którego składowi przewodniczył
sędzia Z. K. - uchylił na korzyść skazanego orzeczenie w przedmiocie kary
dodatkowej, zmieniając w tym zakresie wyrok Sądu I instancji. W tej sytuacji
powoływanie się przez J. S. na przepis art. 40 § 1 pkt 6, 7 i 9 k.p.k. jest całkowicie
chybione i błędne. Trzeba przypomnieć, że przepis art. 40 k.p.k. normuje instytucję
wyłączenia sędziego z mocy prawa (iudex inhabilis) i ma charakter wyjątkowy.
Oznacza to, że omawiany przepis zawiera zamknięty katalog okoliczności
stanowiących przyczynę wyłączenia sędziego z mocy prawa i nie można stosować
jego rozszerzającej interpretacji bądź analogii. Zgodnie z art. 40 § 1 pkt 6 k.p.k.
sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie, jeżeli brał udział w
wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie. Omawiana
norma dotyczy zatem kwestii wyeliminowania sytuacji, w której sędzia
kontrolowałby decyzje procesowe, które sam wydał lub w wydaniu których
uczestniczył. W związku z powyższym należy przyjąć, że sędzia ten jest wyłączony
od orzekania w przedmiocie merytorycznej zasadności wniesionej od wydanego
przez niego orzeczenia apelacji lub zażalenia, nie może także wydawać
jakichkolwiek rozstrzygnięć co do tych środków odwoławczych, a więc rozstrzygać
np. w przedmiocie ich dopuszczalności. Nie można zatem zasadnie twierdzić, iż
sędzia Sądu Apelacyjnego Z. K. podlegał wyłączeniu od rozpoznania apelacji w
sprawie XII Ko …/14 (na mocy art. 40 § 1 pkt 6 k.p.k.), gdyż jest rzeczą
oczywistą, iż w postępowaniu tym nie kontrolował orzeczenia przez siebie
wydanego w pierwszej instancji.
Mając na uwadze wszystkie podniesione powyżej okoliczności Sąd
Najwyższy oddalił kasację pełnomocnika wnioskodawcy w trybie art. 535 § 3 k.p.k.
jako oczywiście bezzasadną. O wynagrodzeniu dla pełnomocnika, adwokat N. B.,
za sporządzenie i wniesienie kasacji na rzecz wnioskodawcy, rozstrzygnięto na
podstawie § 2 ust. 3 i § 14 ust. 3 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z
dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
8
z urzędu. O kosztach sądowych postępowania kasacyjnego orzeczono na
podstawie art. 624 § 1 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k., zwalniając od nich J. S.