Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KRS 17/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Romualda Spyt (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
SSN Dawid Miąsik
w sprawie z odwołania P. B.
od uchwały Krajowej Rady Sądownictwa Nr […] z dnia […] w przedmiocie
pozostawienia bez rozpatrzenia zgłoszenia na stanowisko sędziowskie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 maja 2015 r.,
oddala odwołanie.
UZASADNIENIE
Krajowa Rada Sądownictwa uchwałą z dnia […] nr […] postanowiła nie
uwzględniać zastrzeżenia P. B. do pozostawienia bez rozpatrzenia jej zgłoszenia
na wolne stanowisko sędziowskie w Sądzie Okręgowym, ogłoszone w Monitorze
Polskim .
W uzasadnieniu uchwały wskazano, że pismem z dnia 27 listopada 2014 r.,
Prezes Sądu Apelacyjnego, na podstawie art. 57 § 2a ustawy z dnia 27 lipca 2001
r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 427
2
ze zm.; dalej jako: „u.s.p.”), zawiadomił P. B. o pozostawieniu bez rozpatrzenia jej
zgłoszenia na wolne stanowisko sędziowskie w Sądzie Okręgowym, ogłoszone w
Monitorze Polskim, wobec niespełnienia wszystkich wymogów formalnych
określonych w art. 63 § 1 i § 2 u.s.p. (w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1
października 2014 r.). Kandydatka zrzekła się stanowiska sędziego i w dniu
złożenia karty zgłoszenia na wolne stanowisko sędziego Sądu Okręgowego nie
posiadała takiego statusu. Ponadto przedstawione przez P. B. dokumenty nie
potwierdzały wymaganego przepisem 6- letniego stażu w zawodzie notariusza. W
dniu 15 grudnia 2014 r. P. B. złożyła pisemne zastrzeżenie do pozostawienia jej
zgłoszenia bez rozpatrzenia. W zastrzeżeniu tym podniosła, że spełniła warunek
formalny w zakresie stażu zawodowego koniecznego do ubiegania się o urząd
sędziego sądu okręgowego, ponieważ posiada ponad dwukrotnie dłuższy okres
pracy na stanowisku sędziego sądu rejonowego niż wymaga tego ustawodawca, a
fakt niepełnienia urzędu sędziego w chwili zgłoszenia kandydatury nie stanowi
przeszkody w ubieganiu się o stanowisko sędziego sądu okręgowego, skoro z
treści art. 63 u.s.p. nie wynika, aby osoba, która sprawowała urząd sędziego przez
minimum 4 lata, musiała posiadać status sędziego w chwili przystąpienia do
konkursu. Prezes Sądu Apelacyjnego w odpowiedzi na złożone zastrzeżenie
podtrzymał swoje stanowisko w sprawie. Zespół członków Krajowej Rady
Sądownictwa nie rekomendował Radzie uwzględnienia złożonego przez P. B.
zastrzeżenia. Krajowa Rada Sądownictwa, po zapoznaniu się z materiałami
zgromadzonymi w sprawie, podzieliła stanowisko Zespołu. Krajowa Rada
Sądownictwa zważyła, że stosownie do treści art. 63 § 1 u.s.p. na stanowisko
sędziego sądu okręgowego może być powołany sędzia sądu rejonowego oraz
sędzia wojskowego sądu garnizonowego, który posiada co najmniej czteroletni
okres pracy na stanowisku sędziego sądu rejonowego lub sędziego wojskowego
sądu garnizonowego albo na stanowisku prokuratora. Zdaniem Rady, kandydatka
nie można wywodzić swojego uprawnienia do udziału w konkursie na wakujące
stanowisko z faktu posiadania kilkuletniego stażu pracy na stanowisku sędziego
sądu rejonowego, gdyż w chwili złożenia karty zgłoszenia nie posiadała ona statusu
sędziego. Wprawdzie urząd na stanowisku sędziego sądu rejonowego pełniła ona
od 18 grudnia 2001 r. do 15 lipca 2010 r., jednak stosunkowo długi staż pracy na
3
tym stanowisku nie wystarczy do ubiegania się o stanowisko sędziego sądu
okręgowego. Kandydatka nie legitymuje się też 6-letnim stażem pracy w zawodzie
notariusza, zatem nie spełniła przesłanki ubiegania się o urząd sędziego sądu
okręgowego określonej w art. 63 § 2 pkt 1 u.s.p. Mając powyższe na uwadze,
Krajowa Rada Sądownictwa podczas posiedzenia w dniu […] jednogłośnie (13
głosów „za”) postanowiła nie uwzględniać zastrzeżenia P. B. do pozostawienia jej
zgłoszenia bez rozpatrzenia.
Od powyższej uchwały odwołanie wniosła P. B. Odwołująca się zarzuciła
uchwale naruszenie prawa materialnego art. 63 § 1 u.s.p., w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 1 października 2014 r., przez przyjęcie, że w świetle
powyższego przepisu skarżąca niebędąca sędzią sądu rejonowego w chwili
zgłoszenia swej kandydatury na stanowisko sędziego sądu okręgowego, nie
spełnia wymienionych w tym przepisie warunku, jakim jest zajmowanie tego
stanowiska w chwili zgłoszenia kandydatury a także sprzeczność wykładni
wskazanego przepisu dokonanej w zaskarżonej uchwale z przepisami artykułów 2,
32 i 60 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz artykułów 15, 20 i 21 Karty Praw
Podstawowych Unii Europejskiej. Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonej
uchwały i przekazanie spawy Krajowej Radzie Sądownictwa do ponownego
rozpoznania.
W uzasadnieniu odwołania podkreślono, że art. 63 u.s.p. ustanawia
wymagania formalne, które musi spełnić kandydat na stanowisko sędziego sądu
okręgowego. Warunki te są większe niż te, które stawiane są kandydatom na
stanowisko sędziego sądu rejonowego. Przyczyną tych zwiększonych wymagań
jest okoliczność, że sąd okręgowy stanowi wyższy szczebel w hierarchii sądów
powszechnych. Ratio legis wskazanego przepisu sprowadza się do zapewnienia,
aby stanowisko sędziego sądu okręgowego mógł objąć kandydat wykonujący w
toku swojej kariery zawodowej przez określony odpowiednio długi okres jeden ze
wskazanych tam zawodów lub zajmował jedno ze wskazanych tam stanowisk.
Interpretacji przepisów zawartych w powołanym artykule nie można zatem
dokonywać bez uwzględnienia celu, dla którego zostały w taki sposób
sformułowane i ich miejsca w systemie obowiązującego prawa. W tym kontekście
stanowisko najpierw Prezesa Sądu Apelacyjnego, a w konsekwencji Krajowej Rady
4
Sądownictwa jest, w ocenie odwołującej się, formalistyczne i odrywa się całkowicie
od celu, dla którego wskazane przepisy zostały sformułowane, a przez to jest to
stanowisko naruszające art. 63 § 1 u.s.p. Jest ono wyrazem przyjęcia, że nawet
osoba ze znacznie dłuższym niż wymagany minimalnie czteroletni staż na
stanowisku sędziego sądu rejonowego, a nawet ze stażem dłuższym na tym
stanowisku od stażu, którym legitymuje się skarżąca (a jest to ponad osiem lat),
pozbawiona jest możliwości ubiegania się o stanowisko sędziego sądu
okręgowego, nawet jeżeli bezpośrednio po zrzeczeniu się stanowiska sędziego i aż
do chwili zgłoszenia swej kandydatury wykonywała zawód notariusza (lub inny
określony w art. 63 § 2 u.s.p.), a zatem kontynuowała pracę na jednym ze
stanowisk zaliczanych przez ustawę jako istotne z punktu widzenia możliwości
zgłoszenia kandydatury. Takiej rygorystycznej interpretacji przeczy treść § 3 art. 63
u.s.p., zgodnie z którym „wystarczające” jest, aby kandydat określony w § 2,
nieposiadający żadnego doświadczenia w pracy na stanowisku sędziego,
wykonywał zawód lub zajmował określone tam stanowisko w jakimkolwiek okresie
przypadającym na 3 lata przed powołaniem. Przyjęta w zaskarżonej uchwale
interpretacja przepisów pozbawia możliwości ponownego ubiegania się o
stanowisko sędziego sądu okręgowego przez osoby pełniące wcześniej urząd
sędziego sądu okręgowego a nawet apelacyjnego, które zrzekły się urzędu, a
następnie do wykonywania zawodu sędziego sądu okręgowego chcą powrócić.
Zdaniem odwołującej się, wątpliwe jest, by wolą ustawodawcy było tak daleko
restrykcyjne, ale też i nierówne traktowanie osób, które wykonują inne zawody
umożliwiające kandydowanie na stanowisko sędziego sądu okręgowego, a które
zrzekły się stanowiska. W świetle powyższego, jedynie właściwą wydaje się taka
interpretacja, która w treści art. 63 ust. 1 u.s.p. odnajduje, jako decydujące,
kryterium czteroletniego „stażu” pracy na stanowisku sędziego sądu rejonowego
(kryterium takie będzie rzecz jasna spełniał były sędzia sądu okręgowego lub
apelacyjnego), nie zaś formalistycznie wymagane kryterium zajmowania
stanowiska sędziego sądu rejonowego w chwili ubiegania się o powołanie na
stanowisko sędziego sądu okręgowego. Taka interpretacja pozostawać też będzie
w zgodzie z innymi przepisami regulującymi prawo do wykonywania służby
publicznej i dostępności do zawodów, w tym z przepisami art. 2, art. 32 i art. 60
5
Konstytucji RP oraz art. 15, 20 i 21 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej.
Przyjęta przez Krajową Radę Sądownictwa wykładnia przepisów ma zaś
dyskryminujący charakter w odniesieniu do osoby skarżącej. Odwołująca się
zajmowała stanowisko sędziego sądu rejonowego w okresie od dnia 18 grudnia
2001 r. do dnia 15 lipca 2010, a więc przez okres ponad ośmiu lat. Bezpośrednio
po zrzeczeniu się stanowiska sędziego kontynuowała pracę w zawodzie notariusza,
co ma miejsce do chwili obecnej. Ponieważ już wcześniej ubiegała się o stanowisko
sędziego sądu okręgowego, podlegała opinii sędziego wizytatora do spraw
cywilnych i notarialnych Sądu Apelacyjnego. Wnioski tej opinii, sporządzonej w dniu
17 września 2014 r., są jednoznacznie pozytywne. Sędzia wizytator stwierdziła
również, że odwołująca się spełnia wymagania formalne do kandydowania na
stanowisko sędziego sądu okręgowego. Co istotne, powołana opinia wydana
została w związku z dokonanym przez skarżącą zgłoszeniem na stanowisko
sędziego ogłoszone w Monitorze Polskim z […], a więc w związku z wcześniejszym
zgłoszeniem. W toku postępowania związanego z powyższym zgłoszeniem oraz
zgłoszeniami czterech innych kandydatów, ani Prezes Sądu Apelacyjnego, ani
Krajowa Rada Sądownictwa nie uznały odwołującej się za osobę niespełniającą
warunków formalnych do ubiegania się o stanowisko sędziego sądu okręgowego.
Sprawie odwołującej się został nadany bieg, a w uchwale z dnia 9 grudnia 2014 r.,
w której Krajowa Rada Sądownictwa postanowiła przedstawić Prezydentowi RP
innego kandydata na powyższe stanowisko, stwierdzono, że: „pozostałe
kandydatury Zespół uznał za dobre”, a zatem dokonano oceny merytorycznej
kandydatki i uznano, że skarżąca spełnia wymagania formalne ubiegania się o ten
urząd. W niedługim czasie i w niezmienionym stanie prawnym te same organy
biorące udział w procesie oceny poszczególnych kandydatów dokonały rozbieżnych
interpretacji przepisów.
W odpowiedzi na odwołanie Przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa
wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu odpowiedzi powtórzono argumentację
zawartą w uchwale.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.
Istota niniejszej sprawy sprowadza się pytania, czy odwołująca się P. B.
spełnia określone w art. 63 u.s.p. warunki do objęcia stanowiska sędziego w Sądzie
Okręgowym, ogłoszone w Monitorze Polskim. W myśl art. 57 § 2a u.s.p.,
niespełnienie tych warunków upoważniało bowiem właściwego prezesa sądu do
zawiadomienia skarżącej o pozostawieniu jej zgłoszenia bez rozpatrzenia i
uzasadniało podjęcie przez Krajową Radę Sądownictwa uchwały
nieuwzględniającej zastrzeżeń odwołującej się.
Godzi się podkreślić, że spełnienie przez kandydata na stanowisko sędziego
sądu okręgowego warunków określonych w art. 63 u.s.p. musi nastąpić do dnia
złożenia karty zgłoszenia, skoro z mocy art. 57 § 2a u.s.p. prezes właściwego sądu
bada tę okoliczność przed nadaniem zgłoszeniu dalszego biegu stosowanie do § 3
tego artykułu. Nie można zatem uzupełnić przesłanek powołania na to stanowisko
w toku dalszej procedury konkursowej.
W ocenie Prezesa Sądu Apelacyjnego oraz Krajowej Rady Sądownictwa, P.
B. nie spełnia tego kryterium ubiegania się o powołanie do pełnienia urzędu na
stanowisku sędziego sądu okręgowego, jakim w przypadku notariuszy jest -
zgodnie z art. 63 § 2 pkt 1 u.s.p. - posiadanie co najmniej sześcioletniego okresu
wykonywania tego zawodu. Zdaniem odwołującej się, jej kandydatura jako byłego
sędziego sądu rejonowego legitymującego się ponad ośmioletnim stażem pracy na
tym stanowisku, powinna być rozpatrywana z zastosowaniem regulacja art. 63 § 1
u.s.p. Pozostaje zatem rozważyć, który z powołanych przepisów ma zastosowanie
w przedmiotowej sprawie, a ściślej - czy hipotezą normy art. 63 § 1 u.s.p. objęte są
tylko osoby sprawujące urząd sędziego sądu rejonowego w dacie zgłoszenia
kandydatury na stanowisko sędziego sądu okręgowego, czy także osoby aktualnie
niepełniące tego urzędu, ale posiadające wymagany przepisem staż pracy na tym
stanowisku.
Rację ma odwołująca się zauważając, że poglądy doktryny na ten temat są
rozbieżne. Zdaniem jednych komentatorów ustawy, z brzmienia przepisu nie
wynika, aby okres wykonywania pracy na stanowiskach wymienionych w art. 63 § 1
u.s.p. musiał bezpośrednio poprzedzać powołanie na stanowisko sędziego sądu
okręgowego, ani żeby wykonywanie tej pracy musiało mieć miejsce w okresie
7
trzech lat przed powołaniem, gdyż § 3 art. 63 u.s.p. nie odnosi się do osób, o jakich
mowa w § 1. Dopuszczalne jest zatem powołanie na stanowisko sędziego sądu
okręgowego osoby legitymującej się określonym stażem, która bezpośrednio przed
tym powołaniem nie zajmowała żadnego z wymienionych w art. 63 § 1 u.s.p.
stanowisk, np. po czterech latach pracy na stanowisku sędziego sądu rejonowego
zrzekła się stanowiska i po kilkunastu latach pracy poza sądownictwem aspiruje do
stanowiska sędziego sądu okręgowego (por. T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski,
Prawo o ustroju sądów powszechnych. Ustawa o Krajowej Radzie Sadownictwa.
Komentarz, Lexis Nexis 2009, s. 223). Sąd Najwyższy podziela jednak odmienny
pogląd doktryny, zgodnie z którym warunek legitymowania się czteroletnim stażem,
określony w art. 63 § 1u.s.p., dotyczy osób będących sędziami w chwili zgłoszenia
kandydatury na stanowisko sędziego sądu okręgowego (por. Prawo o ustroju
sądów powszechnych. Komentarz pod red. A. Górskiego, LEX 2013, komentarz do
art. 63).
Za słusznością tego poglądu przemawia systemowa i językowa wykładnia
całego art. 63 u.s.p. W przepisie tym ustawodawca wyodrębnił kilka kategorii
podmiotów predestynowanych do ubiegania się o stanowisko sędziego sądu
okręgowego i dla każdej z tych grup określił inny katalog przesłanek, od których
spełnienia uzależniona jest możliwość powołania na to stanowisko. Znamienne jest
to, że o ile w § 2 komentowanego artykułu posłużono się wspólną dla
wymienionych w punktach 1-3 kategorii osób formułą: ”ten, kto spełnia wymagania
określone w art. 61 § 1 pkt 1-4, jeżeli (...)”, a następnie w poszczególnych punktach
doprecyzowano zakres podmiotowy omawianej regulacji przez wskazanie rodzaju
zawodów prawniczych, posiadanych tytułów i stopnia naukowych oraz
zajmowanych stanowisk uprawniających do ubiegania się o urząd sędziego sądu
okręgowego oraz w odniesieniu do niektórych z tych grup osób uzupełniono katalog
kryteriów kwalifikacyjnych o element stażowy, o tyle sędziom sądów rejonowych i
wojskowych sądów garnizonowych oraz prokuratorom ustawodawca poświecił
oddzielne jednostki redakcyjne art. 63 w postaci jego § 1 i § 1a. Co więcej, jedynie
w § 2 art. 63 u.s.p. użyto czasu przeszłego przy zdefiniowaniu podmiotów
uprawnionych do pretendowania do stanowiska sędziego sądu okręgowego, co
oznacza, że osoby wymienione w pkt 1-3 tego artykułu nie muszą wykonywać
8
zawodów ani zajmować stanowisk wymienionych w przepisie w dacie zgłoszenia
swojej kandydatury w postępowaniu konkursowym, natomiast - zgodnie z § 3 art.
63 u.s.p. - powinny wykazać się stosownym statusem w okresie 3 lat przed
powołaniem. Redakcja art. 63 § 1 i § 1a u.s.p. jest odmienna. W przepisach tych
ustawodawca nie użył czasu przeszłego i - wzorem § 2 - nie zaadresował
zawartych w nich norm prawnych do tych, którzy kiedykolwiek pełnili urząd
sędziego sądu rejonowego lub wojskowego sądu garnizonowego albo prokuratora
(z ewentualnym odesłaniem do § 3 art. 63 i doprecyzowaniem okresu, w którym
powinno mieć miejsce zajmowanie przez kandydata tych stanowisk), jak uczynił to
chociażby w stosunku do wymienionych w § 2 pkt 3 tego artykułu sędziów sądów
administracyjnych i wojskowych sądów okręgowych. Hipotezą normy art. 63 § 1
u.s.p. objęto sędziów sądów rejonowych oraz sędziów wojskowych sądów
garnizonowych, którzy posiadają co najmniej czteroletni okres pracy na stanowisku
sędziego sądu rejonowego lub sędziego wojskowego sądu garnizonowego lub na
stanowisku prokuratora. Regulacja art. 63 § 1 u.s.p. dotyczy zatem osób, które
aktualnie sprawują urząd sędziego sądu rejonowego lub wojskowego sądu
garnizonowego. W odniesieniu do tych podmiotów zbędne było odesłanie do
kryteriów kwalifikacyjnych określonych w art. 61 § 1 pkt 1-4 u.s.p., gdyż warunki te
musiały one spełnić przed powołaniem na stanowisko sędziego sądu rejonowego
czy wojskowego sądu garnizonowego, a skoro nadal sprawują swój urząd, to
istnieje domniemanie, że osoby te nie utraciły żadnego w powyższych przymiotów.
Trzeba jednak pamiętać, że chociaż powołanie na stanowisko sędziego w
poszczególnych sądach ma bezterminowy charakter, to status ten można utracić,
m. in., występując ze służby. Osoba, która z takich lub innych powodów utraciła
status sędziego sądu rejonowego lub wojskowego sądu garnizonowego, nie jest
więc objęta hipotezą normy prawnej zawartej w art. 63 § 1 u.s.p. i nie może ubiegać
się o stanowisko sędziego sądu okręgowego z tytułu wypracowanego w przeszłości
stażu pracy sędziowskiej lub prokuratorskiej. Jeśli przystępuje do konkursu na to
stanowisko w racji wykonywania innego zawodu prawniczego, powinna spełniać
kryteria kwalifikacyjne właściwe dla tej kategorii podmiotów. Regulacja art. 63 u.s.p.
nie przewiduje możliwości zastępowania lub uzupełniania kryteriów ubiegania się o
9
stanowisko sędziego sądu okręgowego określonych dla jednaj kategorii podmiotów
kryteriami ustanowionymi dla innej grupy pretendentów do tego urzędu.
Przepis art. 63 u.s.p. nie został do tej pory zakwestionowany przez Trybunał
Konstytucyjny i korzysta z domniemania zgodności z Konstytucją RP. Chybione jest
też odwoływanie się przez skarżącą do Karty Praw Podstawowych Unii
Europejskiej, skoro art. 63 u.s.p. nie jest objęty zakresem normowania prawa
unijnego.
Reasumując, Sąd Najwyższy podziela wykładnię art. 63 u.s.p.
zaprezentowaną w uzasadnieniu zaskarżonej uchwały. Prawidłowości tej wykładni
nie podważa fakt uprzedniego dopuszczenia odwołującej się do udziału w innym
postępowaniu konkursowym na stanowisko sędziego sądu okręgowego. Dokonana
uprzednio błędna ocena kwalifikacji skarżącej do ubiegania się o to stanowisko nie
sanuje braku spełnienia przez odwołującą się warunków powołania na urząd, do
którego aspiruje.
Skoro P. B. nie spełnia też wynikającego z art. 63 § 2 pkt 1 u.s.p. wymagania
legitymowania się co najmniej 6 – letnim okresem wykonywania zawodu notariusza,
Prezes Sądu Apelacyjnego był z mocy art. 57 § 2a zdanie pierwsze u.s.p.
uprawniony do powiadomienia kandydatki o pozostawieniu bez rozpatrzenia jej
zgłoszenia na wolne stanowisko sędziowskie w Sądzie Okręgowym, ogłoszone w
Monitorze Polskim z dnia […]. Wydana na podstawie art. 57 § 2a zdanie czwarte
u.s.p. uchwała Krajowej Rady Sadownictwa, negatywnie rozstrzygająca o
zastrzeżeniach odwołującej się, jest zatem prawidłowa, a odwołanie od niej podlega
oddaleniu stosownie do art. 398¹⁴ k.p.c. w związku z art. 44 ust. 3 ustawy o KRS.