Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 maja 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 maja 2015 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa R. L.

przeciwko Stowarzyszeniu Ochotnicza Straż Pożarna S. w B.

o nakazanie i zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 15 września 2014 r., sygn. akt II C 319/13

oddala apelację.

Sygn. akt I ACa 176/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 15 września 2014r. Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił powództwo R. L. wniesione przeciwko Stowarzyszeniu Ochotnicza Straż Pożarna S. w B. o nakazanie uchylenia uchwały z 22 marca 2013r., wykluczającej powoda z członkostwa w pozwanym Stowarzyszeniu oraz o zapłatę 5.000zł z tytułu zadośćuczynienia za krzywdę moralną wyrządzoną bezprawnym w ocenie powoda, dwukrotnym wykluczeniem go z członkostwa w pozwanym Stowarzyszeniu.

Rozstrzygnięcie to Sąd Okręgowy podjął po ustaleniu, iż w 2010r. toczyło się między stronami przed Sądem Okręgowym w Katowicach pod sygn. akt II C 561/10 postępowanie o uchylenie uchwały o wykluczeniu powoda z członkostwa w pozwanym Stowarzyszeniu. Postępowanie to zostało umorzone 6 lipca 2011r., wobec porozumienia się stron i cofnięcia pozwu. Badając okoliczności podjęcia aktualnie zaskarżonej uchwały, Sąd Okręgowy ustalił, iż 22 marca 2013r. odbyło się posiedzenie Zarządu pozwanego, w którym uczestniczył powód. Została na nim podniesiona sprawa Walnego Zebrania z 14 grudnia 2012r., zwołanego przez powoda, na którym m.in. odwołano stary i powołano nowy zarząd, a powodowi powierzono funkcję Przewodniczącego Komisji Rewizyjnej, a także sprawa pisma z 28 lutego 2013r., wysłanego przez powoda bezpośrednio do Urzędu Miejskiego w B., pod którym powód podpisał się jako Przewodniczący Komisji Rewizyjnej. Po wysłuchaniu powoda, który w swych działaniach nie dopatrywał się żadnych nieprawidłowości, Zarząd pozwanego podjął uchwałę nr (...) wykluczającą powoda z funkcji członka zwyczajnego. Powód został pouczony o sposobie i terminie odwołania się od uchwały. Następnie, pozwany pisemnie poinformował powoda o podjętej przez Zarząd OSP uchwale o wykluczeniu powoda z funkcji członka zwyczajnego, pouczając o prawie odwołania się przez powoda do Walnego Zebrania Członków. W piśmie z 3. kwietnia 2013r., skierowanym do Walnego Zebrania Członków, powód wskazywał, że podjęcie uchwały z 22 marca 2013r, odbyło się niezgodnie z prawem, jako że zebranie wyznaczone na 22. marca 2013r, zostało odwołane. 20 kwietnia 2013r. na Walnym Zebraniu Członków pozwanego Stowarzyszenia odczytano pismo powoda z 3 kwietnia 2013r., uznając że stanowi ono odwołanie od uchwały Zarządu z 22 marca 2013r. Rozpoznając to odwołanie, Walne Zebranie Członków pozwanego, podjęło uchwałę o wykluczeniu powoda z członkostwa. 25 kwietnia 2013r. do Sądu Rejonowego K. wK. VIII Wydziału Gospodarczego wpłynął wniosek Prezydenta Miasta B. z 18 kwietnia 2013r. o uchylenie uchwał nr (...)z 14 grudnia 2012r. w sprawie odwołania dotychczasowego Zarządu, członków Komisji Rewizyjnej, Przewodniczącego Komisji Rewizyjnej i sekretarza oraz powołania na ich miejsce nowych osób. Postanowieniem z 16 kwietnia 2014r., sygn. akt KA VIII Ns Rej (...), Sąd Rejestrowy uchylił uchwały Nadzwyczajnego Walnego Zebrania Członków pozwanego z 14 grudnia 2012r., uprawomocniło się ono z dniem 8 maja 2014r.

Sąd Okręgowy dał wiarę twierdzeniom powoda, że wyznaczone na 22 marca 2013r. Walne Zebranie Członków zostało odwołane. Fakt ten potwierdził Prezes Zarządu pozwanej, który składając w sprawie zeznania wyjaśnił, że w tym dniu odbyło się jedynie nieodwołane posiedzenie Zarządu pozwanego. Zaskarżona uchwała nr (...) nie została podjęta przez Walne Zebranie Członków, ale przez Zarząd pozwanego, na posiedzeniu, w którym powód brał udział. Sąd Okręgowy dał wiarę zeznaniom świadka M. M. (1) co do przyczyn wykluczenia powoda z członkostwa w pozwanym Stowarzyszeniu. Świadek M. zeznał, że powód w sposób nieuprawniony, w imieniu pozwanego kierował pisma do różnych instytucji, w związku którymi pozwane Stowarzyszenie było wzywane do udzielania wyjaśnień oraz, że powód pomijał drogę służbową, nie stosował zasady koleżeństwa na linii „druh-druh”, nie stosował się do poleceń, nie przestrzegał zasad BHP, co spowodowało spisanie raportu w zakresie jednego ze zdarzeń przez Państwową Straż Pożarną. Świadek M., jako naczelnik jednostki udzielał powodowi upomnień słownych, a raz spisał raport w zakresie zastrzeżeń co do zachowania i postawy powoda. Sąd Okręgowy podkreślił, iż zeznania świadka M. korespondują z zeznaniami Prezesa pozwanego, który zeznał, że powód działał na szkodę pozwanego, nie stosował się do poleceń naczelnika, a członkowie pozwanego odchodzili obawiając się powoda jako osoby, która ich nagrywa.

Poddając powyższe ustalenia faktyczne ocenie prawnej, Sąd Okręgowy stwierdził, iż ustawodawca nie wprowadził regulacji określającej rodzaj, tryb i przesłanki roszczeń wykluczonego członka stowarzyszenia, niemniej nie może być on pozbawiony sądowej ochrony prawnej, w związku z czym rozważył, czy powód mógłby dochodzić w procesie cywilnym: uchylenia uchwały o wykluczeniu ze stowarzyszenia, stwierdzenia nieważności uchwały, ustalenia, że stosunek członkostwa istnieje nadal, ustalenia bezskuteczności uchwały, naprawienia szkody - jeżeli taka powstała lub ochrony dóbr osobistych (art. 24 i 448 k.c.). Sąd Okręgowy podkreślił, iż poprzez sformułowanie żądania pozwu jako o „ zobowiązanie pozwanego do uchylenia niezgodnej z prawem uchwały”, powód skonkretyzował zakres prawa podmiotowego, którego ochrony poszukuje, tak też zostały wytyczone granice rozpoznania sprawy, a w konsekwencji, granice orzekania, poza które Sąd meriti wychodzić nie może (art. 187 § 1 i art. 321 k.p.c.). Podkreślając, iż zgodnie z art. 321 § 1 k.p.c. Sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem pozwu, Sąd Okręgowy przyjął, iż brak jest podstaw, by uznać, że żądanie uchylenia uchwały (lub stwierdzenia jej nieważności) oraz żądanie zgłoszone przez powoda w zakresie „ zobowiązania pozwanego do uchylenia niezgodnej z prawem uchwały” stanowiły ten sam przedmiot powództwa w rozumieniu art. 321 § 1 k.p.c. Stwierdził, iż zgodnie z art. 29 ust. 1 pkt. 2 prawa o stowarzyszeniach, Sąd może uchylić uchwałę stowarzyszenia sprzeczną z prawem lub statutem jedynie na wniosek organu nadzoru lub prokuratora. Podkreślił, iż przepis ten nie daje uprawnienia do wystąpienia z takim roszczeniem członkowi stowarzyszenia, dla ochrony jego jednostkowego interesu. Konkludując, Sąd Okręgowy stwierdził, iż powodowi nie przysługiwało roszczenie o uchylenie uchwały Zarządu pozwanego, ani też roszczenie o „zobowiązanie pozwanego do uchylenia niezgodnej z prawem uchwały” z uwagi na brak materialnoprawnej podstawy do jego skonstruowania. Sąd Okręgowy stwierdził, iż gdyby nawet przyjąć dopuszczalność wniesienia takiego powództwa, nie miałoby to wpływu na treść rozstrzygnięcia, ponieważ ocena trybu podjęcia uchwały i przesłanek, które legły u podstaw jej podjęcia, nie potwierdza zastrzeżeń powoda. Sąd Okręgowy podkreślił, iż możliwość wykluczenia członka pozwanego Stowarzyszenia przewiduje § (...) statutu, zaś materiał dowodowy potwierdził istnienie przyczyn w nim wymienionych, uzasadniających podjęcie zaskarżonej uchwały. W szczególności Sąd Okręgowy uznał, że utrata zaufania członków stowarzyszenia do powoda pozwalała na jego wykluczenie z uwagi na charakter podmiotu, jakim jest stowarzyszenie, cechujące się autonomią w regulowaniu stosunków z członkami, a jednocześnie dobrowolnością uczestnictwa w nim. Podkreślił, iż stowarzyszenie to w istocie grupa ludzi, których łączy wspólne działanie dla osiągnięcia statutowych celów. Jeżeli ta grupa traci zaufanie do jednego z członków i z tego powodu nie widzi możliwości dalszej z nim współpracy, ma prawo wykluczyć go ze swojego grona, a uchwała w tym względzie może być uchylona jedynie wówczas, gdyby zapadła z przyczyn niewskazanych w statucie, bądź gdyby przy jej podejmowaniu doszło do naruszeń przepisów prawa materialnego lub procedury uniemożliwiających członkowi obronę. Sąd Okręgowy stwierdził, iż w rozpatrywanej sprawie żadne tego typu zdarzenie nie miało miejsca, a skoro podstawy podjęcia uchwały z 22 marca 2013r. były prawdziwe, przeto nie można uznać, że uchwała ta zmierzała do pokrzywdzenia powoda, bądź była sprzeczna z dobrymi obyczajami, ani szerzej rozumianymi zasadami współżycia społecznego. Sąd Okręgowy uznał nadto, że tak samo należy ocenić niezaskarżoną przez powoda uchwałę z 20 kwietnia 2013r., która wprawdzie nie zawiera odrębnego uzasadnienia, ale skoro powiela uchwałę z 22 marca 2013r., oznacza to, że akceptuje przesłanki, które legły u jej wydania.

Ponadto, Sąd Okręgowy stwierdził, że powód nie wykazał zasadności roszczenia o zadośćuczynienie w kwocie 5.000zł, którego podstawę prawną stanowił art. 24 k.c, w zw. z art. 415, 416 i 448 k.c. W piśmie z 3 października 2013r. powód oświadczył, że zadośćuczynienia tego domaga się za wyrządzoną mu po raz drugi krzywdę moralną, a w piśmie z 21 lutego 2014r. podał, że żąda zadośćuczynienia „za podwójne wykluczenie go z jednostki, jak i za doznane krzywdy w sferze moralnej i honorowej oraz za pozbawienie możliwości uczestniczenia przez przeszło dwa lata w życiu społecznym jednostki, w tym za pozbawienie go możliwości podwyższania wiedzy pożarniczej przez uniemożliwienie uczestnictwa w szkoleniach i kursach organizowanych przez gminę, czy też PSP, a nadto za pozbawienie go możliwości uczestnictwa w głosowaniu nad podejmowanymi uchwałami i decyzjami jednostki, za uniemożliwienie kandydowania do Władz Zarządu Stowarzyszenia, a także za pozbawienie możliwości uczestniczenia w innych projektach współfinansowanych przez Unię Europejską, kierowanych do członków OSP. Sąd Okręgowy podkreślił, iż zgodnie z art. 24 k.c. przesłankami ochrony dóbr osobistych, które muszą być spełnione łącznie, są: istnienie dobra osobistego, zagrożenie lub naruszenie tego dobra, bezprawność zagrożenia lub naruszenia oraz, że w rozpatrywanej sprawie nie została spełniona już pierwsza z tych przesłanek, ponieważ uchwała Zarządu pozwanego z 22 marca 2013r. nie nosiła cech bezprawnego działania, ponieważ została ona podjęta przez organ do tego umocowany, na podstawie postanowień statutu pozwanego, z przyczyn wskazanych podczas zebrania Zarządu w dniu 22 marca 2013r. (powoływanie się przez powoda w pismach na funkcję Przewodniczącego Komisji Rewizyjnej pomimo braku wpisu w KRS w tym zakresie i pomimo braku podstaw do podjęcia uchwał w dniu 14 grudnia 2012r.). Sąd Okręgowy podkreślił, że Stowarzyszenie to grupa ludzi, których łączy wspólne działanie dla osiągnięcia statutowych celów i jeżeli ta grupa traci zaufanie do jednego z członków i z tego powodu nie widzi możliwości dalszej z nim współpracy, ma prawo wykluczyć go ze swojego grona. Brak przypisania zaskarżonej uchwale przymiotu działania bezprawnego, czynił roszczenie powoda o zadośćuczynienie bezzasadnym.

Apelację od wyroku wniósł powód, domagając się jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, a alternatywnie jego zmiany przez zasądzenie 5.000zł z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz orzeczenie, że powód nadal jest członkiem pozwanego Stowarzyszenia, a także zasądzenia kosztów procesu za obie instancje. Zarzucił, iż Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy, ponieważ naruszył art. 189 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie. Nadto zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, która doprowadziła do błędnych ustaleń faktycznych i obłędnego przyjęcia, iż wykluczenie powoda ze stowarzyszenia nie było bezpodstawne. Wywodził, iż Sąd Okręgowy zbyt formalistycznie podszedł do kwalifikacji roszczenia pozwu, nie bacząc na fakt, że działał przed tym Sądem samodzielnie, bez pomocy profesjonalnego pełnomocnika. Podniósł, iż podstawa faktyczna żądania pozwu wskazywała jednoznacznie, iż zmierza do potwierdzenia statusu członkostwa, zatem zgłoszone przez niego żądanie stanowiło roszczenie o ustalenie – w oparciu o art. 189 k.p.c. – statusu jego członkostwa, w konsekwencji czego Sąd Okręgowy nieprawidłowo zakwalifikował jego roszczenie jako powództwo o uchylenie uchwały i nie rozpoznał istoty sprawy. Ponadto zarzucił, iż Sąd Okręgowy nie rozpatrzył należycie kwestii zasadności wykluczenia powoda z pozwanego Stowarzyszenia, błędnie przyjmując, iż „utrata zaufania” do członka spółdzielni pozwala na jego wykluczenie. Podniósł, iż stanowisko takie należy uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Podał, iż zawsze był osobą aktywnie działającą na rzecz i dla pozwanego Stowarzyszenia, a jego wykluczenie zostało dokonane z jego pokrzywdzeniem. Podał, iż miał prawo określać się w pismach, jako Przewodniczący Komisji Rewizyjnej, bo do pełnienia takiej funkcji został powołany uchwałą, mającą charakter konstytutywny. Nadto, podkreślił, iż jego działania doprowadziły do wykrycia licznych nieprawidłowości, co znalazło odzwierciedlenie, chociażby w tym, iż prezes pozwanego, poddał się dobrowolnie karze wymierzonej przez prokuratora. Zaprzeczył, by kiedykolwiek naruszył przepisów BHP.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji. Wywodził, iż zaskarżony wyrok jest trafny.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy i przyjęte za podstawę rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie były prawidłowe i znajdowały potwierdzenie w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym. Podejmując je Sąd Okręgowy nie naruszył w żadnej mierze przepisów procesowych, w tym art. 233 §1 k.p.c., jako że nie przekroczył zasad swobodnej oceny dowodów, ani też nie naruszył zasad logiki i doświadczenia życiowego. Stąd też ustalenia te Sąd Odwoławczy podzielił i przyjął za własne, podzielając też w pełni ich ocenę prawną.

W szczególności Sąd Apelacyjny podzielił wywód Sądu Okręgowego odnoszący się do kwalifikacji prawnej powództwa, nie znajdując – wbrew wywodom apelacji – podstaw ku temu, by kwalifikować je jako oparte o art. 189 k.p.c. powództwo o ustalenie istnienia stosunku członkostwa powoda w pozwanym Stowarzyszeniu. Kwalifikacji takiej, tak jak to trafnie podkreślił Sąd Okręgowy, sprzeciwiało się przede wszystkim wyraźne sformułowanie żądania pozwu jako o „ zobowiązanie pozwanego do uchylenia niezgodnej z prawem uchwały”, a nie bez znaczenia był też zakres poszukiwanej przez powoda ochrony prawnej, ponieważ powód objął swym żądaniem wyłącznie uchwałę Zarządu pozwanego Stowarzyszenia nr (...) z 22 marca 2013r., a nie objął tym żądaniem uchwały Walnego Zebrania Członków pozwanego z 20 kwietnia 2013r. Zatem zakwalifikowanie powództwa jako o ustalenie istnienia członkostwa powoda w pozwanym Stowarzyszeniu, także i z tej przyczyny naruszałoby art. 321 § 1 k.p.c. Stanowiska Sądu Okręgowego nie sposób uznać za zbyt formalistyczne. W konsekwencji powództwo w części obejmującej żądanie uchylenia uchwały Zarządu pozwanego nr (...) z racji braku legitymacji czynnej powoda, w oparciu o art. 29 Prawa o stowarzyszeniach zostało trafnie oddalone.

Sąd Apelacyjny w pełni podzielił także wywody prawne Sądu Okręgowego odnoszące się do stwierdzenia bezzasadności żądania zadośćuczynienia. Tak, jak to trafnie przyjął Sąd Okręgowy, zgodnie z art. 2 ustawy Prawo o stowarzyszeniach, pozwany jest podmiotem działającym samodzielnie i samorządnie, skupiającym osoby, które przystąpiły do niego dobrowolnie oraz, że cechą stowarzyszenia jest jego autonomia, a podstawowym aktem prawnym, oprócz ustawy, określającym zasady funkcjonowania stowarzyszenia, jest statut stowarzyszenia. Tylko statut wskazuje podstawy wykluczenia członka stowarzyszenia i sposób ochrony jego praw (art. 10 ust. 1 pkt. 4 Prawo o stowarzyszeniach). Skoro członkostwo w stowarzyszeniu jest dobrowolne i wymaga oświadczeń obydwu stron, zrównywanych z oświadczeniami woli w rozumieniu prawa cywilnego, zatem stosunek członkostwa stanowi stosunek cywilnoprawny (umowę), w związku z czym bezpodstawność wykluczenia będzie zachodziła wówczas, gdy będzie ono niezgodne z prawem, statutem lub zasadami współżycia społecznego. Żadna zaś z tych podstaw w okolicznościach sprawy nie zachodziła. W szczególności zaskarżonej uchwale nr (...) nie sposób przypisać przymiotu niezgodnej z prawem, statutem, czy zasadami współżycia społecznego. Podstawą wykluczenia powoda była „utrata zaufania” do niego, jako do członka pozwanego Stowarzyszenia, stanowiąca podstawę wykluczenia określoną w § (...), jako że działania powoda w istocie dyskwalifikowały go jako członka OSP. Powód był inicjatorem zwołania (na 14 grudnia 2012r.) nieuprawnionego Nadzwyczajnego Walnego Zebrania Członków pozwanego, na którym, bez powiadomienia wszystkich uprawnionych do głosowania, w tym dotychczasowych organów pozwanego podjęto uchwały w sprawie odwołania dotychczasowego Zarządu, członków Komisji Rewizyjnej, Przewodniczącego Komisji Rewizyjnej i sekretarza oraz powołania na ich miejsce nowych osób. Uchwały te zostały następnie zaskarżone w trybie nadzorczym i uchylone. Powód, mimo iż miał świadomość nieprawidłowego trybu podjęcia tych uchwał, podejmował czynności jako Przewodniczący Komisji Rewizyjnej, nie czekając na wynik weryfikacji tychże uchwał. Nie negując faktu, iż powód był aktywnym członkiem pozwanego Stowarzyszenia, nie zachowywał się względem pozwanego lojalnie, przy czym o braku tej lojalności w żadnym wypadku nie świadczy to, że powód inicjował kontrole i zawiadamiał organy ścigania o nieprawidłowościach w działalności pozwanego. Przejawem braku lojalności powoda i wiążącej się z tym utratą zaufania było natomiast pomijanie drogi służbowej, w tym nieuprawnione zwołanie Nadzwyczajnego Walnego Zebrania Członków, prowadzące do zakłócenia działalności pozwanego, a nadto zachowania niekoleżeńskie, w tym nagrywanie rozmów i zachowań członków pozwanego. Działania takie niewątpliwie świadczyły o tym, iż powód nie miał zaufania do Stowarzyszenia i działalności jego władz oraz członków. Zaś utrata zaufania członków pozwanego do powoda znalazła odzwierciedlenie w rezygnacjach z członkostwa w pozwanym Stowarzyszeniu, a przede wszystkim w wyniku jednogłośnego głosowania w sprawie wykluczenia powoda. W tej sytuacji podjęcie przez pozwane Stowarzyszenie uchwały o wykluczeniu powoda z racji „braku zaufania” nie mogło zostać uznane za bezprawne.

Z tych to też przyczyn, Sąd Apelacyjny uznał, iż zarzuty apelacji nie są w stanie wzruszyć trafności zaskarżonego wyroku. Konkluzje te legły u podstaw oddalenia apelacji - w oparciu o art. 385 k.p.c. - jako bezzasadnej.