Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 czerwca 2015r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSA – Marek Czecharowski

Sędziowie: SA – Krzysztof Karpiński

SA – Hanna Wnękowska (spr.)

Protokolant: st. sekr. sąd. Małgorzata Reingruber

przy udziale Prokuratora Hanny Gorajskiej - Majewskiej

po rozpoznaniu w dniu 19 czerwca 2015 r.

sprawy z wniosku A. Ł. (1) o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie

na skutek apelacji, wniesionych przez pełnomocnika wnioskodawcy i prokuratora

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 16 lutego 2015 r., sygn. akt XVIII Ko 17/14

na podstawie art. 440 k.p.k. uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.

UZASADNIENIE

A. Ł. (1) złożył wniosek o zasądzenie na jego rzecz od Skarbu Państwa, z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania w okresie od 5 czerwca 2012 r do 8 marca 2013 r, zastosowanego w sprawie Prokuratury Okręgowej w Warszawie V Ds. 81/13

1.  kwoty 5 000 zł tytułem odszkodowania oraz

2.  kwoty 300 000 zł tytułem zadośćuczynienia.

Zaskarżonym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 16 lutego 2015 roku sygn. XVIII Ko 17/14 zasądzono od Skarbu Państwa na rzecz A. Ł. (1) kwotę 90 000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę i kwotę 162,32 zł tytułem odszkodowania. W pozostałym zakresie wniosek oddalono.

Od wyroku tego apelację wniósł prokurator i pełnomocnik wnioskodawcy.

Apelacja prokuratora zaskarżała wyrok w całości na niekorzyść wnioskodawcy zarzucając

1)  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia i mający wpływ na jego treść polegający na niezasadnym przyjęciu kwoty 90.000 zł tytułem zadośćuczynienia jako odpowiedniej do stopnia pokrzywdzenia wnioskodawcy i kwoty 162,32 tytułem odszkodowania jako udowodnionych wydatków na leki,

2)  obrazę przepisów postępowania karnego mającą wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie:

- art. 7 k.p.k. poprzez dowolną ocenę materiału dowodowego dokonaną z pominięciem wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego.

Prokurator wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez orzeczenie tytułem odszkodowania kwoty 73,99 zł i zadośćuczynienia kwoty 45.000 zł.

Na rozprawie apelacyjnej prokurator wniósł o uchylenie wyroku w trybie art. 440 k.p.k. i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Apelacja pełnomocnika wnioskodawcy zaskarżała wyrok w części oddalającej wniosek zarzucając

1.  obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. art. 7 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k. która wyrażała się nieobiektywną oraz sprzeczną z zasadami logiki, wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego analizą materiału dowodowego, która doprowadziła Sąd orzekający do nietrafnego przyjęcia, że:

a.  czynność zatrzymania wnioskodawcy przebiegła w sposób stonowany;

b.  wnioskodawca nie był ofiarą upokarzających zachowań ze strony współosadzonych i funkcjonariuszy Służby Więziennej;

c.  wnioskodawca podjął i wykonywał pracę w AŚ dobrowolnie;

d.  wnioskodawca podczas pobytu w areszcie śledczym miał zapewnioną właściwą opiekę psychologiczną i psychiatryczną;

e.  nie wykazano dowodowo co składa się na roszczenie odszkodowawcze, ze względu na brak przedłożenia kompletu faktur/potwierdzeń zakupu leków dla wnioskodawcy;

przy jednoczesnym, wewnętrznie sprzecznym, przyjęciu że:

a.  zeznania świadków A., K., A. i T. Ł., z odmiennie relacjonujących te zdarzenia, były miarodajne;

b.  skutki dolegliwości wnioskodawcy powodowały potęgowanie przeżywania przez niego doznań (wynikających z przebiegu zatrzymania i tymczasowego aresztowania - przyp. KF), w szczególności lęku;

c.  obserwacja sądowo-psychiatryczna wnioskodawcy połączona z przeniesieniem go na oddział psychiatrii sądowej wdrożona została dopiero 3 września 2012 r., pomimo tego, że biegli wystąpili o jej przeprowadzenie już 20 czerwca 2012 r.

d.  zeznania A. Ł. (2), których część dotyczyła stałego zapotrzebowania wnioskodawcy na leki, a także potrzeby wyjazdów do apteki w celu ich pozyskania, realizowanych ze środków własnych wnioskodawcy (renta - przyp. KF), są miarodajne.

2. obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. art. 7 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k. w zw. z art. 168 k.p.k., która wyrażała się selektywną, nieobiektywną oraz sprzeczną z zasadami logiki, wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego analizą materiału dowodowego, która doprowadziła Sąd orzekający do pominięcia, bądź nienadania odpowiedniego znaczenia okolicznościom (w tym powszechnie znanym), które miały znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, bo wpływającym na ustalenie rozmiaru krzywdy doznanej przez wnioskodawcę, które dotyczyły m.in.:

a.  doboru metod leczenia choroby stóp wnioskodawcy i sposobu wdrażania tego leczenia, które wywołało ogromny ból wnioskodawcy (do omdlenia - przyp. KF), a pomimo tego w dalszym ciągu utrzymywanie wnioskodawcy w systemie pracy fizycznej;

b.  dolegliwości A. Ł. (1), które wywoływały u niego lęk przed otoczeniem i osobami, których nie zna, co wyrażało się m.in. tym, że wnioskodawca nie opuszczał miejsca swojego zamieszkania bez opieki rodziców;

c.  traumy, którą wywołało u wnioskodawcy zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie (i ich przebieg - przyp. KF) skutkujące u niego m.in. kłopotami ze snem, lękiem przed kolejnymi interwencjami (...), czy poruszaniem się przez niego w domu w sposób będący wynikiem nawyknienia do warunków celi więziennej (tj. od ściany do ściany - przyp. KF);

d.  wykonywania tymczasowego aresztowania, mając na względzie stan zdrowia wnioskodawcy, w warunkach AŚ a nie odpowiedniego zakładu leczniczego zgodnie z art. 260 k.p.k.;

e.  publicznego charakteru zatrzymania i tymczasowego aresztowania wnioskodawcy oraz przedstawienia - pod hasłem przeciwdziałania terroryzmowi (w kontekście organizacji i potrzeby ochrony międzynarodowego wydarzenia, tj. EURO 2012 - przyp. KF) - opinii publicznej informacji dotyczących potrzeby wykonania tych czynności procesowych, co skutkowało stygmatyzacją wnioskodawcy, jako osoby, z którą wiązało się takie zagrożenie;

f.  przedstawienia przez (...), po częściowym umorzeniu postępowania prowadzonego przeciwko wnioskodawcy, wydaniu przez biegłych opinii uzupełniających i zakończeniu postępowania sądowego, w publicznie i stale dostępnym raporcie z działań z tej służby w 2012 r. (wytworzonym w 2013 r.(...) - przyp. KF) informacji nt. wnioskodawcy, jego zatrzymania i tymczasowego aresztowania, zaliczając te czynności do sukcesów na polu walki z terroryzmem, co skutkowało i nadal skutkuje stygmatyzacją społeczną wnioskodawcy, jako osoby, z którą wiąże się zagrożenie terrorystyczne;

co skutkowało:

3.  obrazą przepisów prawa materialnego, tj. art. 552 § 1 i 4 k.p.k. polegającą na błędnym przyjęciu, iż zadośćuczynienie w kwocie 90.000 PLN (słownie: dziewięćdziesiąt tysięcy złotych) jest adekwatne do rozmiaru krzywdy, doznanej przez wnioskodawcę, w sytuacji kiedy ww. kwota nie kompensuje cierpień doznanych przez wnioskodawcę, a także traumy wywołanej zastosowaniem zatrzymania i tymczasowego aresztowania w sposób wyżej opisany.

ewentualnie:

4.  obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art. 552 § 1 i 4 k.p.k. wyrażającą się jego błędną wykładnią, która polegała na przyjęciu, iż wysokość zadośćuczynienia za doznaną krzywdę powinna być związana także z wysokością przeciętnych zarobków uzyskiwanych przez obywateli, w sytuacji kiedy jedynym czynnikiem, który ma znaczenie dla ustalenia jej wysokości jest rozmiar krzywdy wyrządzonej poszkodowanemu.

Pełnomocnik wniósł o:

•

zmianę wyroku wydanego przez Sąd meriti, w zaskarżonym zakresie, poprzez zasądzenie na rzecz wnioskodawcy (w uzupełnieniu tego co zasądził na jego rzecz ww. Sąd):

a)  kwoty 210.000 PLN (słownie: dwieście dziesięć tysięcy złotych) tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;

b)  kwoty 4.837,68 PLN ( słownie: cztery tysiące osiemset trzydzieści siedem złotych sześćdziesiąt osiem groszy) tytułem odszkodowania za poniesioną szkodę.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje

Zasadny jest wniosek prokuratora zgłoszony na rozprawie apelacyjnej albowiem zaskarżony wyrok nosi cechy rażącej niesprawiedliwości , zatem - niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacjach - podlega uchyleniu na podstawie art. 440 k.p.k.

Sąd Okręgowy dopuścił się bowiem uchybienia , w postaci nierozważenia i nieuwzględnienia istotnych okoliczności sprawy mających znaczenie dla oceny czy istnieją podstawy do uznania za niewątpliwie niesłuszne przedmiotowego tymczasowego aresztowania stosowanego wobec wnioskodawcy

Sąd Okręgowy oceny , że tymczasowe aresztowanie wnioskodawcy było niewątpliwie niesłuszne dokonał jedynie z perspektywy ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy ( umorzenia postępowania na podstawie art. 17 § 2 pkt 2 k.p.k. w zw. z art. 31 § 1 k.k.) całkowicie pomijając okoliczności, które legły u podstaw stosowania tego środka.

Nie ulega wątpliwości, że odpowiedzialność Skarbu Państwa z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania (art. 552 § 4 k.p.k.) opiera się na zasadzie ryzyka. (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15.09.1999r. I KZP 27/99). Nie oznacza to jednak, że we wszystkich wypadkach, gdy w wyniku ostatecznego rozstrzygnięcia oskarżony został uniewinniony albo postępowanie zostało umorzone, sąd orzekający w przedmiocie odszkodowania zwolniony jest od rozważenia także innych okoliczności, jeśli ich charakter powoduje, że - mimo zapadnięcia w sprawie, w przedmiocie odpowiedzialności karnej, wskazanych orzeczeń - tymczasowe aresztowanie nie zostanie uznane za niewątpliwie niesłuszne w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k.

Warto przywołać w tym miejscu fragment uzasadnienia cyt. wyżej uchwały w którym Sąd Najwyższy stwierdził gdy przy stosowaniu tymczasowego aresztowania sąd nie dopuścił się obrazy prawa procesowego, ocena niewątpliwej niesłuszności tymczasowego aresztowania wymaga uwzględnienia, przede wszystkim, ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie w przedmiocie odpowiedzialności karnej osoby, która w tym trybie była pozbawiona wolności, a także całokształtu okoliczności ustalonych do chwili wydawania orzeczenia przez sąd rozpatrujący wniosek o odszkodowanie z tego tytułu. Konieczność uwzględnienia tak szerokiego kręgu okoliczności wynika, o czym była już mowa, z tego, że, co prawda, odpowiedzialność Skarbu Państwa za niesłuszne tymczasowe aresztowanie opiera się na zasadzie ryzyka, ale jednocześnie niesłuszność musi mieć charakter niewątpliwy.

Przechodząc na grunt niniejszej sprawy stwierdzić trzeba ,że Sąd Okręgowy dokonując oceny słuszności tymczasowego aresztowania w aspekcie art. 552 § 4 k.p.k. pominął powody dla których środek ten został zastosowany a następnie był przedłużany.

Przypomnieć należy, że jedną z podstaw prawnych jego zastosowania stanowił art. 258 § 3 k.p.k. W uzasadnieniu postanowienia z dnia 6.06.2012 r. Sąd stwierdził m.in. z treści zabezpieczonych w ramach kontroli operacyjnej oraz z treści wpisów na blogach i forach wynika , że zachodzi uzasadniona obawa popełnienia przez podejrzanego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu
(k. 579).

Obawa ta została następnie potwierdzona przez biegłych lekarzy psychiatrów , którzy po przeprowadzeniu obserwacji A. Ł. (1) rozpoznali u niego zespół paranadoidalny i stwierdzili ,że jego stan psychiczny uzasadnia wysokie prawdopodobieństwo popełnienia przez niego podobnych czynów (k. 866- 884).

W oparciu o tę opinię , na podstawie art. 258 § 3 k.p.k. Sądy przedłużały stosowanie tymczasowego aresztowana wobec A. Ł. (1).

Środek ten został uchylony niezwłocznie po stwierdzeniu przez biegłych, (na rozprawie w dniu 8 .03.2013r.), że w wyniku leczenia stan psychiczny A. Ł. (1) poprawił się i przestał stwarzać wysokie prawdopodobieństwo popełnienia podobnych czynów.

Z powyższego wynika , że podstawę stosowania tymczasowego aresztowania wobec A. Ł. (1) stanowiła realna groźba dokonania przez niego poważnego przestępstwa o ile pozostawi się go na wolności. Nie ulega wątpliwości, że wobec takiej groźby organy wymiaru sprawiedliwości nie mogą być bezsilne i winny korzystać z przewidzianych w prawie procesowym instrumentów mających na celu ochronę porządku prawnego.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił także okoliczności związanych z leczeniem psychiatrycznym A. Ł. (1). Otóż dnia 3.09. 2012r. został on przeniesiony do oddziału psychiatrii sądowej, gdzie przebywał do momentu uchylenia aresztu. Do 29.10.2012r. trwała obserwacja psychiatryczna a po jej ukończeniu – poddany został leczeniu, na które wyraził zgodę . W wyniku tego 5- miesięcznego leczenia uzyskano na tyle istotną poprawę stanu psychicznego A. Ł. (1), że – jak stwierdzili biegli na rozprawie w dniu 8.03.2012r. – nie stwarza on już niebezpieczeństwa dla porządku prawnego, a leczenie może być kontynuowane w warunkach wolnościowych w poradni zdrowia psychicznego.

W następstwie powyższych uchybień istnieją poważne wątpliwości co do zasadności uznania przez Sąd Okręgowy, że tymczasowe aresztowanie A. Ł. (1) było niewątpliwie niesłuszne - co uprawniało Sąd Apelacyjny do uchylenia zaskarżonego wyroku w trybie art. 440 k.p.k.

Zgodnie z brzmieniem tego przepisu możliwe jest uchylenie wyroku także na niekorzyść, jeżeli rażącą niesprawiedliwość stwierdzono w wyniku rozpoznania apelacji na niekorzyść (niezależnie od zarzutów tej apelacji) i jest to niesprawiedliwość orzeczenia wymagająca zmiany orzeczenia na niekorzyść oskarżonego a zmiany tej sąd odwoławczy z zasady poza granicami środka dokonać nie może (art. 434 § 1 k.p.k.) .

Uchylenie orzeczenia może prowadzić jednak także do rozstrzygnięcia w dalszym postępowaniu niekorzystnego w porównaniu z treścią orzeczenia zaskarżonego. Nie stoi temu na przeszkodzie art. 443 k.p.k., który dopuszcza wydanie orzeczenia surowszego niż uchylone, gdy było ono zaskarżone na niekorzyść. Sąd przy ponownym rozpoznaniu (orzekający w granicach przekazania ) nie jest związany granicami środka na niekorzyść (por. wyrok Sądu Najwyższego z 20.01.2011r. VKK 366/10).

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.

W oparciu o przepis art. 436 k.p.k. Sąd Apelacyjny ograniczył rozpoznanie środków odwoławczych do wskazanych wyżej uchybień podlegających uwzględnieniu z urzędu uznając rozpoznanie zarzutów podniesionych w apelacjach za przedwczesne.

Przy ponownym rozpoznaniu Sąd Okręgowy oceni, uwzględniając okoliczności wskazane wyżej, czy przedmiotowe tymczasowe aresztowanie A. Ł. (1) może być uznane za niewątpliwie niesłuszne w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k. i ocenę tę przyjmie za podstawę swego orzeczenia w przedmiocie wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu stosowania tego środka.