Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Wrocław, dnia 19 marca 2015 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu I Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący:SSO Sławomir Urbaniak

Protokolant:Irmina Szawica

po rozpoznaniu w dniu 5 marca 2015 r. we Wrocławiu

sprawy z powództwa K. L.

przeciwko L. S. (1)

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

I.  pozbawia wykonalności tytuł wykonawczy w postaci wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu wydanego w dniu 12 lipca 2011 r. w sprawie o sygn. akt I C 179/08 w części, tj. co do punktu II, zaopatrzonego w klauzule wykonalności postanowieniem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 20 października 2011 r. i postanowieniem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 5 marca 2014 r. (sprawa o sygn. akt. I Co 517/13);

II.  nie obciąża pozwanej kosztami sądowymi.

Sygn. akt I C 1390/14

UZASADNIENIE

Powód K. L. wniósł w pozwie skierowanym przeciwko pozwanej L. S. (1) o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w postaci wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 12.07.2011 r. (sprawa o sygn. akt I C 179/08) w części, tj. co do pkt II tego wyroku, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności nadaną postanowieniem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 20.10.2011r. (IC 179/08) i postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 5.03.2014 r. (w sprawie o sygn. akt I Co 517/13). Powód domagał się nadto zasądzenia kosztów postępowania oraz kosztów zastępstwa procesowego poniesionych w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Wrocławia -Fabrycznej .

W uzasadnieniu żądania wskazał, że dochodzone na mocy wskazanego wyżej tytułu wykonawczego zobowiązanie powoda powstało w następstwie uwzględnienia pozwu o zachowek wobec uprawnionego do zachowku R. S.. Na skutek śmierci uprawnionego do zachowku R. S. roszczenie w dalszym ciągu popiera pozwana L. S. (1) - następca prawny R. S.. W ocenie powoda roszczenie to pozwanej nie przysługuje albowiem zobowiązanie stwierdzone tytułem wykonawczym nie przeszło na pozwaną L. S. (1). Powód stwierdził dalej, że roszczenie o zachowek przysługujące R. S. jest szczególnym prawem majątkowym, które podlega dziedziczeniu, ale na zupełnie innych warunkach niż pozostała część masy spadkowej. Prawo do niego mają tylko niektórzy spadkobiercy zmarłego – ci, którzy należą sami do grona osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Uprawnionym do zachowku po pierwszym spadkodawcy H. S. byli wyłączni jego nie żyjący już rodzice R. i A. S.. Natomiast L. S. (1) będąca siostrą pozwanego, nie była uprawniona do zachowku, w związku z czym roszczenie jako roszczenie zachowkowe wygasło wraz ze śmiercią R. S. i nie może być egzekwowane na rzecz L. S. (1) w świetle treści art. 1002 k.c.

W odpowiedzi na pozew L. S. (1) wniosła o oddalenie powództwa w całości jako pozbawionego podstawy faktycznej i prawnej. Przede wszystkim wskazała, że roszczenie o zachowek zostało podniesione przez uprawnionego R. S. , który na tej podstawie uzyskał już wyrok zasądzający od powoda określoną kwotę. Tym samym roszczenie o zachowek zostało wykorzystane przez uprawnionego R. S. w procesie o zapłatę i po wydaniu wyroku uzyskało postać konkretnej wierzytelności. Zgodnie zaś z art. 922 k.c. na pozwaną przeszły prawa majątkowe R. S., w tym odziedziczyła wierzytelność stwierdzoną wyrokiem Sądu. Bez znaczenia prawnego było akurat, że wierzytelność ta miała swoje źródło w roszczeniu o zachowek. Zasądzona kwota, niezależnie od przyczyny i podstawy powstania zobowiązania, stanowi konkretną wierzytelność, która jest składnikiem masy spadkowej i podlega zwykłemu dziedziczeniu. W tej sytuacji wierzytelność ta, która przysługiwała uprawnionemu przeszła w całości na pozwaną jako jedyną jego spadkobierczynię .

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Postanowieniem z dnia 10.05.2007 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Fabrycznej we Wrocławiu w sprawie o sygn. akt I Ns 743/04 stwierdził, że spadek po H. S., zmarłym w dniu (...)r. we W., na podstawie testamentu z dnia 26.05.2003 r. nabył powód K. L., w całości wprost.

H. S. był synem R. S. i A. S.. W dacie śmierci H. S. był kawalerem, bezdzietnym. Miał jedną siostrę – L. S. (1) – córkę A. i R. S..

W skład spadku po H. S. wchodziła nieruchomość gruntowa, ujawniona w księdze wieczystej numer (...), składająca się z działki gruntu nr (...) o powierzchni 239 m2, zabudowanej budynkiem mieszkalnym w zabudowie bliźniaczej o powierzchni użytkowej 157,61 m2, położona przy ul. (...) we W..

A. S. i R. S. w pozwie skierowanym przeciwko K. L. wnieśli o zasądzenie na ich rzecz kwot po 140 000 tytułem zachowku po zmarłym synu H. S.. Postępowanie toczyło się przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu pod sygnaturą akt I C 179/08.

W trakcie procesu o zachowek po H. S. zmarła jego matka A. S.. Spadek po A. S. nabyli na podstawie ustawy: L. S. (1), córka spadkodawczyni oraz R. S., mąż spadkodawczyni.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z 12.07.2011 r. w pkt I zasądził od K. L. na rzecz L. S. (1) kwotę 65 372,08 zł, natomiast w pkt II tego wyroku zasądził od K. L. na rzecz R. S. kwotę 196.112,24zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi:

-od kwoty 130.744,16 zł od dnia 9.04.2008 r. do dnia 25.05.2011 r.,

-od kwoty 106.116,24 zł od dnia 26.05.2011 r. do dnia zapłaty.

Dowód: bezsporne, ponadto dokumenty zebrane w aktach sprawy IC 179/08 prowadzonej przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu, w tym wyrok Sądu z 12.07.2011 r. wraz z uzasadnieniem.

Postanowieniem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 20.10.2011 r. wydanym w sprawie o sygn. akt I C 179/08 przedmiotowy wyrok został zaopatrzony w klauzulę wykonalności.

Na podstawie pkt II przedmiotowego wyroku SO we Wrocławiu z wniosku R. S.zostało wszczęte przeciwko powodowi K. L.postępowanie egzekucyjne o wyegzekwowanie zasądzonej wyrokiem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 12.07.2011 r. kwoty. Postępowanie egzekucyjne prowadzone było przez Komornika Sądowego w sprawie KM 1654/11, m.in. z nieruchomości położonej w W.przy ul. (...)(księga wieczysta (...)).

Dowód: bezsporne, ponadto dokumenty zebrane w aktach sprawy I C 179/08 prowadzonej przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu, dokumenty zebrane w aktach Sądu Okręgowego prowadzonej pod sygn. I Co 517/13, w tym pisma Komornika z 6.05.2014 r. i 18.05.2014 r.

W toku przedmiotowego postępowania egzekucyjnego w sprawie KM 1654/11 prowadzonego przeciwko K. L. zmarł wierzyciel R. S.. Postanowieniem z dnia 8.05.2014r. postępowanie egzekucyjne co do wierzyciela R. S. zostało umorzone. Zasądzona wyrokiem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 12.07.2011 r. kwota nie została wyegzekwowana w całości.

Do niniejszego postępowania egzekucyjnego, na podstawie aktu poświadczenia dziedziczenia z czerwca 2013r. wstąpiła pozwana L. S. (1) jako następca prawny ( córka) wierzyciela - R. S.. Pozwana w oparciu o postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 5.03.2014 r. wydane w sprawie I Co 517/13 uzyskała klauzulę wykonalności na swoją rzecz jako następcę prawnego R. S..

L. S. (1), jest siostrą pierwszego spadkodawcy.

Dowód: bezsporne , ponadto dokumenty zebrane w aktach sprawy Sądu Okręgowego prowadzonej pod sygn. I Co 517/13.

Ustalone okoliczności faktyczne nie były pomiędzy stronami kwestionowane. Spór sprowadzał się do oceny tych faktów w świetle obowiązujących przepisów prawnych.

Sąd zważył, co następuje:

Powód, na podstawie art. 840 k.c. domagał się pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w postaci wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 12.07.2011 r. (sygn. akt I C 179/08) zaopatrzonego w klauzulę wykonalności nadaną postanowieniem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 20.10.2011 (w sprawie I C 179/08) oraz postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 5.03.2014 r. (sprawa I Co 517/13) .

Powód powoływał się na artykuł 1002 k.c. wskazując, że pozwana, która jest następcą prawnym uprawnionego do zachowku R. S., na rzecz którego wydany został tytuł wykonawczy, nie znajduje się w kręgu osób, których ustawodawca na mocy tego przepisu powołał do dziedziczenia tej części majątku spadkodawcy. Dlatego też roszczenie z tytułu zachowku, zasądzone na rzecz R. S. w świetle art. 1002 k.c., nie może być egzekwowane na rzecz L. S. (1).

Pozwana L. S. (1) wniosła o oddalenie powództwa. Uznała, że roszczenie zachowkowe, ze wzgłędu na to, że zostało już stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądowym, zmieniło swój charakter i stanowi obecnie tytuł wykonawczy dotyczący zapłaty określonej kwoty pieniężnej.

Odnosząc się do tak sformułowanego żądania stwierdzić w pierwszej kolejności należy, że ustawodawca w przepisie art. 922 k.c. przewidział ogólną możliwość dziedziczenia praw majątkowych zamarłego. Dochodzone na mocy pkt II przedmiotowego tytułu wykonawczego zobowiązanie powoda powstało natomiast w następstwie uwzględnienia pozwu o zachowek. Roszczenie o zachowek stwierdzone nawet tytułem wykonawczym jest jednak szczególnym prawem majątkowym, które podlega dziedziczeniu, ale na zupełnie innych warunkach niż pozostała cześć masy spadkowej. Prawo do dziedziczenia takiego rodzaju roszczenia maja bowiem tylko niektórzy spadkobiercy. Zgodnie z art. 1002 k.c. roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku, o ile spadkobierca należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Ustawodawca zatem ograniczył krąg osób, które mogą nabyć roszczenia o zachowek. Krąg uprawnionych w takiej sytuacji – zgodnie z zasadami dziedziczenia przedstawionymi w art. 991 k.c. - obejmuje rodziców, zstępnych oraz małżonka pierwszego spadkodawcy. Uprawnionymi do zachowku po zmarłym H. S. byli więc tylko rodzice: R. i A. S.. A. S. zmarła w trakcie trwania postępowania o zachowek, natomiast R. S. zmarł w toku postępowania egzekucyjnego, które prowadzone było przeciwko powodowi w celu wyegzekwowania zasądzonej prawomocnym wyrokiem kwoty zachowku. H. S. nie miał dzieci ani żony. Pozwana natomiast, będąc siostrą zmarłego, nie należy do kręgu osób wskazanych w art. 991 k.c.i nie była uprawniona do zachowku, dlatego z uwagi na treść art. 1002 k.c. nie może dziedziczyć roszczenia o zachowek.

Powyższe stanowisko powszechnie zaaprobowane zostało w piśmiennictwie. Jednoznacznie bowiem przyjęto, że roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobierców osoby uprawnionej, jeżeli należą one do kręgu osób uznanych przez ustawę za uprawnione do zachowku po pierwszym spadkodawcy na podstawie art. 991 § 1 k.c. [ por. komentarz do kodeksu cywilnego red. prof. dr hab. Edwarda Gniewka, prof. dr hab. Piotra Machnikowskiego oraz w komentarz do k.c. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowskiego ] . Podobnie ujęto to w komentarzu do kodeksu cywilnego pod red. dr Konrada Osajdy, wskazując, że w przypadku dziedziczenia roszczenia o zachowek mamy do czynienia z konkurencją dwóch praw majątkowych o podobnym charakterze: prawo spadkobierców pierwszego spadkodawcy oraz prawa dziedziczących po uprawnionym do zachowku. Ustawodawca poprzez regulację art. 1002 k.c. wzmocnił pozycje tych pierwszych uznając, że roszczenie o zachowek przechodzi jedynie na tych spadkobierców uprawnionego do zachowku, którzy należeli do kręgu osób uprawnionych do zachowku (in abstracto) po pierwszym spadkodawcy. Jeśli wśród spadkobierców uprawnionego nie ma takich osób, roszczenie wygasa wraz z jego śmiercią.

Takie stanowisko potwierdzone zostało również w orzecznictwie. Wywiedziono, że roszczenie z tytułu zachowku (po pierwszym spadkodawcy), które przechodzi na spadkobiercę, wchodzi do spadku po uprawnionym i podlega dziedziczeniu przez spadkobierców osoby uprawnionej, lecz wyłącznie przy założeniu, że byliby oni sami uprawnieni do zachowku po pierwszym spadkodawcy (wyr. SA w Warszawie z 30.9.2013 r., VI ACA 29/13, Legalis).

Również i aksjologiczna wykładnia instytucji zachowku prowadzi do wniosku, że roszczenie to może być dziedziczone tylko na warunkach wskazanych w art. 1002 k.c., co pozostaje zbieżne z całokształtem treści przepisów prawa spadkowego. Sama instytucja zachowku, której uzasadnieniem jest ochrona członków najbliższej rodziny spadkodawcy, stanowi w pewnym sensie ograniczenie swobody testowania. Uzasadnienie to odpada jednak w sytuacji, gdy uprawniony do zachowku umiera przed zrealizowaniem przysługującego mu roszczenia o jego zapłatę, a jego z kolei spadkobiercy są osobami nieuprawnionymi do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Gdyby ustawodawca również i w takim wypadku dopuścił dziedziczenie roszczenia o zachowek, mogłoby to spowodować nieuzasadnioną ingerencję w wolę pierwszego spadkodawcy, który w testamencie rozporządził swoim majątkiem na rzecz osób, nie będących członkami jego rodziny.

Tak przyjęta koncepcja charakteru roszczenia o zachowek znalazła odzwierciedlenie w wyroku Sądu Najwyższego z 28.04.2010 r. (III CSK 143/09). Sąd ten stwierdził, że „roszczenie o zachowek ma odmienny charakter. Jest roszczeniem majątkowym, pozbawionym pierwiastka osobowego, mającym na celu realizację interesów rodzinnych, zgodnie z pierwotnymi ideami prawa spadkowego oraz instytucji zachowku, chroniącej bezpośrednich spadkobierców ustawowych przed pokrzywdzeniem ze strony spadkodawcy. Wysokość tego roszczenia nie zależy od walorów podmiotowych uprawnionego i zobowiązanego ani od jakichkolwiek wartościowań po ich stronie. Przepis art. 1002 k.c. ogranicza dziedziczność tego roszczenia do najbliższych członków rodziny uprawnionego, będących zarazem uprawnionymi do zachowku po pierwszym spadkodawcy; jego treść jest jednoznaczna, a cel jasno określony”.

Jeżeli chodzi natomiast o drugą kwestię, która stanowiła podstawę sporu w niniejszej sprawie, odnoszącą się do ustalenia, czy roszczenie o zachowek , które już zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem Sądu, zaopatrzonym w klauzulę wykonalności, w dalszym ciągu zachowuje charakter roszczenia zachowkowego, Sąd stanął na stanowisku, że roszczenie takie, pomimo zdarzenia na które powołuje się pozwana, nie zmienia swojego charakteru. W ocenie Sądu brak jest podstaw do przyjęcia, że po wydaniu orzeczenia prawomocnego, takie roszczenie zmienia charakter i przybiera postać zwykłej wierzytelności pieniężnej to znaczy konkretnej kwoty objętej treścią prawomocnego wyroku. Zdaniem Sądu roszczenie zachowkowe, mimo wydania orzeczenia stwierdzającego istnienie tego roszczenia, uprawomocnienia się i nadania mu klauzuli wykonalności pozostaje roszczeniem o zachowek i podlega ograniczeniem wskazanym powyżej w art. 1002 k.c.

Zmianie charakteru takiego roszczenia przeczy wykładnia językowa ale i systemowa przepisu art. 1002 k.c. Treść tego artykułu nie wprowadza bowiem żadnego podziału na roszczenia o zachowek zasądzone przez sąd, czy też nie zasądzone. Biorąc pod uwagę literalną wykładnię przepisu art. 1002 k.c. nasuwa się wniosek, że zamiarem ustawodawcy nie było ograniczenie zastosowania art. 1002 k.c. wyłącznie do roszczeń nie zasądzonych przez sąd. Gdyby ustawodawca, działając racjonalnie, chciał wprowadzić takie ograniczenie, niewątpliwie znalazłoby to swoje odzwierciedlenie w treści tego przepisu. Takiej zależności nie można wyprowadzić też z innych przepisów kodeksu cywilnego. Powołać w tym miejscu można się na treść art. 125 k.c. gdzie ustawodawca wyraźnie ograniczył zastosowanie tego przepisu do roszczeń „stwierdzonych wyrokiem sądu” jak i objętych inną sytuacją prawną wskazaną w przedmiotowym przepisie Ustawodawca w tej regulacji przewidział, że roszczenie stwierdzone wyrokiem sądu zmienia swój charakter, ale tylko w tym, ściśle określonym zakresie tj. w odniesieniu do terminu przedawnienia.

Również i Sąd Najwyższy w cytowanym już wyżej wyroku z 28.4.2010 r., III CSK 143/09, orzekając w częściowo zbieżnym stanie faktycznym, wskazywał, że „ ani uznanie roszczenia przez zobowiązanego na piśmie, ani wytoczenie powództwa o zachowek za życia uprawnionego, nie oddziałują na dziedziczenie prawa do zachowku”. Są to zdarzenia nie mające wpływu na ograniczenie dziedziczenia roszczenia o zachowek. Jeśli wśród spadkobierców uprawnionego do zachowku nie ma żadnej osoby, która należała do uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy, roszczenie o zachowek nie będzie dziedziczone i wygaśnie. W sprawie rozpatrywanej przez Sąd Najwyższy roszczeń swoich (z tytułu zachowku) dochodziła synowa pierwszego spadkodawcy, będąca jednocześnie następcą prawnym (jako małżonka) drugiego spadkodawcy. Drugi spadkodawca był uprawniony do dochodzenia roszczeń z tytułu zachowku po swoim ojcu – pierwszym spadkodawcy. Sąd oddalając powództwo w tej sprawie uznał, że pomimo, iż powództwo o zachowek wytoczone zostało przez syna pierwszego spadkodawcy jeszcze za jego życia oraz że strona pozwana uznała je na piśmie, to brak jest podstaw do uwzględnienia powództwo na rzecz powódki jako osoby, nie ujętej w kręgu osób, o których mowa w art. 1002 k.c. Sąd ten przyjął, że stosowanie w tym przypadku analogii w kwestii dziedziczności takiego roszczenia z powołaniem na artykuł 445 § 3 k.c. nie może być stosowane do roszczenia z tytułu zachowku. Fakt uznania roszczenia i wniesienie powództwa nie przekształca roszczenia niedziedzicznego w prawa należące do spadku. Sąd Najwyższy wskazał nadto, że brak było podstaw do konstruowania analogii do "dziedziczności" roszczeń alimentacyjnych, które stały się wymagalne za życia uprawnionego i zostały prawomocnie zasądzone na jego rzecz. Sąd Najwyższy podkreślił, że roszczenie o zachowek ma inny charakter, jest roszczeniem majątkowym, pozbawionym pierwiastka osobowego, mającym na celu realizację interesów rodzinnych, zgodnie z pierwotnymi ideami prawa spadkowego oraz instytucji zachowku, chroniącej bezpośrednich spadkobierców ustawowych przed pokrzywdzeniem ze strony spadkodawcy. Regulacja zwarta w art. 1002 k.c. jest wyraźna i jednoznaczna, realizująca czytelne cele jurydyczne i wartości humanistyczne. Zatem jakiekolwiek zarzuty uzasadniane potrzebą konstruowania analogii do innych przepisów, nie mogą być uznane za trafne.

W tej sytuacji Sąd w niniejszej sprawie doszedł do wniosku, że okoliczności podniesione przez pozwaną nie mogły wpłynąć na zmianę charakteru roszczenia stwierdzonego w tytule wykonawczym. Przyjąć należy, że charakter takiego roszczenia o zachowek nie zmienia się do czasu gdy dojdzie do jego zaspokojenia czyli wyegzekwowania tego roszczenia.

W niniejszej sprawie przedmiotowe roszczenie nie zostało w całości wyegzekwowane przed śmiercią uprawnionego R. S.. Niemniej jednak niedopuszczalne jest kontynuowanie tego postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciwko powodowi na rzecz L. S. (1) w miejsce R. S.. Pozwana L. S. (2) , która bez wątpienia jest następca prawnym R. S., w świetle tego, co zostało stwierdzone powyżej, nie mogła odziedziczyć roszczenia o zachowek, które w tej sytuacji wygasło.

W konkluzji żądania zgłoszonego w pozwie należało stwierdzić, że zdarzenie do jakiego doszło – śmierć uprawnionego jest tym zdarzeniem, które powoduje, że dalsze dochodzenie roszczeń przez pozwaną w postępowaniu egzekucyjnym nie jest możliwe.

Zgodnie zaś z art. 840 §1 pkt. 2 k.p.c. dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub w części albo ograniczenia, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane.

W tej sytuacji roszczenie należało uwzględnić, o czym Sąd orzekł w pkt. I wyroku.

Sąd korzystając z dobrodziejstwa art. 113 ust. 4 uksc w związku z art. 102 k.p.c. nie obciążył pozwanej, jako strony przegrywającej, obowiązkiem ponoszenia kosztów sądowych mając na uwadze okoliczności tej sprawy a także usprawiedliwione okolicznościami przekonanie pozwanej o słuszności swojego stanowiska, którego problem natury prawnej oceniony został dopiero w toku niniejszego postępowania.