Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 stycznia 2015 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Krzysztof Rudnicki

Protokolant: Małgorzata Wąchała

po rozpoznaniu w dniu 20.01.2015 r.

we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z powództwa J. G.

przeciwko (...) Państwowym S.A. w W. Oddziałowi Gospodarowania (...) we W.

o zapłatę 90 028, 61 zł

I. oddala powództwo;

II. zasądza od powoda na rzecz pozwanego 3 617 zł kosztów procesu.

UZASADNIENIE

Powód J. G. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego (...) Państwowych SA w W. Oddziału Gospodarowania (...) we W. 90 028, 61 zł wraz z ustawowymi odsetkami:

- od kwoty 37 676, 14 zł – od dnia 29.05.2014 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 37 676, 14 zł – od dnia 30.06.2014 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 14 676, 33 zł – od dnia 31.07.2014 r. do dnia zapłaty,

oraz o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu powód podał, że na podstawie ugody zawartej w dniu 16.04.2013 r. powód jako bezumowny użytkownik został zobowiązany do wydania nieruchomości wskazanych w § 1 ugody o łącznej powierzchni 32 357, 60 m ² do dnia 30.04.2014 r. oraz do uiszczania do tego okresu czynszu miesięcznego w wysokości 156 287, 20 zł za każdy miesiąc wraz z podatkiem VAT obowiązującym w dacie wystawienia faktury. Powód nie wydał nieruchomości w terminie wskazanym w ugodzie i (...) SA jako wierzyciel wszczął egzekucję, w rezultacie której nieruchomość została zwrócona protokolarnie w dniu 15.07.2014 r. Za okres od dnia 01.05.2014 r. do dnia zwrotu nieruchomości pozwana spółka wystawiała powodowi noty księgowe za okresy wskazane wyżej jako odszkodowanie z tytułu bezumownego użytkowania nieruchomości. Każdorazowo jednak zostały zawyżone kwoty odszkodowania w stosunku do stawki czynszu netto obowiązującej do dnia 30.04.2014 r. , która określona została w § 2 pkt 3 i 4 ugody. I tak zgodnie z postanowieniami ugody powód zobowiązany był do uiszczania do dnia 30.04.2014 r. na rzecz pozwanego z tytułu bezumownego użytkowania nieruchomości kwoty 156 287, 20 zł miesięcznie oraz podatek VAT obowiązującym w dniu wystawienia faktury. Z datą zakończenia terminu użytkowania wskazanego w ugodzie, czyli z dniem 30.04.2014 r., z jednoczesnym wystąpieniem przez pozwaną o zwrot nieruchomości stanowiącej własność pozwanej, pozwana wystawiała powodowi noty księgowe za miesiące maj, czerwiec oraz lipiec 2014 r. – do 15 lipca, zawyżając jednakowoż wartość każdej z tych not za okres od 01.05.2014 r. do 15.07.2014 r. I tak pozwana obciążyła powoda:

a) za okres od 01.05.2014 r. do 31.05.2014 r. kwotą 193 963, 35 zł, zawyżając stawkę czynszu z tytułu bezumownego korzystania o kwotę 37 676, 14 zł,

b) za okres od 01.06.2014 r. do 30.06.2014 r. kwotą 193 963, 35 zł, zawyżając stawkę czynszu z tytułu bezumownego korzystania o kwotę 37 676, 14 zł,

b) za okres od 01.07.2014 r. do 15.07.2014 r. kwotą 93 853, 23 zł, zawyżając stawkę czynszu z tytułu bezumownego korzystania o kwotę 20 933, 21 zł.

Na podstawie noty nr 3 przekazana została pozwanemu kwota 87 596, 35 zł na podstawie wyliczenia czynszu z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy w kwocie 156 287, 20 zł miesięcznie: 30 dni x 14 dni lipca 2014 r.

Powód podkreślił, że odszkodowanie nie może być liczone wraz z podatkiem VAT, gdyż nie stanowi ono usługi. To stanowisko wielokrotnie było akcentowane w orzecznictwie, ze wskazaniem, że o usługach za wynagrodzeniem w rozumieniu VAT można mówić jedynie w sytuacji, gdy istnieje ścisły związek pomiędzy wykonywanymi czynnościami i wysokością otrzymanego wynagrodzenia oparty o relacje cywilnoprawne pomiędzy podmiotami i wynagrodzenie to może być wyrażone w pieniądzu. Związek, o którym mowa, musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można było powiedzieć, że płatność następuje za to świadczenie. Opłata za bezumowne korzystanie z cudzego gruntu – z uwagi na swój odszkodowawczy charakter i sposób ustalania nie może być uznana za wynagrodzenie za usługę, nie ma tu bowiem charakteru ekwiwalentności (wyrok NSA z dnia 06.09.2013 r., I (...)).

Tym samym noty księgowe winny zostać przez pozwaną wystawione zgodnie ze stawką wynagrodzenia netto obowiązującą z tytułu użytkowania nieruchomości w czasie trwania tego stosunku prawnego do dnia 30.04.2014 r., z tym, że od 01.05.2014 r. do dnia 14.07.2014 r. do kwoty tej nie może być doliczony podatek VAT, nie stanowi on bowiem odszkodowania, a jedynie neutralny dla podmiotów gospodarczych podatek odpowiednio należny i naliczony stanowiący podstawę do rozliczenia z budżetem z tytułu świadczenia dostawy towaru i usług, na podstawie wystawionej przez uprawnionego faktury VAT.

W tej sytuacji powód pismem z dnia 01.09.2014 r. wystąpił do pozwanej o zwrot nienależnie naliczonych kwot, wskazując, że noty księgowe wskazane w pkcie 1 i 2 wniosku z dnia 03.06.2014 r. oraz 07.07.2014 r. winny stanowić odpowiednio kwoty po 156 287, 20 zł, a nie po 193 963, 35 zł, tym samym każda z nich została zawyżona o 37 676, 14 zł, natomiast nota księgowa wskazana w pkcie 3 winna dotyczyć okresu od 01.07.2014 r. do 14.07.2014 r. i wynosić kwotę 72 920, 02 zł, a nie kwotę 93 853, 23 zł.

Pozwana w piśmie z dnia 17.09.2014 r. stwierdziła, że obciążyła powoda wynagrodzeniem za bezumowne korzystanie z rzeczy jako odpowiadającego wysokości ewentualnego czynszu i odmówiła zwrotu pobranej przez siebie nadpłaty.

Powód nie kwestionuje prawa pozwanej do stawki czynszu wyliczonej w ugodzie. Wręcz przeciwnie, powód wykazał powstałą nadpłatę odwołując się w pełni do tej stawki. Natomiast pozwana bezpodstawnie, na podstawie każdej noty księgowej doliczyła sobie podatek VAt, który bezspornie nie jest składnikiem stawki czynszu z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy i nie jest należny pozwanej. Gdyby pozwana wystawiła powodowi fakturę VAT obejmującą czynsz i należny podatek VAT, wówczas zarówno powód miałby możliwość rozliczyć ten podatek z fiskusem jako naliczony, a dla pozwanej byłby on należny. Taka sytuacja w sprawie nie miała miejsca, tym samym, skoro pozwana wystawiając noty księgowe sama wskazała, że należy jej się wynagrodzenjie z tytułu bezumownego korzystania adekwatne do stawki czynszu wskazanej w ugodzie w kwocie 156 287, 20 zł miesięcznie.

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) Państwowe S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda kosztów postępowania.

Pozwany podniósł, że powód nie wskazał podstawy prawnej swojego żądania, można jedynie domyślać się, że powód swoje roszczenie wywodzi z art. 405 kc. Pozwany podniósł, że przepis ten nie znajduje zastosowania, ponieważ powód zobowiązany był do uiszczenia pozwanemu wynagrodzenia za bezumowne zajmowanie jego nieruchomości na podstawie art. 224 § 2 kc. Pozwany przyjmując od powoda wskazane wynagrodzenie nie uzyskał korzyści jego kosztem bez podstawy prawnej. Zakładając, że pozwany wzbogacił się bezpodstawnie kosztem powoda, to i tak w myśl art. 409 kc jego rzekomy obowiązek wydania korzyści w postaci zawyżonego wynagrodzenia za bezumowne zajmowanie nieruchomości wygasł.

Pozwany wyjaśnił, że w dniu 16.04.2013 r. zawarł z powodem przed mediatorem ugodę, na mocy której powód zobowiązał się wydać pozwanemu nieruchomość objętą ugodą do dnia 30.04.2014 r. Jednocześnie ustalono, że do tego czasu powód z tytułu korzystania z nieruchomości uiszczać będzie na rzecz pozwanego wynagrodzenie miesięczne w wysokości 192 233, 25 zł. Zgodnie z postanowieniem § 2 ust. 6 ugody z dniem 01.01.2014 r. wynagrodzenie to zostało zwaloryzowane i powód za okres od 01.01.2014 r. do 30.04.2014 r. uiszczał pozwanemu wynagrodzenie w wysokości 193 963, 55 zł miesięcznie.

Powód nie wywiązał się z postanowień zawartej ugody i pozwany zmuszony został do wyegzekwowania jej postanowień na drodze postępowania egzekucyjnego. W dniu 15.07.2014 r. KS W. M. wprowadził pozwanego w posiadanie jego nieruchomości.

Pozwany za okres bezumownego korzystania powoda z jego nieruchomości, tj. od dnia 01.05.2014 r. do dnia 15.07.2014 r., obciążał go wynagrodzeniem na podstawie wystawiownych i doręczonych mu not księgowych.

Powód uiścił pozwanemu wynagrodzenie objęte ww. notami. W dniu 01.09.2014 r. wezwał jednak pozwanego do zwrotu nadpłaty w wysokości 96 272, 51 zł, twierdząc, że odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości nie jest usługą i nie powinno być objęte podatkiem VAT.

Pozwany wyjaśnił, że za bezumowne korzystanie przez powoda z nieruchomości obciążał go wynagrodzeniem na podstawie art. 224 § 2 kc, a nie czynszem dzierżawnym. Wynagrodzenie to obejmowało wszystko to, co uzyskałby pozwany, gdyby nieruchomość wydzierżawił. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości powinno odpowiadać wysokości ewentualnego czynszu za wynajem (dzierżawę). Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że wysokość wynagrodzenia, o którym mowa w art. 224 § 2 kc, powinna odpowiadać stawkom za korzystanie z rzeczy określonego rodzaju, biorąc pod uwagę ceny występujące na rynku. Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 09.05.2014 r. o informowaniu o cenach towarów i usług w cenie uwzględnia się podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów sprzedaż towaru (usługi) podlega obciążeniu podatkiem od towarów i usług lub podatkiem akcyzowym. Usługa polegająca na korzystaniu z cudzej nieruchomości podlega opodatkowaniu podatkiem VAT. Oznacza to, że wyjściowymi do porównania cenami za dzierżawę, najem są ceny brutto, czyli ceny uwzględniające podatek VAT, zgodnie z definicją ceny z ww. ustawy. Tak przepis ten rozumie się powszechnie w doktrynie i orzecznictwie.

Pozwany podkreślił, że ustalając, a następnie obciążając powoda wynagrodzeniem za bezumowne korzystanie z nieruchomości kierował się ustaleniem, jaką kwotę powód zobowiązany byłby zapłacić pozwanemu za korzystanie z nieruchomości, gdyby jego posiadanie opierało się na prawie (umowie, ugodzie). Na taką też kwotę zostały wystawione przywołane w pozwie noty księgowe.

Brak jest podstaw do żądania przez powoda zwrotu jakiejkolwiek części wyliczonego w ten sposób wynagrodzenia za bezumownie zajmowaną nieruchomość. Oznacza to, że roszczenie powoda nie znajduje żadnych podstaw prawnych ani faktycznych.

W piśmie z dnia 29.12.2014 r. powód podtrzymał w całości swoje dotychczasowe stanowisko.

Podniósł, że wynagrodzenie należne pozwanemu zgodnie z punktem 4 ugody stanowiło 156 287, 20 zł i tylko ta kwota przysługuje pozwanemu zgodnie z bezumownym korzystaniem przez powoda z gruntu stanowiącego własność pozwanego za każdy miesiąc w okresie od 01.05.2014 r. do 15.07.2014 r. Przyznał, że uiszczał kwotę netto z VAT do dnia 30.04.2014 r. zgodnie z treścią punktu 4 zawartej ugody. Nie jest to zatem składnik wynagrodzenia z tego tytułu. Pozwany nie wystawił powodowi faktury VAT, a jedynie notę księgową z uwagi właśnie na to, że także w jego przekonaniu od dnia 01.05.2014 r. nie świadczył on już powodowi usług w postaci użytkowania nieruchomości. Pozwany błędnie przy tym interpretuje art. 224 § 2 kc, zaliczając podatek VAT do korzyści, które uzyskałby w ramach sytuacji tam wskazanej. Podatek VAT zarówno należny, jak i naliczony, jest podatkiem rozliczanym w cyklu miesięcznym z Urzędem Skarbowym i w żadnym wypadku nie stanowi składnika wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z gruntu. Nie można zatem mówić o odpłatnym świadczeniu usług w rozumieniu art. 8 (...). Opłata za bezumowne korzystanie z cudzego gruntu – z uwagi na swój odszkodowawczy charakter i sposób ustalania nie może być uznana za wynagrodzenie za usługę, nie ma tu bowiem

charakteru ekwiwalentności (wyrok NSA z dnia 06.09.2013 r., I (...)).

Sąd ustalił w sprawie następujący stan faktyczny.

Pozwany (...) Państwowe SA w W. Oddział Gospodarowania (...) we W. wystąpił przeciwko powodowi J. G. o wydanie nieruchomości przy ul. (...), na której powód prowadził targowisko.

Dnia 16.04.2013 r. w sprawie X GC 252/11, strony zawarły przed mediatorem ugodę, w której:

- powód zobowiązał się opróżnić, opuścić oraz wydać nieruchomości objęte pozwem z dnia 16.06.2011 r. do dnia 30.04.2014 r. - § 1,

- do czasu wydania powód miał korzystać z nieruchomości zgodnie z ich przeznaczeniem, tj. na prowadzenie targowiska - § 2.1,

- powód zobowiązał się z tytułu korzystania z nieruchomości do uiszczania na rzecz pozwanego wynagrodzenia w wysokości 156 287, 20 zł + VAT obowiązujący w dniu wystawienia faktury VAT za jeden miesiąc wyliczone w sposób następujący: teren o pow. 32 357, 60 zł x 4, 83 zł – 156 287, 20 zł + VAT - § 2.4,

- wynagrodzenie miało być płatne w okresach miesięcznych na podstawie faktury VAT w terminie 14 dni od daty wystawienia faktury VAT - § 2.5,

- wynagrodzenie podlegało waloryzacji w oparciu o średnioroczny wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych publikowany przez Prezesa US w każdym kolejnym roku kalendarzowym, przy czym pierwsza waloryzacja miała nastąpić od stycznia 2014 r. - § 2.6,

- ugoda podlegała wykonaniu w drodze egzekucji - § 3.

/ dowód: ugoda z dnia 16.04.2013 r., X GC 252/11 – k. 11-13, 61-64, 81-84 /

Postanowieniem z dnia 07.05.2013 r., X GC 252/11, Sąd Okręgowy we Wrocławiu nadał klauzulę wykonalności ugodzie mediacyjnej z dnia 16.04.2013 r.

Pozwany otrzymał tytuł wykonawczy dnia 14.05.2013 r.

/ dowód: postanowienie z dnia 07.05.2013 r. – k. 60, 65 /

Dnia 11.02.2014 r. pozwany wystawił powodowi fakturę VAT nr (...)na kwotę 157 693, 78 zł netto + 36 269, 57 zł VAT = 193 963, 35 zł brutto, z terminem płatności 25.02.2014 r., jako tytuł płatności wskazując „Czynsz podstawowy W. ul. (...)– korzystanie z terenu 01.02.2014-28.02.2014”.

Dnia 07.03.2014 r. pozwany wystawił powodowi fakturę VAT nr (...) na

kwotę 157 693, 78 zł netto + 36 269, 57 zł VAT = 193 963, 35 zł brutto, z terminem płatności 21.03.2014 r., jako tytuł płatności wskazując „Czynsz podstawowy W. ul. (...)– korzystanie z terenu 01.03.2014-31.03.2014”.

Dnia 07.04.2014 r. pozwany wystawił powodowi fakturę VAT nr (...)na kwotę 157 693, 78 zł netto + 36 269, 57 zł VAT = 193 963, 35 zł brutto, z terminem płatności 21.04.2014 r., jako tytuł płatności wskazując „Czynsz podstawowy W. ul. (...)– korzystanie z terenu 01.04.2014-30.04.2014”.

/ dowód: faktury VAT – k. 72-74 /

Powód nie wydał pozwanemu nieruchomości w terminie przewidzianym w ugodzie, tj. do 30.04.2014 r.

/ okoliczność niesporna /

W dniu 27.05.2014 r. powód przelał na rachunek pozwanego 193 963, 35 zł, jako tytuł płatności wskazując „czynsz (...) m-c 05/2014”.

/ dowód: polecenie przelewu – k. 21 /

W dniu 03.06.2014 r. pozwany wystawił powodowi notę księgową nr (...)na kwotę 193 963, 35 zł, wskazując jako tytuł płatności odszkodowanie W.– ul. (...)– teren o pow. (...), 60 – 01.05.2014-31.05.2014, oraz termin płatności 17.06.2014 r.

/ dowód: nota księgowa z dnia 03.06.2014 r. – k. 20 /

W dniu 30.06.2014 r. powód przelał na rachunek pozwanego 193 963, 35 zł, jako tytuł płatności wskazując „czynsz za (...)W-w (...) (...)”.

/ dowód: polecenie przelewu – k. 22 /

W dniu 07.07.2014 r. pozwany wystawił powodowi notę księgową nr (...)na kwotę 193 963, 35 zł, wskazując jako tytuł płatności odszkodowanie W.– ul. (...)– teren o pow. 32357, 60 – 01.06.2014-30.06.2014, oraz termin płatności 21.07.2014 r.

/ dowód: nota księgowa z dnia 07.07.2014 r. – k. 19 /

Pozwany wystąpił do KS W. M. o przeprowadzenie egzekucji wydania nieruchomości na podstawie ugody z dnia 16.04.2013 r. zaopatrzonej klauzulą wykonalności dnia 14.05.2014 r. na podstawie postanowienia z dnia 07.05.2014 r.

W dniu 15.07.2014 r. nieruchomości zostały przekazane wierzycielowi.

/ dowód: odpis protokołu z dnia 15.07.2014 r., KM 67/14 – k. 14-15 /

W dniu 29.07.2014 r. pozwany wystawił powodowi notę księgową nr (...) na kwotę 93 853, 23 zł, wskazując jako tytuł płatności odszkodowanie W. – ul. (...) – teren o pow. (...), 60 – 01.07.2014-15.07.2014, oraz termin płatności 12.08.2014 r.

/ dowód: nota księgowa z dnia 29.07.2014 r. – k. 18 /

W dniu 31.07.2014 r. powód przelał na rachunek pozwanego 87 596, 35 zł, jako tytuł płatności wskazując „dot. nota księgowa (...)”.

/ dowód: polecenie przelewu – k. 23 /

Pismem z dnia 01.09.2014 r. powód wezwał pozwanego do zwrotu kwoty nienależnie wyliczonego odszkodowania z tytułu użytkowania terenu przy ul. (...)o pow. 32357, 60 za:

1. okres od 01.05.2014 r. do 31.05.2014 r. w kwocie 37 676, 14 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 30.05.2014 r. do dnia zwrotu,

2. okres od 01.06.2014 r. do 30.06.2014 r. w kwocie 37 676, 14 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 30.06.2014 r. do dnia zwrotu,

3. okres od 01.07.2014 r. do 15.07.2014 r. w kwocie 20 918, 23 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 30.07.2014 r. do dnia zapłaty,

tj. łącznie 96 272, 51 zł, w terminie 7 dni.

/ dowód: wezwanie do zwrotu nadpłaty z dnia 01.09.2014 r. – k. 8-10 /

Pismem z dnia 17.09.2014 r. pozwany odpowiedział na pismo powoda z dnia 01.09.2014 r. doręczone 08.09.2014 r. i wyjaśnił, że powód w okresie od 01.05.2014 r. do 15.07.2014 r. bezumownie zajmował nieruchomości należące do pozwanego.

Podniósł, że zgodnie z art. 224 § 2 kc został on za ten okres obciążony wynagrodzeniem za bezumowne korzystanie z nieruchomości, a nie czynszem dzierżawnym. Wynagrodzenie to obejmowało wszystko to, co uzyskałby pozwany, gdyby nieruchomość wydzierżawił. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości powinno odpowiadać wysokości ewentualnego czynszu za wynajem (dzierżawę). Wysokość wynagrodzenia powinna odpowiadać stawkom za korzystanie z rzeczy określonego rodzaju, biorąc pod uwagę ceny obowiązujące na rynku.

Pozwany wskazał, że powód zobowiązany był uiścić za bezumowne korzystanie z jego nieruchomości taką kwotę, jaką musiałby zapłacić, gdyby jego posiadanie opierało się na prawie (umowie, ugodzie). Na taką też kwotę zostały wystawione przywołane w wezwaniu noty księgowe. Oznacza to, iż nie ma podstaw do obniżenia wyliczonego w taki sposób wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania przez powoda z nieruchomości należących do pozwanego.

/ dowód: pismo z dnia 17.09.2014 r. – k. 16-17 /

Sąd zważył, co następuje.

Powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Powód wystąpił przeciwko pozwanemu z roszczeniem, które należy zakwalifikować jako roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego. Podniósł bowiem, że uiścił na rzecz pozwanego wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości pozwanego na podstawie wystawionych przez pozwanego not księgowych, które jednakże wskazywała na zawyżoną wysokość tego świadczenia wobec uwzględnienia podatku VAT, który nie występuje w takiej sytuacji, gdyż nie może być mowy o świadczeniu przez pozwanego na rzecz powoda usługi. Powód twierdzi zatem, że uiścił na rzecz pozwanego świadczenie, które było pozwanemu nienależne.

Zgodnie z art. 410 § 2 kc świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Powód wywodził zatem, iż nie był zobowiązany do świadczenia w takiej wysokości, w jakiej zostało ono uiszczone.

Powód był zobowiązany do zapłaty na rzecz pozwanego wynagrodzenia za korzystanie z jego nieruchomości bez tytułu prawnego. Strony były wcześniej związane umową dzierżawy, która uległa rozwiązaniu. W 2011 r. pozwany wystąpił do Sądu Okręgowego z żądaniem wydania nieruchomości i zapłaty należnego wynagrodzenia. Sprawa ta – X GC 252/11 – zakończyła się zawarciem przez strony ugody przed mediatorem mającej moc ugody sądowej. W ramach tej ugody strony ustaliły, że pozwany będzie mógł jeszcze przed pewien czas – od 26.04.2013 r. do 30.04.2014 r. – korzystać z zajmowanych nieruchomości zgodnie z ich dotychczasowym przeznaczeniem i jednocześnie, że będzie on zobowiązany do uiszczania oznaczonej sumy tytułem wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości. Ugoda nie oznaczała powstania po stronie powoda trwałego tytułu prawnego do zajmowania nieruchomości w postaci prawa najmu czy dzierżawy, ale – w zakresie oznaczenia okresu korzystania – stanowiła wyraz udzielenia powodowi jako dłużnikowi zobowiązanemu do wydania rzeczy po ustaniu stosunku dzierżawy przez pozwanego jako wierzyciela dodatkowego terminu do wykonania zobowiązania wydania rzeczy. Powód uzyskał przedłużenie terminu spełnienia świadczenia, inaczej mówiąc odroczenie obowiązku wydania nieruchomości, ale jednocześnie – w ramach tej samej czynności prawnej – przyjął zobowiązanie do świadczenia określonej wysokości za dalsze korzystanie z zajmowanej nieruchomości.

Zgodnie z art. 224 § 2 kc w zw. z art. 225 kc samoistny posiadacz rzeczy w złej wierze zobowiązany jest do zapłaty na rzecz właściciciela rzeczy wynagrodzenia za korzystanie z niej bez tytułu prawnego. Przepis ten znajduje poprzez art. 230 kc w zw. z art. 336 kc zastosowanie także do posiadacza rzeczy nie będącego posiadaczem samoistnym (takim, który włada rzeczą jak właściciel) tylko wykonującego władztwo nad rzeczą jak posiadacz zależny, czyli osoba korzystająca z rzeczy na podstawie porozumienia z jej właścicielem. Posiadaczem takim jest osoba, której wcześniej przysługiwało prawo do korzystania z rzeczy wynikające z zobowiązaniowego stosunku prawnego (najmu, dzierżawy, użyczenia), który ustał. Powód był posiadaczem w złej wierze, albowiem miał świadomość, iż nie przysługuje mu skuteczne wobec właściciela nieruchomości prawo do jej zajmowania, wiedział też, iż pozwany wystąpił z roszczeniem o wydanie rzeczy. Powód wiedział zatem, że spoczywa na nim obowiązek rozliczenia się z pozwanym z tytułu korzystania z nieruchomości pomimo braku stosownego tytułu prawnego i będąc pozwanym w sprawie X GC 252/11 o wydanie rzeczy i zapłatę wynagrodzenia przystąpił do uzgodnienia z pozwanym warunków i terminów wydania i zapłaty wynagrodzenia.

Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości z reguły ustalane jest jako świadczenie miesięczne, którego wysokość odpowiada wysokości czynszu, jaki właściciel rzeczy mógłby uzyskać w warunkach rynkowych, gdyby wynajął czy wydzierżawił rzecz innej osobie.

W ugodzie z dnia 16.04.2013 r. strony ustaliły, że powód będzie uiszczać na rzecz pozwanego w okresach miesięcznych świadczenie w wysokości 156 287, 20 zł + VAT obowiązujący w dniu wystawienia faktury VAT, które następnie od dnia 01.01.2014 r. zostało zgodnie z ugodą zwaloryzowane do kwoty 157 693, 78 zł netto + 36 269, 57 zł VAT = 193 963, 35 zł brutto. Strony osiągnęły zatem porozumienie w kwestii ustalenia wysokości wynagrodzenia za korzystanie przez powoda z nieruchomości pozwanego za okres, przez jaki miał on zachować rzecz w swoim władaniu.

Pomimo uzgodnienia z pozwanym końcowego terminu wydania nieruchomości powód nie wykonał zobowiązania przyjętego w ugodzie i nie wydał pozwanemu nieruchomości, wobec czego pozwany zmuszony został do wystąpienia na drogę postępowania egzekucyjnego. W efekcie tych działań nieruchomość została przez pozwanego przejęta dopiero 15.07.2014 r. zamiast najpóźniej 30.04.2014 r., jak to zostało ustalone w ugodzie w sprawie X GC 252/11. Powód zatem do dnia 15.07.2014 r. pozostawał posiadaczem nieruchomości bez tytułu prawnego zobowiązanym do uiszczenia na rzecz pozwanego stosownego wynagrodzenia.

Od dnia 01.05.2014 r., czyli po upływie przewidzianego w ugodzie okresu odroczenia obowiązku wydania nieruchomości, powód nadal uiszczał na rzecz pozwanego wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości w uzgodnionej z pozwanym wysokości 193 963, 35 zł. Świadczenie to nie może zostać uznane za nienależne w takim właśnie rozmiarze.

Powód powoływał się na kwestię naliczania podatku VAT. Podniósł, iż podatek ten nie stanowi składnika świadczenia w postaci wynagrodzenia za bezumowne korzystanie, albowiem nie dochodzi w takiej sytuacji do wykonania usługi. Takie stanowisko jest uprawnione jedynie częściowo. Korzystanie z cudzej rzeczy bez tytułu prawnego może wystąpić w istocie w dwóch postaciach.

Jedną stanowi sytuacja, w której właściciel rzeczy nie akceptuje stanu korzystania z niej przez inną osobę, podejmuje wszelkie działania zmierzające do odzyskania rzeczy, występuje na drogę sądową, domaga się wynagrodzenia itd.

Drugą natomiast stanowi sytuacja, w której właściciel rzeczy dochodzi do porozumienia z osobą faktycznie z niej korzystającą, ustala z nią warunki ewentualnego dalszego korzystania, ustala termin wydania rzeczy oraz wymiar wymagrodzenia, czyli sytuacja, w jakiej znalazły się strony po zawarciu ugody mediacyjnej z dnia 16.04.2013 r.

Strony osiągnęły porozumienie co do przedłużenia okresu korzystania z nieruchomości przez powoda oraz co do wymiaru zobowiązania powoda do zapłaty wynagrodzenia. Zgodę powoda na odroczenie obowiązku wydania nieruchomości można uznać za postać usługi na rzecz powoda. W takim wypadku usprawiedliwione było ustalenie wymiaru wynagrodzenia jako wyliczonego wraz z podatkiem VAT. Pozwany wystawiał powodowi faktury, które powód przyjmował. Powód akceptował to wyliczenie, przyjmując wystawiane przez pozwanego faktury i uiszczając wskazane w nich należności.

W sytuacji, w której strony dochodzą do porozumienia w zakresie przedłużenia terminu władania cudzą rzeczą oraz w zakresie wysokości wynagrodzenia uiszczanego z tytułu tego władania, można mówić o świadczeniu usługi, co z kolei uzasadnia uwzględnianie w sumie wynagrodzenia podatku VAT.

Można jednak zauważyć, iż na potrzeby oceny zasadności roszczenia powoda o zwrot nienależnego świadczenia kwestia podatku VAT może być istocie pozbawiona znaczenia. Decydujące znaczenie należy bowiem przyznać faktowi dobrowolnego uiszczania przez powoda na rzecz pozwanego po dniu 01.05.2014 r. wynagrodzenia w dotychczasowej wysokości odpowiadającej wymiarowi tego świadczenia ustalonemu w ugodzie.

Po dniu 01.05.2014 r. powód nadal miał świadomość, iż korzysta z nieruchomości pozwanego bez tytułu prawnego, co więcej naruszając także warunki porozumienia zawartego z pozwanym. Pozostawał zobowiązany do świadczenia z tytułu bezumownego korzystania i zobowiązanie to realizował dokonując zapłaty na rzecz pozwanego 193 963, 35 zł za maj i czerwiec 2014 r. oraz 87 596, 35 zł za 15 dni lipca 2014 r. Świadczenie w wysokości 193 963, 35 zł za pełen miesiąc odpowiadało świadczeniu ustalonemu przez strony za okres objęty ugodą.

Fakt upływu terminu końcowego wydania nieruchomości przewidzianego w ugodzie (30.04.2014 r.) nie oznaczał końca obowiązywania samej ugody ani nie przekreślał istnienia zobowiązania powoda do zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości pozwanego w dotychczasowej uzgodnionej wysokości. Powód świadczenie to wykonał zgodnie z wcześniejszym porozumieniem z pozwanym.

Zgodnie z art. 411 pkt 1 kc nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający świadczenia wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej.

Skoro powód twierdzi, że po dniu 30.04.2014 r. wysokość przypadającego pozwanemu wynagrodzenia nie powinna była obejmować podatku VAT, to miał możliwość odpowiedniego zareagowania jeszcze przed dokonaniem zapłaty. Powód jest przedsiębiorcą, może korzystać z profesjonalnej obsługi prawnej, księgowej, itp., mógł zatem i powinien był wyjaśnić ewentualne wątpliwości co do sposobu naliczenia świadczenia należnego pozwanemu z tytułu korzystania z jego nieruchomości. Powód jednakże żadnych w tym zakresie zastrzeżeń nie zgłosił. Nie skierował do pozwanego żadnego oświadczenia, nie wypowiedział się na temat wysokości miesięcznej należności z tytułu bezumownego korzystania. Nie zgłosił także zastrzeżenia zwrotu świadczenia uiszczanego na rzecz pozwanego. Powód mógł zresztą poczekać na ewentualne wystąpienie przez pozwanego na drogę sądową o zasądzenie wynagrodzenia – ugoda obowiązywała do 30.04.2014 r., zatem nie mogła stanowić ważnego tytułu do egzekwowania należności za dalszy okres.

Zgodnie z art. 411 pkt 4 kc nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.

Obowiązek zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie powstaje z chwilą tego korzystania, ale świadczenie to staje się wymagalne dopiero po upływie okresu, którego dotyczy jego wymiar, którym może być rok, miesiąc, a nawet dzień. Właściciel rzeczy może domagać się wynagrodzenia z chwilą upływu okresu, za jaki to wynagrodzenie miałoby zostać naliczone. W praktyce dotyczy to upływu każdego kolejnego miesiąca, gdyż taki okres umożliwia ustalenie wymiaru wynagrodzenia z uwzględnieniem wysokości ewentualnego czynszu najmu lub dzierżawy, który wyrażany jest sumami należnymi właśnie w okresach miesięcznych. Pozwany mógł zatem domagać się od powoda wynagrodzenia za maj 2014 r. od dnia 01.06.2014 r., za czerwiec 2014 r. od dnia 01.07.2014 r. oraz za 15 dni lipca 2014 r. od dnia 16.07.2014 r. Pozwany kierował do powoda noty księgowe zawierające wskazanie wysokości wynagrodzenia oraz terminy płatności. Doręczenie takiego dokumentu może zostać uznane za wezwanie do zapłaty wyznaczające termin płatności w rozumieniu art. 455 kc.

Inaczej niż czynsz najmu lub dzierżawy, płatny z góry do 10 dnia miesiąca, o ile strony umowy nie uzgodniły, zobowiązanie do zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie należy do tzw. zobowiązań bezterminowych, w których termin spełnienia świadczenia nie wynika ani z treści czynności prawnej ani wprost z przepisu prawa ani z właściwości zobowiązania. W przypadku tych zobowiązań termin płatności odrywa się od terminu wymagalności. Wymagalność powstaje w chwili, w której wierzyciel może po raz pierwszy domagać się świadczenia. Natomiast płatnośc wyznaczona jest dokonaniem przez wierzyciela wezwania dłużnika do zapłaty.

Tymczasem, jeżeli chodzi o wynagrodzenie należne za maj i czerwiec 2014 r., powód uiścił te świadczenia jeszcze przed datą ich wymagalności, nie czekając na wezwanie do zapłaty ani doręczenie dokumentów rozliczeniowych. Należność za maj 2014 r. powód uiścił w dniu 27.05.2014 r., podczas gdy nota księgowa została wystawiona przez pozwanego w dniu 03.06.2014 r., z terminem płatności 17.06.2014 r. Należność za czerwiec 2014 r. powód uiścił w dniu 30.06.2014 r., podczas gdy nota księgowa została wystawiona przez pozwanego dopiero w dniu 07.07.2014 r., z terminem płatności 21.07.2014 r.

Widać zatem, że powód nie kwestionował wymiaru świadczenia, który odpowiadał sumie uzgodnionej z pozwanym w ugodzie mediacyjnej. Uiszczał takie wynagrodzenie, jakie było przedmiotem wcześniejszych świadczeń, niezależnie od przesyłania mu przez pozwanego dokumentów rozliczeniowych. Pomimo nawet oznaczania tytułu płatności przez powoda jako „czynszu” świadczenie to nadal pozostawało wynagrodzeniem za bezumowne korzystanie.

Zatem, zupełnie niezależnie od tego, czy wynagrodzenie obejmowało podatek VAT, suma tego świadczenia objęta była łączącym strony porozumieniem, a zatem jej wysokość odpowiadała wcześniejszym ustaleniom stron. To zaś przekreśla możliwość potraktowania różnicy pomiędzy kwotami netto i brutto wskazywanymi w fakturach VAT wystawianych do kwietnia 2014 r. jako świadczenia spełnionego nienależnie.

Powód do dnia 30.04.2014 r. zobowiązany był płacić pozwanemu 193 963, 35 zł miesięcznie i po tej dacie również takie samo świadczenie spełnił. Kwota ta objęta była porozumieniem, zaakceptowana przez powoda. Nawet rozbijanie tej sumy na kwotę netto, podatek VAT i kwotę brutto nie zmienia faktu, iż wynagrodzenie każdorazowo zamykało się określoną kwotą, która wynikała z zawartej ugody.

Wobec tego nie może być mowy o zwrocie jakiejkolwiek części tych kwot jako świadczenia,

które nie było pozwanemu należne.

Powództwo podlegało zatem oddaleniu jako nieznajdujące usprawiedliwionych podstaw.

Pozwanemu jako wygrywającemu sprawę w całości przysługuje zgodnie z art. 98 kpc zwrot kosztów procesu obejmujących wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 3 600 zł ustalone zgodnie z § 6 pkt 6 rozporządzenia MS z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz opłatę skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł.

Mając powyższe okoliczności na uwadze sąd podjął rozstrzygnięcia zawarte w sentencji wyroku.