Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 września 2015 roku

Sąd Rejonowy dla Warszawy Śródmieścia w Warszawie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący SSR Anna Ogińska - Łągiewka

Protokolant Anna Marzec

po rozpoznaniu w dniu 16 września 2015 roku w Warszawie

sprawy z powództwa A. J., T. J.

przeciwko Miastu S. W.

o zapłatę

1.  powództwo oddala;

2.  odstępuje od obciążenia powodów kosztami postępowania.

Sygn. akt I C 2605/14

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 16 września 2014 roku powodowie A. J. i T. J. wnieśli przeciwko pozwanemu m.st. W. o zasądzenie na ich rzecz kwoty 3.505, 36 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 07 marca 2013 r. tytułem zwrotu świadczenia nienależnego oraz o zasądzenie na ich rzecz kosztów procesu.

W uzasadnieniu wskazali, że jako rodzice Z. J., na podstawie umowy z dnia 01 września 2011 r. zawartej z m.st. W. – Zespołem (...) m. st. W., uprawnieni byli do korzystania w okresie od dnia 01 września 2011 r. do dnia 31 sierpnia 2012 r. z usług (...) w W.. W okresie od 1 września 2011 r. do dnia 17 kwietnia 2012 r., w związku z pobytem Z. J. w Ż. Nr (...) w W., powodowie uiścili kwotę 3.506,36 zł tytułem opłaty za pobyt dziecka w żłobku i wyżywienie. Wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2012 r. w sprawie o sygn. akt II SA/Wa 2735/11 Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. stwierdził nieważność § 3 4 i 5 uchwały Rady m. st. W. Nr (...) z dnia 16 czerwca 2011 r. w sprawie ustalania opłat w żłobkach prowadzonych przez m. st. W. i u dziennego opiekuna oraz warunków zwolnienia od ponoszenia opłat. Wyrok powyższy stał się prawomocny w dniu 19 grudnia 2012 r. Za nieważne uznane zostały przepisy stanowiące podstawę do pobierania od powodów opłat za pobyt Z. J. w Ż. Nr (...) w W. oraz opłat za wyżywienie w okresie od dnia 01 września 2011 r. do dnia 17 kwietnia 2012 r. (pozew – k. 1-5).

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu.

W uzasadnieniu podniósł, że fakt stwierdzenia nieważności uchwały określającej wysokość opłat za pobyt dziecka w żłobku nie jest równoznaczny z odpadnięciem podstawy prawnej świadczenia . Mimo stwierdzenia nieważności uchwał rady m. st. W., świadczenia spełnione przez stronę powodową nie mogą zostać określone jako nienależne, ponieważ byłoby to niezgodne z zasadami współżycia społecznego, z zasadą słuszności oraz z zasadą sprawiedliwości społecznej, zaś realizacja roszczenia dochodzonego przez powodów naruszałaby równowagę w zakresie obciążeń publicznoprawnych mieszkańców gminy w stosunku do otrzymywanych przez nich świadczeń publicznoprawnych. Podniósł, że opłaty dokonane przez powodów nie zostały skalkulowane w sposób zapewniający gminie zysk, lecz były one wręcz niższe niż rzeczywiste koszty opieki nad dzieckiem. W ocenie strony pozwanej usługi z zakresu opieki żłobkowej są zadaniem publicznym wykonywanym przez gminę, świadczeniem cywilnoprawnym wykonywanym za pośrednictwem jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, za które w przypadku braku obowiązującej taryfy (cennika) przysługuje wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, zaś podstawę ustawową opłaty jest art. 23 ustawy o opiece nad dziećmi do lat 3 oraz umowa cywilnoprawna zawarta pomiędzy powodami a pozwanym (odpowiedź na pozew – k. 29-31).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 01 września 2011 r. pomiędzy A. J. i T. J., a Miastem S. W. – Zespołem (...) m. st. W. została zawarta umowa nr (...) w sprawie korzystania z usług (...) – wewnętrznej komórki organizacyjnej Zespołu (...) m. st. W., której przedmiotem było korzystanie przez dziecko Z. J. ze świadczeń opiekuńczych, wychowawczych i edukacyjnych. Umowa została zawarta na okres od dnia 01 września 2011 r. do dnia 31 sierpnia 2012 r. Z tytułu zawartej umowy rodzice zobowiązani byli do ponoszenia comiesięcznej odpłatności za wyżywienie dziecka w Ż. według zasad określonych w Uchwale nr (...) Rady m.st. W. z dnia 16 czerwca 2011 r. w sprawie ustalania opłat w żłobkach prowadzonych przez m.st. W. i u dziennego opiekuna oraz warunków zwolnienia od ponoszonych opłat (dalej: uchwała Rady m.st. W.), a także do ponoszenia comiesięcznej odpłatności za pobyt dziecka w żłobku zgodnie z uchwałą Rady m.st. W. w wysokości 772, 22 zł lub 280, 67 zł – w przypadku gdy do żłobków m.st. W. uczęszcza równocześnie dwoje lub więcej dzieci tych samych rodziców (umowa nr (...)– k. 14-15).

Z tytułu opłaty za świadczone przez Ż. Nr (...) usługi za okres od 01 września 2011 r. do 30 kwietnia 2012 r. A. J. i T. J. dokonali na rzecz m.st. W. łącznej wpłaty w wysokości 3.3.505, 36 zł (historia rachunku bankowego – k. 16-17; potwierdzenie wykonania przelewu – k. 18).

Wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2012 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. w sprawie o sygn. akt II SA/Wa 2735/11 stwierdził nieważność § 3, § 4 i § 5 uchwały Rady m. st. W. Nr (...) z dnia 16 czerwca 2011 r. w sprawie ustalania opłat w żłobkach prowadzonych przez m. st. W. i u dziennego opiekuna oraz warunków zwolnienia od ponoszenia opłat. Wyrokiem z dnia 19 grudnia 2012 r. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę kasacyjną od ww. wyroku (wyrok WSA w Warszawie w sprawie (...) SA/Wa (...) – k. 10, wyrok NSA w W. w sprawie I OSK (...) – k. 11).

Wobec powyższego pismem z dnia 20 lutego 2013 r. A. J. i T. J. wezwali Prezydenta m.st. W. do zapłaty kwoty 3.505, 36 zł tytułem zwrotu nienależnego świadczenia (wezwanie do zapłaty – k. 13).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dokumenty znajdujące się w aktach sprawy, który autentyczność nie była kwestionowana przez strony i nie budziła wątpliwości Sądu.

Sąd oddalił wnioski pozwanego o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków na wskazane okoliczności z uwagi na fakt, że okoliczności te nie były sporne pomiędzy stronami w niniejszym postępowaniu. Powodowie nie kwestionowali okoliczności, że rzeczywiste koszty pobytu dziecka w żłobku przewyższają poniesione przez nich na ten cel koszty, a jedynie podnosili, że z uwagi na stwierdzenie nieważności zapisów uchwały Rady m.st. W. nie powinni uiszczać żadnych kosztów związanych z pobytem dziecka w żłobku. Z tego samego względu brak było podstaw do uwzględnienia wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego na wskazane okoliczności.

Sąd zauważył co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 410 k.c. przepisy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. W niniejszym stanie faktycznym nie można jednak stwierdzić, że świadczenie miało charakter świadczenia nienależnego. Wprost przeciwnie, zgodnie z art. 58 ust. 1 ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do 3 lat, wysokość opłat uchwala rada gminy. Z wymienionego przepisu nie wynika, że w wypadku trwającego jakiś czas braku określenia taryfy świadczenia te są bezpłatne. Zauważyć należy, że w analizowanym stanie faktycznym nie doszło od zaniechania ustalania opłaty przez radę gminy, ale została ona zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, uznana za nieważną, a zarzut skierowany wobec unieważnionej uchwały opierał się wyłącznie o względy formalne dotyczące niniejszej opłaty. Gdyby rada gminy nie podjęła kroków ustalających wysokość opłaty za opiekę nad dziećmi w żłobkach, wówczas, można byłoby to interpretować jako zwolnienie rodziców przez gminę z tego obowiązku. Taka sytuacja miałaby jednak charakter wyłącznie wyjątkowy, gdyż zgodnie z art. 23 ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do 3 lat, rodzice zobowiązani są do ponoszenia opłat za pobyt i wyżywienie dziecka w żłobku. Tylko więc intencjonalne działanie gminy związane z prowadzoną przez nią polityką prorodzinną mogłoby doprowadzić do podjęcia uchwały o nieobciążaniu rodziców opłatami lub też do zaniechania jej podejmowania w ogóle.

W analizowanym stanie faktycznym rada gminy podjęła czynności zmierzające do uchwalenia stawki opłat, które miałyby obciążać rodziców dzieci uczęszczających do żłobków. Mimo więc faktu, że uchwała dotycząca stawek została zakwestionowana przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w W., nie można powiedzieć, że rada m.st. W. zwolniła tym samym rodziców od ponoszenia opłat.

Zapłata za opiekę nad dzieckiem w żłobku oraz za jego wyżywienie, z którego dziecko faktycznie korzystało, nie może być w żadnym wypadku traktowane jako nienależne świadczenie zwłaszcza, że zazwyczaj całościowa opłata za pobyt dziecka w żłobku jest wyższa, niż opłata którą uiszczali rodzice. Nie można zatem uznać, iż opłata ta miała charakter zawyżony, przy czym jej wysokość jako takiej nie była kwestionowana przez żadną ze stron. Należy też podkreślić, iż w sprawie bezspornym było, że córka powodów w okresie, za który dokonano płatności korzystała z usług oferowanych przez żłobek, a więc strona pozwana wywiązała się z ciążącego na niej zobowiązania.

Zadaniem własnym gminy jest utrzymanie żłobków i umożliwienie dzieciom skorzystania z opieki w nich sprawowanej, jednakże nie leży w obowiązkach gminy wyręczanie rodziców w sprawowaniu opieki i utrzymaniu dziecka. Zadaniem gminy jest więc jedynie pomoc rodzicom, poprzez prowadzenie odpowiedniej polityki prorodzinnej. Nie stoi to w sprzeczności z przynajmniej teoretyczną możliwością całkowitego zwolnienia rodziców i opiekunów dzieci uczęszczających do żłobka z ponoszenia opłat z tego tytułu, jednakże zamysłem ustawodawcy nie było obciążenie gminy kosztami utrzymania i opieki nad dziećmi, a wyłącznie jej znaczna w tym partycypacja, co w przypadku opłaty określonej przez Pozwanego w pełni odpowiada zamysłowi ustawodawcy.

Ponadto, żądanie zwrotu uiszczonej kwoty, która, mimo stwierdzenia nieważności decyzji określającej opłatę (z zastrzeżeniem jednak, że do nieważności nie doszło poprzez kwestionowanie wysokości opłaty ustalonej przez gminę, lecz ze względów formalnych) sprzeczne jest z zasadami współżycia społecznego, do których odwołuje się ustawodawca w art. 411 pkt 2 k.c. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasadom współżycia społecznego czynią zadość świadczenia, co do których brak jest prawnego zobowiązania, lecz świadczącemu można przypisać moralny obowiązek wobec przyjmującego świadczenie. Chodzi najczęściej o świadczenie ze względu na rzekomy obowiązek zwyczajowy lub odpowiadający względom przyzwoitości - obowiązek, który dla świadczenia nie był istotny, tj. nie stanowił objętej porozumieniem stron podstawy prawnej (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 13 września 2013 r., sygn. akt I ACA 389/13). Orzecznictwo wskazuje również, że przepis art. 411 pkt 2 k.c. należy interpretować w ten sposób, że w świetle zasad współżycia społecznego trafne jest świadczenie uzasadnione względami słuszności, co pozwala na uwzględnienie sytuacji jednostkowych, jakie dotąd nie występowały i w odniesieniu do których nie ukształtowały się jeszcze powszechnie akceptowane, obiektywne zasady (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 28 lipca 2010 r., sygn. akt I ACa 559/10). Mając to na uwadze wpłacone przez powodów kwoty uznane być muszą za słuszne. Ich wysokość odnosi się bezpośrednio do partycypacji powodów w kosztach opieki i utrzymania w żłobku własnego dziecka. Powodowie jako rodzice mają obowiązek pokrywania kosztów opieki i utrzymania własnego dziecka, które rozumieć należy szeroko. Gmina, mimo ustawowego obowiązku w postaci prowadzenia i utrzymania żłobków nie ma obowiązku utrzymywania dziecka powodów, a w przypadku m.st. W. pomoc gminy w sprawowaniu opieki nad dzieckiem ma swoje ograniczenie, którego wysokość próbowano należycie miarkować w unieważnionej uchwale.

Wobec powyższego, Sąd zważył, iż spełnione przez powodów świadczenie czyniło zadość zasadom współżycia społecznego, a zatem nie podlegało zwrotowi. Przeciwne rozstrzygnięcie oznaczałoby de facto bezpodstawne wzbogacenie powodów, którzy pozostawiając dziecko pod opieką osób pracujących w żłobku, nie ponieśliby z tego tytułu żadnych kosztów.

Powództwo w niniejszej sprawie podlegało oddaleniu również z uwagi na treść art. 409 k.c., który stanowi, że obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. W niniejszej sprawie nie ma wątpliwości, iż przekazane przez powodów kwoty zostały przez pozwanego zużyte zgodnie z ich przeznaczeniem określonym w umowie łączącej strony oraz że pozwany nie mógł się liczyć z obowiązkiem ich zwrotu.

Mając na uwadze powyższą argumentację Sąd oddalił powództwo w całości jako niezasadne, orzekając jak w punkcie 1 wyroku.

Sąd odstąpił od obciążania powodów kosztami procesu na podstawie przepisu art. 102 k.p.c. W judykaturze przyjmuje się, iż przepis art. 102 k.p.c. nie może być rozszerzająco wykładany i wyklucza uogólnienie, a może być stosowany w zależności od konkretnego przypadku. Ustawodawca bowiem przyznaje sądowi pewną swobodę w zasądzaniu kosztów procesu, gdy stosowaniu zasady odpowiedzialności za wynik sporu sprzeciwiają się względy słuszności, co właśnie wyraża się stwierdzeniem, że w przypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów lub nie obciążać jej w ogóle kosztami. Jednocześnie należy przyjąć, że przepis ten może być stosowany w zależności od konkretnego stanu faktycznego. Odnosząc się do zasad współżycia społecznego Sąd odstąpił od obciążania powodów kosztami procesu. Sąd miał na uwadze, że powodowie prowadzili proces w sposób lojalny, mogli być nadto subiektywnie przekonani o zasadności swego roszczenia.

Mając powyższe na uwadze na podstawie art. 102 k.p.c. Sąd orzekł jak w punkcie 2 wyroku.

Zarządzenie: (...)