Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 października 2015 roku

Sąd Rejonowy w Słupsku Wydział VI Gospodarczy

w składzie następującym:

Przewodnicząca SSR Aleksandra Fons

Protokolant st.sekr.sąd. Kamilla Pszczółkowska

po rozpoznaniu w dniu 9 października 2015 roku w S.

na rozprawie sprawy

z powództwa Zakładu (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w C.

przeciwko Spółdzielni Usługowo-Handlowej w R.

o zapłatę

1.  powództwo oddala,

2.  zasądza od powódki Zakładu (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w C. na rzecz pozwanej Spółdzielni Usługowo-Handlowej w R. kwotę 4 005,60 zł (cztery tysiące pięć złotych 60/100) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt VI GC 843/14

UZASADNIENIE

Powódka Zakład (...) Spółka z ograniczona odpowiedzialnością w C. wniosła o zasądzenie od pozwanej Spółdzielni Usługowo-Handlowej w R. kwoty 65 017,80 złotych wraz z ustawowymi odsetkami oraz kosztami procesu.

Na uzasadnienie pozwu wskazała, iż zawarła z pozwaną umowę na wykonanie usług sprzętowych. Sprzęt oferowany przez pozwaną był jednakże bardzo awaryjny w związku z czym występowały przerwy w świadczeniu usług. Pomimo wezwania do podstawienia kruszarki w dniu 23 maja 2014 r. sprzęt ten nie został dostarczony przez pozwaną do wyznaczonego dnia 26 maja 2014 r. W związku z niewykonaniem tej części umowy powódka pismem z dnia 1 lipca 2014 r. odstąpiła od umowy na podstawie § 8 ust. 2 umowy obciążając pozwaną karą umowna w wysokości 74 611,80 złotych. Jednocześnie częściowo potraciła należność z bieżącymi należnościami przysługującymi pozwanej w kwocie 9 594 złotych wynikających z faktury VAT nr (...).

Pozwana Spółdzielnia Usługowo-Handlowej w R. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasadzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu wskazała, iż nie zaistniały przesłanki do odstąpienia przez powódkę od umowy. To powódka dokonywała zleceń niezgodnie z postanowieniami umowy oraz SIWZ. Sprzęt dostarczony przez pozwaną odpowiadał wymogom zawartym w SIWZ i nie był awaryjny. Od początku powódka podejmowała działania zmierzające do jak najszybszego odstąpienia od umowy. W ocenie sprawy pozwanej jej działania stanowiły naruszenie prawa oraz zasady współżycia społecznego tj. zasady równego traktowania wykonawców oraz uczciwej konkurencji wobec wykonawców zgodnie z art. 5 k.c.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 31 stycznia 2014 r. Zakład (...) Spółka z ograniczona odpowiedzialnością w C. zawarła ze Spółdzielnią Usługowo-Handlową w R., w wyniku postępowania przetargowego umowę nr ZP II/05/2013/14, o świadczenie usług sprzętowych na terenie składowiska odpadów w C., w ilości i na zasadach opisanych w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (...).

/bezsporne, a nadto dowód: umowa - k. 9-11, SIWZ – k. 58-66 /

W § 8 ust. 2 umowy strony umowy postanowiły, iż w przypadku gdy opóźnienie w wykonaniu przedmiotu umowy o jakim mowa w § 3 ust. 1 pkt 3 umowy przekroczy 30 dni kalendarzowych, licząc od dnia daty upływu wyznaczonego terminu zamawiający może – nie wyznaczając dodatkowego terminu – odstąpić od umowy. W taki przypadku wykonawca będzie zobowiązany zapłacić na rzecz zamawiającego kara umowną w wysokości 10 % ceny opisanej w § 6 ust. 1 umowy.

/bezsporne, a nadto dowód: umowa - k. 9-11 /

W toku realizacji umowy miały miejsce powtarzające się awarie sprzętu oraz zastrzeżenia spółki co do właściwości sprzętu w świetle zapisów specyfikacji.

/dowód: pisma – k. 12, 13-15, 16-17, 18, 19, 20, zeznania świadków M. A. – k. 104-105 i E. S. - k. 107-109/

Pismem z dnia 10 marca 2014 r. Spółka wezwała Spółdzielnię do przystąpienia do należytej realizacji zawartej umowy na świadczenie usług sprzętowych na terenie składowiska odpadów w C., wskazując na możliwość odstąpienia od umowy, z przyczyn związanych z niewłaściwym wykonywaniem umowy.

W piśmie z dnia 13 marca 2014 r. Spółdzielnia kwestionowała zarzutu co do braku odpowiednich właściwości sprzętu kierowanego do prac na składowisku odpadów, a tym samym podstaw do odstąpienia od umowy.

W kolejnych pismach z dnia 19 marca 2014 r. oraz 21 marca 2014 r. strony uzasadniały swoje stanowiska oraz wskazywały na przyczyny zaistniałych awarii.

/dowód: pisma – k. 12, 13-15, 16-17, 18, 19, 20/

W piśmie z dnia 14 marca 2015 r. sporządzonego, na polecenie prezes Spółki, E. P. wskazała, iż spółka rezygnuje z usług kruszarki, bez wskazania terminu.

/dowód: zeznania świadka E. P. - k. 105-107, zeznania strony T. L. – k. 159-161/

W dniu 23 maja 2015 r. Spółka zgłosiła stronie pozwanej zapotrzebowanie na kruszarkę do dnia 26 maja 2014 r. godzina 7.00 na okres 16 roboczogodzin.

Wobec niepodstawienia kruszarki pismem z dnia 27 maja 2014 r. na podstawie § 3 ust. 1 pkt 3 umowy wezwano Spółdzielnię do przestrzegania terminów umow­nych, w szczególności dotyczących stawiania się z zamówionym sprzętem
w siedzibie strony powo­dowej w ciągu 48 godzin w dni robocze.

/bezsporne, a nadto dowód: pisma – k. 22, zeznania stron A. R. – k. 157-159, T. L. – k. 159-161/

Pismem z dnia 1 lipca 2014 r. Spółka odstąpiła od umowy na podstawie § 8 pkt 2, wskazując iż przyczyną odstąpienia jest opóź­nienie w realizacji obowiązku wynikającego z zapisu § 3 ust. 1 pkt 3 umowy polegające na opóź­nieniu w realizacji zamówionej usługi, przekraczające 30 dni. W związku z odstąpieniem od umowy
z winy leżącej wyłącznie po stronie Spółdzielni w myśl postanowień § 8 ust. 2 umowy obciążono Spółdzielnię karą umowną w wysokości 74 611,80 złotych, stanowiącą równowartość 10 % ceny opisanej w § 6 ust. 1 umowy.

W dniu 1 lipca 2014 r. Spółka wstawiła notę księgową nr (...) na kwotę
74 611,80 złotych.

Jednocześnie spółka dokonała potrącenia części kary umownej z bieżącymi należnościami Spółdzielni tj. z kwotą 9 594 złotych stano­wiącą wynagrodzenie ze wynajem ładowarki na podstawie faktury VAT nr (...) z dnia 30 czerwca 2014 r.

/bezsporne, a nadto dowód: pismo-oświadczenie o odstąpieniu od umowy – k. 23, nota – k. 24, dowód nadania – k. 25-26, faktura – 27, zeznania stron A. R. – k. 157-159, T. L. – k. 159-161/

Spółdzielnia pismem z dnia 8 lipca 2014 r. zakwestionowała zasadność odstąpienia od umowy wskazując na brak współpracy w zakresie realizacji umowy oraz naliczenia kary umownej. Odesłała notę obciążeniową nr (...) bez księgowania.

/ bezsporne, a nadto dowód: pismo-oświadczenie o odstąpieniu od umowy – k. 28-32/

Pismem z dnia 29 lipca 2014 r. Spółka wezwała Spółdzielnię do zapłaty naliczonej kary umownej do dnia 14 sierpnia 2014 r.

/bezsporne, a nadto dowód: wezwanie – k. 33/

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Bezspornym w sprawie pozostawało, iż strony łączyła umowa o świadczenia usług (art. 750 kc) w ramach której pozwana zobowiązała się świadczyć na rzecz powódki usługi związane z udostępnianiem sprzętu do prac na składowisku odpadów w C..

Spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do ustalenia czy powódka skutecznie odstąpiła od umowy. Domaga się wszak zapłaty kary umownej związanej z odstąpieniem od realizacji umowy z przyczyn niewykonania umowy przez Spółdzielnię tj. w związku z niepodstawieniem kruszarki przez okres 30 dni od zgłoszenia.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż oświadczenie o odstąpieniu od umowy ma charakter kształtujący prawo. Jest to, podobnie jak wypowiedzenie, jeden ze sposobów rozwiązania umowy. Może mieć podstawę umowną lub ustawową. Przy braku odpowiednich postanowień umowy, złożenie skutecznego oświadczenia
o odstąpieniu od umowy zależy od wypełnienia ustawowych wymagań przewidzianych w przepisach szczególnych dotyczących określonych umów nazwanych, albo też w ogólnej regulacji obejmującej wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych. W świetle powyższego złożenie skutecznego oświadczenia o odstąpieniu uwarunkowane jest faktycznym zaistnieniem podstawy do jego złożenia, bądź to wypływającego z umowy, bądź z ustawy.

W przedmiotowej sprawie powódka wskazała, iż domaga się zasądzenia kary umownej wobec skorzystania z prawa umownego odstąpienia, z przyczyn leżących po stronie pozwanej. Wskazał, iż prawo do odstąpienia zostało uregulowane w § 8 ust. 2 umowy łączącej strony.

Zgodnie z art. 395 k.c. można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy, które wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Prawo odstąpienia od umowy może wynikać albo z ustawy albo z umowy.

W niniejszej sprawie strony ustaliły w § 8 ust. 2 umowy, iż w przypadku gdy opóźnienie w wykonaniu przedmiotu umowy o jakim mowa w § 3 ust. 1 pkt 3 umowy przekroczy 30 dni kalendarzowych, licząc od dnia daty upływu wyznaczonego terminu zamawiający może – nie wyznaczając dodatkowego terminu – odstąpić od umowy. W taki przypadku wykonawca będzie zobowiązany zapłacić na rzecz zamawiającego kara umowną w wysokości 10 % ceny opisanej w § 6 ust. 1 umowy. Strony łączyła umowa wzajemna - umowa o oświadczenie usług. Kodeks cywilny przewiduje ogólnie prawo odstąpienia od umowy przy umowach wzajemnych w art. 491 k.c.

Strony w umowie zastrzegły, że prawo odstąpienia od umowy przysługuje powódce w przypadku nie wywiązywania się pozwanej ze swoich zobowiązań. Przesłanką skuteczności zastrzeżenia w umowie prawa odstąpienia od umowy jest jednoczesne oznaczenie terminu, w ciągu którego prawo odstąpienia od umowy będzie wykonywane. Rozwiązanie to jest pomyślane w interesie obu stron i ma na celu wyeliminowanie niepewności co do tego, czy umowa będzie w przyszłości wiązać strony. Oznaczenie terminu, w czasie którego będzie możliwe skorzystanie z prawa odstąpienia od umowy ustawa wprowadza pod sankcją nieważności. Strony jednakże w umowie nie oznaczyły terminu, w czasie którego będzie możliwe skorzystanie z prawa odstąpienia od umowy. Nie dokonały tego po zawarciu umowy, co traktowane byłoby jako uzupełnienie umowy i wymagało tej samej formy co umowa (art. 77 k.c.), co skutkuje nieważnością postanowień umowy dotyczących umownego prawa odstąpienia od umowy.

Powódka nie może skutecznie powoływać się na odstąpienie od umowy na podstawie § 8 pkt 2 umowy, bowiem zastrzeżone w nim umowne prawo odstąpienia od umowy jest nieważne i wobec tego nie mogła z niego skutecznie skorzystać.

Umowne prawo odstąpienia od umowy uregulowane w art. 395 k.c. stanowi wyjątek od zasady pacta sunt servanda. Jest to wyjątek oparty na postanowieniu kontraktowym wynikającym ze zgodnej woli obu stron. Do elementów obligatoryjnych zastrzeżenia prawa odstąpienia od umowy należy zaliczyć:

- określenie strony, której przysługuje prawo odstąpienia;

- wskazanie terminu, po upływie którego prawo odstąpienia wygasa.

Przepis art. 395 § 1 zd. 1 k.c. określający istotne elementy kontraktowego prawa odstąpienia ma charakter iuris cogentis, stąd też nie jest dopuszczalne wyłączenie przez strony oznaczenia terminu (vide: System Prawa Prywatnego, Prawo zobowiązań - część ogólna, tom 5 pod. Red. Ewy Łętowskiej, Wydawnictwo C.H. Beck, Instytut Nauk Prawnych PAN Warszawa 2006, str. 939). Przemawia za tym funkcjonalna wykładnia tego przepisu - brak ograniczenia prawa odstąpienia terminem prowadziłby do powstania nieracjonalnego stanu niepewności i pozbawienia drugiej strony możliwości trwałego czerpania korzyści z zawartej umowy.

Brak zatem jednego z elementów umownego zastrzeżenia prawa odstąpienia, a przede wszystkim wskazania terminu, w ciągu którego można skorzystać z prawa odstąpienia, powoduje nieważność zastrzeżenia prawa odstąpienia - art. 58 § 3 k.c. Kontraktowa klauzula odstąpienia może być poszerzona o dalsze fakultatywne składniki, np. określenie przesłanek odstąpienia, ale nie eliminuje to określenia terminu dla realizacji umownego prawa odstąpienia. Pojawiający się w związku z zastrzeżeniem prawa odstąpienia stan niepewności, co do istnienia stosunku zobowiązaniowego zostaje zgodnie z art. 395 § 1 k.c. ograniczony przez ustalenie terminu przed nadejściem którego prawo to powinno być wykonane. Termin ten jest terminem końcowym i zarazem terminem zawitym do wykorzystania uprawnienia kształtującego.

W przedmiotowej sprawie strony umowy w § 8 punkt 2 stanowiącym podstawę umownego prawa odstąpienia ze skutkiem natychmiastowym zawierającym określenie przesłanek odstąpienia, nie wskazały terminu, do którego powódka może z prawa odstąpienia skorzystać, zatem postanowienie to jest nieważne (art. 58 § 3 k.c. w związku z art. 395 § 1 k.c.).

Na marginesie zaznaczyć trzeba ponadto należy, że przepis art. 492 k.c. nie zawiera ustawowego prawa odstąpienia od umowy bez wymogu wyznaczenia terminu. Tzw. klauzula legis commissoriae z art. 492 k.c. jest szczególnym rodzajem umownego prawa odstąpienia. Poprzez to zastrzeżenie jednej ze stron zostaje przyznane prawo odstąpienia od umowy wzajemnej na wypadek niewykonania przez drugą stronę zobowiązania w ściśle oznaczonym terminie. Przepis art. 492 k.c. stanowi lex specialis wobec art. 395 § 1 k.c., ale tylko w zakresie wskazania dodatkowej przesłanki odstąpienia (niewykonania przez dłużnika świadczenia w oznaczonym terminie). Nie zostaje natomiast uchylony wymóg ograniczenia uprawnienia do odstąpienia terminem końcowym, odnosi się on bowiem do wszystkich umownych klauzul odstąpienia (vide: System Prawa Prywatnego, Prawo zobowiązań - część ogólna, tom 5 pod. Red. Ewy Łętowskiej, Wydawnictwo C.H. Beck, Instytut Nauk Prawnych PAN Warszawa 2006 str. 941).

W świetle powyższego zatem uznać należy, iż zastrzeżenie umownego prawa odstąpienia od umowy było nieważne z uwagi na brak oznaczenia terminu do odstąpienia w § 8 ust. 2 umowy, na który strona powodowa powołała się składając oświadczenie o odstąpieniu. Brak jest wobec tego podstawy do dochodzenia przez stronę powodową kary umownej z 8 ust. 2 umowy, który stanowił, iż pozwana zapłaci na rzecz powódki karę umowną w wysokości 10 % ceny w przypadku odstąpienia od umowy przez wykonawcę z przyczyn za które odpowiada zamawiający.

Okoliczność czy zaszły przesłanki uzasadniające złożenie oświadczenia o odstąpieniu przez powódkę od umowy nie ma znaczenia dla istoty sprawy, skoro zastrzeżenie umownego prawa odstąpienia było nieważne i oświadczenie wykonawcy o odstąpieniu od umowy nie wywołało żadnych skutków prawnych. Niemniej jednak wskazać należy, iż przeprowadzone postepowanie dowodowe wykazało, iż pozwana nie wywiązała się w sposób prawidłowy z wykonania umowy.

Bezspornym pozostawało, iż w dniu 23 maja 2015 r. Spółka zagłosiła stronie pozwanej zapotrzebowanie na kruszarkę do dnia 26 maja 2014 r. godzina 7.00 na okres 16 roboczogodzin. Następnie pismem z dnia 27 maja 2014 r. na podstawie
§ 3 ust. 1 pkt 3 umowy wezwano Spółdzielnię do przestrzegania terminów umow­nych, w szczególności dotyczących stawiania się z zamówionym sprzętem
w siedzibie strony powo­dowej w ciągu 48 godzin w dni robocze. Pozwana nie przedstawiła w toku procesu dowodu wskazującego na wykonanie tego zlecenia. Dopiero zeznający w imieniu pozwanej T. L. wskazał, iż faktycznie informował telefonicznie o możliwości podstawienia kruszarki w miesiącu czerwcu. Zeznający w sprawie świadkowie M. A., E. P. czy też E. S. nie wskazywali na tę okoliczność.

Z przeprowadzonego postepowania wynika natomiast brak prawidłowej współpracy pomiędzy stronami w realizacji umowy. Zgodnie z art. 354 § 1 k.c. dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel. (§ 2)

Przepis art. 354 § 1 k.c. stanowi, że obowiązkiem dłużnika jest wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią. Chodzi więc o wszelkie powinności, jakie na dłużnika nakłada zdarzenie, które kreuje zobowiązanie (np. umowa, orzeczenie sądu, przepis prawny), oraz nakazy wyznaczone przez normy prawne, właściwe dla danego zdarzenia. Jednak nie zawsze czynności i przepisy prawne oznaczają powinne zachowania dłużnika dostatecznie precyzyjnie i możliwe jest ustalenie dla odmiennych zachowań ich zgodności z treścią zobowiązania. Stąd przepis art. 354 § 1 k.c. uzupełnia to podstawowe kryterium ocenne zachowań dłużnika o dalsze: zgodność z celem społeczno-gospodarczym zobowiązania, z zasadami współżycia społecznego oraz z ustalonymi zwyczajami, o ile takie istnieją. Służą one dookreśleniu powinnego zachowania, nakazanego treścią stosunku prawnego. Słuszny jest pogląd, że wzorce zachowań zrekonstruowane przy zastosowaniu tych kryteriów nie mogą zatem pozostawać w sprzeczności z treścią zobowiązania (vide: M. Safjan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. I, 2011, art. 354, nb 7).

Zgodnie z treścią § 3 ust. 1 pkt 3 umowy łączącej strony Spółdzielnia była zobowiązana do wykonania usługi zamówionej telefonicznie lub pisemnie w ciągu
48 h w dni robocze, skoro zatem podjęła się takiego sposobu świadczenia usług winna mieć możliwość każdorazowego zapewnienia sprzętu. Nie sposób przyjąć przy tym by powódka zgłaszając zapotrzebowanie na kolejny sprzęt działała w sposób naruszający normy współżycia społecznego, skoro wiedziała, iż podstawienie
np. kruszarki na okres 16 h jest nieekonomiczne dla pozwanej. To pozwana bowiem winna oceniać ryzyko ekonomiczne podejmowanych przez siebie działań. Niemniej jednak powódka realizując umowę nie współdziałała z pozwaną w oparciu o zasady współżycia społecznego oraz w przyjęty uprzednio pomiędzy stronami sposób. Informacja o potrzebie podstawienia kolejnego sprzętu był nie jasna, pomimo bowiem wykonania usługi kruszenia, spółdzielnia otrzymał informację o rezygnacji z usług kruszenia, co nie zostało przez spółkę wyjaśnione. Jak zeznała E. P. otrzymała od prezes Spółki polecenie wysłania pisma do pozwanej, iż spółka rezygnuje z usług kruszarki przy czym nie wyjaśniono czy dotyczy do całkowitej rezygnacji czy tylko czasowej. Okoliczności te niewątpliwie wpływały negatywnie na sposób realizacji innych zleceń przez pozwaną.

Zeznania świadka Z. J. nie wniosły nic istotnego do sprawy.

Sąd oddalił wnioski dowodowe w postaci danych dotyczących spychacza bowiem pozostał on bez związku z istotą sprawy oraz z zakresie dowodu z zeznań świadków I. P. i K. G. bowiem dowodowy te zostały zgłoszone na okoliczność wstępowania awarii co nie miało znaczenia dla rozpoznania sprawy i pozostawało poza sporem. (art. 217 k.p.c.)

W tym stanie rzeczy na mocy art. 58 § 3 k.c. w związku z art. 395 § 1 k.c. orzeczono jak w pkt 1 wyroku.

O kosztach procesu orzeczono na mocy art. art. 98 § 1 kpc, tj. zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Powódka jako przegrywająca proces jest zatem zobowiązana do zwrotu pozwanej poniesionych przez nią kosztów procesu.

Koszty strony pozwanej stanowiły kwotę 17 złotych tytułem opłaty od pełnomocnictwa oraz 3 600 złotych wynagrodzenia pełnomocnika, który jest radcą prawnym (art. 99 kpc w zw. z art. 98 § 3 kpc) w minimalnej stawce określonej w § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przed radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. 2002 r. nr 163, poz. 1349 z zm.) oraz kosztów związanych z przeprowadzonym postępowaniem mediacyjnym w sprawie w kwocie 388,60 złotych (k. 150) przy uwzględnieniu normy art. 98 ¹ § 1 k.p.c.