Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział I Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 5 czerwca 2013 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w G.

przeciwko (...) (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością we W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 14 grudnia 2012 r. sygn. akt IX GC 44/12

I/ zmienia zaskarżony wyrok, w ten sposób, że powództwo oddala i zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 7.217 (siedem tysięcy dwieście siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

II/ zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 22.313 (dwadzieścia dwa tysiące trzysta trzynaście) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt I ACa 235/13

UZASADNIENIE

Powódka (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w G. wniosła pozew przeciwko (...) (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą we W., domagając się zasądzenia od pozwanej kwoty 338.244,26 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 5 czerwca 2009 r. do dnia zapłaty i kosztami procesu, tytułem zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia
i odszkodowania w związku z wyegzekwowaniem w postępowaniu egzekucyjnym zobowiązania, które wygasło na skutek jego zapłaty w postępowaniu układowym.

Pozwana (...) (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością we W. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na jej rzecz kosztów procesu według norm przepisanych podnosząc, że powódka do dnia złożenia wniosku o wszczęcie egzekucji zapłaciła na jej rzecz jedynie kwotę 128.652,30 zł, a zatem nie wykonała w całości postanowień układu, z tych też względów pozwana w drodze postępowania egzekucyjnego wyegzekwowała w jej majątku brakującą kwotę 293.973,71 zł.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 14 grudnia 2012 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 338.244,26 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 5 czerwca 2009 r. do dnia zapłaty (pkt I) i zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 24.130 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt II).

Sąd Okręgowy ustalił, że powódka w ramach działalności gospodarczej zajmowała się obrotem środkami farmaceutycznymi. Powódka współpracowała z Organizacją (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w T. ( (...) S.A.). (...) S.A. była spółką zakupową, której działalność polegała na nabywaniu środków farmaceutycznych dla swoich akcjonariuszy, w tym dla powódki. Dnia 20 listopada 2011 r. (...) S.A. wystawiła dla pozwanej weksel własny in blanco. Powódka poręczyła za zobowiązanie do kwoty 1.000.000 zł, przy czym w deklaracji wekslowej zaznaczono, że każdy z poręczycieli odpowiada do wysokości swoich nieuregulowanych zobowiązań wobec wystawcy weksla, wynikających z zakupów towarów przez (...) S.A. u pozwanej. Postanowieniem z dnia 5 maja 2003 r. Sąd Rejonowy dla m. St. Warszawy otworzył postępowanie układowe (...) S.A. Dnia 9 czerwca 2003 r. na listę wierzytelności została wciągnięta wierzytelność pozwanej z tytułu zakupów środków farmaceutycznych, dokonanych przez (...) S.A. w kwocie 5.493.659,06 zł. W skład kwoty 5.493.659,06 zł wchodziła kwota 650.193,79 zł, za którą (...) S.A. dokonała zakupów środków farmaceutycznych dla powódki.

W postępowaniu układowym dłużnik (...) S.A. przedstawił propozycje układowe polegające na umorzeniu 30 % wierzytelności według stanu na dzień otwarcia postępowania, które miały zostać spłacone jednorazowo w terminie 30 dni. Propozycje układowe zostały przez wierzycieli przyjęte i postanowieniem z dnia 15 lipca 2003 r., które uprawomocniło się dnia 23 lipca 2003 r., Sąd Rejonowy dla m. St. Warszawy zatwierdził układ (...) SA.
z wierzycielami. W konsekwencji, dnia 31 lipca 2003 r. (...) S.A. spłaciła pozwanej kwotę 3.845.561,34 zł, stanowiącą 70% kwoty ujętej na liście wierzytelności. Postanowieniem
z dnia 6 października 2003 r. Sąd Rejonowy dla m. St. Warszawy stwierdził wykonanie układu z wierzycielami przez (...) S.A. Dnia 27 lutego 2003 r. powódka (...) Spółka Akcyjna w wniosła do Sądu Rejonowego w Gdańsku o otwarcie postępowania układowego celem zawarcia układu z wierzycielami. W załączniku nr 5 do wniosku podano wykaz udzielonych przez powódkę poręczeń. W wykazie tym w pozycji pierwszej ujęto poręczenie wystawcy weksla Organizacji (...) S.A. na rzecz beneficjenta - (...) (...) sp. z o.o. z siedzibą we W. do kwoty maksymalnej 1.000.000 zł. Postanowieniem z dnia 14 marca 2003 r. Sąd Rejonowy w Gdańsku otworzył postępowanie układowe dłużnika (...) S.A. Dnia 11 lipca 2003 r. sporządzono listę wierzytelności powódki. Sędzia Komisarz postanowieniem z dnia 24 lipca 2003 r. wciągnął na listę wierzytelności powódki m.in. wierzytelność przysługującą pozwanej, znajdującą się
w spisie wierzytelności z dnia 11 lipca 2003 r. pod pozycją nr 16. Wierzytelność pozwanej ujęta w zatwierdzonym spisie wierzytelności wynosiła 650.193,79 zł. W dniu 16 października
2003 r. Sędzia Komisarz zatwierdził układ powódki z wierzycielami na warunkach, według których redukcja zadłużenia miała obejmować umorzenie w 35% wierzytelności głównych oraz- umorzenie w 100% wszystkich wierzytelności odsetkowych.

Według ustaleń Sądu Okręgowego w okresie od marca 2004 r. do września 2005 r. powódka wpłaciła na rzecz pozwanej łączną kwotę 128.652,26 zł. Płatności były dokonywane w następujących terminach: 11 marca 2004 r. - 52.434,20 zł, 29 marca 2004 r. - 12.678,78 zł, 29 czerwca 2004 r. - 12.678,78 zł, 30 września 2004 r. - 12.678,78 zł, 30 grudnia 2004 r. -12.678,78 zł, 30 marca 2005 r. - 6.339,40 zł, 30 sierpnia 2005 r. - 6.484,77 zł i 12 września 2005 r. - 12.678,77 zł. Postępowanie układowe powódki ostatecznie zostało uznane za zakończone w dniu 3 czerwca 2009 r. Postanowieniem z dnia 16 czerwca 2005 r. Sąd Rejonowy w Gdańsku nadał klauzulę wykonalności wyciągowi z listy wierzytelności powódki co do pozycji 16. Na podstawie tego tytułu wykonawczego pozwana wszczęła przeciwko powódce postępowanie egzekucyjne co do należności głównej w kwocie 293.973,71 zł oraz odsetek ustawowych liczonych od dnia 4 maja 2009 r. w wysokości 170.930,81 zł. W dniu 18 maja 2009 r. pozwana ograniczyła zajęcie wierzytelności do należności głównej oraz kosztów egzekucyjnych, na które składały się koszty klauzuli (24 zł), opłata egzekucyjna (44.099,65 zł) oraz wydatki w wysokości 146,90 zł. W dniu 26 maja
2009 r. z rachunku bankowego powódki na konto komornika przekazana została kwota 338.244,26 zł. Wobec wyegzekwowania żądanej kwoty postępowanie egzekucyjne w sprawie przeciwko powódce zostało zakończone w czerwcu 2009 r, a postanowieniem z 4 czerwca 2011r komornik sądowy ustalił koszty egzekucji na kwotę 29.850,34 zł.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów złożonych do akt sprawy, uznając go w istocie za bezsporny. Sąd ten powołał art. 878 § 1 kc i zważył, że wierzytelność pozwanej względem (...) S.A., za którą powódka ponosiła odpowiedzialność z tytułu poręczenia, na datę otwarcia postępowania układowego wynosiła 650.193,79 zł. Poręczenie spełniało zatem wymogi oznaczoności długu przyszłego, o którym mowa w art. 878§1 kc, a stosownie do treści art. 881 kc powódka względem pozwanej odpowiadała za dług solidarnie z (...) SA. W postępowaniu układowym (...) S.A. wierzytelności pozwanej względem (...) S.A. w łącznej sumie 5.493.659,06 zł zostały zredukowane o 30%, a (...) S.A. zapłaciła jednorazowo pozwanej 3.845.561,34 zł.

W procesie sporne między stronami było, czy dokonując tej zapłaty (...) S.A. zapłaciła również 70% kwoty, za zapłatę której powódka odpowiadała względem pozwanej z tytułu poręczenia. Pozwana twierdziła, że zobowiązanie to nie zostało zaspokojone w żadnej części, skoro niezaspokojone pozostały wierzytelności pozwanej na kwotę przekraczającą 1,5 mln zł. Powódka wskazywała z kolei, że wierzytelność z tytułu ceny zakupionych dla niej od pozwanej przez (...) środków farmaceutycznych została przez (...) zaspokojona w takiej samej proporcji, jak wszystkie pozostałe wierzytelności, czyli w 70%.

Sąd Okręgowy podkreślając, iż sporna między stronami kwestia nie została uregulowana, ani w przepisach o postępowaniu upadłościowym ani układowym, odniósł się do ogólnych zasad postępowania upadłościowego i wskazał, że według zasady proporcjonalności wierzytelność zaspokaja się w wysokości proporcjonalnej do ich rozmiaru. Za odpowiednim stosowaniem tej zasady w postępowaniu układowym przemawia art. 20 §3 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934r Prawo o postępowaniu układowym (Dz.U Nr 93, poz 836 ze zm- dalej Prawo o postępowaniu układowym), zgodnie z którym propozycje układowe powinny być jednakowe w stosunku do wszystkich wierzycieli.

Zdaniem tego Sądu w myśl powyższej zasady wierzytelność pozwanej w stosunku do (...) S.A. została zaspokojona na skutek spłaty kwoty 3.845.561,34 zł proporcjonalnie, tzn. w tym samym stopniu, co wierzytelności innych wierzycieli tej samej grupy w kwocie globalnej, ale również każda z wierzytelności wchodzących w skład ogólnej sumy 5.493.659,06 zł została zaspokojona proporcjonalnie, czyli w tym samym stopniu. Oznaczało to, zdaniem Sądu Okręgowego, że (...) S.A. dokonała zapłaty kwoty 455.135,65 zł z kwoty 650.193,79 zł, za zapłatę której powódka odpowiedzialna była solidarnie. Nie można więc było podzielić poglądu pozwanej, że z tytułu zobowiązania, za które odpowiadała solidarnie powódka, (...) nie zapłaciła żadnej części. Stałoby to w sprzeczności z zasadą proporcjonalności. Nadto Sąd Okręgowy powołał art. 68 Prawa o postępowaniu układowym i wskazał, że według zasady w nim zawartej pomimo zawarcia układu przez dłużnika głównego, wierzyciel ma prawo do uzyskania zaspokojenia od współdłużnika (poręczyciela) w takiej wysokości, aby zaspokojona została cała jego wierzytelność. Nie oznacza to jednak, że jest uprawniony do uzyskania kwoty wyższej niż kwota, do zapłacenia której dłużnik czy poręczyciel byli zobowiązani. Wskazał Sąd pierwszej instancji, że wysokość wierzytelności pozwanej, za którą powódka odpowiadała wynosiła 650.193,79 zł, a z uwagi na częściową zapłatę przez dłużnika głównego - (...) i solidarny charakter zobowiązania, powódka była zobowiązana do zapłaty pozostałej części należności czyli kwoty 195.058,14 zł (różnica między 650.193,79 zł a kwotą zapłaconą przez (...) czyli 455.135,65 zł).

Zauważono również, że na liście wierzytelności powódki wierzytelność pozwanej ujęta została w kwocie 650.193,79 zł, czyli w pełnej wysokości, dlatego też Sąd Okręgowy postawił pytanie o skutki zatwierdzenia układu z tak określoną wierzytelnością pozwanej. Wskazał ten Sąd, że lista ta ma charakter deklaratywny, a wciągnięcie wierzytelności na listę wierzytelności w postępowaniu układowym nie wyklucza ponownego badania w procesie cywilnym kwestii objęcia wierzytelności układem, albowiem ustalenie listy wierzytelności w postępowaniu układowym nie jest objęte powagą rzeczy osądzonej w rozumieniu art. 366 kpc.

Nadto Sąd Okręgowy wskazał, że w doktrynie ostrożnie dopuszczono prawo dłużnika do wytoczenia powództwa o ustalenie, że wierzycielowi którego wierzytelność wciągnięto na listę wierzytelności, roszczenie nie przysługuje w ogóle lub przysługuje w kwocie niższej od sprawdzonej. Wobec tego fakt wciągnięcia wierzytelności pozwanej na listę w wysokości 650.193,79 zł, zdaniem tego Sądu, nie stał na przeszkodzie dokonaniu badania, czy prawo żądania od powódki zapłaty w tej wysokości rzeczywiście pozwanej przysługiwało.

Odnośnie zaś argumentacji pozwanej przytaczanej na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 kpc zważył Sąd pierwszej instancji, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem możliwość pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności istnieje jedynie tak długo, jak długo istnieje potencjalna możliwość wykonania tytułu wykonawczego. Prawo do wytoczenia powództwa opozycyjnego dłużnik traci z chwilą wyegzekwowania świadczenia objętego tytułem wykonawczym. Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 405 kc. O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc i art. 108 kpc na zasadzie odpowiedzialności za wynik sporu.

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając:

1. naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik sprawy, tj. art. 342 w zw. z art. art. 538 ust. 2 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, polegające na zastosowania tych przepisów, pomimo że do postępowania układowego (...) S.A. jak i (...) S.A. zastosowanie miały przepisy rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo o postępowaniu układowym oraz pomimo tego, że przepisy regulujące zasady spłacania wierzytelności upadłego nie mają zastosowania do sposobu spłacania wierzytelności układowych;

2. naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik sprawy, tj. art. 20 § 3 prawa o postępowaniu układowym przez jego błędną interpretację, polegającą na przyjęciu, że z przepisu tego wynika zasada proporcjonalności analogicznie jak z art. 342 prawa upadłościowego i naprawczego, i w konsekwencji przez jego zastosowanie w sprawie;

3. naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik sprawy, tj. art. 365 § 1 i art. 366 kpc przez niezastosowanie go do tytułu egzekucyjnego jaki stanowiło postanowienie o zatwierdzeniu układu (...) S.A. wraz z wyciągiem listy wierzytelności;

4. naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik sprawy, to jest art. 233 § l kpc polegające na wyprowadzeniu z materiału dowodowego wniosków sprzecznych z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, przez przyjęcie, że w kwocie długu (...) S.A. wobec (...) P. zawierała się kwota długu (...) SA wobec (...) (...) sp. z o.o., pomimo że dług (...) S.A. wynikał z umów sprzedaży towarów zawartych z (...) (...) sp. z o.o., a dług (...) SA wynikał z poręczenia wekslowego, co doprowadziło do przyjęcia przez Sąd, że redukcja długu (...) w postępowaniu układowym doprowadziła do redukcji długu (...) S.A. jako poręczyciela;

5. naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik sprawy, to jest art. 229 kpc w zw. z art. 233 § l kpc, polegające na uznaniu za przyznany faktu, że kwota 650.139,79 zł, ujęta na zatwierdzonej przez Sąd Rejonowy Gdańsk-Północ w Gdańsku liście wierzytelności w postępowaniu układowym powódki stanowiła jednocześnie część kwoty 5.493.659,06 zł, stanowiącej wierzytelność pozwanej względem (...) SA, pomimo że przyznanie takie nie miało miejsca i z całokształtu zebranego materiału dowodowego wynika, że przyznanie to jeśli w ogóle miało miejsce powinno budzić wątpliwości;

6. naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 68 rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo o postępowaniu układowym przez jego niewłaściwe zastosowanie, pomimo że z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynikało, że roszczenie pozwanej wobec powódki z tytułu poręczenia wekslowego nie zostało zaspokojone, co w konsekwencji doprowadziło do niewłaściwego zastosowania art. 405 kc pomimo, że w wyniku wyegzekwowania od powódki kwoty 293.973,71 zł nie doszło do bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej;

7. naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 405 kc poprzez jego zastosowanie, pomimo, że podczas egzekwowania od powódki należności przez pozwaną nie została spełniona określona w tym przepisie przesłanka bezprawności wzbogacenia.

Skarżąca wskazała, że w razie nieuwzględnienia zarzutów opisanych powyżej, zaskarża wyrok w części zasądzającej ponad kwotę 294.231,56 zł, zarzucając naruszenie prawa materialnego, tj. art. 405 kc przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że pozwana wzbogaciła się kosztem powódki na kwotę 338.244,26 zł, gdy tymczasem pozwana otrzymała od komornika kwotę 294.231,56 zł, a pozostała część stanowiła koszty egzekucji należne komornikowi. Natomiast w razie nieuwzględnienia również i tego zarzutu skarżąca zaskarżyła wyrok w części zasądzającej ponad kwotę 324.081,90 zł, zarzucając naruszenie art. 233 § 1 kpc polegające na błędnym ustaleniu kwoty wyegzekwowanej od (...) S.A. przez komornika, tj. przyjęciu, że kwota ta wynosiła 338.244,26 zł, gdy tymczasem wynosiła ona 324.081,90 zł.

Domagała się również przeprowadzenia postępowania dowodowego w postaci potwierdzeń wpłaty na konto (...) (...) spółki z o.o z dnia 29 maja 2009r na okoliczność, iż pozwana z kwoty wyegzekwowanej od komornika otrzymała 294. 231,56 zł, natomiast kwota 44.012,70 zł stanowiła koszty egzekucji komorniczej, których pozwana nie otrzymała, nieuprawnione jest zatem twierdzenie jakoby w tym zakresie była bezpodstawnie wzbogacona.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa co do kwoty 44.012,70 zł lub ewentualnie oddalenie powództwa co do kwoty 14.162,36 zł i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu za pierwszą i drugą instancję według norm przepisanych. Ewentualnie w przypadku uznania przez Sąd, iż zachodzą przesłanki określone w art. 386§4 kpc wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy i czyni je podstawą również własnego rozstrzygnięcia. Stan faktyczny wynika z dokumentów przywołanych przez Sąd Okręgowy w motywach rozstrzygnięcia i był między stronami bezsporny. Niesporność podstawy faktycznej rozstrzygnięcia potwierdza skarżąca w apelacji, formułując zarzuty naruszenia prawa procesowego i materialnego na bazie niespornego stanu faktycznego.

Sąd Apelacyjny nie podziela jedynie ustalenia jakoby w skład kwoty 5.493.659,06 zł wchodziła kwota 650.193, 79 zł, stanowiąca zadłużenie powódki wobec pozwanej. Rację ma skarżąca, iż kwota 650.193, 79 zł stanowi dług powódki wobec pozwanej z tytułu poręczenia wekslowego, natomiast kwota 5.493.659,06 zł stanowi zadłużenie (...) SA, z tytułu dokonanego zakupu towarów zabezpieczonego wystawieniem weksla. Stwierdzić jedynie można, iż w ramach kwoty 5.493.659,06 zł powódka odpowiedzialna była do kwoty 650.193, 79 zł, w związku z konstrukcją zobowiązania wekslowego określającą wysokość zobowiązań poręczyciela w nawiązaniu do wysokości kwot zakupów dokonanych przez (...) SA na rzecz powódki.

W konsekwencji, oświadczenie pełnomocnika pozwanej na rozprawie w dniu 14 września 2012r (k.102), iż kwota 650.193, 79 zł stanowiła część kwoty 5.493.659,06 zł nie mogło być traktowane jako przyznanie w rozumieniu 229 kpc ( w apelacji omyłkowo powołano 299 kpc), a jedynie wobec konsekwentnego stanowiska pozwanej wyrażonego w jej pismach procesowych składanych w toku postępowania jako niekwestionowanie, iż odpowiedzialność powódki w ramach kwoty 5.493.659,06 zł ograniczona była do kwoty 650.193, 79 zł, choć wynikającej z innego stosunku prawnego. Przeciwne stanowisko Sądu Okręgowego w tym zakresie wynika w istocie z naruszenia prawa materialnego związanego z przyjęciem, iż zobowiązanie poręczyciela wchodzi w skład kwoty zadłużenia dłużnika głównego, w sytuacji gdy są to odrębne stosunki prawne.

Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do przeprowadzenia na wniosek pozwanej dodatkowego postępowania dowodowego w zakresie wniosków dowodowych zgłoszonych w punkcie II i III apelacji (k.497-498) mających wykazać, iż pozwana uzyskała od komornika jedynie kwotę 294.133,06 zł i kwotę 98,50 zł tytułem zwrotu zaliczki na wydatki, a pozostała kwota dochodzona pozwem stanowiła koszty egzekucji komorniczej.

Po pierwsze, wnioski dowodowe zgłoszone dopiero na etapie postępowania apelacyjnego są spóźnione (art.381 kpc). Po drugie, powódka w ramach kwoty dochodzonej pozwem żądała kwoty 44.270,55 zł – kosztów poniesionych w toku postępowania egzekucyjnego, jako roszczenia odszkodowawczego, w związku z przeprowadzoną skutecznie egzekucją i wywołaniem tych kosztów, mimo, że egzekwowane roszczenie przed wszczęciem egzekucji zostało w pełni zaspokojone.

Sąd Apelacyjny nie podziela natomiast oceny prawnej roszczenia powódki dokonanej przez Sąd Okręgowy.

Rację ma skarżąca, iż art. 342 ustawy z 28 lutego 2003r Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst. jedn. Dz.U. z 2012r, poz 1112 ze zm- dalej prawo upadłościowe) nie mógł znaleźć zastosowania do oceny zasadności roszczenia pozwu z dwóch przyczyn. Po pierwsze, podział funduszów masy według zasady proporcjonalności i uprzywilejowania dotyczy postępowania upadłościowego, a nie układowego, a zasada wynikająca z art.20§3 prawa układowego dotycząca jednakowych propozycji układowych dla wszystkich wierzycieli nie pozostaje w związku z zakresem spłaty przez dłużnika głównego, powodującym wygaśnięcie zobowiązania poręczyciela. Po drugie, art.342 prawa upadłościowego nie dotyczy stanu prawnego sprawy z uwagi na regulację art.536 i 538 ust.2 tej ustawy.

Zasadny jest również zarzut naruszenia art. 20§3 prawa układowego przez przyjęcie, iż wynika z niego reguła proporcjonalnego zaspokojenia na zasadach wynikających z art.342 prawa upadłościowego, w sytuacji gdy przepisy te dotyczą odrębnej materii, determinowanej rodzajem regulowanego postępowania i żadne względy nie uzasadniają przyjęcia, jakoby wierzyciele w postępowaniu układowym podlegali proporcjonalnemu zaspokojeniu w oderwaniu od treści zawartego układu. Sąd Okręgowy nie dostrzegł również, iż spłacie w postępowaniu układowym nie podlegało zobowiązanie poręczyciela.

Z ustalonego przez Sąd Okręgowy stanu faktycznego wynika, iż powódka była poręczycielem wekslowym zobowiązania (...) SA wobec pozwanej z tytułu zakupu środków farmaceutycznych, przy czym poręczenie było ograniczone do kwoty odpowiadającej wysokości zadłużenia powódki wobec (...) SA z tytułu zakupów u pozwanej, której adresatem finalnym była powódka i nie mogło przekraczać kwoty jednego miliona zł (deklaracja wekslowa k.360-362). Zobowiązanie powódki wobec pozwanej wynikało zatem z poręczenia wekslowego za dług (...) SA wynoszący 5.493.659,06 zł z ograniczeniem kwotowym do 650.193,79 zł ( ustalonej wysokości nieuregulowanych zobowiązań powódki wobec wystawcy weksla (...) SA z tytułu dokonywanych na jej rzecz zakupów u pozwanej). Kwota 650.193,79 zł stanowiła część niezapłaconego w wyniku układu z wierzycielami, przez (...) SA długu, za który powódka odpowiadała odrębnie z tytułu własnego zobowiązania, w związku z udzielonym poręczeniem wekslowym.

Poza sporem pozostawało, iż wobec (...) SA toczyło się postępowanie układowe, w którym jej dług wobec pozwanej (5.493.659,06 zł) został zredukowany do 70% czyli do kwoty 3.845.561,34 zł, która została zapłacona, a dłużnik główny wywiązał się z układu w całości i postępowanie układowe zainicjowane jego wnioskiem zostało zakończone.

W pierwszej kolejności rozważenia zatem wymagały konsekwencje częściowej spłaty zadłużenia przez dłużnika głównego w ramach postępowania układowego.

Zgodnie z art.68 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934r Prawo o postępowaniu układowym (Dz.U Nr 93, poz 836 ze zm- dalej Prawo o postępowaniu układowym) znajdującego zastosowanie w sprawie zgodnie z art.538 ust 2 prawa upadłościowego, układ nie narusza praw wierzyciela w stosunku do współdłużnika i poręczyciela dłużnika. Spłata zadłużenia w ramach postępowania układowego przez dłużnika głównego ma znaczenie jedynie o tyle, o ile wpływa na wygaśnięcie zobowiązania przez dokonanie zapłaty. Natomiast redukcja długu dłużnika głównego w ramach jego postępowania układowego nie ma żadnego wpływu na zobowiązanie poręczyciela i nie zawęża jego odpowiedzialności, co oznacza iż wierzyciel może zaspokoić się w pełnej wysokości z majątku poręczyciela. Układ stanowi rezygnację jedynie z uprawnień w stosunku do dłużnika głównego i nie ma wpływu na zakres zobowiązania poręczyciela (por. wyroki Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 6 września 2005r, VI ACa 366/05, OSA 2006/5/15, z 24 listopada 1995r, IACa 395/95, M.Prawn. 1996/12/460, z 24 listopada 1995, IACa 895/95, Wokanda 1996/7/46; z 11 grudnia 1996r, IACa 985/ 96, OSP 1998/2/38 z aprobującą glosą A.Szpunara, wyrok Sądu Najwyższego z 18 listopada 2003r, II CK 210/02, Pr.Bankowe 2004/3/9).

Po zapłacie przed dłużnika głównego kwoty 3.845.561,34 zł, do zapłaty pozostało 1.648.097,72 zł i co do tej kwoty w całości odpowiadała powódka jako poręczyciel, z ograniczeniem kwotowym do 650.193,79 zł. Skoro, mimo akcesoryjności poręczenia poręczyciel nie może podnieść zarzutu zredukowania jego długu na podstawie układu zawartego przez wierzyciela z dłużnikiem głównym, fakt umorzenia zadłużenia dłużnika głównego co do kwoty 1.648.097,72 zł pozostaje bez znaczenia dla odpowiedzialności powódki jako poręczyciela.

Po drugie, rozstrzygnięcia wymagało czy dłużnik główny spłacając pozwanej 70% zadłużenia, spłacił jednocześnie 70% zadłużenia powódki jako poręczyciela wobec pozwanej, jak przyjął Sąd Okręgowy odwołując się do zasady proporcjonalnego zaspokojenia obowiązującej w postępowaniu upadłościowym oraz znajdującej zastosowanie w postępowaniu układowym reguły, iż propozycje układowe powinny być jednakowe w stosunku do wszystkich wierzycieli.

Przede wszystkim nie miał racji Sąd Okręgowy twierdząc, iż w skład kwoty 5.493.659,06 zł wchodziło szereg wierzytelności pozwanej wobec poręczycieli podlegających proporcjonalnemu zaspokojeniu. Rzecz w tym, że była to jedna wierzytelność pozwanej wobec (...) SA, która została zaspokojona w 70% w postępowaniu układowym. Sąd Okręgowy utożsamił natomiast zadłużenie dłużnika głównego i poręczycieli i jego spłatę przez dłużnika głównego uznał za jednoznaczną ze spłatą zobowiązania poręczyciela wobec dłużnika głównego z tytułu zakupu towarów, do czego nie było żadnych podstaw są to bowiem odrębne stosunki prawne.

Dłużnik główny odpowiadał w stosunku do pozwanej jako wystawca weksla, w związku z obowiązkiem zapłaty za zakupiony towar. Powódka odpowiadała natomiast wobec pozwanej jako poręczyciel wekslowy, a nie jako kupujący z tytułu nabytych towarów. Nabyte dla powódki przez (...) SA towary miały tylko to znaczenie, iż powódka powinna rozliczyć się z tego tytułu z (...) SA, a wysokość nieuregulowanych zobowiązań wobec wystawcy weksla stanowiła zgodnie z treścią deklaracji wekslowej granicę jej odpowiedzialności jako poręczyciela wekslowego.

W konsekwencji, wbrew stanowisku Sądu Okręgowego (...) SA spłacając pozwanej kwotę 3.845.561,34 zł, spłaciła własny dług jako wystawcy weksla z tytułu umów sprzedaży zawartych z pozwaną spółką, a nie spłaciła zadłużenia poręczycieli wekslowych, w takim zakresie w jakim zgodnie z treścią deklaracji wekslowej ich odpowiedzialność nadal jest aktualna, w związku z redukcją zadłużenia wystawcy weksla nie znajdującej zastosowania w stosunku do poręczycieli wekslowych. Przedmiotem spłaty było zatem 70% globalnego zadłużenia (...) SA wobec pozwanej, a nie odpowiadająca proporcji spłaty, część zadłużenia poręczycieli wekslowych wobec (...) SA, co Sąd Okręgowy pominął dokonując w istocie próby dokonania rozliczeń między (...) SA, a powódką, w sytuacji gdy ten stosunek prawny nie powinien być przedmiotem rozstrzygania między poręczycielem wekslowym, a wierzycielem. Powódka w żaden sposób nie wykazała przy tym, by kwota uzyskana przez pozwaną w toku dwóch postępowań układowych oraz zakwestionowanego postępowania egzekucyjnego przekraczała kwotę zobowiązania dłużnika głównego wobec pozwanej.

Konkludując ten wątek rozważań, kwestia wysokości zadłużenia powódki wobec (...) SA ma znaczenie jedynie o tyle, o ile wyznacza górną granicę odpowiedzialności powódki wobec pozwanej z tytułu poręczenia wekslowego. Powódka nie twierdziła jednak i nie przedstawiła żadnych dowodów na okoliczność, by spłaciła swoje zobowiązanie wobec (...) SA, a wysokość swojego długu z tego tytułu określała na 650.193,79 zł ( łączne zobowiązania powódki wobec (...) SA wynoszą ponad 27 milionów zł k.207-243) Nie udowodniła również, by (...) SA spłacił w 70% jej zobowiązanie jako poręczyciela wekslowego wobec pozwanej.

Istotą poręczenia wekslowego jest przyjęcie odpowiedzialności wekslowej za dług osoby podpisanej na wekslu co do całej lub części sumy wekslowej (art.30 prawa wekslowego). Jest to zobowiązanie abstrakcyjne, niezależne od umowy łączącej poręczyciela z osobą, za którą poręcza. Poręczyciel wekslowy odpowiada tak samo jak ten, za kogo poręczył (art.32 prawa wekslowego), a w przypadku udzielenia poręczenia do części sumy wekslowej, odpowiedzialność jego ogranicza się do kwoty niższej niż avalanta. Zobowiązanie poręczyciela oparte na przepisach prawa wekslowego określa deklaracja wekslowa, wyrażająca wolę stron w przedmiocie zakresu i wysokości zabezpieczenia zapłaty. Obciążenie poręczyciela wekslowego trwa do czasu rozliczenia się dłużnika głównego i jest solidarne (art.47 prawa wekslowego). Do zobowiązania wekslowego pełne zastosowanie będzie miał art. 366§2 kc, zgodnie z którym do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy jego dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani. Każdy bowiem z dłużników solidarnych jest zobowiązany wobec wierzyciela do spełnienia całości swojego świadczenia, z tym zastrzeżeniem, iż wierzyciel tylko raz może otrzymać zapłatę.

W realiach rozpoznawanej sprawy, po dokonaniu przez dłużnika głównego spłaty kwoty 3.845.561,34 zł i niemożności powołania się przez poręczyciela na redukcję długu dłużnika głównego w postępowaniu układowym, do spłaty nadal pozostało 1.648.097,72 zł. Długiem objętym postępowaniem układowym nie był przy tym dług poręczyciela, a spłata dokonana w tym postępowaniu nie dotyczyła w 70% zobowiązania poręczyciela. W świetle art. 29§1 Prawa o postępowaniu układowym, „długiem objętym postępowaniem” nie jest dług poręczyciela. Wprawdzie poręczyciel odpowiada za dług „formalnie własny, a materialnie cudzy”, lecz nie wpływa to na zasadność konstatacji, że nie uczestniczy on osobiście w postępowaniu układowym. Zobowiązanie poręczyciela wobec wierzyciela, jakkolwiek co do jego istnienia i zakresu zależne od istnienia i zakresu zobowiązania głównego, jest jednak jurydycznie samodzielne ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 5 lipca 2007r, II CSK 136/07, Lex nr 287717).

Skoro dłużnik główny nie spłacił całości swojego zobowiązania, a do spłaty pozostało 1.648.097,72 zł, powódka jako solidarnie zobowiązana za całość zobowiązania, była zobligowana zapłacić pozwanej kwotę 650.193,79 zł, dług przewyższał bowiem górną granicę jej odpowiedzialności.

Oceny tej nie zmienia zasada proporcjonalności i równych propozycji układowych w stosunku do wszystkich wierzycieli w postępowaniu układowym. Zasady proporcjonalnego zaspokojenia obowiązujące w postępowaniu upadłościowym nie znajdują zastosowania w postępowaniu układowym, gdzie realizacji podlega zatwierdzony układ zgodnie z regułą równych propozycji układowych dla wierzycieli o porównywalnych wierzytelnościach. Zadłużenie powódki jako poręczyciela wekslowego w ogóle nie podlegało spłacie w postępowaniu układowym dłużnika głównego, nie podlegało więc ono ani redukcji, ani zasadom spłaty obowiązującym w tym postępowaniu. Spłata dłużnika głównego miała jedynie to znaczenie, iż zmniejszała wysokość zadłużenia, co nie wpłynęło jednak na zobowiązanie poręczyciela, skoro do spłaty pozostało więcej niż kwota do której jego odpowiedzialność została ograniczona. Przeciwne stanowisko Sądu Okręgowego wynikało z faktu, iż wadliwie przyjął on, iż w ramach postępowania układowego dłużnika głównego doszło do spłaty w 70% zadłużenia poręczyciela wekslowego, do czego z przyczyn wyżej podniesionych nie było podstaw.

Do redukcji zadłużenia powódki doszło natomiast w toku prowadzonego w stosunku do niej postępowania układowego. Skoro wierzytelność pozwanej ujęta na zatwierdzonej liście wierzytelności wynosiła 650.193,79 zł, a zatwierdzony układ zakładał umorzenie w 35% wierzytelności głównej i 100% odsetek, to do spłaty na rzecz pozwanej z tytułu poręczenia wekslowego pozostało 422.625,96 zł. Spłaty powódki na rzecz pozwanej przez wszczęciem egzekucji stanowiły kwotę 128.652,26 zł, zatem do uregulowania pozostało 293.973,70 zł. Wszczęcie zatem i skuteczne przeprowadzenie przez powódkę postępowania egzekucyjnego ograniczone do tej kwoty i kosztów egzekucyjnych, nie tylko było zgodne z tytułem wykonawczym wydanym w toku postępowania układowego, ale również wysokością zadłużenia wobec pozwanej, co nie pozwala przyjąć, by pozwana bezpodstawnie wzbogaciła się kosztem powódki , a zapłacone przez powódkę koszty postępowania egzekucyjnego miały stanowić szkodę w związku z bezpodstawnie wszczętą egzekucją.

Podnoszona w toku postępowania kwestia stwierdzenia przez Sąd wykonania układu, jako mająca prawomocnie przesądzać o spłacie spornego zobowiązania i czynić niedopuszczalnym

wszczęcie postępowania egzekucyjnego, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy. Postępowanie układowe powódki ostatecznie zostało uznane za zakończone postanowieniem Sądu Rejonowego Gdańsk- Północ w Gdańsku z 3 czerwca 2009r (k.34), a wcześniejsze postanowienia stwierdzające ukończenie postępowania układowego były w toku postępowania układowego uchylane, lub złożony w tym przedmiocie wniosek dłużnika oddalano. Natomiast będąca przedmiotem sporu kwota 338.244,26 zł została z rachunku bankowego powódki przekazana na konto komornika 26 maja 2009r, a postanowienie o kosztach postępowania egzekucyjnego wydane 4 czerwca 2009r, a zatem przed prawomocnym stwierdzeniem ukończenia postępowania układowego. Rację ma zatem pozwana, iż nie miała podstaw do kwestionowania stwierdzenia przez Sąd ukończenia postępowania układowego, skoro jej należność objęta układem została wyegzekwowana w toku postępowania egzekucyjnego przed prawomocnym stwierdzeniem wykonania układu.

Natomiast sam fakt, iż zobowiązanie powódki zostało zatwierdzone na liście wierzytelności w dniu 24 lipca 2003r nie stało na przeszkodzie badaniu w toku rozpoznawanej sprawy czy na skutek spłat dokonanych przez poręczyciela oraz dłużnika głównego w toku postępowania układowego należność stwierdzona tytułem wykonawczym wygasła, a pozwana bezpodstawnie, ponownie wyegzekwowała spłaconą już uprzednio wierzytelność.

Wbrew zarzutom apelacji Sąd Okręgowy prezentując taki pogląd nie naruszył art. 365§1 i 366 kpc. W orzecznictwie przyjmuje się przy tym, iż wciągnięcie na listę wierzytelności w postępowaniu układowym potwierdza jedynie istnienie wierzytelności i to nie w sposób definitywny. Art. 365§1 kpc wobec deklaratywnego charakteru listy, nie stoi zatem na przeszkodzie ponownemu badaniu w procesie cywilnym kwestii objęcia wierzytelności układem ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2007r, II CSK 112/07, Lex nr 347205).

Niewątpliwie w sytuacji, gdy świadczenie zostaje spełnione w wykonaniu orzeczenia sądu, owo orzeczenie stanowi podstawę prawną świadczenia, a ten kto je spełnił, nie może skutecznie twierdzić, że nie był do świadczenia zobowiązany lub, że zobowiązanie to w chwili świadczenia nie istniało (wyrok Sądu Najwyższego z 23 maja 2003r, III CKN 1211/00, Lex nr 156476). Reguła ta nie znajduje zastosowania w sytuacji, gdy istnieją podstawy do pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności lub mimo istnienia takich podstaw pozbawienie wykonalności nie jest już możliwe z uwagi na wykonanie tytułu.

Skoro, należność objęta sporem została wyegzekwowana nie istnieje już możliwość wystąpienia z powództwem o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, które jest skierowane przeciwko tytułowi wykonawczemu, co do którego istnieje potencjalna możliwość jego wykonania, co nie ma miejsca w rozpoznawanej sprawie.

W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, iż dłużnik traci prawo do wytoczenia powództwa przeciwegzekucyjnego z chwilą wyegzekwowania przez wierzyciela świadczenia objętego tytułem wykonawczym, co nie odbiera mu możliwości sądowego poszukiwania ochrony jego praw w odrębnym postępowaniu (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2002r, I PKN 197/01, Wokanda 2002, Nr 12, poz 27; z dnia 17 listopada 1988, I CR 255/88, Lex nr 8929; z dnia 20 stycznia 1978, III CRN 310/77, Lex nr 8055). Skoro podstawą powództwa przeciwegzekucyjnego zgodnie z art. 840§1 pkt 2 kpc mogą być tego rodzaju zdarzenia, które zaszły po powstaniu tytułu egzekucyjnego i spowodowały wygaśnięcie zobowiązania dłużnika lub niemożność jego egzekwowania, to te same podstawy mogą podlegać badaniu w ramach powództwa o zapłatę, w sytuacji gdy pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności nie jest już możliwe, z uwagi na wyegzekwowanie przez wierzyciela świadczenia objętego tytułem wykonawczym. Poza sporem przy tym pozostaje, iż na etapie wciągania wierzytelności pozwanej na listę wierzytelności i jej zatwierdzania (24 lipca 2013r) nie była przedmiotem badania spłata zobowiązania przez dłużnika głównego i jej wpływ na zakres zobowiązania poręczyciela, skoro spłata ta nastąpiła 31 lipca 2003r (k.29).

Z przytoczonych względów na podstawie art.386§1 kpc Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok przez oddalenie powództwa.

O kosztach procesu za I Instancję orzeczono na zasadzie odpowiedzialności za wynik sporu na podstawie art. 98§1 i 3, 99 kpc w zw z §6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu ( Dz.U. Nr 163, poz 1349 z późn zm).

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na zasadzie odpowiedzialności za wynik sporu w instancji odwoławczej na podstawie art.108§1 kpc, 98§1 i 3, 99 kpc w zw z §6 pkt 7 i §12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu ( Dz.U. Nr 163, poz 1349 z późn zm). Na zasądzone koszty apelacyjne składa się opłata od apelacji -16.913 zł (k.473) oraz koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym – 5400 zł.