Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

P., dnia 30 czerwca 2015 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu XII Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący:SSO Zofia Lehmann

Protokolant:Starszy sekretarz sądowy E. W.

po rozpoznaniu w dniu 19 maja 2015 r. w Poznaniu sprawy z powództwa

(...) Towarzystwa (...) w W. , ul. (...), (...)-(...) W.

przeciwko K. M. , zam. ul. (...), (...)-(...) P.

P. P. jako następcy prawnemu J. P., zam. ul. (...)

J. K. , zam. ul. (...), (...)-(...) P.,

K. T. (1) , zam. ul. (...), (...)-(...) P.

M. K. (1), zam. ul. (...), (...)-(...) P.

jako następcom prawnym M. K. (2)

E. S. , zam. ul. (...), (...)-(...) P. – jako następcy prawnemu J. Ł.;

F. C., zam. ul. (...), (...)-(...) P.,

B. C., zam. ul. (...)/ m. 29, (...)-(...) P.,

L. W. , zam. ul. (...), (...)-(...) S.

Spółce z oo z siedzibą w P. P. M., ul. (...)/lok. 79, (...)-(...) P.

- o zapłatę

I.  Powództwo oddala.

II.  Kosztami niniejszego postepowania obciąża powoda i w związku z tym:

a.  obciąża go wydatkami poniesionymi na przeprowadzony w niniejszej sprawie dowód z opinii biegłego, częścią uiszczonej przez niego opłaty sądowej oraz kosztem jego procesowego zastępstwa;

b.  odstępuje od obciążania stron nie uiszczoną częścią opłaty sądowej;

c.  zasądza od niego na rzecz pozwanego P. P., na rzecz pozwanej E. S. oraz na rzecz pozostałych pozwanych kwotę po 7.200,-zł z tytułu zwrotu poniesionych przez nich kosztów ich procesowego zastępstwa.

SSO Zofia Lehmann

Sygn. akt XII C 860/15

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 20 grudnia 2005 r., skierowanym przeciwko następującym pozwanym: J. Ł., K. M., J. P., F. C., B. C., L. W., M. K. (2) i P. P., powód (...) Towarzystwo (...) z siedzibą w W. wniósł początkowo o zasądzenie od pozwanych na swoją rzecz kwoty 3.826.178 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty i o zasądzenie od pozwanych zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powód podniósł, że pozwani są właścicielami nieruchomości położonej w P. przy ul. (...), dla której to nieruchomości S. R. w P. XIII Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr KW (...). Nieruchomość ta znajduje się obecnie w posiadaniu powoda. Pozwani w dniu 16 listopada 1999 r. skierowali przeciwko powodowi do S. O. w P. pozew o wydanie przedmiotowej nieruchomości, który został zarejestrowany pod sygn. akt(...) i jest przedmiotem rozpoznania. Powód wskazał, że objął tę nieruchomość w posiadanie na podstawie postanowień dekretu z dnia 26 lutego 1949 r. o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych na podstawie zezwolenia Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego z dnia 15 października 1954 r. celem realizacji na tej (...). W chwili objęcia jej w posiadanie posadowiony na niej budynek był zburzony, a powód jeszcze przed wydaniem zezwolenia dokonał odgruzowania nieruchomości, a następnie prowadził na niej prace budowlane dotyczące budynku - istniejącego do chwili obecnej (...). Powód poczynił więc określone nakłady na tę nieruchomość, które zwiększyły jej wartość, ponadto dokonał tych nakładów będąc w dobrej wierze. Powód objął bowiem nieruchomość w posiadanie zgodnie z przepisami w/w dekretu z dnia 26 lutego 1949 r., a następnie nieruchomość ta została wywłaszczona na jego rzecz. Powód przyznał jednocześnie, że decyzją Prezesa U. M. i (...) Miast z dnia 6 czerwca 1999 r. stwierdzono nieważność wcześniejszych decyzji wywłaszczeniowych. Powód ocenił, że w chwili dokonywania tych nakładów nie mógł nawet przy zachowaniu najwyższej staranności przypuszczać, że decyzje te zostały wydane z naruszeniem prawa, skutkującym ich nieważnością. Powód obejmując tę nieruchomość w posiadanie i dokonując na niej określonych nakładów działał w zaufaniu do organów administracji publicznej, a zatem poczynił te nakłady w dobrej wierze. W postępowaniu toczącym się pod sygn. akt(...) wartość nakładów poczynionych przez powoda została określona przez biegłego sądowego na kwotę 3.826.178 zł (k. 1-4 akt).

W piśmie procesowym z dnia 2 czerwca 2006 r. powód wskazał, że aktualnie właścicielami nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) są: J. Ł. w 40/180 części, K. M. w 40/180 części, J. P. w 18/180 części, F. C. w 18/180 części, B. C. w 18/180 części, L. W. w 18/180 części, M. K. (2) w 10/180 części i P. P. w 18/180 części (k. 79 akt).

W odpowiedzi na pozew z dnia 21 czerwca 2006 r. pozwani wnieśli o odrzucenie pozwu w trybie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., a ewentualnie o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powoda na rzecz każdego z pozwanych zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwani przyznali, że przed S. O. wP. toczy się postępowanie z powództwa pozwanych o wydanie spornej nieruchomości. W sprawie tej powód zgłosił zarzut zatrzymania z uwagi na to, że poczynił nakłady na nieruchomość pozwanych, zwiększające jej wartość. Zarzut zatrzymania i roszczenie dochodzone w niniejszym postępowaniu opierają się na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, a co za tym idzie zastosowanie znajduje przepis art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Zdaniem pozwanych, niezależnie od zarzutu zawisłości sporu roszczenie powoda powinno zostać oddalone z uwagi na jego przedwczesność. Roszczenie o zwrot nakładów powstaje dopiero z chwilą ich dokonania i staje się wymagalne z chwilą wydania rzeczy. Wymagalność roszczenia o zwrot nakładów powstaje z momentem wydania rzeczy, tymczasem powód nie ma zamiaru wydania nieruchomości. Chociaż powód nie kwestionuje prawa własności pozwanych do tej nieruchomości, to bezumownie z niej korzysta. Pozwani wystąpili z powództwem windykacyjnym odnośnie tej nieruchomości w 1999 r. i dotychczas nie została ona im zwrócona, a wszelkie zapewnienia powoda w tej materii jawią się jako całkowicie gołosłowne. Powód nie tylko nie wydał pozwanym nieruchomości do chwili obecnej, ale i uniemożliwia pozwanym wejście na jej teren celem oceny jej stanu. Pozwani złożyli ponadto wobec powoda oświadczenie o potrąceniu jego wierzytelności z tytułu nakładów z przysługującą im wierzytelnością o odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości stanowiącej ich własność. W sprawie o wydanie nieruchomości toczącej się pod sygn. akt (...)prowadzone jest postępowanie dowodowe co do wysokości odszkodowania za bezumowne korzystanie z niej przez powoda (k. 101-106, 124-129 akt).

Postanowieniem z dnia 14 lipca 2006 r. odmówiono odrzucenia pozwu (k. 139-140 akt).

W piśmie procesowym z dnia 19 lipca 2006 r. powód zmienił żądanie pozwu w ten sposób, że wniósł o zobowiązanie pozwanych do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na rzecz powoda prawa własności nieruchomości położonej w P. przy ul. (...), dla której S. R. w P. XIII Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr (...) za cenę 1.060.270 zł i orzeczenie, że wyrok zastępuje umowę stron, a ewentualnie – w razie oddalenia tak sformułowanego żądania – o zasądzenie od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwoty 3.826.178 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Powód podniósł, że od dnia 1 czerwca 1956 r. do dnia 6 czerwca 1999 r. pozostawał w dobrej wierze, że przysługuje mu prawo własności do spornej nieruchomości. Objął ją bowiem w posiadanie zgodnie z przepisami dekretu z dnia 26 lutego 1949 r. w zaufaniu do organów administracji publicznej i nie mógł przypuszczać, że decyzje te zostały wydane z naruszeniem prawa skutkującym ich nieważnością. Począwszy od dnia objęcia nieruchomości w posiadanie powód posiadał ją tak, jak właściciel, w tym dokonał na niej nakładów – odbudował istniejący na niej uprzednio P. M., a następnie wykorzystywał go na potrzeby prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej do końca lat 90-tych ubiegłego wieku. Wznosząc na tej (...) powód był jej posiadaczem samoistnym w dobrej wierze. Wartość nakładów poczynionych na nieruchomość przekracza kilkakrotnie wartość samego gruntu. Wartość samego budynku wg opinii sporządzonej w postępowaniu(...)wynosi 1.060.270 zł, a wartość poczynionych nakładów – budynku kwotę 3.826.178 zł. Powód ocenił, że w tym stanie rzeczy przysługuje mu na podstawie art. 231 § 1 k.c. roszczenie o przeniesienie na niego prawa własności przedmiotowej nieruchomości. Gdyby zaś Sąd uznał, że w sprawie nie zaszły przesłanki z art. 231 § 1 k.c. powód domaga się zasądzenia na swoją rzecz wartości poczynionych nakładów (k. 145-150 akt).

W piśmie procesowym z dnia 24 października 2006 r. pozwani podtrzymali dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Pozwani podnieśli brak czynnej legitymacji procesowej powoda do wystąpienia z żądaniami opartymi o art. 231 § 1 k.c. w zw. z art. 64 k.c. w świetle treści wpisów w księdze wieczystej dotyczącej spornej nieruchomości. Właścicielem tej nieruchomości był Skarb Państwa, a nie Miasto P., powód zaś wykonywał jedynie pewne władztwo nad rzeczą. Powód nie wykazał następstwa prawnego po Skarbie Państwa, a zatem brak jest po jego stronie czynnej legitymacji procesowej do wniesienia powództwa o wskazanej wyżej treści. Skarb Państwa wszedł we władanie nieruchomości pozwanych w ramach tzw. imperium, a więc wykonywania zadań publicznych. Co więcej, wywłaszczenie z dnia 9 lutego 1956 r. w wyniku stwierdzenia nieważności decyzji wywłaszczeniowej uznane zostało za niebyłe. Powyższe uniemożliwia uznanie władania powoda za posiadanie w rozumieniu art. 231 § 1 k.c. w zw. z art. 336 k.c. Pozwani ocenili również, że konieczne jest sprecyzowanie przez powoda, kiedy dokonywał nakładów na tę nieruchomość, gdyż ma to decydujące znaczenie dla oceny charakteru prawnego posiadania przez niego nieruchomości w czasie, gdy wznosił w/w budynek. Żądanie powoda uznać należy również za przedwczesne. Powód nie wykazał żadnej z przesłanek z art. 231 k.c., w tym samoistnego posiadania nieruchomości, dobrej wiary i znacznej różnicy wartości nakładów – budynku w stosunku do zabudowanej nieruchomości, co więcej powód w ogóle nie wykazał zgodnie z art. 6 k.c., że to on poczynił nakłady (k. 170-174 akt).

W piśmie procesowym z dnia 28 stycznia 2013 r. powód ostatecznie wniósł o zobowiązanie pozwanych do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na jego rzecz prawa własności nieruchomości położonej w P. przy ul. (...), dla którejS. R.wP. XIII Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr (...) za cenę w kwocie 6.891.000 zł i orzeczenie, że wyrok Sądu zastępuje umowę stron, a ewentualnie – w razie oddalenia tak sformułowanego żądania – o zasądzenie od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwoty 7.406.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Powód podniósł, że zmiana dotychczasowego stanowiska w sprawie wynika z konieczności dostosowania żądań do wyników opinii sądowych ze stycznia i kwietnia 2010 r. Kwota 6.891.000 zł odpowiada ustalonej przez biegłą sądową wartości spornej nieruchomości gruntowej bez naniesień, a kwota 7.406.000 zł odpowiada ustalonej przez biegłą wartości, o jaką nakłady poczynione przez powoda zwiększyły wartość rynkową nieruchomości w stosunku do stanu, w jakim znajdowała się ona w chwili objęcia spornego gruntu w posiadanie (k. 707-708 akt).

W piśmie procesowym z dnia 23 lutego 2015 r. powód dodatkowo wniósł o wezwanie do udziału w sprawie po stronie pozwanej spółki (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. z uwagi na fakt, że obecnym właścicielem spornej nieruchomości jest (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. (k. 767-768 akt).

Postanowieniem z dnia 19 maja 2015 r. wezwano do udziału w niniejszej sprawie w charakterze pozwanego spółkę z ograniczoną odpowiedzialności z siedzibą w P. (...) (k. 806 akt).

Na rozprawie w dniu 19 maja 2015 r. strony konsekwentnie podtrzymały swoje stanowiska w sprawie (k. 804-805 akt).

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Powód (...) Towarzystwo (...) z siedzibą w W. prowadzi działalność mającą na celu m.in. rozwijanie oświaty, kultury, kultury fizycznej, rekreacji oraz ochrony środowiska poprzez turystykę i krajoznawstwo na podstawie wpisu do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki zdrowotnej prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w W. XIX Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego pod nr (...).

Dowód : odpis aktualny z rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki zdrowotnej powoda (k. 18-39v, 711-730 akt)

Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego w dniu 15 października 1954 r. zezwoliła – z powołaniem się na art. 4 i 5 dekretu z dnia 26 lutego 1949 r. o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych – Zarządowi (...) Oddział w P. jako wykonawcy narodowych planów gospodarczych na nabycie pod budowę (...) nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) oraz na niezwłoczne objęcie omawianej nieruchomości zgodnie z art. 6 cytowanego dekretu, co może nastąpić natychmiast po dokonaniu opisu nieruchomości przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej z zastrzeżeniem wynikającym z art. 40 ust 4 dekretu. W zezwoleniu tym wskazano jednocześnie, że nabycie powyższej nieruchomości powinno nastąpić zgodnie z przepisami dekretu z 1949 r., a w przypadku ustalenia przedmiotu i rozmiaru wywłaszczenia przez Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej, Prezydium szczegółowo oznaczy wielkość przejmowanej nieruchomości z ewentualnym ograniczeniem powierzchni określonej niniejszym zezwoleniem stosownie do rzeczywistych potrzeb nabywcy na podstawie sporządzonej wstępnie dokumentacji projektowo-kosztorysowej.

Wcześniej, gdyż w dniu 15 września 1954 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w P. wydało zaświadczenie lokalizacyjne nr (...), którym wyraziło zgodę na wstępną lokalizację szczegółową budowy (...) przy S. nr (...).

Pismem z dnia 19 października 1954 r. powód wniósł o wydanie zezwolenia na wejście na teren położony w P. przy ul. (...) z uzasadnieniem, że posesja ta przeznaczona jest na budowę (...) w P., a z uwagi na pilność robót (konieczność oddania (...) do użytku przed otwarciem Międzynarodowych Targów w 1955 r.) sprawę należy traktować jako bardzo pilną.

Z kolei wcześniejszym pismem z dnia 10 września 1954 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w P. zezwoliło powodowi na całkowite odgruzowanie nieruchomości przy S. (...) w P. celem ostatecznego usunięcia śladów zniszczeń wojennych.

W dniu 5 marca 1955 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w P. wydało zaświadczenie lokalizacyjne nr (...), którym wyraziło zgodę na ostateczną lokalizację szczegółową budowy (...) przy S. nr (...).

Pismem z dnia 5 maja 1955 r. powód – powołując się na art. 17 dekretu o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych – wniósł o wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego w stosunku do nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) o pow. 610m ². W uzasadnieniu wniosku powód wskazał, że wnioskodawca przystąpił do budowy na tej (...) w oparciu m.in. o zezwolenie z dnia 15 października 1954 r., budowa jest obecnie gotowa w stanie surowym, a wnioskodawcy zależy na tym, aby zabudowana parcela została wywłaszczona na jego rzecz, wywłaszczenie ma zaś polegać na przeniesieniu praw własności z obecnie zapisanych w księdze wieczystej właścicieli na wnioskodawcę.

W dniu 9 lutego 1956 r. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w P. na podstawie przepisów w/w dekretu orzekło o wywłaszczeniu na rzecz Państwa – (...) Towarzystwa (...) w/w nieruchomości z uzasadnieniem, że nieruchomość ta jest niezbędna dla realizacji narodowych planów gospodarczych.

Postanowieniem z dnia 1 czerwca 1956 r. Odwoławcza Komisja Wywłaszczeniowa przy Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w P. zaskarżone orzeczenie z dnia 9 lutego 1956 r. utrzymała w mocy, nie uwzględniając odwołania tabularnego jej właściciela W. G..

Na podstawie tej decyzji powód władał tą nieruchomości od I połowy lat 50-tych XX w.

Powód nie miał woli wykonywania władztwa w/w nieruchomości w zakresie prawa własności dla siebie.

Dowód : decyzja Odwoławczej Komisji Wywłaszczeniowej przy Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w P. z dnia 1 czerwca 1956 r. (k. 5 akt), orzeczenie Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w P. z dnia 9 lutego 1956 r. (k. 6 akt), zaświadczenie lokalizacyjne nr 55/ MPo /55 z dnia 5 marca 1955 r. (k. 7 akt), pismo Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w P. z dnia 10 września 1954 r. (k. 8 akt), protokół rozprawy z dnia 3 listopada 1954 r. (k. 9 akt), zezwolenie Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego z dnia 15 października 1954 r. (k. 10, 176-176v akt), zaświadczenie lokalizacyjne nr 1/ MPo /54 z dnia 15 września 1954 r. (k. 175-175v akt), pismo powoda z dnia 19 października 1954 r. (k. 177-177v akt), wniosek powoda z dnia 5 maja 1955 r. (k. 178-178v akt)

W dniu 19 października 1956 r. w księdze wieczystej prowadzonej dla w/w nieruchomości za numerem (...) wpisano w Dziale II rubryce (...): Skarb Państwa/ (...) Towarzystwo (...) . Powód wpisu tego nie kwestionował.

Dowód : poświadczony odpis skrócony księgi wieczystej nr (...).442 (k. 151 akt)

W dniu 27 czerwca 1979 r. Urząd (...) T.w P. wydał decyzję o przekazaniu odpłatnie w użytkowanie na czas nieokreślony na rzecz powoda samodzielnego obiektu turystycznego położonego w P. przy ul. (...), znajdującego się na terenie Skarbu Państwa – przekazanie nastąpiło na podstawie protokołu zdawczo-odbiorczego w dniu 13 września 1979 r.; w uzasadnieniu tej decyzji wskazano na faktyczne użytkowanie jej przez powoda od szeregu lat. Powód wykonywał tę decyzję uiszczając roczną opłatę z tytułu użytkowania.

Dowód : decyzja (...) T. w P. z dnia 27 czerwca 1979 r. (k. 179-179v akt), protokół zdawczo-odbiorczy z czerwca 1979 r. (k. 180 akt)

Przed 1994 r. następcy prawni wywłaszczonych właścicieli spornej nieruchomości wszczęli postępowanie administracyjne o stwierdzenie nieważności decyzji wywłaszczeniowych. Wobec powszechnej praktyki stosowania przepisów obowiązujących od 1945 r. do dnia 4 czerwca 1989 r. wywłaszczeni mocą w/w decyzji i ich następcy prawni pozbawieni byli realnej szansy na zwrot w/w nieruchomości na drodze prawnej.

Decyzją z dnia 11 czerwca 1999 r. Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i (...) Miast w W. wydał decyzję w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji o wywłaszczeniu z dnia 9 lutego 1956 r.

Decyzją z dnia 14 maja 2001 r. utrzymano w mocy w/w decyzję z dnia 11 czerwca 1999 r.

Okoliczność niesporna

Według stanu na dzień 8 maja 2006 r. księgi wieczystej o nr (...) właścicielami nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) byli: J. Ł. w 40/180 części, K. M. w 40/180 części, J. P. w 18/180 części, F. C. w 18/180 części, B. C. w 18/180 części, L. W. w 18/180 części, M. K. (2) w 10/180 części i P. P. w 18/180 części.

Dowód : zawiadomienie Sądu Rejonowego w Poznaniu XIII Wydział Ksiąg Wieczystych (k. 80-88v akt)

Od dnia 11 września 2006 r. właścicielem nieruchomości zabudowanej, położonej w P. przy ul. (...), stanowiącej działkę nr (...) o pow. 586m ² jest (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P., prowadzący działalność gospodarczą na podstawie wpisu do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego pod nr (...).

Dowód : wypis aktu notarialnego z dnia 11 września 2006 r., rep. A nr (...) zawierającego umowę sprzedaży (k. 190-195 akt), odpis aktualny z rejestru przedsiębiorców pozwanego (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. (k. 196-198 akt), odpis zwykły księgi wieczystej o nr (...) (k. 91-99v, 286-288v, 769 akt)

W dniu 16 listopada 1999 r. pozwani wnieśli do S. O. w P. przeciwko powodowi powództwo windykacyjne dotyczące spornej nieruchomości, sygn. akt (...), jednak powód podniósł w tym postępowaniu zarzut zatrzymania z uwagi na poczynione nakłady na tę nieruchomość. Między stronami wszczęte zostało również postępowanie pod sygn. akt (...) o zapłatę na rzecz powoda z tytułu poczynionych na w/w nieruchomość nakładów lub o przeniesienie jej własności.

Okoliczność niesporna

W związku z koniecznością zapewnienia infrastruktury mieszkalnej gościom na mających się odbyć w lipcu 1955 r. M. T. w P. zaistniała konieczność niezwłocznego wybudowania (...) na spornej nieruchomości. (...) Fundusz (...) m.st. W. w P. w 1955 r. na ten cel przeznaczył ze swoich środków kwotę 2.300.000 zł, w 1956 r. ze swoich środków przeznaczył kwotę 2.000.000 zł, a dodatkowo w 1956 r. na roboty wykończeniowe przekazał kwotę 789.000 zł. W 1955 r. ze środków (...) w P. zainwestowano m.in. w takie obiekty jak P. M. na S. i Biblioteka R. w P..

Pismem z dnia 15 września 1954 r. Zarząd (...) zwrócił się do Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego o udzielenie zezwolenia na nabycie w trybie dekretu z dnia 26 kwietnia 1949 r. działki należącej do W. G. położonej przy S. 91 o pow. 610m ², które ma polegać na przeniesieniu prawa własności. Jednocześnie powód zwrócił się Miejskiego Zarządu (...) o wydanie szczegółowej lokalizacji budowy (...) w P..

Dowód : protokół nr (...) z posiedzenia Prezydium (...) z dnia 22 marca 1955 r. (k. 218-226 akt), protokół nr (...) z posiedzenia Prezydium (...) z dnia 7 maja 1955 r. (k. 227-230 akt), sprawozdanie (...) w P. z dnia 7 maja 1955 r. (k. 231-239 akt), pismo (...) z dnia 12 kwietnia 1956 r. (k. 240 akt), pismo powoda z dnia 15 września 1954 r. (k. 248, 351-351v akt), pismo powoda z dnia 5 lutego 1955 r. (k. 249, 352-352v akt), dokumentacja fotograficzna (k. 325 akt), karty inwentarzowe (k. 347 akt)

We wniosku z dnia 5 lipca 2006 r. skierowanym doS. R.w P. przeciwko pozwanym (jako uczestnikom postępowania) powód (wnioskodawca) wniósł o stwierdzenie, że z dniem 1 stycznia 1975 r. nabył przez zasiedzenie własność zabudowanej nieruchomości, położonej w P. przy ul. (...), dla której to nieruchomości prowadzona jest w/w księga wieczysta nr (...).

Postanowieniem z dnia 14 lutego 2008 r. wydanym w sprawie o sygn. akt(...) S. R. P.–S. M.w P. wniosek powoda o stwierdzenie zasiedzenia oddalił.

Postanowieniem z dnia 5 grudnia 2008 r.S. O. wP. oddalił apelację wnioskodawcy od orzeczenia z dnia 14 lutego 2008 r., sygn. akt (...).

Dowód : wniosek powoda z dnia 5 lipca 2006 r. o stwierdzenie zasiedzenia (k. 274-276 akt), postanowienieS. O. w P. z dnia 5 grudnia 2008 r., sygn. akt (...) (k. 304-304v, 326-341 akt)

W dniu 8 sierpnia 2010 r. zmarła powódka J. Ł.. Postanowieniem z dnia 31 maja 2012 r. S. R. (...)w P. stwierdził, że spadek po J. Ł. nabyła w całości, na podstawie testamentu notarialnego z dnia 4 października 2007 r., E. S..

W dniu 31 sierpnia 2011 r. zmarła powódka J. P.. Na mocy aktu poświadczenia dziedziczenia z dnia 5 października 2011 r. spadek po J. P. nabył w całości, na podstawie ustawy, P. P..

W dniu 1 stycznia 2012 r. zmarł powód M. K. (2). Na mocy aktu poświadczenia dziedziczenia z dnia 28 sierpnia 2013 r. spadek po M. K. (2) nabyli, na podstawie ustawy, J. K., K. T. (1) i M. K. (1) - w 1/3 części każdy z nich.

Dowód : odpis skrócony aktu zgonu powódki J. Ł. (k. 614-615 akt), akt poświadczenia dziedziczenia z dnia 5 października 2011 r., rep. A nr(...) (k. 740-741 akt), postanowienie S. R. P.–G. J. wP. z dnia 31 maja 2012 r., sygn. akt (...) (k. 747, 751-751v akt), odpis skrócony aktu zgonu M. K. (2) (k. 762-762v akt), akt poświadczenia dziedziczenia z dnia 28 sierpnia 2013 r., rep. A nr 11. (...) (k. 763-765v akt)

Rynkowa wartość nakładów poczynionych na opisaną wyżej nieruchomość wg stanu na dzień wizji (z dnia 27 października 2009 r.) i poziomu cen z daty opinii (z dnia 26 kwietnia 2010 r.) wynosi 7.406.000 zł.

Wartość, o jaką nakłady zwiększyły jej wartość rynkową w stosunku do stanu, w jakim znajdowała się ona w chwili objęcia spornego gruntu, na którym posadowiony jest przedmiotowy budynek, wynosi 7.406.000 zł.

Wartość rynkowa gruntu wg stanu z wizji i poziomu cen z daty opinii wynosi 6.891.000 zł.

Dowód : opinia ze stycznia 2010 r. z dziedziny szacowania nieruchomości (k. 363-413 akt), opinia uzupełniająca z dnia 26 kwietnia 2010 r. (k. 555-592 akt), pisma biegłej sądowej z dnia 16 marca 2010 r. (k. 550-551 akt) i z dnia 30 czerwca 2010 r. (k. 604-605 akt)

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie następujących dowodów:

- dokumentów urzędowych i prywatnych, tj.: decyzji Odwoławczej Komisji Wywłaszczeniowej przy Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w P. z dnia 1 czerwca 1956 r. (k. 5 akt), orzeczenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w P. z dnia 9 lutego 1956 r. (k. 6 akt), zaświadczenia lokalizacyjnego nr 55/MPo/55 z dnia 5 marca 1955 r. (k. 7 akt), pisma Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w P. z dnia 10 września 1954 r. (k. 8 akt), protokołu rozprawy z dnia 3 listopada 1954 r. (k. 9 akt), zezwolenia Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego z dnia 15 października 1954 r. (k. 10, 176-176v akt), odpisu aktualnego z rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki zdrowotnej powoda (k. 18-39v, 711-730 akt), zawiadomienia S. R. w P. XIII Wydział Ksiąg Wieczystych (k. 80-88v akt), odpisu zwykłego księgi wieczystej o nr (...) (k. 91-99v, 286-288v, 769 akt), poświadczonego odpisu skróconego księgi wieczystej nr (...).442 (k. 151 akt), zaświadczenia lokalizacyjnego nr 1/ (...)/54 z dnia 15 września 1954 r. (k. 175-175v akt), pisma powoda z dnia 19 października 1954 r. (k. 177-177v akt), wniosku powoda z dnia 5 maja 1955 r. (k. 178-178v akt), decyzji (...) Terenami w P. z dnia 27 czerwca 1979 r. (k. 179-179v akt), protokołu zdawczo-odbiorczego z czerwca 1979 r. (k. 180 akt), wypisu aktu notarialnego z dnia 11 września 2006 r., rep. A nr 6166/2006 zawierającego umowę sprzedaży (k. 190-195 akt), odpisu aktualnego z rejestru przedsiębiorców pozwanego (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. (k. 196-198 akt), protokołu nr (...) z posiedzenia Prezydium (...) z dnia 22 marca 1955 r. (k. 218-226 akt), protokołu nr (...) z posiedzenia Prezydium (...) z dnia 7 maja 1955 r. (k. 227-230 akt), sprawozdania (...) w P. z dnia 7 maja 1955 r. (k. 231-239 akt), pisma (...) z dnia 12 kwietnia 1956 r. (k. 240 akt), pisma powoda z dnia 15 września 1954 r. (k. 248, 351-351v akt), pisma powoda z dnia 5 lutego 1955 r. (k. 249, 352-352v akt), wniosku powoda z dnia 5 lipca 2006 r. o stwierdzenie zasiedzenia (k. 274-276 akt), postanowienia Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 5 grudnia 2008 r., sygn. akt II Ca 1514/08 (k. 304-304v, 326-341 akt), dokumentacji fotograficznej (k. 325 akt), kart inwentarzowych (k. 347 akt), wydruków ofert internetowych (k. 430-438 akt), odpisu skróconego aktu zgonu powódki J. Ł. (k. 614-615 akt), aktu poświadczenia dziedziczenia z dnia 5 października 2011 r., rep. A nr 11334 (k. 740-741 akt), postanowienia S. R. P. – G. J. w P. z dnia 31 maja 2012 r., sygn. akt (...)(k. 747, 751-751v akt), odpisu skróconego aktu zgonu M. K. (2) (k. 762-762v akt), aktu poświadczenia dziedziczenia z dnia 28 sierpnia 2013 r., rep. A nr 11. (...) (k. 763-765v akt), dokumentów znajdujących się w aktachS. R. P. – G. J. wP. o sygn. (...) oraz aktachS. O. w P. o sygn. (...),

- opinii ze stycznia 2010 r. z dziedziny szacowania nieruchomości (k. 363-413 akt), opinii uzupełniającej z dnia 26 kwietnia 2010 r. (k. 555-592 akt), pism biegłej sądowej z dnia 16 marca 2010 r. (k. 550-551 akt) i z dnia 30 czerwca 2010 r. (k. 604-605 akt)

Dokumenty urzędowe zawarte w aktach sprawy, a taki charakter mają m.in. odpisy ksiąg wieczystych, akty notarialne, decyzje administracyjne i orzeczenia sądowe Sąd ocenił jako wiarygodne. Odpowiadają one dyspozycji art. 244 § 1 k.p.c., zgodnie z treścią którego dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. W postępowaniu cywilnym dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie - art. 245 k.p.c. Dokumenty prywatne znajdujące się w aktach sprawy zostały również ocenione jako wiarygodne.

Autentyczność dokumentów prywatnych i urzędowych oraz prawdziwość treści dokumentów urzędowych nie była kwestionowana przez żadną ze stron w oparciu o treść art. 232 k.p.c. w zw. z art. 252 k.p.c. i art. 253 k.p.c. Także Sąd nie znalazł podstaw do tego, aby uczynić to z urzędu. Tym samym wszystkie te dokumenty okazały się przydatne przy dokonywaniu ustaleń faktycznych w sprawie. Żadna ze stron nie kwestionowała treści kserokopii dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, a to pozwoliło na potraktowanie tych kopii jako dowodów pośrednich istnienia dokumentów o treści im odpowiadającej.

Charakter dokumentu prywatnego w rozumieniu art. 245 k.p.c. miał operat szacunkowy z dnia 30 września 2009 r. (k. 444-545 akt), opracowany na zlecenie strony powodowej. Jego moc dowodowa jest więc zdecydowanie słabsza aniżeli opinii sądowej opracowanej na zlecenie Sądu. Stąd też ustaleń w przedmiocie wartości rynkowej nakładów poczynionych na sporną nieruchomości czy wartości rynkowej gruntu Sąd dokonał w oparciu o wyliczenia przedstawione przez biegłą sądową K. T. (2). Operat szacunkowy może być traktowany jedynie jako „narzędzie” pomocnicze, np. przy wskazywaniu przez stronę wartości przedmiotu sprawy, obowiązkowego przecież elementu pozwu.

Sąd uznał za przydatne w sprawie opinie z dziedziny wyceny nieruchomości autorstwa K. T. (2). Do opinii tych zastrzeżenia początkowo zgłosiły obie strony, a pisma biegłej, w których ustosunkowała się do tych zastrzeżeń, Sąd uznał jako wyczerpujące, które w sposób przekonujący rozwiewają wątpliwości spornych stron. Uznać należy, że autorka opinii prawidłowo ustaliła kwestię nakładów finansowych na obiekty zabytkowe, jak również wskaźniki kosztów inwestorskich. Prawidłowo ponadto zastosowała postanowienia § 35 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego (Dz.U. 2004, Nr 207, poz. 2109 ze zm.), które rzeczoznawca majątkowy ma obowiązek zastosować przy dokonywaniu wyceny i określania wartości nakładów. Za trafny uznać należy przyjęty przez nią katalog porównywalnych transakcji na (...) rynku obrotu nieruchomościami. Autora opinii prawidłowo określiła również okres, w którym na nieruchomości tej dokonywano nakładów; miarodajne dane mogła w tym zakresie uzyskać jedynie w pracowni Konserwatora Z. w P. i przyjąć na potrzeby sporu okres od 1954 r. do 1957 r., kiedy to pobudowano budynek na istniejących piwnicach, które tylko częściowo zostały zniszczone w czasie II wojny światowej. Jest w sprawie niesporne, że budynek ten został zrealizowany na potrzeby M. T. w P., które zaplanowane zostały na lipiec 1955 r.

Reasumując, Sąd nie znalazł podstaw, aby opinie te odrzucić. Wszystkie posiadają wymagane przez przepis art. 285 § 1 k.p.c. uzasadnienie. Zostały opracowane przez osobę obcą do stron, nie posiadającą interesu w tym, aby w sprawie zapadło korzystne rozstrzygnięcie dla jednej ze stron procesu. Opinie te jawią się jako konsekwentne, logiczne i spójne. Słusznie zauważyła również biegła, że nie było jej obowiązkiem rozstrzygnięcie kwestii, czy powód był posiadaczem samoistnym spornej nieruchomości czy też nie. Ocena prawna charakteru posiadania powoda należała do Sądu, który finalnie odrzucił całkowicie argumentację strony powodowej o takim – samoistnym – przymiocie jego posiadania.

Przydatności tych opinii nie niweczy okoliczność, że ostatecznie Sąd uznał, że w sprawie nie zaistniały przesłanki z art. 231 § 1 k.c., na którym powód oparł swoje żądania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie zarówno co do żądania głównego, jak i ewentualnego zapłaty przez pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwoty 7.406.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Stosownie do treści art. 231 § 1 k.c., samoistny posiadacz gruntu w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem. Z kolei § 2 art. 231 k.c. przyznaje właścicielowi gruntu, na którym wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, możliwość żądania, aby ten, kto wzniósł budynek lub inne urządzenie, nabył od niego własność działki za odpowiednim wynagrodzeniem.

Nakłady poczynione na cudzy grunt mogą polegać np. na wzniesieniu budynku lub innego urządzenia. Zgodnie z regułą s uperficies solo cedit wniesiony na cudzym gruncie budynek lub urządzenie staje się jego częścią składową i jest własnością właściciela nieruchomości – art. 48 k.c. W takich sytuacjach ustawodawca przewidział w art. 231 k.c. jeszcze jeden, różny od rozliczenia pieniężnego lub zabrania nakładów w naturze, o których stanowią art. 226-227 k.c., sposób rozliczenia nakładów. Tym sposobem jest przyznanie posiadaczowi, który wzniósł budynek (urządzenie) roszczenia o przeniesienie (nabycie) własności zajętej pod budowę działki w zamian za odpowiadające jej wartości wynagrodzenie dla dotychczasowego właściciela. Roszczenie to jest powszechnie zwane roszczeniem o wykup i ma na celu ochronę inwestycji posiadaczy gruntu. Już sama treść art. 231 § 1 k.c. nasuwa jednak wniosek, że to „uwłaszczeniowe” roszczenie posiadacza obwarowane jest rygorystycznymi przesłankami tak, aby właściciel gruntu nie został całkowicie pozbawiony ochrony swego naruszonego prawa. Tymi przesłankami są: 1) wzniesienie budynku lub urządzenia, 2) o wartości znacznie przekraczającej wartość zajętej na ten cel działki, 3) przez samoistnego posiadacza, 4) w dobrej wierze. Nie może podlegać dyskusji, że niezbędne jest kumulatywne spełnienie tych przesłanek, a jakiekolwiek inne okoliczności nie mają wpływu na byt tego roszczenia. Zatem, tylko gdy spełnione są łącznie wszystkie wymienione wyżej przesłanki z art. 231 § 1 k.c. posiadać może realizować roszczenie o wykup. Roszczenie to, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, co prawda nie podlega przedawnieniu, lecz – jako wynikające z posiadania – wygasa z chwilą utraty posiadania przez posiadacza.

Skoro zaś ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne – art. 6 k.c. to podkreślić należy, że to powoda obciążał dowód, że w sprawie ziściły się wszystkie przesłanki w art. 231 § 1 k.c. przewidziane. Ustawodawca przyznaje roszczenie o wykup pod ściśle określonymi warunkami, a to oznacza, że niespełnienie choćby tylko jednej z wymienionych przesłanek skutkować musi oddaleniem powództwa.

Taka sytuacja w ocenie Sądu ma miejsce w niniejszej sprawie, gdyż powód nie zadośćuczynił obowiązkom z art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c., w szczególności nie wykazał po swojej stronie czynnej legitymacji procesowej do wniesienia powództwa o wskazanej wyżej treści, gdyż nie udowodnił przymiotu samoistnego posiadania, nie wykazał również po swojej stronie dobrej wiary wymaganej tym przepisem. Powód nie wykazał również żadnymi środkami dowodowymi okoliczności poczynienia nakładów na sporną nieruchomość w postaci budowy (...).

W pierwszej kolejności wymaga wskazania, że wysoce wątpliwa jest czynna legitymacja procesowa po stronie powoda do wystąpienia przeciwko pozwanym z roszczeniem o przeniesienie własności w trybie art. 231 § 1 k.c. w zw. z art. 64 k.c. – jest ona wątpliwa tak dalece, bowiem nie można uznać, aby powód kiedykolwiek był posiadaczem samoistnym tej nieruchomości. Tymczasem ustawodawca roszczenie to przyznaje wyłącznie samoistnemu posiadaczowi, którego definicję zawiera art. 336 k.c. Posiadaczem samoistnym jest ten, kto faktycznie włada rzeczą jak właściciel. Mamy tutaj zatem dwa elementy, czyli faktyczne posiadanie (corpus possessionis) i zamiar władania rzeczą jak właściciel (animus rem sibi habendi). Ze złożonych do akt sprawy odpisów zwykłych księgi wieczystej prowadzonej dla spornej nieruchomości (k. 91-99v, 151, 286-288v, 769 akt) wynika, że właścicielem tej nieruchomości był Skarb Państwa, nigdy zaś Miasto P. ani powód, którego nigdy nie wpisano jako właściciela tej nieruchomości do księgi wieczystej. Nie podlega dyskusji, że w dniu 19 października 1956 r. w księdze wieczystej prowadzonej dla w/w nieruchomości za numerem (...) wpisano Skarb Państwa/ (...) Towarzystwo (...), a wcześniej gdyż w dniu 1 czerwca 1956 r. (data wydania ostatecznej decyzji) wywłaszczenie na podstawie postanowień dekretu z dnia 26 kwietnia 1949 r. przywołanego w części poświęconej ustaleniom faktycznym nastąpiło na rzecz Państwa. O tym, że wywłaszczenie następuje na rzecz Państwa powód posiadał doskonałą wiedzę jako podmiot wykonujący tzw. narodowe plany gospodarcze. Już sama wiedza powoda o powyższym nakazuje uznać, że nigdy nie mógł on uzyskać przymiotu samoistnego posiadacza wywłaszczonej w lutym 1956 r. nieruchomości. U powoda nie mogło bowiem – z racji tej wiedzy – powstać przekonanie czy zamiar władania tą rzeczą jak właściciel. Powoda uznać należy w świetle treści decyzji wywłaszczeniowych za podmiot wyłącznie wykonujący pewne władztwo nad tą rzeczą. Powód nie wykazał jednocześnie, aby był następcą prawnym Skarbu Państwa, a w niniejszym postępowaniu powód działa we własnym imieniu. Co więcej, powód na żadnym etapie wykonywania tego władztwa nie może być traktowany jako jej posiadacz samoistny w rozumieniu art. 336 k.c. Posiadanie samoistne oznacza bowiem faktyczne władanie rzeczą jak właściciel. Przy czym posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje rzecz w posiadanie zależne. Z kolei rzecz objęta przez Państwo we władanie w ramach tzw. imperium może stać się przedmiotem posiadania, jedynie gdy zostanie następnie wprowadzona do obrotu cywilnoprawnego albo gdy istnieje szczególna podstawa prawna przewidująca taką możliwość.

Treść ostatecznej decyzji wywłaszczeniowej z dnia 1 czerwca 1956 r. jednoznacznie wskazuje, że Skarb Państwa działając na podstawie dekretu z dnia 26 kwietnia 1949 r. wszedł we władanie sporną nieruchomością w ramach wykonywania zadań publicznych, działał zatem w tym zakresie w ramach tzw. imperium. Nie inaczej bowiem traktować należy wywłaszczenie dokonane decyzją z dnia 9 lutego 1956 r. przy uwzględnieniu kontekstu historycznego, o którym Sąd wskaże poniżej. Nie zmienia tego fakt, że w dniu 11 czerwca 1999 r. stwierdzono nieważność decyzji z dnia 9 lutego 1956 r. i z dnia 1 czerwca 1956 r., a tytuł prawny Skarbu Państwa do nieruchomości pozwanych został uznany za niebyły. Data 11 czerwca 1999 r. określa jednocześnie kolejne zdarzenie, które przeczy samoistnemu posiadaniu przez powoda. Skoro wejście we władanie nieruchomością przez powoda nastąpiło na podstawie aktu władczego wydanego na podstawie dekretu z dnia 16 kwietnia 1949 r. o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych do realizacji narodowych planów gospodarczych to nie można uznać władania powoda za posiadanie samoistne w rozumieniu art. 231 § 1 k.c. w zw. z art. 336 k.c. Wykonywanie władztwa nad nieruchomością przy ul. (...) w P. uzależnione było od wydania przez Państwo decyzji, którymi wywłaszczeni zostali poprzedni właściciele, tym samym uprawnienie powoda do korzystania z niej podporządkowane było uprawnieniu Państwa wynikającemu z decyzji podjętej w ramach imperium, innymi słowy, władanie powoda co najwyżej można określić jako posiadania pochodne – zależne, niedające możliwości do wystąpienia z roszczeniem z art. 231 § 1 k.c. Powód w żaden sposób nie wykazał zatem, aby status takiego posiadacza przysługiwał mu od dnia objęcia władztwa nad w/w rzeczą.

Sąd wskazuje, że przymiotu posiadacza samoistnego odmówiono powodowi także w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości z jego wniosku. Podobnie, jak czyni to Sąd w rozpoznawanej sprawie, Sąd rozpoznający wniosek powoda ustalił, że można jedynie przypisać mu status zarządcy wywłaszczonej na rzecz Państwa nieruchomości. Identycznie, jak w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia, także w niniejszej sprawie Sąd nie może pominąć realiów, w jakich wydanie decyzji wywłaszczeniowej nastąpiło, gdyż mają one kluczowe znaczenie dla oceny charakteru prawnego posiadania powoda. Po II wojnie światowej w kraju obowiązywała zasada jedności własności państwowej, zgodnie z którą nawet teoretycznie nie było możliwe nabycie przez powoda własności wywłaszczonej nieruchomości; własność taką mogło nabyć tylko Państwo w myśl obowiązujących po wojnie przepisów. Powód mógł zatem być traktowany tylko jako wykonawca narodowych planów gospodarczych, taką też rolę przydawały mu postanowienia dekretu z dnia 26 kwietnia 1949 r. Fakt ten potwierdza również treść decyzji z dnia 27 czerwca 1979 r. o przekazaniu powodowi w odpłatne użytkowanie nieruchomości z uwagi na „faktyczne użytkowanie jej od szeregu lat”. Wydanie takiej decyzji w odniesieniu do powoda również przeczy samoistnemu posiadaniu przez niego rzeczy, albowiem mając świadomość treści tej decyzji nie mógł przyjąć, że jego władanie rzeczą ma charakter właścicielski.

Gdyby natomiast przyjąć, że powód był jednak posiadaczem samoistnym spornej nieruchomości, to i tak - z uwagi na treść decyzji z dnia 11 czerwca 1999 r. - uznać należy, że z tym dniem (względnie z dniem doręczenia mu tej decyzji) utracił przymiot posiadacza samoistnego w dobrej wierze. Z tym bowiem momentem powziął wiadomość, że stwierdzono nieważność decyzji o wywłaszczeniu a tytuł Skarbu Państwa do tej nieruchomości uznano za niebyły, a zatem nie przysługuje mu do niej prawo właścicielskie.

Jak wskazano wyżej, okoliczność braku przymiotu samoistnego posiadania w dobrej wierze po stronie powoda została prawomocnie przesądzona wyrokiem S. O. wP.wydanym w sprawie o sygn. akt(...)z wniosku powoda o stwierdzenie zasiedzenia, którym oddalono apelację powoda od wyroku Sądu I instancji oddalającego wniosek powoda o stwierdzenie zasiedzenia.

Ustawodawca w art. 339 k.c. statuuje domniemanie posiadania samoistnego. Jednocześnie art. 7 k.c. ustanawia domniemanie dobrej wiary. Domniemania te są jednak wzruszalne. Wskazano już wyżej, że do posiadania „jak właściciel” konieczna jest oprócz faktycznego władztwa nad rzeczą (corpus possessionis) wola posiadania w charakterze właściciela (animus rem simi habendi). Istnienie tylko jednego z tych elementów nie decyduje o posiadaniu w takim znaczeniu. Wprawdzie zgodnie z treścią art. 339 k.c. domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym, ale domniemanie to może być przez zainteresowanych obalone za pomocą wszelkich środków dowodowych. Powód jako wnioskodawca ubiegający się o wywłaszczenie na swoją rzecz wiedział o treści decyzji wywłaszczeniowej i wpisu do księgi wieczystej nr (...). Wywłaszczenie, jak była mowa o tym wyżej, nastąpiło w trybie dekretu z dnia 26 kwietnia 1949 r. o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych do realizacji narodowych planów gospodarczych. W tym czasie obowiązywała wspomniana już zasada jedności własności państwowej. Państwo zachowywało zatem zawsze własność mienia, nawet jeśli poszczególne jego składniki przydzielone były różnym jednostkom państwowym, nawet tym, które posiadały osobowość prawną. Niepodzielna własność państwowa znajdowała się albo w zarządzie bezpośrednim państwa sprawowanym przez jego jednostki – organy bez osobowości prawnej albo też w zarządzie różnych innych państwowych osób prawnych. Treść orzeczenia wywłaszczeniowego została wydana zgodnie z celem i intencją ustawodawcy wyrażoną w tym dekrecie, na którą to intencję wskazuje już sam tytuł dekretu. Powód został potraktowany tylko jako „wykonawca narodowych planów gospodarczych” poprzez uznanie go za stowarzyszenie wyższej użyteczności wg postanowień dekretu. Świadomość powoda co do jego sytuacji prawnej w odniesieniu do władanej przez niego nieruchomości kształtować musiała nie tyle treść dekretu z dnia 26 kwietnia 1949 r. ile znana mu treść prawomocnej decyzji z dnia 1 czerwca 1956 r. i treść wpisu do księgi wieczystej. Ich znajomość, niezaprzeczona przez powoda, wskazuje na brak po stronie powoda woli wykonywania władztwa w zakresie prawa własności dla siebie. Wnioskodawca dysponował wiedzą, że wskutek traktowania go jako wykonawcę narodowych planów gospodarczych nastąpiło wywłaszczenie nieruchomości na rzecz Państwa, Skarb Państwa został wpisany jako właściciel do księgi wieczystej, a wnioskodawcy przy zachowaniu własności Państwa pozwolono jedynie wykonywać uprawienia przysługujące Państwu. Wyrazem powyższego jest też decyzja z dnia 27 czerwca 1979 r. przekazująca tę nieruchomość w odpłatne użytkowanie powodowi i ustalająca opłatę roczną. Reasumując, przyjmując nawet, że powód wykonywał w tym okresie faktyczne władztwo nad rzeczą nieruchomą, to z całą pewnością nie miał woli posiadania jak właściciel, zwłaszcza przy rozważeniu całego kontekstu ówcześnie panujących stosunków własnościowych. Co najwyżej powoda traktować można więc jako posiadacza zależnego, ale posiadanie to można mu przypisać dopiero od dnia 1 czerwca 1956 r., tj. od daty wydania ostatecznej decyzji wywłaszczeniowej.

Stanowczy wymóg dobrej wiary z art. 231 § 1 k.c. jest w orzecznictwie łagodzony. Samoistnym posiadaczem w dobrej wierze jest ten, kto władając rzeczą pozostaje w błędnym, ale usprawiedliwionym okolicznościami przekonaniu, że przysługuje mu prawo własności. Dobrą wiarę wyłącza wiedza o odmiennym rzeczywistym stanie prawnym oraz niedbalstwo. W złej wierze pozostaje zatem również posiadacz, który przy dołożeniu należytej staranności mógłby się dowiedzieć, że nie przysługuje mu prawo własności. W orzecznictwie Sądu Najwyższego zaproponowano rozszerzającą wykładnię tej przesłanki i stanowisko, że na równi z posiadaczem w dobrej wierze traktować należy posiadacza w złej wierze, jeśli z uwagi na szczególne okoliczności wymagają tego zasady współżycia społecznego. Istnienia takich szczególnych okoliczności Sąd nie dopatrzył się, a bynajmniej powód takich faktów nie podnosił. Nie można zaś pominąć kontekstu historycznego z którego wynika, że przepisy o wywłaszczaniu na rzecz Państwa wielokrotnie były przez Państwo nadużywane, nadinterpretowane, a wywłaszczane osoby nie otrzymywały żadnej rekompensaty za zabrane mienie. Ustanawiane przepisy w sposób niezwykle łatwy zapewniały przejmowanie własności prywatnej przez Państwo bez jakiejkolwiek rekompensaty.

Nawet gdyby uznać, że powód był posiadaczem samoistnym nieruchomości i to on (...) na nieruchomości to i tak nie mógłby domagać się przeniesienia jej własności na swoją rzecz na podstawie art. 231 § 1 k.c. Odbudowa budynku została zakończona po II wojnie światowej przed majem 1955 r., a wywłaszczenie ówczesnych właścicieli tej nieruchomości na wniosek powoda miało miejsce dopiero w dniu 1 czerwca 1956 r., tj. z dniem wydania przez organ odwoławczy ostatecznej decyzji, utrzymującej w mocy decyzję wywłaszczeniową. Skoro oceny kwalifikacji dobrej wiary posiadacza dokonuje się według chwili wzniesienia budynku, osoba dokonująca nakładów na nieruchomość pozwanych musiała mieć świadomość, że nie służy jej żadne prawo do nieruchomości. Powód miał wiedzę o treści decyzji wywłaszczeniowych i dacie ich wydania, miał zatem wiedzę, że w momencie, gdy objął ją faktycznie we władanie nie posiadał do niej żadnego tytułu prawnego.

Uznać należy również, że powód nie sprecyzował w tym postępowaniu, kiedy dokładnie dokonywał nakładów na sporną nieruchomość. Byłoby to niezwykle istotne dla oceny charakteru prawnego posiadania przez powoda tej nieruchomości w czasie, gdy powód wnosił budynek, tj. kiedy rozpoczął i zakończył budowę. Z pewnością zaś – w świetle dokumentów pochodzących z 1954 r. i 1955 r. – miało to miejsce jeszcze przed wszczęciem procedury wywłaszczeniowej toczącej się w stosunku do nieruchomości, a co potwierdza m.in. treść wniosku powoda z dnia 5 maja 1955 r. W świetle ugruntowanego orzecznictwa ta chwila jest miarodajna dla ustalenia, czy podmiot występujący z żądaniem przeniesienia nieruchomości na podstawie art. 231 § 1 k.c. jest uprawniony do wystąpienia z takim żądaniem (jako posiadacz samoistny) i czy powód był wówczas posiadaczem w dobrej wierze. Dobra wiara posiadacza jako przesłanka powstania dla niego roszczenia o wykup działki zajętej pod budowę musi istnieć w chwili rozpoczęcia i w trakcie kontynuowania budowy (wyrok SN z dnia 30 grudnia 1976 r., III CRN 292/76, opubl. OSNCP 1977, z.8, poz. 141). Do oceny charakteru posiadania przez wznoszącego budynek na cudzym gruncie miarodajna jest więc chwila wzniesienia tego budynku. Powstanie budynku rozumieć należy z kolei jako postawienie budynku w stanie co najmniej surowym, chociażby istniała potrzeba wykonania jeszcze pewnych prac wykończeniowych.

Ustawodawca wymaga również, aby wartość wzniesionego na nieruchomości budynku znacznie przekraczała wartość zajętej na ten cel działki. Tyle tylko, że powód nie przedstawił żadnych dokumentów (również dowodu z zeznań świadków), z których wynikałoby, że powód poniósł takie nakłady ewentualnie ich część. W aktach sprawy brak dokumentów w postaci rachunków lub faktur VAT potwierdzających poniesienie przez powoda takich wydatków. Co za tym idzie, twierdzenia powoda w tym aspekcie uznać trzeba za niewykazane w myśl art. 6 k.c. Dodatkowo stanąć należy na stanowisku, że nakłady na tę nieruchomość pochodziły ze środków (...) Funduszu (...) w P., a było to związane z zapewnieniem infrastruktury mieszkalnej gościom przyjeżdżającym na mające odbyć się w lipcu 1955 r. (...) Targi. Jak wynika z dokumentów pochodzących z lat 1954-1955 powstała niezwłoczna potrzeba wybudowania (...), na budowę którego systematycznie przeznaczono środki w 1954 r. i 1955 r. ze (...) Funduszu (...) w P.. W 1956 r. ze środków Funduszu przekazano dodatkowo kwotę 789.000 zł na roboty wykończeniowe. Jednocześnie dokumenty te potwierdzają jednoznacznie zasygnalizowaną wyżej okoliczność, że wybudowanie (...) na nieruchomości pozwanych miało miejsce jeszcze przed wszczęciem procedury wywłaszczeniowej w stosunku do jej tabularnych właścicieli. Nawet gdyby uznać, że to powód dokonał nakładów na (...) to i tak nie jest on uprawniony do żądania zapłaty na podstawie art. 231 § 1 k.c., gdyż w czasie, gdy nakłady te były dokonywane (ze środków w/w Funduszu) nie posiadał on przymiotu jej samoistnego posiadacza (powód wiąże go z wydaniem decyzji wywłaszczeniowej), a dodatkowo miał wiedzę, że w świetle obowiązujących przepisów nieruchomość ta jest własnością osób trzecich. Odpada więc przesłanka jego dobrej wiary. Reasumując, powód nie zawnioskował żadnego dowodu, który by jego twierdzenia w tym zakresie potwierdzał. Jak wynika zaś z dokumentacji fotograficznej załączonej przez pozwanych do akt sprawy, na budynku znajduje się do chwili obecnej tablica, gdzie wprost wskazuje się, że: „Pałac M. (…) odbudowany na (...) ze (...) Funduszu (...)”.

Art. 226 k.c. dotyczy rozliczenia samoistnego posiadacza z nakładów, jakich dokonał na rzecz w czasie, gdy ta była w jego posiadaniu, rozróżniając przy tym w omawianym zakresie sytuację posiadacza w dobrej i złej wierze. Powód nie udowodnił przymiotu samoistnego posiadacza oraz rodzaju nakładów, jakie poczynił na spornej nieruchomości. Gdyby przyjąć, że faktycznie powód wniósł na (...), to zważywszy, że dokonał tego jeszcze przed wywłaszczeniem ówczesnych właścicieli z jej własności nie można mu przypisać dobrej wiary – wiedział bowiem powód, że nie przysługują mu do niej żadne prawa. Samoistny posiadacz w złej wierze może natomiast domagać się jedynie zwrotu nakładów koniecznych i to tylko o tyle, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem (art. 226 § 2 k.c.). W tej kategorii nie mieszczą się więc nakłady polegające na udziale w budowie budynku, są to bowiem nakłady użyteczne. Skoro wybudowanie budynku jest nakładem użytecznym, ewentualne roszczenie o jego zwrot stałoby się wymagalne przy założeniu dobrej wiary posiadacza (art. 226 § 1 k.c.) dopiero z chwilą wydania rzeczy właścicielowi. W rozpoznawanej sprawie przedwczesne było nawet teoretyczne żądanie zwrotu poczynionych nakładów, skoro nieruchomość nadal znajduje się we władaniu powoda.

Jedynie na marginesie należy wskazać na okoliczność nieudowodnienia przez powoda, że nieruchomość nie przynosiła żadnych pożytków w okresie posiadania, a tym samym nie zostało obalone domniemanie, że poczynione nakłady miały w całości pokrycie w uzyskanych z nieruchomości korzyściach. Samoistny posiadacz rzeczy występując z żądaniem z art. 231 § 1 k.c. winien wykazać, że nie znalazł pokrycia nakładów koniecznych w korzyściach, które uzyskał z rzeczy.

Także ewentualne żądanie zapłaty przez pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwoty 7.406.000 zł, wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, odpowiadającej wartości, o jaką nakłady poczynione przez powoda zwiększyły wartość rynkową nieruchomości w stosunku do stanu, w jakim znajdowała się ona w chwili objęcia spornego gruntu w posiadanie nie zasługiwało na uwzględnienie. Po pierwsze roszczenie to przysługiwać mogłoby jedynie samoistnemu posiadaczowi, a tego przymiotu z przyczyn podanych wyżej powód nie posiada, po drugie zaś, Sąd uznał, że powód nie wykazał, aby poczynił nakłady na sporną nieruchomość. Także w odniesieniu do tego roszczenia aktualne pozostają wywody dotyczące art. 226 k.c. i roszczeń samoistnego posiadacza gruntu z rozróżnieniem jego dobrej i złej wiary.

Mając wszystkie to okoliczności na uwadze, powództwo oddalono - pkt I sentencji wyroku.

O kosztach postępowania Sąd rozstrzygnął w pkt II sentencji wyroku. Na koszty te składała się opłata sądowa od pozwu, wydatki na poczet dowodu z opinii biegłych i wynagrodzenie pełnomocników procesowych stron.

Z uwagi na to, że powód przegrał niniejszą sprawę w całości, Sąd zastosował do rozstrzygnięcia o kosztach art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. i obciążył go częścią uiszczonej opłaty sądowej od pozwu, wydatkami poniesionymi przez niego na poczet dowodu z opinii biegłych oraz kosztem jego procesowego zastępstwa.

Konieczne stało się zatem zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego P. P., E. S. i pozostałych pozwanych kwoty po 7.200 zł z tytułu zwrotu poniesionych przez nich kosztów ich procesowego zastępstwa. Wymienieni pozwani korzystali z innych pełnomocników procesowych, a zatem Sąd nie mógł poprzestać na zasądzeniu na ich rzecz wynagrodzenia tylko jednego pełnomocnika.

Wynagrodzenie pełnomocników procesowych pozwanych Sąd ustalił na kwotę 7.200 zł wg § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.jedn. Dz.U. 2013 r., poz. 490).

Jednocześnie Sąd zdecydował o odstąpieniu od obciążania powoda nieuiszczoną częścią opłaty sądowej od pozwu. Powód uiścił jej tytułem kwotę 20.000 zł; wysokość tej opłaty określały w niniejszej sprawie – z uwagi na datę wniesienia pozwu do tutejszego Sądu – przepisy ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.jedn. Dz.U. z 2000 r., Nr 9, poz. 88 ze zm.).

/-/ SSO Zofia Lehmann