Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 października 2013 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 października 2013 roku w S.

sprawy z powództwa (...) w G.

przeciwko L. Ł. i Z. Ł.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Stargardzie Szczecińskim

z dnia 12 grudnia 2012 r., sygn. akt I C 924/12

1.  zmienia zaskarżony wyrok:

a.  w punkcie I. w ten sposób, że po słowach „z tym, że” nadaje jemu treść: „zastrzega pozwanym L. Ł. i Z. Ł. prawo do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku”;

b.  w punkcie III. w ten sposób, że eliminuje zapis znajdujący się po słowach: „zwrotu kosztów procesu”;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  odstępuje od obciążania pozwanych kosztami postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt II Ca 227/13

UZASADNIENIE

Powodowa (...) w G. w pozwie z dnia 13 kwietnia 2012 roku wniosła o zasądzenie od pozwanych L. Ł., Z. Ł. solidarnie na rzecz powoda kwoty 1 770,67 złotych wraz odsetkami umownymi według zmiennej stopy procentowej, obowiązującej w danym okresie, ustalanej przez Zarząd Kasy dla kredytów przeterminowanych, wynoszącej czterokrotność kredytu lombardowego NBP od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a nadto o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu według norm przepisanych, w tym opłaty w kwocie 89 złotych, kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 600 złotych oraz opłaty od pełnomocnictwa w kwocie 17 złotych, kosztów wniosku do Urzędu Miasta w wysokości 48 zł, kosztów wniosków do Urzędu Stanu Cywilnego w wysokości 156 zł.

W uzasadnieniu pozwu strona powodowa podniosła, że powód udzielił pożyczki P. Ł. na podstawie umowy o linię pożyczkową w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym z dnia 30 października 2006 roku. W dniu 15 grudnia 2009 roku pożyczkobiorca zmarł, nie regulując należności wynikających z zawartej z powodem umowy. Zgodnie z § 25 Regulaminu Linii Pożyczkowej (...) im. (...) roszczenie o zwrot pożyczki staje się wymagalne z dniem ustania członkostwa pożyczkobiorcy, a takie ma miejsce w chwili śmierci. Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po P. Ł. nie zostało przeprowadzone. Jeśli spadkobierca nie pozostawił testamentu dochodzi do dziedziczenia ustawowego. Pozwani Z. Ł. i L. Ł. są synami pożyczkobiorcy i jednocześnie są jego spadkobiercami, odpowiadają oni za długi spadkodawcy solidarnie. Wysokość zadłużenia stanowi suma: kapitału pożyczki 1 164,18 zł, odsetek karnych i zwykłych w kwocie 606,49 zł - razem 1 770,67 zł.

W dniu 2 maja 2012 roku Sąd Rejonowy w Stargardzie Szczecińskim wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, w którym orzekł, że pozwani L. Ł. oraz Z. Ł. powinni w terminie dwóch tygodni od dnia doręczenia powyższego nakazu zapłacić solidarnie powodowi Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. Stefczyka w G. kwotę 1 770,67 złotych wraz odsetkami umownymi naliczanymi według zmiennej stopy procentowej, wynoszącej czterokrotność kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego od dnia 13 kwietnia 2012 roku oraz kwotę 868 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu albo wnieść w tym terminie sprzeciw.

Pozwany L. Ł. w dniu 15 maja 2012 roku wniósł sprzeciw od powyższego nakazu zapłaty, skarżąc go w całości. Pozwany wskazał, iż jego zdaniem powództwo jest przedwczesne i nieuzasadnione. Postępowanie spadkowe po P. Ł. nie zostało jeszcze przeprowadzone i nie ma pewności, że ojciec nie pozostawił testamentu. Przeprowadzenie postępowania spadkowego w chwili obecnej nie jest możliwe albowiem pozwany Z. Ł. prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 21 listopada 2011 roku został całkowicie ubezwłasnowolniony z powodu zaburzeń psychicznych (sygn. akt I Ns 73/11). Wniosek o ustanowienie opiekuna dla brata został złożony w kwietniu 2012 roku i nie został jeszcze rozpoznany. Tym samym nie jest możliwe skutecznie wniesienie w jego imieniu sprzeciwu.

W dniu 3 października 2012 roku został dołączony do akt sprawy odpis postanowienia Sądu Rejonowego w Stargardzie Szczecińskim Wydział III Rodzinny i Nieletnich, sygn. III RNs 387/11 o ustanowieniu opiekuna prawnego dla całkowicie ubezwłasnowolnionego Z. Ł.. Obowiązki opiekuna prawego powierzono L. Ł..

Odpis nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, który został wydany w niniejszej sprawie doręczono L. Ł. jako opiekunowi prawnemu pozwanego Z. Ł. wraz z odpisem pozwu w dniu 17 października 2012 roku. Od powyższego nakazu zapłaty sprzeciw wniósł opiekun prawny pozwanego Z. Ł. w dniu 23 października 2012 roku zaskarżając go w całości. W uzasadnieniu wskazał, iż powództwo jest przedwczesne albowiem postępowanie spadkowe po P. Ł. nie zostało jeszcze przeprowadzone. Poza tym wskazał, iż pozwany Z. Ł. został całkowicie ubezwłasnowolniony i nie może odpowiadać za długi. Ponadto podniósł, iż rażąco niewspółmierne w stosunku do wartości przedmiotu sporu i nakładu pracy pełnomocnika powoda są koszty zastępstwa procesowego orzeczone nakazem zapłaty.

Powodowa (...) w G. w odpowiedzi na sprzeciwy wniosła o nieuwzględnienie sprzeciwu pozwanych i orzeczenie zgodnie z treścią żądania pozwu.

Wyrokiem z dnia 12 grudnia 2012 roku Sąd Rejonowy w Stargardzie Szczecińskim w pkt I zasądził od pozwanych L. Ł., Z. Ł. solidarnie na rzecz powoda (...) z siedzibą w G. kwotę 1 770,67 zł wraz z odsetkami według zmiennej stopy procentowej wynoszącej czterokrotność kredytu lombardowego NBP od dnia 13 kwietnia 2012 roku do dnia 12 grudnia 2012 roku, z tymże obowiązek zapłaty wskazanej kwoty jest ograniczony do czynnej masy spadku po P. Ł., synu K. i A., zmarłym w dniu 15 grudnia 2009 roku; w pkt II zasądzoną w punkcie I należność główną rozłożył na 2 miesięczne raty, pierwsza rata w wysokości 770,67 zł, a druga w wysokości 1 000 zł, każda płatna do 15 dnia każdego miesiąca poczynając od miesiąca marca 2013 roku – z ustawowymi odsetkami od każdego uchybienia terminu płatności poszczególnych rat; w pkt III zasądził od pozwanych L. Ł., Z. Ł. solidarnie na rzecz powoda kwotę 870 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, z tymże obowiązek zapłaty wskazanej kwoty jest ograniczony do czynnej masy spadku po P. Ł., synu K. i A., zmarłym w dniu 15 grudnia 2009 roku.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł o następujący stan faktyczny:

W dniu 30 października 2006 roku pomiędzy (...) w G. jako pożyczkodawcą a pożyczkobiorcą P. Ł. została zawarta umowa pożyczki odnawialnej na podstawie umowy o linię pożyczkową w rachunku oszczędnościowo - rozliczeniowym. Na mocy tej umowy pożyczkobiorca uzyskał uprawnienia do wielokrotnego zadłużania się w ciężar rachunku oszczędnościowo - rozliczeniowego do kwoty 1 500 zł. Jednocześnie pożyczkobiorca zobowiązany był do dokonywania comiesięcznych wpłat na rachunek w wysokości 5% wykorzystanej w ramach limitu kwoty pożyczki. Umowa obowiązywała nie dłużej niż do 30 października 2009 roku. Pożyczka była oprocentowana według stałej stopy procentowej ustalanej przez (...) i wynoszącej w dniu zawarcia umowy 12% w stosunku rocznym. Ponadto umowa pożyczki przewidywała, że od pożyczki zostanie pobrana prowizja w wysokości 1,5% liczonej od kwoty przyznanego limitu pożyczki. Umowa przewidywała, że spłata pożyczki miała następować w postaci comiesięcznych wpłat na rachunek w wysokości 5% wykorzystanej kwoty pożyczki w ramach limitu, wpłata powinna nastąpić najpóźniej w ostatnim roboczym dniu każdego miesiąca; w 60 miesięcznych ratach według planu spłaty stanowiącego załącznik do umowy pożyczki. Umowa pożyczki przewidywała, że w przypadku nieterminowej spłaty pożyczki należność z tego tytułu staje się w dniu następnym należnością przeterminowaną. Od niespłaconego w całości lub w części kapitału, a od dnia wniesienia powództwa od całości zadłużenia, miały być pobierane odsetki według stopy procentowej obowiązującej w danym okresie dla pożyczek przeterminowanych, wynoszących na dzień zawarcia umowy 22%. (...) w G. mogła zmieniać wysokość odsetek dla pożyczek przeterminowanych w przypadkach określonych w umowie, jednak nie mogły być one większe niż czterokrotność wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Pożyczka została udzielona na warunkach określonych w umowie z dnia 30 października 2006 roku oraz regulaminie linii pożyczkowej (...) im. (...) stanowiącym załącznik nr 1, który otrzymał P. Ł., a który stanowi integralną część umowy. P. Ł. zawierając umowę oświadczył, że znana jest mu treść regulaminu oraz umowy i akceptuje jej postanowienia.

Pożyczka nie została spłacona do dnia 30 października 2009 roku określonego w umowie jako termin jej całkowitej spłaty, co spowodowało wymagalność całości zadłużenia wraz z odsetkami § 35 regulaminu (...) im. (...). Po dniu wymagalności odsetki karne naliczane są od kwoty całego niespłaconego kapitału pożyczki. Zgodnie z § 18 regulaminu w przypadku nieterminowej wpłaty powód ma prawo do naliczenia odsetek karnych od kwoty pożyczki.

P. Ł. w dniu 22 września 2009 roku dokonał wpłaty na kwotę 1 298,34 zł, w dniu 27 września 2009 roku na kwotę 5,20 zł, w dniu 1 października 2009 roku na kwotę 1 zł, w dniu 27 października 2009 roku na kwotę 1 zł. Na dzień wniesienia pozwu 13 kwietnia 2012 roku zaległa kwota pożyczki wynosiła 1 770,66 zł, na którą składała się kwota kapitału 1 164,18 zł oraz odsetki 606,48 zł.

W dniu 15 grudnia 2009 roku P. Ł. zmarł. Spadkobiercami P. Ł. są jego synowie z dobrodziejstwem inwentarza Z. Ł. i L. Ł. w udziałach po ½ części każdy.

Pozwany Z. Ł. jest osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie, a jego opiekunem prawnym został ustanowiony jego brat - pozwany L. Ł..

Powódka w piśmie z dnia 10 października 2011 roku wezwała pozwanych Z. Ł. i L. Ł. do spłaty zadłużenia z tytułu umowy pożyczki z dnia 30 października 2006 roku udzielonej na nazwisko P. Ł. w kwocie 1 740,70 zł, wyznaczając termin 7 dni od daty wystawienia wezwania pod rygorem skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego. W wezwaniu zaznaczono, iż od kapitału pożyczki będą naliczane odsetki karne za każdy dzień następujący po dniu 21 października 2011 roku w wysokości 0,77 zł dziennie.

W związku z brakiem odpowiedzi ze strony pozwanych powódka wniosła pismem z dnia 13 kwietnia 2012 roku pozew do Sądu Rejonowego. Na dzień wniesienia pozwu dług następców prawnych P. Ł. pozwanych w stosunku do powódki z tytułu umowy pożyczki wynosił kwotę 1 770,67 złotych, na którą składały się należność główna w wysokości 1 164,18 złotych, odsetki karne – 606,49 złotych. Po dniu wniesieniu pozwu pozwani nie uiścili na rzecz powódki żadnej kwoty.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo za zasadne, wskazując, iż podstawą prawną żądania jest art. 720 k.c. i zaznaczając, że stan faktyczny w rozpoznawanej sprawie był bezsporny.

W ocenie Sądu I instancji wymagalność pożyczki jest bezdyskusyjna albowiem pożyczka została zawarta nie dłużej niż do dnia 30 października 2009 roku. Pożyczkobiorca zmarł w dniu 15 grudnia 2009 roku, a jego spadkobiercami są jego synowie Z. Ł. i L. Ł., którzy przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Sąd Rejonowy wskazał, iż Z. Ł. jest osobą całkowicie ubezwłasnowolnioną, ale to nie stanowi przeszkody aby był spadkobiercą, co wynika z postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku i ponosił odpowiedzialność za długi spadkowe spadkodawcy do czynnej masy spadku, czyli do wartości spadku. Sąd Rejonowy przywołując treść art. 922 § 1 k.c. zaznaczył, że spłata pożyczki jest obowiązkiem majątkowym zmarłego i dlatego jej spłata przechodzi na spadkobierców. Przy tym w postępowaniu o zapłatę sąd nie bada co wchodzi w skład spadku, czy wchodzą aktywa czy tylko pasywa albowiem należy to do postępowania egzekucyjnego. Sąd Rejonowy podkreślił, że to w postępowaniu egzekucyjnym pozwani winni bronić się zarzutem, iż spadek jest równy zeru bądź w jego skład wchodzą tylko pasywa. Przy przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza tak jak miało to miejsce w niniejszej sprawie zgodnie z przepisem art. 1031 § 2 k.p.c. spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Mając na uwadze powyższy przepis zgodnie z art. 319 k.p.c. jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych albo do wysokości ich wartości, sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów ani ich wartości, uwzględnić powództwo zastrzegając pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności.

Sąd Rejonowy dalej stwierdził, iż według nie kwestionowanych przez pozwanych wyliczeń strony powodowej – jego dług z tytułu umowy pożyczki wynosił w dniu wniesienia pozwu kwotę 1 770,67 zł złotych, na którą składały się należność główna w wysokości 1 164,18 złotych oraz odsetki w kwocie 606,49 zł. Z tego względu należało zasądzić od pozwanych na rzecz powódki wskazaną wyżej kwotę 1 770,67 złotych. O odsetkach od powyższej kwoty Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. oraz 482 k.c. Ograniczenie odpowiedzialności pozwanych do czynnej masy spadku po P. Ł. znalazło oparcie w treści art. 1031 § 2 k.c.

Sąd Rejonowy dalej wskazał, iż w rozpoznawanej sprawie strona pozwana wniosła o rozłożenie dochodzonej pozwem kwoty na raty, stosownie do dyspozycji art. 320 k.p.c. W ocenie Sądu I instancji w niniejszej sprawie zaszły przesłanki do zastosowania powyższego przepisu. Podkreślił, że pozwany Z. Ł. jest osobą ubezwłasnowolnioną, utrzymuje się z zasiłku z (...). W chwili obecnej znajduje się w Zakładzie (...) w N. i wszystkie jego dochody są przeznaczone na jego utrzymanie. Drugi z pozwanych L. Ł. jest zatrudniony dopiero od 18 października, na spłatę zadłużenia musi wziąć kredyt a bez zaświadczenia o zarobkach z ostatnich 3 miesięcy nie uzyska kredytu. Rozłożenie zadłużenia na raty daje pozwanemu L. Ł. możliwość spłaty zadłużenia. Pozwany Z. Ł. na dzień dzisiejszy nie dysponuje środkami pieniężnymi na spłatę zobowiązania ojca, a mając na uwadze jego stan chorobowy to wszystkie obowiązki związane ze spłatą zadłużenia przejdą na pozwanego L. Ł..

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c. Sąd Rejonowy wskazał, iż koszty procesu poniesione przez powódkę wyniosły faktycznie 927 złotych, choć w orzeczeniu na skutek błędu rachunkowego znalazła się kwota 870 złotych. Na kwotę 927 złotych składa się: 89 złotych tytułem opłaty sądowej od pozwu, 600 złotych z tytułu wynagrodzenia radcowskiego ustalonego na podstawie § 6 pkt. 3 zw. z § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2003 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. (Dz. U. Nr 163, poz. 1349), 17 złotych tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, 48 złotych koszt wniosku do Urzędu Miejskiego w związku z ustaleniem adresów zamieszkania spadkobierców pożyczkobiorcy, 156 złotych koszt opłat uiszczonych w Urzędzie Stanu Cywilnego w związku z wydaniem odpisów aktów skróconych stanu cywilnego pozwanych oraz pożyczkobiorcy, 17 złotych koszt pełnomocnictwa przy zapytaniu o toczącym się postępowaniu spadkowym po P. Ł. przed sądem.

Powyższe orzeczenie apelacją zaskarżyła strona powodowa w części, tj. w pkt. I w zakresie orzeczenia ograniczającego odpowiedzialność pozwanych do stanu czynnej masy spadku po P. Ł. oraz w pkt. III, zarzucając:

- naruszenie przepisu art. 319 k.p.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na ograniczeniu odpowiedzialności pozwanych za dług spadkowy po P. Ł.;

- naruszenie art. 319 k.p.c. w zw. z art. 1031 § 2 k.c. poprzez błędne jego zastosowanie i ograniczenie odpowiedzialności pozwanych również w zakresie kosztów procesu jedynie do wartości stanu czynnego spadku;

- naruszenie art. 98 § 1 k.p.c. poprzez błędne jego zastosowanie i niezasądzenie na rzecz powoda zwrotu całości należnych mu kosztów postępowania sądowego w I instancji zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu i zasadą zwrotu kosztów celowych.

W oparciu o powyższe zarzuty apelujący wniósł o zmianę ww. wyroku w pkt. I. poprzez zastrzeżenie pozwanym prawa powoływania się na ograniczenie odpowiedzialności za dług spadkowy do wartości stanu czynnego spadku po zmarłym P. Ł. w miejsce orzeczenia, że „obowiązek zapłaty wskazanej kwoty jest ograniczony do czynnej masy spadku po P. Ł.”; zmianę ww. wyroku w pkt. III. poprzez zasądzenie solidarnie od pozwanych rzecz powoda kwoty 927,00 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego w I instancji, w tym 600,00 zł tytułem zastępstwa procesowego, a nadto zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego za II instancję wg norm przypisanych.

W uzasadnieniu apelujący wywodził, iż Sąd Rejonowy w sentencji wyroku ograniczył odpowiedzialność pozwanych do wartości czynnej masy spadku po P. Ł.; opierając to rozstrzygnięcie na art. 319 k.p.c. W ocenie apelującego rozstrzygnięcie takie jest oczywiście nieprawidłowe, bowiem przepis nie przewiduje możliwości odgórnego ograniczenia przez Sąd odpowiedzialności pozwanych za dług spadkowy. Na podstawie wskazanego przepisu, Sąd posiada jedynie kompetencję do zastrzeżenia na rzecz pozwanych prawa powoływania się przez nich na ograniczoną odpowiedzialność za dług spadkowy, zasądzony wyrokiem. Tymczasem – dalej wskazywał apelujący - aktualne brzmienie sentencji wyroku zobowiązywałoby organ egzekucyjny do prowadzenia egzekucji ograniczonej do stanu czynnego spadku bez względu na to, czy pozwani skorzystają z przysługującego im prawa. Ponadto apelujący powód podniósł, iż powyższe ograniczenie dotyczy tylko zobowiązań wchodzących w skład spadku, a zatem zobowiązań związanych z osobą zmarłego. Zobowiązanie pozwanych wynikające z rozstrzygnięcia Sądu o kosztach procesu, którego pozwani są stroną, związane jest zaś z ich osobami, a nie z osobą spadkodawcy, po którym pozwani dziedziczą. Ograniczenie odpowiedzialności pozwanych do wartości stanu czynnego spadku nie może zatem znaleźć tutaj zastosowania.

Apelujący wskazywał, iż jednocześnie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Rejonowy podał, iż omyłkowo wyliczył kwotę kosztów procesu na 870,00 zł, gdy w rzeczywistości należna powodowi kwota kosztów postępowania wynosi 927 zł. Tym samym rozstrzygnięcie Sądu w przedmiocie wysokości należnej powodowi kwoty jest oczywiście błędne.

Mając na uwadze powyższe, zdaniem powoda, zaskarżony wyrok nie może ostać, a apelacja jako oczywiście uzasadniona winna podlegać uwzględnieniu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się o tyle zasadna, że doprowadziła do częściowej zamiany zaskarżonego wyroku.

Na wstępie wskazania jednak wymaga, iż w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Rejonowy w sposób właściwy i wyczerpujący omówił podstawę prawną roszczenia powódki, zasady sukcesji po pożyczkobiorcy, w końcu słusznie przyznał pozwanym prawo do powoływania się na ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe do czynnej masy spadku.

Nie ulega wątpliwości, iż pozwani w związku z dziedziczeniem po zmarłym P. Ł., ponoszą odpowiedzialność za dług wynikający z pożyczki zaciągniętej przez spadkodawcę w powodowej Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo – Kredytowej. Zgodnie bowiem z art. 922 k.c. prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi czwartej. Istotne w realiach niniejszej sprawy jest również to, iż na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Stargardzie Szczecińskim z dnia 09 października 2012 r., sygn. akt I Ns 944/12, dziedziczenie nastąpiło z dobrodziejstwem inwentarza.

W myśl art. 1031 § 2 k.c. w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nie istniejące długi.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza kształtuje sytuację materialnoprawną spadkobiercy i decyduje o zakresie jego odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte przez spadkodawcę. Jeśli zatem dłużnikowi zobowiązania, z uwagi na okoliczności faktyczne istniejące już w czasie prowadzenia sporu o to zobowiązanie (istnienie i wysokość) oraz zakres odpowiedzialności za nie, przysługuje możliwość powoływania się na ograniczenie odpowiedzialności w stosunku do wierzyciela, to tego rodzaju uprawnienie musi być dla niego zastrzeżone już w samym tytule egzekucyjnym, zgodnie z art. 319 k.p.c. Z przepisu tego wynika, że jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność tylko z określonych przedmiotów majątkowych lub do wysokości wartości tych przedmiotów, sąd może uwzględnić powództwo, zastrzegając pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności. W orzecznictwie sądowym jednoznacznie wskazuje się, że przewidziane w tym artykule zastrzeżenie odnosi się również do przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a sąd jest obowiązany zamieścić w wyroku to zastrzeżenie z urzędu, i to także wtedy, gdyby okoliczność decydująca o ograniczeniu odpowiedzialności ujawniła się lub powstała w toku postępowania apelacyjnego (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z 7 maja 1971 r., I PR 426/70, OSNCP 1972, nr 4, poz. 67; z 9 września 1976 r., IV PR 135/76, OSNCP 1977, nr 4, poz. 80; z 22 października 1977 r., II CR 335/77, OSNC 1978, nr 9, poz. 159). Wynikająca z przepisu art. 319 k.p.c. obligatoryjność zamieszczenia w wyroku zastrzeżenia, że pozwanemu przysługuje prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności, jest uzasadniona obowiązującą z mocy art. 837 k.p.c. kodeksową zasadą ograniczenia egzekucji, według której dłużnik może powoływać się na ograniczenie odpowiedzialności tylko wówczas, gdy ograniczenie to zostało zastrzeżone w tytule wykonawczym.

Tymczasem Sąd Rejonowy, opierając się na treści przywołanych wyżej przepisów, w sentencji wyroku zamiast zastrzec pozwanym prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku, ograniczył odpowiedzialność pozwanych.

Przychylając się zatem do poglądu apelującego, opartego na orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 05 grudnia 1980 r., sygn. akt III CRN 133/80, zgodnie z którym nie jest oczywistą omyłką w rozumieniu art. 350 § 1 k.p.c. wadliwe zastosowanie przez sąd przepisu obowiązującego prawa, choćby wadliwość ta była najzupełniej oczywista, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. dokonał zmiany zaskarżonego rozstrzygnięcia zawartego w pkt I, o czym orzekł w punkcie 1 lit. a.

Rację należy przyznać powodowi, iż Sąd pierwszej instancji w sposób nieprawidłowy zastosował art. 319 k.p.c. w zw. z art. 1031 § 2 k.c. również w zakresie odpowiedzialności za koszty procesu. O ile bowiem odpowiedzialność z tytułu długów wchodzących w skład spadku, stosownie do wyżej przytoczonych regulacji, może mocą oświadczenia pozwanych zostać ograniczona do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku - to już za koszty postępowania cywilnego, a wygenerowane w niniejszym postępowaniu pozwani ponoszą pełną odpowiedzialność, jako związane z ich osobistym udziałem w charakterze strony.

Dlatego też Sąd Odwoławczy zmienił zaskarżone rozstrzygnięcie co do kosztów postępowania eliminując w nim zapis dotyczący ograniczenia obowiązku zapłaty kwoty 870 zł do czynnej masy spadku po P. Ł., o czym orzeczono na podstawie 386 § 1 k.p.c. w punkcie 1 lit. b sentencji wyroku.

Sąd Okręgowy nie podzielił jednak zarzutu dotyczącego wysokości przyznanych kosztów. Art. 98 § 3 w zw. z art. 99 k.p.c. reguluje kwestię niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez radcę prawnego, stanowiąc, iż do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez radcę prawnego zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony. Podkreślenia wymaga, iż niezbędność kosztów procesu podlega ocenie Sądu i jest uzależniona od konkretnych okoliczności sprawy oraz od jej charakteru. Sąd Okręgowy nie neguje, iż wyjątkowo za niezbędne mogą być uznane koszty poniesione jeszcze przed wytoczeniem powództwa, jednak warunkiem jest, aby pozostawały one w ścisłym związku z postępowaniem. Zdaniem Sądu II instancji dochodzone przez powódkę w niniejszym postępowaniu koszty związane z wnioskiem do Urzędu Miasta, opłatami wnoszonymi do Urzędu Stanu Cywilnego w związku z wydaniem odpisów skróconych aktów stanu cywilnego pozwanych oraz pożyczkobiorcy, kosztów pełnomocnictw przy wnioskach i zapytaniach, w tym o toczącym się postępowaniu spadkowym, warunku tego nie spełniają, zwłaszcza że uzyskane dokumenty zostały złożone w kserokopiach, a zatem ich oryginały mogły być użyte na potrzeby innych postępowań. Przez wydatki jednego adwokata (radcy prawnego) należy rozumieć tylko niezbędne wydatki adwokata w samej sprawie (vide orzeczenie SN z 1.12.1957 r., IV CO 38/55). Wydatki, na które wskazuje apelujący mogłyby ewentualnie stanowić część powództwa głównego jako wydatki związane z jego wniesieniem, choć pozostające w zbyt luźnym związku, ażeby mogłyby stanowić koszty, o jakich mowa w art. 98 § 3 k.p.c.

Nie przychylając się zatem do stanowiska Sądu Rejonowego, iż należne powódce koszty procesu winny wynosić 927 zł, a jednocześnie mając na uwadze treść art. 384 k.p.c., Sąd Okręgowy oddalił apelację powódki w pozostałym zakresie tj. co do kwoty 57 zł żądanych kosztów. Orzeczenie to zawarte w punkcie 2. sentencji oparto na art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. przyjmując, iż w sprawie zaistniały szczególne okoliczności uzasadniające odstąpienie od obciążania pozwanych tymi kosztami. Zmiana rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego zawartego w punkcie I była bowiem na pograniczu sprostowania oczywistej niedokładności. Poza tym za odstąpieniem od obciążania pozwanych kosztami tego postępowania przemawiał fakt, iż pozostają oni w trudnej sytuacji majątkowej. Z. Ł. jest nadto osobą ubezwłasnowolnioną, zatem uiszczenie ewentualnie zasądzonych kosztów postępowania apelacyjnego i tak obciążałoby w praktyce wyłącznie L. Ł..