Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 12 marca 2015 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Wiesława Buczek – Markowska

Sędziowie: SO Agnieszka Bednarek – Moraś

SO Tomasz Szaj (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 12 marca 2015 roku w Szczecinie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...)w P.

przeciwko E. U. i Ł. U.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek zażaleń pozwanych E. U. i Ł. U.

na postanowienie Sądu Rejonowego w Stargardzie Szczecińskim z dnia 11 sierpnia 2014 r. , sygn. akt I C 1614/14

zmienia zaskarżone postanowienie w ten sposób, że oddala wniosek o udzielenie zabezpieczenia .

SSO T. SzajSSO W. M. SSO Agnieszka Bednarek – Moraś

Sygn. akt II Cz 291/15

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 11 sierpnia 2014 r. Sąd Rejonowy w Stargardzie Szczecińskim udzielił powodowi(...) (...)w P. zabezpieczenia roszczenia o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną poprzez:

1/ nakazanie dokonania w dziale trzecim księgi wieczystej nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Stargardzie Szczecińskim Wydział V Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą numer(...)tj. lokalu mieszkalnego(...) w C. przy ul. (...) o powierzchni (...)wraz z pomieszczeniem przynależnym –(...)nr(...)oraz (...) ^{( )} wraz ze związanym z własnością ww. lokalu udziałem w wysokości (...) części wspólnej budynku i w prawie wieczystego użytkowania gruntu objętych księgą wieczystą(...) wpisu ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu;

2/ zakazanie zbywania przez pozwaną E. U. prawa własności nieruchomości szczegółowo opisanej w pkt. 1/ oraz zakazanie obciążania przez ww. pozwaną wyżej wymienionej nieruchomości.

W uzasadnieniu Sąd Rejonowy podkreślił, iż w przedmiotowej sprawie zostały spełnione przesłanki z art. 730 § 1 k.p.c. i 730 ¹ § 1 i 2 k.p.c., których treść przytoczył. Sąd I instancji podkreślił, iż nie budzi wątpliwości, że droga sądowa w sprawie jest dopuszczalna. Nadto, strona powodowa uprawdopodobniła na tym etapie postępowania, iż jej roszczenie jest wiarygodne, o czym świadczą dokumenty załączone do pozwu (w szczególności dokumenty dot. postępowania egzekucyjnego, akt notarialny, z którego wynika darowizna nieruchomości dłużnika na rzecz pozwanej oraz obciążenie ją służebnością osobistą). Zdaniem Sądu Rejonowego wnioskodawca uprawdopodobnił też, że brak zabezpieczenia roszczenia może pozbawić go zaspokojenia roszczenia, a co najmniej utrudnić wykonanie orzeczenia w sprawie, albowiem brak ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu, zbycie nieruchomości, czy dalsze jej obciążanie, mógłby doprowadzić do skutecznego przeniesienia własności nieruchomości na osobę trzecią, która byłaby chroniona przez rękojmię wiary publicznej księgi wieczystej, czy też dalszego jej obciążania.

Sąd ten wskazał, iż sposoby zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych określa art. 755 k.p.c., który stanowi, że w takim przypadku sąd udziela zabezpieczenie w taki sposób, jaki uzna za stosowne, nie wyłączając przewidzianych dla zabezpieczenie roszczeń pieniężnych. W niniejszej sprawie zatem zdaniem Sądu Rejonowego za celowe uznać należało zabezpieczenie roszczenia poprzez wpisanie w dziale trzecim księgi wieczystej ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu, co należycie zabezpieczy interesy wnioskodawców, a zarazem nie będzie nadmiernie uciążliwe dla uczestników postępowania; ponadto za celowe uznać należy zabezpieczenie roszczenia poprzez zakaz zbywania spornego prawa własności.

Zażalenie na powyższe postanowienie wywiodła pozwana E. U. postanowieniu zarzucając istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 730 ¹ § 1 w zw. z art. 755 § 1 pkt 2 i 5 k.p.c., polegające na ich niewłaściwym zastosowaniu, skutkującym udzieleniem powodowi zabezpieczenia roszczenia, w sytuacji gdy istnienie roszczenia nie zostało przez powoda uprawdopodobnione, a nadto w sytuacji gdy powód nie uprawdopodobnił swojego interesu prawnego w żądaniu udzielenia zabezpieczenia; ponadto, z ostrożności procesowej, postanowieniu temu zarzuciła także: - mające istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 755 § 1 pkt 2 w zw. z art. 747 pkt 3 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie, skutkujące ustanowieniem zakazu zbywania i obciążania nieruchomości przez pozwaną, podczas gdy taki sposób zabezpieczenia jest nieuzasadniony; - mające istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 328 § 2 w zw. z art. 361 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, polegające na sporządzeniu uzasadnienia do postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia roszczenia w taki sposób, iż niemożliwym jest ustalenie, jakim faktom oraz którym dowodom Sąd dał wiarę, uwzględniając wniosek powoda, co w powiązaniu z faktem zaniechania doręczenia pozwanej odpisu wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczenia względnie odpisu pozwu, który taki wniosek zawierał — wraz z przedstawionymi w przedmiocie dowodami, tym bardziej uniemożliwia pozwanej zajęcie merytorycznego stanowiska co do wniosku powoda.

Pozwana wniosła o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z dokumentu w postaci umowy sprzedaży z dnia 21 sierpnia 2014 r. zawartej w formie aktu notarialnego przed notariuszem A. G., Repertorium (...)numer (...) — na okoliczność ustalenia komu przysługuje prawo własności lokalu mieszkalnego nr(...)położonego w budynku przy ul. (...) w C., a nadto na okoliczność ustalenia istnienia interesu prawnego powoda w udzieleniu zabezpieczenia.

Wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez oddalenie zabezpieczenia ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Stargardzie Szczecińskim do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu skarżąca podkreśliła, iż powód nie uprawdopodobnił wiarygodności istnienia swojego roszczenia ani interesu pewnego, w stopniu wystarczającym do uwzględnienia jego wniosku.

Skarżąca naprowadziła, iż w dniu 21 sierpnia 2014 r., a więc przed datą doręczenia jej odpisu zaskarżonego niniejszym zażaleniem postanowienia (które to doręczenie nastąpiło w dniu 1 września 2014 r.) pozwana sprzedała — na rzecz osoby trzeciej — lokal mieszkalny nr(...), stanowiący odrębną nieruchomość o powierzchni (...), położony w budynku przy ul.(...)w C. wraz z pomieszczeniami przynależnymi do tego lokalu oraz (...)dla którego to lokalu prowadzona jest księga wieczysta nr(...) W konsekwencji, zasadnie należy stwierdzić, iż powód nie ma interesu prawnego w udzieleniu mu zabezpieczenia w sposób wskazany we wniosku, albowiem pozwana nie jest już właścicielką nieruchomości, co do której powód domagał się ustanowienia zakazu jej zbywania lub obciążania. Z kolei brak wykazania interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia w rozumieniu art. 730 ^{( 1)} § 1 i 2 k.p.c. zdaniem skarżącej prowadzić powinien do oddalenia wniosku uprawnionego, bez konieczności badania kwestii uprawdopodobnienia roszczenia.

Dalej podkreśliła, iż kwestionuje, aby pozwana dokonała czynności prawnych, których skutkiem byłoby utrudnienie powodowi egzekucji jego roszczenia w stosunku do dłużnika powoda, a nadto kwestionuje aby doszło do pokrzywdzenia powoda. Co więcej, pozwana kwestionuje także, aby powód uprawdopodobnił, aby brak zabezpieczenia mógł pozbawić go możliwości lub poważnie utrudnić wykonanie zapadłego ewentualnie orzeczenia. W ocenie skarżącej powód nie uprawdopodobnił, aby do zakwestionowanej przez niego czynności prawnej doszło w chwili, w której powód prowadził już egzekucję w stosunku do swojego dłużnika. Tym samym, nie można przyznać waloru wiarygodności twierdzeniom, jakoby pozwana miała utrudnić powodowi egzekucję jego roszczenia, abstrahując już na marginesie od stanu wiedzy zarówno pozwanej, jak i samego dłużnika powoda, co do istnienia zobowiązań tego dłużnika względem powoda, co również pozwana kwestionuje, tj. aby zarówno ona, jak i sam dłużnik mieli wiedzę o zobowiązaniu wobec powoda. Nadto o tytule wykonawczym w postaci nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 25 października 2012 r., wydany przez Sąd Rejonowy w (...) w sprawie o sygn. akt(...)pozwana powzięła wiadomość dopiero z chwilą doręczenia jej pisma pełnomocnika powoda z dnia 27 maja 2014 r., stanowiącego wezwanie do zapłaty. W jej ocenie nie sposób pominąć — przy ocenie czy roszczenie powoda zostało wystarczająco uprawdopodobnione — iż dłużnikami w tej sprawie, ponoszącymi solidarną odpowiedzialność za zobowiązanie wobec powoda, były dwa niezależne podmioty — tj. Pan B. U. oraz (...) (...)z siedzibą w S.. Oznacza to, iż prawdopodobieństwo pokrzywdzenia wierzyciela nie zostało należycie wykazane, skoro powód ma możliwość uzyskania zaspokojenia równocześnie od dwóch zobowiązanych podmiotów.

Na zakończenie pozwana podkreśliła, iż wniosek o zabezpieczenie roszczenia poprzez ustanowienie zakazu zbywania oraz obciążania nieruchomości winien podlegać oddaleniu, albowiem prowadzi do ustanowienia niewłaściwego sposobu zabezpieczenia.

Zażalenie na powyższe postanowienie wywiódł również pozwany Ł. U. zaskarżając je w całości. W zakresie zarzutów i ich uzasadnienia powtórzył treść i wywody zaprezentowane w zażaleniu E. U..

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenia okazały się uzasadnione, aczkolwiek nie wszystkie podniesione zarzuty okazały się trafne.

Zgodnie z treścią art. 730 ¹ § 1 k.p.c. udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Natomiast jak stanowi § 2 przepisu, interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Ponadto, w myśl art. 731 k.p.c., zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.

A zatem, punktem wyjścia dla rozważań Sądu Odwoławczego jest reguła, iż zabezpieczenie roszczenia jest zasadne w przypadku uprawdopodobnienie roszczenia oraz uprawdopodobnienie interesu prawnego w jego zabezpieczeniu.

Uprawdopodobnienie nie oznacza automatycznie, iż istnienie roszczenia musi zostać w postępowaniu zabezpieczającym udowodnione. Wystarczy bowiem, gdy istnieje uzasadniona podstawa do przypuszczenia, że ono w ogóle istnie i jest wymagalne.

Analiza akt sprawy wyraźnie wskazuje, że w sprawie spełnione zostały warunki do wystąpienia z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia. W wyniku przeniesienia własności nieruchomości przez dłużnika powodowej spółki na osobę trzecią zaktualizowała się sama możliwość wystąpienia z pozwem o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną wobec powódki. Prawidłowo Sąd Rejonowy wskazał, że dokumenty dot. postępowania egzekucyjnego oraz akt notarialny, z którego wynika darowizna nieruchomości uprawdopodobniają roszczenie.

Warto w tym miejscu podkreślić, iż przeniesienie prawa własności nieruchomości przez pozwaną E. U. na kolejne osoby w żadnej mierze, wbrew zarzutom zażalenia nie przesądza o niezasadności powództwa, z uwagi na brak legitymacji biernej pozwanych. Kwestię tę rozstrzygnął Sąd Najwyższy m.in. w uchwale z dnia 24 lutego 2011 r. w sprawie sygn. akt(...). wskazując, iż w sprawie o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela, osoba trzecia, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową, zachowuje legitymację bierną także wtedy, gdy przed doręczeniem pozwu rozporządziła uzyskaną korzyścią na rzecz innej osoby. Sąd Okręgowy w niniejszym składzie, w całości zgadza się z przytoczonym stanowiskiem, podkreślając za Sądem Najwyższym, iż bez znaczenia dla przyjęcia legitymacji biernej osoby trzeciej pozostaje okoliczność, że do rozporządzenia korzyścią majątkową przez tę osobę doszło przed doręczeniem jej pozwu i w związku z tym nie ma zastosowania art. 192 pkt 3 k.p.c., chodzi tu bowiem o ocenę uprawnień i obowiązków w sferze materialnoprawnej. Legitymacja procesowa wskazuje kwalifikację materialną podmiotów prowadzących spór w tym znaczeniu, że powód powinien być uprawniony do występowania z żądaniem udzielenia mu ochrony prawnej w stosunku do pozwanego, a pozwany zobowiązany do określonego zachowania się. Innymi słowy, dotyczy możliwości określenia na podstawie norm prawa materialnego, czy w sprawie występują w charakterze stron te podmioty, które są równocześnie podmiotami stosunku prawnego będącego przedmiotem sprawy.

Kolejną kwestią wymagająca rozważania jest interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.

Co istotne, w typowych przypadkach interes prawny wyraża się w tym, że brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia. Jest tak w przypadku orzeczeń nadających się do egzekucyjnego wykonania. W przypadku roszczeń o świadczenia niepieniężne zagrożenie egzekucyjnej wykonalności przyszłego orzeczenia zależy od charakteru świadczenia i może ona wynikać z obawy o zniszczenie lub ukrycie rzeczy, której wydania żąda powód, zniszczenia lub wyzbycia się przedmiotów, w stosunku do których obowiązany ma podjąć czynności. Z reguły brak jest obawy o egzekucyjne wykonanie orzeczeń nakładających obowiązek zaniechania. Z treści art. 730 ¹ § 2 k.p.c. wynika jednak wyraźnie, iż zapewnienie wykonalności orzeczenia w drodze egzekucji nie wyczerpuje zadań postępowania zabezpieczającego. Interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia polegać może bowiem również na tym, że w braku zabezpieczenia uniemożliwione lub znacznie utrudnione będzie osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Taki sposób określenia podstaw zabezpieczenia nawiązuje wyraźnie do ustaleń doktryny, która po pewnych wahaniach opowiedziała się za dopuszczalnością zabezpieczenia roszczeń w sprawach, w których zapadają orzeczenia nienadające się do egzekucyjnego wykonania (chociażby stwierdzenie bezskuteczności czynności prawnej). Osiągnięcie celu postępowania w sprawie w rozumieniu art. 730 ¹ § 2 k.p.c. wiązać należy z rodzajem ochrony prawnej, której udzielenia żąda się w postępowaniu cywilnym. O istnieniu podstawy zabezpieczenia można więc mówić wtedy, gdy bez zabezpieczenia ochrona prawna udzielona w merytorycznym orzeczeniu w sprawie okaże się niepełna. W przypadkach gdy żądana ochrona prawna polega na ukształtowaniu prawa lub stosunku prawnego albo ustaleniu prawa lub stosunku prawnego chodzi zazwyczaj o wyeliminowanie sytuacji, w których ochrona zapewniana przez orzeczenie sądu przychodzi zbyt późno, w wyniku czego udaremnione zostają jej skutki. Celem zabezpieczenia w tych przypadkach jest zapewnienie skuteczności przyszłego orzeczenia. Dalej, interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia może wyrażać się także w potrzebie uzyskania natychmiastowej ochrony prawnej o treści nieróżniącej się od ochrony żądanej w merytorycznym postępowaniu w sprawie. W tych przypadkach celem zabezpieczenia jest antycypacja przyszłego merytorycznego orzeczenia, czyli prowizoryczne zaspokojenie uprawnionego (A. J.). Takie zaspokojenie może wchodzić w grę w sprawach, w których zapadają orzeczenia zdatne wprawdzie do egzekucyjnego wykonania, ale w których sens ochrony prawnej wyraża się w tym, aby jak najszybciej przerwać albo zapobiec bezprawnym działaniom, np. w sprawach o zaniechanie czynności. W takich przypadkach przy zabezpieczeniu nie chodzi wcale o zapewnienie wykonalności wyroku w drodze egzekucji, ta zresztą najczęściej nie budzi wątpliwości. Chodzi zaś o to, że zakaz wynikający z przyszłego orzeczenia pojawi się zbyt późno, przez co uprawniony poniesie skutki niedozwolonych działań przeciwnika. W tych przypadkach zabezpieczenie może polegać na wydaniu określonych zakazów, a nawet nakazów. Por. Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego do art. (...) A. J..

Przekładając powyższe wywody teoretyczne na stan faktyczny sprawy to zdaniem Sądu Okręgowego oczywistym jest, iż na obecnym etapie postępowania brak jest po stronie powoda istnienia interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. Aktualnie w księdze wieczystej (...) widnieje jako właściciel osoba trzecia i brak jest możliwości wpisania ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu. Bezprzedmiotowy jest również zakaz zbywania i obciążania nieruchomości przez pozwaną, skoro zbycie już nastąpiło. Z tych to względów brak jest aktualnie po stronie powodowej interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia w żądanym kształcie, gdyż tak określony sposób zabezpieczenia w niczym nie wpłynie na zapewnienie wykonalności ewentualnego rozstrzygnięcia w sprawie. Podkreślić przy tym należy, że w dacie wydania postanowienia Sąd Rejonowy w sposób prawidłowy ocenił przesłanki zabezpieczenia i wydał prawidłowe rozstrzygnięcie, zaś jedynie zdarzenia zaszłe po wydaniu orzeczenia skutkowały zmianą rozstrzygnięcia.

Mając na uwadze powyższe na mocy art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. należało zmienić zaskarżone postanowienie i wniosek oddalić.

(...)

(...)

1.  (...)

2.  (...)

(...)

-(...)

(...)

3.  (...)

4.  (...)

(...)