Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 grudnia 2015 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Katarzyna Powalska

Protokolant: Joanna Wołczyńska - Kalus

po rozpoznaniu w dniu 4 grudnia 2015 roku w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z powództwa E. D. (1)

przeciwko Skarbowi Państwa – Staroście Ł.

o zwrot nieruchomości

1.  oddala powództwo;

2.  przyznaje Adwokat A. M. prowadzącej Kancelarię Adwokacką w S. kwotę 4 428 ( cztery tysiące czterysta dwadzieścia osiem ) złotych, w tym podatek VAT w stawce 23% tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej, udzielonej powódce z urzędu, którą nakazuje wypłacić ze środków Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Sieradzu;

3.  oddala wniosek pozwanego o zasądzenie kosztów procesu.

Sygn. akt I C 65/14

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 24 lutego 2014 r. skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa –Staroście Powiatu Ł. powódka E. D. (1) wystąpiła o zwrot zabudowanej nieruchomości o powierzchni 2,08 ha położonej w Ł. i we wsi O., objętej księgą wieczystą KW SR 1L/ (...), podnosząc, że nie przeszła ona z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa z mocy art. 2 ust. 1 lit. „b” dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, (pozew k. 3-5).

W odpowiedzi na pozew strona pozwana – Skarb Państwa reprezentowany przez Starostę Powiatu Ł. zastępowany przez Prokuratorię Generalna Skarbu Państwa wniosła o odrzucenie pozwu, a w przypadku nieuwzględnienia tego wniosku o oddalenie powództwa. Jednocześnie strona pozwana wniosła o zasądzenie od powódki na rzecz Skarbu Państwa- Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przewidzianych w przypadku każdego z wyżej wskazanych rozstrzygnięć, (odpowiedź na pozew k. 32-34).

Postanowieniem z dnia 30 października 2014 r. Sąd Okręgowy w Sieradzu w sprawie I C 65/14 z powództwa E. D. (1) przeciwko Skarbowi Państwa- Staroście Powiatu Ł. o zwrot nieruchomości postanowił odmówić odrzucenia pozwu ( dowód: postanowienie Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 30 października 2014 r. k. 44-47).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Umową sprzedaży z dnia 8 kwietnia 1932 r., sporządzoną przed notariuszem B. R., E. D. (2), obywatel polski nabył od swoich rodziców W. D. i A. D. „niepodzielną połowę ośmiu morgów 127 prętów czyli czterech hektarów siedmiu tysięcy stu siedemdziesięciu kw metrów z osady włościańskiej nr (...) w O. i niepodzielną połowę osady włościańskiej nr (...)w U., mającej ogólnej przestrzeni sto trzy kw. pręty, czyli tysiąc dziewięćset dwadzieścia dwa kw. metry, wraz z odnośnymi prawami i przynależnościami, tudzież jedną czwartą domu, jedna czwarta obory i jedną czwartą część stodoły". Przedmiotowa nieruchomość została przejęta na rzecz Skarbu Państwa na podstawie art. 2 ust. 1 lit. „b" dekretu z 6 września 1944 r. o przeprowadzaniu reformy rolnej (Dz. U. z 1945 roku nr 3, poz. 13) i wpisano tytuł własności Państwa w repertorium hipotecznym Sądu Grodzkiego w Ł. w 1947 r. W 1945 r. przedmiotowe gospodarstwo objął w posiadanie J. K. bez tytułu prawnego. W latach 1949-51 E. D. (2) ubiegał się o zwrot gospodarstwa jako obywatel polski, który nie podpisał tzw. volkslisty. W tych latach zarzucono jednak E. D. (2) odstępstwo od narodowości polskiej. Pismem z dnia 5 października 1955 roku Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Ł. zawiadomiło J. K., iż na posiedzeniu w dniu 28 września 1955 roku, Powiatowa Komisja Ziemska nadała J. K. gospodarstwo rolne po spadkobiercach W. D. o powierzchni 2,08 ha, położone we wsi U. i w O., które użytkował od 1945 roku. J. K. pokwitował otrzymanie aktu nadania gospodarstwa w dniu 8 października 1955 r. Od tego czasu J. K. stał się właścicielem w/w nieruchomości. W dniu 23 listopada 1955 r. E. D. (2) ponownie zwrócił się do Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Ł. o zwrot gospodarstwa. W odpowiedzi na ten wniosek Prezydium (...) zawiadomiło E. D. (2), że gospodarstwo zostało nadane na własność J. K., bo wcześniej zostało przejęte na własność Państwa na cele reformy rolnej na podstawie art. 2 ust. 1 litera „b" dekretu PKWN z 6 września 1944 r. o przeprowadzaniu reformy rolnej. Pismem z dnia 6 listopada 1955 r. skierowanym do Sądu Powiatowego w Ł. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Ł. wystąpiło o założenie księgi wieczystej w powiecie (...) w miejscowości Ł. - U. o obszarze 0,18 ha wskazując, iż stanowi ona własność J. K.. W dniu 2 maja 1960 r. Wydział (...) i Leśnictwa Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej wystosował pismo do Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, w którym wnosi o wydanie orzeczenia w trybie art. 9 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. W piśmie podniesiono, iż brak jest dowodów, aby E. D. (2) dopuścił się odstępstwa od narodowości polskiej w czasie okupacji, a tym samym brak było podstaw do przejęcia nieruchomości na rzecz Państwa w trybie przepisów o reformie rolnej. Wskazano nadto, iż w dniu 5 kwietnia 1958 r. przedmiotowa nieruchomość, stanowiąca uprzednio własność E. D. (2) znajdowała się w posiadaniu J. K., w związku z czym nie podlega zwrotowi. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Ł. uwzględniło powyższy wniosek i w dniu 20 czerwca 1960 r. decyzją orzekło o przejęciu na własność Państwa nieruchomości zabudowanej o obszarze ok. 2,08 ha położonej w Ł. i w O., a stanowiącej własność E. D. (2). Decyzja została doręczona E. D. (2) w dniu 22 czerwca 1960 r. i nie została zaskarżona. E. D. (2) zmarł w dniu 6 września 1963 r. we W.. Spadek po nim nabyli: żona K. D. w 1/2 części, brat E. D. (3) w 1/4 części i dzieci brata spadkodawcy - E. D. (1) i H. D. po 1/8 części, (dowód: Decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w S. z dnia 26 listopada 2012 r. k. 54-55,załaczone akta sprawy GN III (...), załączone akta sprawy I C 29/10 Sądu Okręgowego w Sieradzu).

W dniu 26 listopada 2012 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w S. wydało decyzję mocą którego stwierdziło nieważność decyzji Prezydium Powiatowej Rady Narodowej Wydział (...) i Leśnictwa w Ł. z dnia 20 czerwca 1960 r. znak: RL. III-Łg-138/60 (dowód:. Decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w S. z dnia 26 listopada 2012 r. k. 54-55).

Decyzją z dnia 13 lipca 2015 r. Wojewoda (...) umorzył jako bezprzedmiotowe postępowanie administracyjne, zainicjonowane wnioskiem z dnia 2 lutego 2015 r. E. D. (1), w sprawie stwierdzenia nieważności Dokumentu Nadania Ziemi z dnia 28 czerwca 1958 r. Nr (...) dotyczącego zabudowanej nieruchomości o powierzchni 2,08 ha położonej w Ł. (ok. 18 arów) ul. (...) i we wsi O., G. W. (1,90 ha), (dowód: kserokopia decyzji Wojewody (...) z dnia 13 lipca 2015 r. k. 115).

Pozwem z dnia 24 lutego 2014 r. skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa –Staroście Powiatu Ł. powódka E. D. (1) wystąpiła o zwrot zabudowanej nieruchomości o powierzchni 2,08 ha położonej w Ł. i we wsi O., objętej księgą wieczystą KW SR 1L/ (...), podnosząc, że nie przeszła ona z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa z mocy art. 2 ust. 1 lit. „b” dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, (pozew k. 3-5).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W niniejszej sprawie powódka, kierując powództwo przeciwko Skarbowi Państwa- Staroście Powiatu Ł., wystąpiła o zwrot zabudowanej nieruchomości o powierzchni 2,08 ha położonej w Ł. i we wsi O., objętej księgą wieczystą KW SR 1L/ (...), podnosząc, że nie przeszła ona z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa z mocy art. 2 ust. 1 lit. „b” dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Pełnomocnik strony pozwanej negował legitymację zarówno czynną powódki jak i bierną pozwanego do występowania w niniejszym procesie. Zarzutu strony pozwanej nie sposób nie podzielić.

Na wstępie zważyć należy, że legitymacja procesowa jest to określone normami prawa materialnego uprawnienie konkretnego powoda do dochodzenia sądowej ochrony określonego roszczenia materialnoprawnego przeciwko konkretnemu pozwanemu. Jeśli więc zostanie wykazane, że strony są związane prawnomaterialnie z przedmiotem procesu, którym jest roszczenie procesowe, to zostanie wykazana legitymacja procesowa powoda (czynna) i pozwanego (bierna). W przeciwnym razie brak będzie legitymacji procesowej czy to powoda, czy też pozwanego, albo też obu stron. Należy też pamiętać, iż zagadnienie legitymacji biernej w postępowaniu wiąże się bowiem bezpośrednio ze zdolnością prawną strony, gdyż zdolność prawna wyznacza pole cywilnych praw i obowiązków, jakich podmiotem strona może zostać. Legitymacja materialna, a więc posiadanie prawa podmiotowego lub interesu prawnego do wytoczenia powództwa stanowi przesłankę materialną powództwa, a jej brak stoi na przeszkodzie udzieleniu ochrony prawnej. Brak legitymacji materialnej (czynnej lub biernej) skutkuje co do zasady oddaleniem powództwa.

W sytuacji, gdy legitymacja materialna i procesowa zespalają się, oddalenie powództwa następuje w istocie z braku legitymacji materialnej, którego rezultatem jest także brak legitymacji procesowej, będący wtórną przyczyną oddalenia powództwa. W odróżnieniu od zdolności sądowej i zdolności procesowej Kodeks postępowania cywilnego nie zawiera definicji legalnej legitymacji procesowej. W nauce prawa postępowania cywilnego, jak i w praktyce sądowej przyjmuje się jednak na ogół, że legitymacja procesowa jest właściwością podmiotu, w stosunku do którego sąd może rozstrzygnąć o istnieniu albo nieistnieniu indywidualno – konkretnej normy prawnej przytoczonej w powództwie. Podmiotami posiadającymi legitymację procesową są np. podmioty posiadające interes prawny w ustaleniu istnienia albo nieistnienia prawa lub stosunku prawnego, którego nie są podmiotem. Legitymacja procesowa jest więc zawsze powiązana z normami prawa materialnego. Sąd dokonuje oceny istnienia legitymacji procesowej strony
w chwili orzekania co do istoty sprawy a stwierdziwszy brak legitymacji procesowej (zarówno czynnej, jak i biernej), zamyka rozprawę i wydaje wyrok oddalający powództwo.

Zgłaszając żądanie wydanie wydania nieruchomości, z którym wystąpiła powódka E. D. (1) w niniejszym postępowaniu, strona musi wykazać, po pierwsze swoje uprawnienia właścicielskie, a po wtóre to legitymacje bierną podmiotu pozwanego, a więc to że podmiot ten faktycznie włada nieruchomością. Z art. 222 § 1 k.c. wynika bowiem, że legitymowanym do wystąpienia z roszczeniem windykacyjnym jest właściciel rzeczy. W myśl art. 6 k.c. spoczywa na nim ciężar udowodnienia, że przysługuje mu prawo własności. Gdy roszczenie windykacyjne dotyczy nieruchomości mającej urządzoną księgę wieczystą, właściciel, którego prawo jest wpisane w księdze, korzysta z domniemania zgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym (art. 3 u.k.w.h.). Przeciwko domniemaniu z wpisu nie można powoływać się na domniemanie prawa wynikające z posiadania (art. 4 u.k.w.h.). Ze stanowiska judykatury jednoznacznie z kolei wynika, że biernie legitymowana jest osoba, która faktycznie sprawuje władztwo nad nieruchomością, która ma podlegać wydaniu (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2015 r. , sygn. akt CSK 357/14 System Informacji Prawniczej LEX 1766008, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2008 roku, sygn. akt II CSK 650/07, LEX nr 391825). Może to być posiadacz, jak też osoba władająca nią w cudzym imieniu, czyli dzierżyciel. Na właścicielu spoczywa obowiązek udowodnienia, że pozwany włada rzeczą (art. 6 k.c.). Na korzyść osoby, która włada rzeczą, przemawia wynikające z posiadania domniemanie prawne, że to ona jest właścicielem rzeczy. Domniemanie wynikające z tych dwóch przepisów może być obalone dowodem przeciwnym (art. 234 k.p.c.). Przenosząc powyższe rozważania na kanwę przedmiotowego postępowania stwierdzić należy, iż w niniejszej sprawie stwierdzić należy zarówno brak legitymacji czynnej jak i brak legitymacji biernej. Powódka E. D. (1) nie wykazała przede wszystkim, że przysługuje jej prawo własności nieruchomości, o której wydanie żąda. Co więcej ze zgromadzonych w sprawie I C 29/10 załączonych do niniejszej sprawy dokumentów wynika, że właścicielami wskazanych nieruchomości są następcy prawni J. K., a nie powódka. Nadto E. D. (1) w dochodzonym roszczeniu żąda wydania nieruchomości od strony, która nie tylko nie włada nieruchomością, ale także nie występuje w obrocie prawnym jako jej właściciel. Powyższe oznacza, że Skarb Państwa-Starosta Powiatu Ł. nie posiada legitymacji biernej w niniejszej sprawie, natomiast powódka nie posiada legitymacji czynnej, nie jest bowiem właścicielką spornej nieruchomości, gdyż swoim twierdzeniom, iż „dom stanowi w ułamku jej własność” nie wykazała żadnego swojego tytułu prawnego do nieruchomości.

Wobec tego, że strona powodowa E. D. (1) w niniejszej sprawie nie posiadała legitymacji czynnej, zaś strona pozwana Skarb Państwa-Starostwa Powiatu Ł. nie posiadała legitymacji prawnej powództwo podlegało oddaleniu.

Sąd przyznał adw. A. M. prowadzącej Kancelarię Adwokacką w S. kwotę 4428 zł, w tym podatek VAT w stawce 23 % tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej, udzielonej powódce z urzędu, którą nakazuje wypłacić ze środków Skarbu Państwa- Sądu Okręgowego w Sieradzu.

O kosztach procesu orzeczono na mocy art. 102 kpc. Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu wyrażoną w art. 98 § 1 kpc strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić stronie przeciwnej na jej żądanie poniesione przez nią koszty procesu niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. W niniejszej sprawie uznać trzeba, że strona powodowa przegrała sprawę i z tego powodu powinien zostać na nią nałożony obowiązek zwrotu stronie pozwanej wszystkich poniesionych przez nią kosztów procesu. Stosownie jednak do dyspozycji art. 102 kpc w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. W judykaturze wskazuje się, że do kręgu „wypadków szczególnie uzasadnionych”, o których mowa w art. 102 kpc, zaliczane są zarówno okoliczności związane z samym przebiegiem procesu, jak i leżące na zewnątrz. Do pierwszych zaliczane są sytuacje wynikające z charakteru żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenia dla strony, subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń, przedawnienie, prekluzja. Drugie wyznacza sytuacja majątkowa i życiowa strony, z tym zastrzeżeniem, że niewystarczające jest powoływanie się jedynie na trudną sytuację majątkową, nawet jeśli była podstawą zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia pełnomocnika. Całokształt okoliczności, które mogłyby uzasadniać zastosowanie tego wyjątku powinny być ocenione z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego.

W niniejszej sprawie sąd uznał, że zachodzą po stronie powódki szczególne okoliczności wynikające zarówno z charakteru sprawy ( E. D. (1) od dawna ubiega się o odzyskanie nieruchomości, mieszka w kamienicy, płacąc czynsz, wywodzącej się z jej rodziny ), jak i sytuacji majątkowej strony powodowej ( utrzymuje się wyłącznie z emerytury w niewielkiej wysokości), które uzasadniają odstąpienie od obciążenia powódki kosztami procesu. Dodatkowo tylko podkreślić trzeba, że sprawa niniejsza choć nie była zawiła pod względem prawnym i faktycznym dla prawnika, to jednak z analizy pism powódki wynika, że wnosząc pozew mogła ona działać w przekonaniu o zasadności swego żądania. To wszystko przy uwzględnieniu trudnej sytuacji majątkowej i życiowej powódki uzasadnia przyjęcie, że w niniejszej sprawie zachodzą szczególne okoliczności w rozumieniu art. 102 kpc. W oparciu o wskazane wyżej przepisy Sąd orzekł jak pkt. 2 i 3 sentencji wyroku.