Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 października 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSA Marzena Konsek-Bitkowska

Sędziowie SA Maciej Dobrzyński

SO del. Marta Szerel (spr.)

Protokolant ref. staż. Michał Strzelczyk

po rozpoznaniu w dniu 15 października 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa E. J.

przeciwko (...) W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 9 października 2014 r., sygn. akt I C 1151/09

1. zmienia zaskarżony wyrok:

a) w punkcie trzecim w ten sposób, że zasądzoną tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę obniża do kwoty 94.631 zł (dziewięćdziesiąt cztery tysiące sześćset trzydzieści jeden złotych);

b) w punkcie czwartym w ten sposób, że tytułem tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa wydatków nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie:

- kwotę 3.755,40 zł (trzy tysiące siedemset pięćdziesiąt pięć złotych czterdzieści groszy) – od (...) W.,

- kwotę 464,15 zł (czterysta sześćdziesiąt cztery złote piętnaście groszy) – od E. J.;

2. oddala apelację w pozostałej części;

3. zasądza od (...) W. na rzecz E. J. kwotę 5400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 136/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 9 października 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od (...) W. na rzecz E. J. kwotę 10.230.000 z ustawowymi odsetkami od dnia 13 listopada 2013 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałym zakresie oraz zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 107.217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu i nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 4.219,55 zł tytułem zwrotu kosztów tymczasowo wyłożonych przez Skarb Państwa.

Sąd Okręgowy ustalił, że prawomocnym wyrokiem wstępnym powództwo w niniejszej sprawie zostało uznane za słuszne co do zasady. W celu ustalenia wysokości wynagrodzenia należnego powódce za bezumowne korzystanie przez pozwanego z nieruchomości powódki został dopuszczony dowód z opinii biegłego. Biegły J. B. ustalił, że wartość rynkowego wynagrodzenia możliwego do uzyskania przez powódkę za bezumowne korzystanie przez pozwanego z lokali użytkowych znajdujących się w budynku położonym w W. przy ul. (...), wraz z częściami wspólnymi budynku, o łącznej powierzchni 2.268,50 m ² w okresie od dnia 28 listopada 1999 r. do dnia 27 listopada 2008 r., z uwzględnieniem ponoszonych przez właściciela kosztów eksploatacji budynku, wyniosła 10.230.000 zł. Opinia została uznana za rzetelną a wnioski z niej wypływające przyjęte zostały jako wiarygodny dowód dla ustaleń faktycznych w sprawie. Stronom umożliwiono odniesienie się do opinii a biegły został uzupełniająco wysłuchany na rozprawie. W ocenie Sądu Okręgowego okoliczności, które były przedmiotem dowodu, zostały należycie wyjaśnione i uzasadnione, a stronie pozwanej nie udało się podważyć ani aspektów formalnych sporządzonych opinii, ani przyjętej przez biegłego metodyki. Dlatego też Sąd oddalił wnioski strony pozwanej w przedmiocie dopuszczenia dowodu z opinii innego biegłego oraz w przedmiocie dopuszczenia dowodu z opinii uzupełniającej biegłego sądowego J. B. w zakresie uwzględnienia rzeczywistych pustostanów znajdujących się w budynku przy ul. (...). Sąd Okręgowy wskazał, że samo niezadowolenie strony z oceny przedstawionej przez biegłych nie uzasadnia potrzeby dopuszczenia przez sąd dowodu z opinii innych biegłych, a formułowane przez pozwanego zarzuty odnośnie sporządzonych opinii stanowiły jedynie polemikę z ustaleniami poczynionymi przez biegłego. Ponadto, wniosek jawił się jako bezprzedmiotowy, albowiem nie służył ujawnieniu okoliczności, które w świetle zgromadzonego materiału dowodowego oraz stanowisk stron, miałyby istotny charakter dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy w rozumieniu art. 227 k.p.c.

Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy stwierdził, że powództwo było zasadne i zasługiwało na uwzględnienie w zdecydowanej części. Sąd wskazał, że prawomocnym wyrokiem wstępnym przesądzono, iż w okresie od 28 listopada 1999 r. do 27 listopada 2008 r. pozwany – jako posiadacz samoistny w złej wierze – korzystał bez tytułu prawnego z należącej do poprzedniczki prawnej powódki nieruchomości. Przedmiot rozważań Sądu stanowiło zatem obecnie jedynie określenie wysokości należnego stronie powodowej wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości.

Podstawą ustalenia wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystnie powinna być kwota, którą posiadacz musiałby zapłacić właścicielowi, gdyby jego posiadanie opierało się na prawie. Wynagrodzenie to powinno obejmować wszystko, co uzyskałby właściciel, gdyby rzecz wynajął, wydzierżawił lub oddał do odpłatnego korzystania na podstawie innego stosunku prawnego, przy zastosowaniu średniej stawki rynkowej oraz powinno odpowiadać dochodowi, jaki w normalnych warunkach właściciel mógłby osiągnąć z czynszu za najem albo dzierżawę nieruchomości podobnego rodzaju i według stawek rynkowych obowiązujących w stosunkach miejscowych. Podstawę ustalenia należnego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z przedmiotowej nieruchomości w niniejszej sprawie stanowiła opinia biegłego. Wskazano w niej, że czynnikami obniżającymi dochód z najmu nieruchomości było występowanie tzw. „pustostanów” (w latach 1999-2004 – 4% czasu w skali roku, w latach 2005-2008 – 6% czasu w skali roku), zaległości w płatności czynszu (3%), kosztów operacyjnych (w latach 1999-2004 – 5%, w latach 2005-2008 – 8%), których ogólną wartość przyjęto odpowiednio w latach 1999-2004 na poziomie 12%, a w latach 2005-2008 – na poziomie 17%. Natomiast samego ustalenia wartości rynkowej czynszu za najem powierzchni użytkowej biegły dokonał na podstawie analizy dostępnych danych za lata 1999-2008, zakładając jednocześnie, że dla części wspólnych (klatek schodowych, holu, patiów itp.) należało przyjąć stawkę w wysokości 30% stawki podstawowej. Ze względu na stan techniczny i funkcjonalny budynku (przeciętny) przyjęto do obliczeń średnią z najniższych stawek najmu lokali biurowych na terenie centralnej części W..

Uwzględniając powyższe oraz przyjmując za słuszne poczynione przez biegłego ustalenia, Sąd Okręgowy zasądził wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z lokali użytkowych znajdujących się w budynku położonym w W. przy ul. (...) wraz z częściami wspólnymi budynku w okresie od dnia 28 listopada 1999 r. do dnia 27 listopada 2008 r. w kwocie 10.230.000 zł, tj. podług wartości określonej przez biegłego sądowego J. B., przy jednoczesnym uwzględnieniu ponoszonych przez właściciela kosztów eksploatacji budynku. Właściciel nieruchomości bowiem z tytułu jej posiadania obciążony jest wydatkami, których nie przenosi na potencjalnych najemców, a które występują bez względu na sposób wykorzystywania danej nieruchomości. Tym samym należało uznać, iż w pozostałym zakresie powództwo, jako nieuzasadnione, podlegało oddaleniu.

Odsetki ustawowe z uwagi na odszkodowawczy charakter roszczenia (art. 363 § 2 k.c.) zostały zasądzone zgodnie ze sprecyzowanym żądaniem od dnia następującego po dniu sporządzenia przez biegłego sądowego opinii, tj. od dnia 13 listopada 2013 r., do dnia zapłaty.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. Powództwo zostało uwzględnione w 89%, wobec czego należało w całości obciążyć pozwanego obowiązkiem zwrotu powódce kwoty w łącznej wysokości 107.217 zł tytułem kosztów procesu, uwzględniając opłatę od pozwu w wysokości 100.000 zł oraz koszty zastępstwa procesowego strony powodowej wraz z należną opłatą skarbową od pełnomocnictwa w wysokości 7.217 zł.

Nadto, zgodnie z treścią art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd nakazał pobrać od strony pozwanej, jako strony przegrywającej sprawę w całości, na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie, kwotę 4.219,55 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania tymczasowo wyłożonych ze środków Skarbu Państwa na wynagrodzenie za sporządzone przez biegłego opinie (3.983,54 zł + 236,01 zł).

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając wyrok w zakresie punktów I, III i IV. Pozwany ponowił zgłoszony uprzednio wniosek o powołanie kolejnego biegłego rzeczoznawcy majątkowego na okoliczność ustalenia wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez (...) W. z lokali użytkowych znajdujących się w budynku przy ul. (...)/ (...) w okresie od 28 listopada 1999 r. do 27 listopada 2008 r., ewentualnie o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii uzupełniającej biegłego sądowego inż. J. B. celem ustalenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości z uwzględnieniem okresów rzeczywistych pustostanów w budynku przy ul. (...)/ (...). Pozwany zarzucił wyrokowi:

1. naruszenie przepisu art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. oraz 286 k.p.c. poprzez oddalenie wniosków dowodowych z opinii nowego biegłego, jak również opinii uzupełniającej biegłego sądowego J. B., jak i 316 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie i przedwczesne zamknięcie rozprawy w sytuacji, gdy nie zostały wyjaśnione wszystkie wątpliwości i kwestie sporne dotyczące sposobu wyliczenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z budynku przy ul. (...)/ (...),

2. naruszenie przepisu art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie i nieuwzględnienie zarzutu naruszenia przez powódkę zasad współżycia społecznego (w kontekście formułowanego wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej biegłego (...) – zmierzającej do uwzględnienia w przedmiotowej opinii okresów rzeczywistych pustostanów) – poszanowania prawa własności, w tym poszanowania prawa właściciela co do sposobu dysponowania nieruchomością i dobrych obyczajów obrotu gospodarczego w sytuacji, gdy powódka wpierw domagała się od (...) W., by nie zawierało nowych umów najmu w budynku przy ul. (...)/ (...) po ich ekspirowaniu z poprzednimi najemcami (co zostało uzewnętrznione w piśmie pełnomocnika właścicieli z dnia 7 września 2004 r. jak i 2 kwietnia 2007 r.), co faktycznie miało miejsce, a kolejno wystąpiła w stosunku do (...) W. z pozwem o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie, zważywszy na fakt, że opinia biegłego sądowego J. B. dokonuje wyliczenia hipotetycznego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z budynku – a więc obejmuje wszystko, co uzyskałby właściciel gdyby rzecz wynajął, wydzierżawił lub oddał do bezpłatnego korzystania na podstawie innego stosunku prawnego przy zastosowaniu średniej stawki rynkowej,

3. naruszenie przepisu art. 224 § 2 k.c. w zw. z art. 225 k.c. poprzez ich błędne zastosowanie i przyjęcie, że wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z budynku przy ul. (...)/ (...) w okresie od dnia 28 listopada 1999 r. do dnia 27 listopada 2008 r. wyniosło 10.230.000 zł w sytuacji, gdy pozwany zastosował się do dyspozycji właściciela budynku, by (...) W. nie zawierało nowych umów najmu w budynku przy ul. (...)/ (...) po ich ekspirowaniu z poprzednimi najemcami,

4. naruszenie przepisu art. 328 § 2 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie poprzez brak dostatecznego wskazania przyczyn oddalenia wniosków dowodowych zgłaszanych przez pozwanego – podtrzymanych i zmodyfikowanych w toku rozprawy, w szczególności w kontekście zgłoszonego przez pozwanego zarzutu naruszenia przepisu art. 5 k.c.,

5. naruszenie przepisu art. 481 § 1 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że pozwane (...) W. pozostawało w opóźnieniu w zakresie spełnienia świadczenia od 13 listopada 2013 r., zasądzając ostatecznie odsetki ustawowe od kwoty 10.230.000 zł od tej daty do dnia zapłaty,

6. naruszenie przepisu art. 100 zd. 2 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie oraz art. 98 § 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 107.217 zł uznając, że powódka wygrywając sprawę w 89% uległa tylko co do nieznacznej części swego żądania.

Wskazując na powyższe pozwany wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji i zawartych w niej wniosków oraz zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest uzasadniona jedynie w nieznacznej części.

Zaskarżony wyrok zapadł po uprzednim wydaniu w dniu 16 listopada 2010 r. wyroku wstępnego, uznającego powództwo za słuszne co do zasady. Apelację od tego wyroku w dniu 28 września 2011 r. oddalił Sąd Apelacyjny w Warszawie, zaś skarga kasacyjna pozwanego od tego rozstrzygnięcia została oddalona przez Sąd Najwyższy w dniu 25 października 2012 r. Sąd Najwyższy przesądził w szczególności wiążąco w niniejszej sprawie o tym, że powódka i jej matka były właścicielkami nieruchomości przez cały okres objęty żądaniem pozwu i że w całym tym okresie pozwany pozostawał w złej wierze (uzasadnienie wyroku – k. 298-302).

Po prawomocnym przesądzeniu zasady sporna pomiędzy stronami pozostała jedynie wysokość dochodzonego roszczenia. W celu jej ustalenia Sąd pierwszej instancji przeprowadził dowód z opinii biegłego, który ustalił, że wartość rynkowego wynagrodzenia możliwego do uzyskania przez powódkę za bezumowne korzystanie przez pozwanego z lokali użytkowych znajdujących się w budynku przy ul. (...) wraz z częściami wspólnymi budynku o łącznej powierzchni 2.268,50 m ² w okresie od 28 listopada 1999 r. do 27 listopada 2008 r., z uwzględnieniem ponoszonych przez właściciela kosztów eksploatacji budynku, wyniosła sumę 10.230.000 zł.

Zarzuty pozwanego, odnośnie nieprawidłowości ustalenia powyższej kwoty, nie są uzasadnione. Sprowadzają się one do kwestionowania zasadności nieuwzględnienia przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia należnego powódce okoliczności, że nie wszystkie lokale były wynajmowane przez pozwanego, w szczególności wobec dyspozycji powódki w tym zakresie, a także nieprawidłowe uwzględnienie przy ustalaniu tego wynagrodzenia również części wspólnych nieruchomości. Powołane przez pozwanego w tym zakresie zarzuty naruszenia art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. oraz 286 k.p.c. poprzez oddalenie wniosków dowodowych z opinii nowego biegłego, jak również opinii uzupełniającej biegłego sądowego J. B., jak i 316 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie i przedwczesne zamknięcie rozprawy w sytuacji, gdy nie zostały wyjaśnione wszystkie wątpliwości i kwestie sporne dotyczące sposobu wyliczenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie, nie są zasadne. Należy w całości podzielić zapatrywanie Sądu pierwszej instancji, iż w okolicznościach faktycznych sprawy nie było podstaw do powoływania dowodu z opinii kolejnego biegłego. Nie uzasadnia bowiem takiej potrzeby jedynie ta okoliczność, że opinia powołanego już biegłego jest dla strony, w jej odczuciu, niekorzystna (por. orz. Sądu Najwyższego z 22 lipca 1997 r., I CKN 174/97, niepubl.). Biegły sądowy J. B. sporządził w postępowaniu przed Sądem Okręgowym opinię prawidłową i rzetelną, odpowiadając szczegółowo na tezę dowodową postawioną przez Sąd przy uwzględnieniu stanowisk stron (opinia pisemna – k. 343-367). Na wniosek obu stron opinia została uzupełniona (k. 397-404). Ponadto, biegły został również wysłuchany uzupełniająco na rozprawie, co umożliwiło stronom zadanie pytań wyjaśniających sporządzone opinie pisemne (k. 438-442). W kompleksowej ekspertyzie biegły wyjaśnił zarówno podstawy metodyczne opinii, jej założenia oraz uzasadnienie dla zastosowania określonych wskaźników. Kontrola opinii, z punktu widzenia wymagań logiki i zasad doświadczenia życiowego, pozwala w pełni sprawdzić prawidłowość rozumowania przeprowadzonego w jej uzasadnieniu, które doprowadziło do konkretnych jej wniosków (art. 285 k.c.). Brak jest jakichkolwiek podstaw do uznania tej opinii za niepełną, niefachową czy niewłaściwą dla poczynienia istotnych w sprawie ustaleń faktycznych. Opinia jest przekonująca, a jej wnioski jednoznaczne i stanowcze. Uwzględniając stosowne stawki biegły uwzględnił bardzo dobrą lokalizację nieruchomości, jej otoczenie oraz układ komunikacyjny, a także przeciętny stan techniczny i funkcjonalny budynku, z uwagi na który przyjął do obliczeń średnią z najniższych stawek najmu lokali na terenie centralnej części W. (k. 398, 399). Przedmiotem korzystania przez pozwanego był cały budynek, wraz z częściami wspólnymi, a nie – poszczególne lokale. Oszacowana przez biegłego wartość stanowi wobec tego sumę czynszów możliwych do uzyskania za całą powierzchnię użytkową budynku, bez wyodrębniania powierzchni poszczególnych lokali (k. 403, 404). Odnośnie części wspólnych budynku biegły uwzględnił 30% stawki podstawowej przekonująco wskazując, że części wspólne mają wartość rynkową łącznie z powierzchnią zasadniczą, co jest uwzględniane w rynkowych stawkach czynszu najmu powierzchni użytkowych (k. 402, 439). Okoliczność zaś występowania pustostanów uwzględniono wśród czynników obniżających dochód z najmu, wskazując ponadto, że niewynajęte powierzchnie były zjawiskiem ogólnym (k. 355, 357). W sytuacji tej nie zachodziły zatem jakiekolwiek podstawy, by uzasadnione było uwzględnienie wniosku pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego. Ocenę Sądu Okręgowego w tym zakresie należy w pełni podzielić, co uzasadniało oddalenie ponowionego wniosku także na etapie postępowania odwoławczego.

Nie było także podstawy do uznania za zasadny wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej i nie był z tej przyczyny słuszny zarzut zamknięcia rozprawy bez wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności. Biegły wyjaśnił zasady sporządzenia swej opinii, uwzględniając w zakresie części wspólnej jedynie 30% stawki podstawowej i wyjaśniając podstawy metodologiczne zastosowania tej stawki (k. 402). Biegły uwzględnił również szereg określonych czynników obniżających dochód z nieruchomości, w tym występowanie tzw. pustostanów, co w sposób istotny przełożyło się na stosowne zmniejszenie ustalonego opinią wynagrodzenia o łącznie 12 do 17% (k. 357). Wbrew stanowisku pozwanego, nie było podstaw do uwzględniania okresu rzeczywistych pustostanów i badania, które z lokali użytkowych były faktycznie wynajmowane i w jakim okresie, w szczególności po wydaniu przez powódkę dyspozycji odnośnie niewynajmowania lokali po wygaśnięciu wcześniej zawartych umów. O wysokości należnego właścicielowi wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości decydują stawki rynkowe za korzystanie z danego rodzaju rzeczy w określonych warunkach i czas posiadania rzeczy przez adresata roszczenia (wyrok Sądu Najwyższego z 7 kwietnia 2000 r., IV CKN 5/00, Lex nr 52680). Wynagrodzenie to nie ma charakteru odszkodowawczego i ustalane jest na podstawie cen bieżących, obowiązujących w poszczególnych okresach gospodarczych. Jego wysokość stanowi kwota, którą posiadacz musiałby zapłacić właścicielowi, gdyby jego posiadanie opierało się na prawie, co oznacza, że obejmuje wszystko, co uzyskałby właściciel, gdyby rzecz wynajął, wydzierżawił lub oddał do odpłatnego korzystania na podstawie innego stosunku prawnego. Takie właśnie wynagrodzenie ustalił w sprawie niniejszej biegły J. B.. Co więcej, wynagrodzenie określone normą art. 224 § 2 k.c. i art. 225 k.c. jest niezależne od jakichkolwiek okoliczności ubocznych. W szczególności, dochodzić go można bez względu na to, czy właściciel – nie korzystając sam z rzeczy – poniósł z tego powodu jakąkolwiek stratę i niezależnie od tego, czy posiadacz efektywnie korzystał z rzeczy. Skuteczność roszczenia nie zależy też od tego, czy posiadacz był w zwłoce z wydaniem rzeczy, czy nie. Wysokość wynagrodzenia jest również niezależna od rzeczywistych strat właściciela i rzeczywistych korzyści odniesionych przez posiadacza (tak E. Gniewek (w:) System prawa prywatnego, tom 3, Rozdział X; także Sąd Najwyższy w wyroku z 6 czerwca 2014 r., III CSK 253/13, Lex nr 1498631). Powyższe oznacza, że niezależnie od tego, czy posiadacz władający rzeczą bez tytułu efektywnie korzystał z rzeczy, czy też nie, właścicielowi należy się stosowne wynagrodzenie – w wysokości odpowiadającej kwocie, którą posiadacz musiałby zapłacić, gdyby jego posiadanie opierało się na prawie.

Powyższe oznacza prawidłowość poczynionych przez Sąd pierwszej instancji ustaleń faktycznych, które Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne.

W sprawie niniejszej bezspornym jest, iż (...) W. posiadało cały budynek przy ul. (...)/ (...). Jego posiadanie nie ograniczało się do niektórych lokali czy powierzchni. Zakres tego posiadania wyznacza zatem wysokość należnego powódce wynagrodzenia, wyliczonego w sposób właściwy przez powołanego przed Sądem pierwszej instancji biegłego. Okoliczność, że pozwany zastosował się do ewentualnej dyspozycji powódki odnośnie niezawierania kolejnych umów najmu po ekspirowaniu dotychczasowych, ma – z punktu widzenia roszczenia dochodzonego w niniejszej sprawie – charakter irrelewantny. Jak wskazano wyżej, roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy nie ma charakteru odszkodowawczego i jest całkowicie niezależne od ewentualnych korzyści odniesionych przez pozwanego z tytułu korzystania. Nawet gdyby pozwany w ogóle nie wynajmował przedmiotowego budynku i nie otrzymywał z tego tytułu żadnych pożytków, roszczenie powódki byłoby zasadne w określonej wysokości, wyznaczonej stawkami rynkowymi za wynajem określonego rodzaju rzeczy.

Z powyższych względów nie były też zasadne zarzuty naruszenia prawa materialnego, w tym art. 224 § 2 k.c. w zw. z art. 225 k.c. a Sąd Okręgowy w pełni prawidłowo je zastosował. Nie doszło również do naruszenia art. 5 k.c. poprzez uwzględnienie żądania powódki w określonej wysokości. Poszanowanie prawa własności, na które powołuje się pozwany w apelacji, wymagało wydania powódce stanowiącej jej własność nieruchomości, czego pozwany – do końca listopada 2008 r., kiedy dopiero nastąpiło protokolarne przekazanie powódce i jej matce budynku (k. 44-450 – nie uczynił. To pozwany kwestionował przez lata prawo własności powódki i związane z nim roszczenia uzupełniające, co uniemożliwiało powódce korzystanie z jej własności. Nie można w tych okolicznościach uznać, aby to powódka – żądając wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy – działała w sposób sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa czy z zasadami współżycia społecznego. Ewentualne uczynienie przez pozwanego zadość prośbie powódki o niezawieranie nowych umów najmu na lokale znajdujące się w budynku stanowiącym jej własność, nieistotne z punktu widzenia roszczeń dochodzonych w niniejszej sprawie, mogłoby być rozważane jako relewantne na gruncie innych roszczeń pomiędzy stronami, nie objętych jednak pozwem w niniejszej sprawie.

Nie doszło także do naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. a kontrola instancyjna zaskarżonego orzeczenia, w szczególności ustalenie przyczyn oddalenia wniosków dowodowych pozwanego, jest w pełni możliwa. Sąd Okręgowy w sposób wyczerpujący wyjaśnił motywy, dla których uznał sporządzoną w sprawie opinię biegłego za miarodajną dla poczynienia ustaleń istotnych w sprawie okoliczności. Jak wskazano wyżej, ocenę tę w pełni podziela Sąd Apelacyjny. Powyższe oznacza, że nie było podstaw do powoływania kolejnego biegłego w sprawie, czy – z przyczyn również wskazanych powyżej – uzupełniania dotychczasowej opinii.

Nie był zasadny także zarzut naruszenia art. 481 § 1 k.c. poprzez uznanie, że pozwany pozostawał w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia od dnia 13 listopada 2013 r., co skutkowało zasądzeniem przez Sąd Okręgowy odsetek od tej daty. Pozwany pozostawał bowiem w stosownym opóźnieniu dużo wcześniej, gdyż pozew w niniejszej sprawie otrzymał w lutym 2010 r. (k. 72), a wezwanie do zapłaty określonej kwoty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości zostało mu doręczone już w listopadzie 2009 r. (k. 39-40). Co prawda nie można zgodzić się ze stwierdzeniem Sądu, iż dochodzone roszczenie miało charakter odszkodowawczy, implikujący wymagalność roszczenia dopiero w dacie sporządzenia przez biegłego opinii, to jednak dla rozstrzygnięcia apelacji pozwanego – wobec ostatecznie sformułowanego żądania pozwu (k. 437) oraz braku zaskarżenia przez stronę przeciwną – nie ma to istotnego znaczenia. Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości, jak wskazano już wyżej, jest niezależne od przesłanek roszczeń odszkodowawczych, a termin jego spełnienia, jako świadczenia bezterminowego, określa art. 455 k.c.

Apelacja okazała się uzasadniona jedynie w zakresie obejmującym zaskarżenie rozstrzygnięcia o kosztach. W ocenie Sądu Apelacyjnego słusznie zarzuca pozwany błędne zastosowanie przez Sąd Okręgowy art. 100 zdanie drugie k.p.c. Nie można bowiem uznać, aby powódka – wygrywając sprawę w 89%, przy wartości pierwotnie dochodzonego roszczenia w kwocie 11.449.674 zł – uległa tylko co do nieznacznej części swego żądania. Za nieznaczną część żądania w rozumieniu powołanego przepisu uznaje się bowiem wartość majątkową lub kwotę pieniężną tak nieznaczną, że strona nie wdałaby się w proces, gdyby miała tylko takiego roszczenia dochodzić lub przed takim roszczeniem się bronić (por. T. Demendecki, Komentarz do art. 100 Kodeksu postępowania cywilnego, Lex, Stan prawny: 2012.07.01). Wobec uwzględnienia powództwa co do kwoty 10.230.000 zł powódka przegrała co do kwoty 1.219.674 zł. Nie można tej sumy uznać za „nieznaczną”, jak to przyjął Sąd pierwszej instancji.

Wobec powyższego, zaskarżony wyrok podlegał zmianie w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu, jednak zastosowaniu podlegał nie wskazany w apelacji art. 98 § 1 k.p.c., lecz art. 100 zdanie pierwsze k.p.c., przewidujący stosunkowe rozdzielenie kosztów w razie częściowego uwzględnienia żądań. Słusznie wskazał pozwany w apelacji (k. 464), że – biorąc pod uwagę poniesione przez strony koszty procesu (powódka – 107.217 zł, w tym 100.000 zł opłaty od pozwu, 7.200 zł, jako koszty zastępstwa procesowego według stawki minimalnej, oraz 17 zł, jako wydatek związany z opłatą od pełnomocnictwa; zaś pozwany – 7.200 zł, jako analogiczne koszty zastępstwa) oraz stopień uwzględnienia dochodzonych roszczeń (89%) – powódce należy się zwrot od pozwanego kwoty 94.631 zł i do niej należało obniżyć zasądzoną z tego tytułu sumę.

Podobna zasada znajduje również zastosowanie w zakresie kosztów tymczasowo wyłożonych przez Skarb Państwa. Koszty opinii biegłego, w łącznej sumie 4.219,55 zł, powinny zatem obciążyć strony stosownie do stopnia uwzględnienia roszczeń (89% do 11%), zgodnie z art. 83 w zw. z art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Zważywszy na powyższe, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zaskarżony wyrok podlegał zmianie w powyższym zakresie, a na podstawie art. 385 k.p.c. – apelacja została oddalona w pozostałej części.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 zdanie drugie k.p.c. Stwierdzono, że apelacja okazała się zasadna jedynie w nieznacznej części, obejmującej jedynie część kosztów procesu, zaś w zakresie dochodzonego przez powódkę w sprawie, głównego i ubocznego, nie została uwzględniona w żadnej części. W związku z tym powódce należał się zwrot całości poniesionych kosztów, na które złożyły się koszty zastępstwa procesowego według stawki minimalnej, wynikającej z § 12 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

SSA Maciej Dobrzyński SSA Marzena Konsek-Bitkowska SSO Marta Szerel