Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 grudnia 2015 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu IV Wydział Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Ewa Taberska

Sędziowie: SSO Hanna Bartkowiak (spr.)

(...) del. do SO Przemysław Suszczewicz

Protokolant: p. o. staż. M. F.

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Poznaniu B. T.

po rozpoznaniu w dniu 29 grudnia 2015 r.

sprawy R. P. (1)

oskarżonego z art. 209 § 1 kk

na skutek apelacji wniesionej przez oskarżonego

od wyroku Sądu Rejonowego w Szamotułach

z dnia 2 września 2015 r. sygn. akt II K 1150/13

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu w Szamotułach do ponownego rozpoznania.

P. S. E. H. B.

UZASADNIENIE

R. P. (1) został oskarżony o popełnienie dwóch przestępstw z art. 209 § 1 kk (k. 100; k. 53 akt II K 840/14).

Sąd Rejonowy w Szamotułach, wyrokiem z dnia 2 września 2015 r. wydanym w postępowaniu o sygn. akt II K 1150/13, uznał oskarżonego R. P. (1) za winnego jednego przestępstwa z art. 209 § 1 kk, obejmującego okresy z obu zarzucanych mu występków i za to na podstawie art. 209 § 1 kk, w brzmieniu przed 1 lipca 2015 r., wymierzył mu karę 8 miesięcy ograniczenia wolności, zobowiązując go do wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne. Następnie orzekł o kosztach sądowych, zasądzając ich zwrot od oskarżonego przy jednoczesnym zwolnieniu go od opłaty (k. 257-258).

Powyższy wyrok zaskarżył w całości oskarżony. Zarzucił orzeczeniu, mające wpływ na jego treść, naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 4 kpk i 5 § 2 kpk. Z tego względu wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie go od zarzutu popełnienia przestępstwa, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Na rozprawie apelacyjnej oskarżony zgłosił szereg wniosków dowodowych na okoliczność przedstawienia swojej sytuacji materialnej w latach 1996-2000, celem wykazania, że dysponował on pieniędzmi, które przekazał U. P. w 2002 r. na utrzymanie wspólnych dzieci.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się w części zasadna i w tym zakresie zasługiwała na uwzględnienie. Ustalenie to skutkowało uchyleniem pierwszoinstancyjnego orzeczenia i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania.

Przystępując do omówienia powodów rozstrzygnięcia, wskazać wpierw trzeba, że zgodnie z wyrażoną w art. 2 § 2 kpk zasadą prawdy materialnej – a której przypisuje się znaczenie szczególne jako zasadnie nadrzędnej w stosunku do wszystkich pozostałych – postępowanie powinno być prowadzone w taki sposób, aby ustalenia faktyczne były zbliżone do prawdy w takim stopniu, w jakim jest to możliwe (por. komentarz do art. 2 kpk [w:] P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego. Komentarz. C.H. Beck 2007). Uznać również należy, że zgodnie z art. 167 kpk, uwzględniwszy regułę intertemporalną z art. 36 pkt 2 ustawy z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego… (Dz.U. z 2013 r., poz. 1247 ze zm.), przeprowadzenie dowodu z urzędu stanowiło w przedmiotowej sprawie nie tylko uprawnienie Sądu niższej instancji, ale także obowiązek, skoro przeprowadzenie dowodu było niezbędne do wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy. Organ procesowy miał bowiem obowiązek zbadać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego (art. 4 kpk). Podstawę orzeczenia rozstrzygającego o odpowiedzialności karnej oskarżonego stanowić wszak musi całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej (art. 410 kpk), co następuje właśnie w wyniku przeprowadzenia dowodów, także tych podejmowanych z urzędu (por. komentarz do art. 167 kpk, [w:] J. Grajewski, L.K. Paprzycki, S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, LEX 2010).

W świetle zgłoszonych zarzutów apelacyjnych oraz okoliczności dostrzeżonych z urzędu stwierdzono, że Sąd Rejonowy przeprowadził postępowanie dowodowe bez zachowania należytej wnikliwości, a w konsekwencji zbyt powierzchownie rozpoznał okoliczności inkryminowanego zdarzenia.

Przede wszystkim nie podjął próby przesłuchania M. S. (siostry U. P.). Nie uczynił tego, mimo że miała być ona naocznym świadkiem rzekomego przekazania przez R. P. (1) pieniędzy tytułem jednorazowej zapłaty świadczeń wynikających z jego obowiązku alimentacyjnego względem małoletnich M., M., A. i G. P..

Sąd niższej instancji nie odczytał też na rozprawie głównej treści protokołu wyjaśnień oskarżonego złożonych w charakterze podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym w dniu 22 sierpnia 2013 r., znajdujących się k. 50-50v akt o sygn. II K 1150/13. Wyjaśnień istotnych, gdyż obejmujących wskazanie, że w sprawie łożenia renty alimentacyjnej na małoletnie dzieci toczyły się postępowania administracyjne, komornicze i dwa postępowania prokuratorskie. Podsądny informował w nich również, że nie złożył zażalenia na umorzenie postępowania przygotowawczego o sygn. akt 2 Ds. 657/13, gdyż został uznany za nieuprawnionego do tej czynności. Ta informacja jest zaś istotna ze względu na uwypuklenie w uzasadnieniu pierwszoinstancyjnego wyroku faktu niezaskarżenia prokuratorskiej decyzji umarzającej. To jest potraktowanie tego faktu przez Sąd niższej instancji jako ważny w toku oceny materiału dowodowego (por. uwagi Sądu Rejonowego odnośnie wiarygodności zeznań K. D., k. 264).

Ze względu na poszlakowy charakter ustaleń odnośnie sytuacji materialnej podsądnego R. P. w latach poprzedzających rzekome przekazanie przez niego małżonce znacznej sumy pieniężnej, a przy tym ważkość tej kwestii w całokształcie rozważań nad przedmiotem sprawy, wskazane było poczynienie przez Sąd Rejonowy pogłębionych badań w tym zakresie. Sąd Okręgowy uznał przez to zasadność twierdzeń podsądnego, że celowe będzie w sprawie przeprowadzenie kolejnych dowodów, a w szczególności odebranie zeznań od świadków: S. S., W. P. i A. R.. To jest osób, o których przesłuchanie apelujący zawnioskował podczas rozprawy apelacyjnej. Nie można wykluczyć, że osoby te przedstawią takie okoliczności, które okażą się istotne w toku weryfikowania wiarygodności alibi oskarżonego.

Sąd II instancji uznał jednocześnie, że ustalenie Sądu Rejonowego, iż sytuacja majątkowa, finansowa, a także życiowa oskarżonego nie wskazywała, że mógł on rzeczywiście dysponować kwotą 300 000 zł było nazbyt dowolne. Nie zostało ono bowiem poprzedzone próbą rzeczowej weryfikacji oświadczeń podsądnego. Oświadczeń, które znajdowały przecież wsparcie we wnioskach dwóch opinii grafologicznych, a także w przywołanym przez apelującego fakcie zwłoki U. P. w podjęciu przeciwko niemu działań egzekucyjnych. Pamiętać zaś należy, że sformułowana w art. 2 § 2 kpk zasada prawdy materialnej wprowadza wprawdzie w procesie karnym wymóg opierania wszelkich rozstrzygnięć na zgodnych z prawdą ustaleniach faktycznych, rozumie się jednak przez nie ustalenia udowodnione, a więc takie, gdy w świetle przeprowadzonych dowodów fakt przeciwny dowodzeniu jest niemożliwy lub wysoce nieprawdopodobny. Obowiązek udowodnienia odnosić należy jednak tylko do ustaleń niekorzystnych dla oskarżonego, jako że on sam korzysta z domniemania niewinności (art. 5 § 1 kpk), a niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na jego korzyść (art. 5 § 2 kpk). Z tych względów wydanie wyroku uniewinniającego jest konieczne nie tylko wówczas, gdy wykazano niewinność oskarżonego, lecz również wtedy, gdy nie udowodniono mu, że jest winny popełnienia zarzuconego mu przestępstwa. W tym ostatnim wypadku wystarczy zatem, że twierdzenia oskarżonego, negującego tezy aktu oskarżenia, zostaną uprawdopodobnione. Co więcej, wyrok uniewinniający musi zapaść jednak również i w takiej sytuacji, gdy wykazywana przez oskarżonego teza jest wprawdzie nieuprawdopodobniona, ale też nie zdołano udowodnić mu sprawstwa i winy (por. postanowienie SN z 18 grudnia 2008, V KK 267/08, LEX nr 485030). Jednocześnie Sąd Okręgowy stwierdził, że prowadzenie wszystkich wskazanych wyżej dowodów w postępowaniu apelacyjnym zaprzeczałoby zasadzie dwuinstancyjności i przerzuciło cały ciężar dowodowy na sąd odwoławczy.

Odnosząc się zaś do zastrzeżeń apelującego na temat postawy procesowej U. P. należało stwierdzić, iż skorzystanie przez świadka z prawa do odmowy składania zeznań (art. 182 § 1 i 2 kpk) nie podlega ocenie. Jak trafnie wskazał Sąd Apelacyjny w Krakowie: „Prawo do odmowy zeznań jest podmiotowym prawem świadka, zatem nie jest rzeczą organów procesowych nadzorować korzystanie z niego ani badać powody decyzji przezeń podejmowanej, ani wyciągać z nich wnioski co do wiarygodności dowodów.” (wyrok SA w Krakowie z dnia 29 października 2003 r., II AKa 3216/03, KZS 2004/1/32).

Ponadto, wobec zakazu z art. 174 kpk – określającego, iż dowodu z zeznań świadka nie wolno zastępować treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych – nie jest na tę chwilę dopuszczalne uczynienie dowodem w sprawie treści przedłożonego na rozprawie apelacyjnej listu M. P., która jako osoba najbliższa dla oskarżonego (córka), odmówiła złożenia zeznań w niniejszej sprawie karnej.

Podsumowując, Sąd odwoławczy stwierdził, że Sąd I instancji nie dochował wszystkich ważnych reguł procesowych, a przede wszystkim zasady swobodnej oceny dowodów (art. 7 kpk) oraz zasady obiektywizmu (art. 4 kpk). Sąd ten nie zgłębił należycie wątpliwości rysujących się w sprawie. Pobieżnie rozważył też, bądź pominął, okoliczności przemawiające na korzyść oskarżonego. Uchybienia te, oceniane w kontekście art. 2 § 2 kpk i realiów sprawy, mogły zaś mieć wpływ na treść orzeczenia. Nie budzi przy tym wątpliwości, że wciąż jest możliwe sięgnięcie po środki dowodowe, dotąd nieujawnione, które mogą przyczynić się do wszechstronnego rozpoznania okoliczności sprawy.

W konsekwencji Sąd Okręgowy na podstawie art. 438 pkt 2 kpk uchylił zaskarżone orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Szamotułach. Uznał przy tym, że kasatoryjny charakter rozstrzygnięcia spowodował sytuację, gdzie przedwczesnym byłoby rozpoznanie zarzutu naruszenia art. 5 § 2 kpk. Zebrane dowody, a w tym i wyjaśnienia oskarżonego i zeznania świadków, podlegać będą przecież ponownej ocenie sądu orzekającego. Odniesienie się do zastrzeżeń apelującego, wyrażonych na tle dochowania w postępowaniu pierwszoinstancyjnym wierności regule in dubio pro reo, było więc – po myśli art. 436 kpk – bezprzedmiotowe. Nie można na tym etapie postępowania wykluczyć, że błędy Sądu I instancji popełnione w toku postępowania dowodowego i oceny jego wyników pociągnęły za sobą nietrafność ustaleń faktycznych.

Nie przesądzając w tym momencie kwestii sprawstwa i winy oskarżonego R. P. (1), należy wskazać, że Sąd niższego rzędu zobowiązany będzie powtórzyć postępowanie dowodowe, podejmując przy tym działania zmierzające do usunięcia jego braków. W szczególności polecić należy Sądowi Rejonowemu przesłuchanie M. S., a także tych świadków, o których zawnioskował oskarżony na rozprawie apelacyjnej (k. 290). Jest także ważne by przy ponownym prowadzeniu sprawy, Sąd Rejonowy w odpowiednim stopniu uwzględnił zasady obiektywizmu i prawdy materialnej. Powinnością sądu przy określaniu odpowiedzialności karnej danej osoby jest bowiem podjęcie rzetelnej próby dokonania ustaleń należycie umocowanych w materiale dowodowym sprawy oraz w przepisach prawa.

P. S. E. H. B.