Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 sierpnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 sierpnia 2012 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego w W.

przeciwko Skarbowi Państwa – Prezesowi Sądu Rejonowego w (...)

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 4 stycznia 2012 r. sygn. akt I C 20/11

1.  oddala apelację:

2.  zasądza od strony powodowej na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 5400 złotych (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt. I ACa 721/12

UZASADNIENIE

Strona powodowa (...) Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty w W. domagała się zasądzenia od strony pozwanej Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w (...)kwoty 3.953.408,93 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 2 października 2010 roku oraz kosztów procesu.

Podała, że jej poprzednik prawny (...) Bank (...) – zawarł z Rafinerią (...) (...)1999 roku dwie umowy kredytowe. Udzielone kredyty zabezpieczone zostały hipotekami zwykłymi w kwotach 6.000.000 zł i 2.000.000 zł na nieruchomości kredytobiorcy objętej KW (...). Kolejnego kredytu w kwocie 8.500.000 zł Bank udzielił Rafinerii w dniu 2 lipca 2001 roku i zabezpieczony został hipoteką w kwocie 7.128.870 zł na nieruchomości objętej KW (...).

19 stycznia 2005 roku Sąd Rejonowy w Gorlicach ogłosił upadłość z likwidacją majątku Rafinerii (...) S.A. W dniu 26 kwietnia 2005 roku Bank zgłosił wierzytelności wynikające z umów kredytowych w kwocie 5.052988,50 zł wskazując na zabezpieczenia. Wierzytelności Banku uwzględnione zostały w łącznej kwocie 5.051.988,50 zł w tym w kategorii III – 4.268.520,96 zł, w kategorii IV – 783.467,54 zł. Obciążone hipotekami nieruchomości sprzedane zostały w toku postępowania upadłościowego i wobec ich zbycia syndyk sporządził dwa plany podziału funduszów masy – II oraz IV – w których na rzecz Banku przyznano: kwotę 1.790.151,48 zł (w IV odrębnym planie) i kwotę 2.163.257,45 zł (w II odrębnym planie). Kwoty te wierzycielowi nie zostały wypłacone. Przed uprawomocnieniem się planów podziału sędzia komisarz postanowieniem z dnia 11 marca 2008 r. umorzył postępowanie upadłościowe V GUp 1/05 i postanowienie to uprawomocniło się wskutek oddalenia zażaleń przez Sąd Okręgowy w Krakowie. Umorzenie postępowania upadłościowego nastąpiło na podstawie art. 361 p.u.in. a podstawą faktyczną było nieuzupełnienie przez wierzycieli zaliczek. Strona powodowa zarzuciła jednak, że umorzenie postępowania było przedwczesne, a sędzia komisarz nie skorzystał z możliwości zwołania zgromadzenia wierzycieli, które może zadecydować o wezwaniu do zaliczki dowolnej grupy wierzycieli, zarzuciła też naruszenie art. 94 u.k.w.h., gdyż powód został pozbawiony zabezpieczeń wierzytelności a nie został w nich zaspokojony; decyzja o umorzeniu postępowania doprowadziła do nieznanej prawu sytuacji, gdy zabezpieczenia hipoteczne wygasły bez zaspokojenia; nic nie stało zaś na przeszkodzie, aby sąd (sędzia komisarz) najpierw procedował w przedmiocie odrębnych planów podziału przedłożonych przez syndyka, umożliwiając po ich uprawomocnieniu się ich realizację, a następnie postępowanie upadłościowe umorzył, a także naruszenie art. 352 ust. 2 p.u.i n, podnosząc, że zakres zaskarżenia postanowienia z dnia 3 lipca 2010 r. postępowania nie odnosił się do przyznanej łącznie z obu planów kwoty 3.953.408,93 zł. a tylko do sum, które winny były jeszcze przypaść z uwagi na wadliwe zaliczenie do kosztów sprzedaży kosztów, których kosztami nie można było nazwać; tym samym sędzia komisarz był zobowiązany zgodnie z art. 352 ust. 2 p.u.i n do wykonania planu II i IV w zakresie, w jakim zażalenia tych planów nie dotyczyły, a zatem wypłacić kwotę 3.953.408,93 zł. na rzecz wierzyciela ujętego w planie i mógł to uczynić zanim uprawomocniło się postanowienie o umorzeniu postępowania. Podnosił powód, że środki pieniężne z planów II oraz IV należały do wierzyciela i nigdy nie powinny zostać zwrócone upadłemu, skoro nie weszły do masy upadłości. Podkreślił też, że w przypadku wniesienia zarzutów przeciwko planowi podziału lub zażalenia na postanowienie w sprawie zarzutów, plan wykonuje się w tych częściach, których nie dotyczą żądania zgłoszone w zarzutach lub zażaleniu. W takim wypadku sędzia komisarz powinien zakreślić zakres wykonania planu, który podlega niezwłocznemu wykonaniu. Nieoznaczeni zakresu wykonania planów stanowiło zaniechanie, sprzeczne z normą art. 352 ust.2 prawa upadłościowego i naprawczego, a tym samym bezprawne, którego skutkiem była szkoda po stronie Funduszu. Plan powinien być zrealizowany do kwoty 3.953.408,93 zł i jest to szkoda Funduszu.

Strona pozwana Skarb Państwa – Sąd Rejonowy w (...)wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. Podniosła, że w trakcie postępowania upadłościowego nie doszło do naruszenia wskazanych przepisów, nadto, że powód nie wykazał, by wykorzystał wszystkie przysługujące mu zgodnie z prawem środki zaskarżenia orzeczeń sądów, z którymi się nie zgadzał w toku postępowania upadłościowego oraz w przypadku wykreślenia hipotek

Przepis art. 361 p.u.in nakładał na sąd obowiązek wydania postanowienia o umorzeniu postępowania upadłościowego, przy czym nie uzależnia on orzeczenia od innych okoliczności i nie pozostawia sądowi swobody w tym zakresie, a zatem nie ma uzasadnienia zarzut, że nie stało na przeszkodzie aby sąd (sędzia komisarz) najpierw procedował w przedmiocie odrębnych planów podziału, a dopiero po ich uprawomocnieniu umorzył postępowanie. Żaden przepis prawa nie obligował sędziego komisarza do wykonania planów podziału przed umorzeniem postępowania upadłościowego. Poprzednik prawny powoda nie złożył przy składaniu zarzutów do planów podziału wniosków o wykonanie planów podziałów w częściach, które nie dotyczą żądań zgłoszonych w zarzutach. Nadto powodowi nadal przysługuje wierzytelność w stosunku do dłużnika i nie zostało wykazane, że egzekucja jest bezskuteczna.

Wyrokiem z dnia 4 stycznia 2012 roku Sąd Okręgowy w Krakowie powództwo oddalił i obciążył stronę powodową kosztami postępowania.

Rozstrzygnięcie poprzedzone zostało następującymi ustaleniami faktycznymi:

W dniu 30 grudnia 1999 roku (...) Bank (...) S.A. w K. – zawarł z Rafinerią (...) S.A. dwie umowy kredytowe. Kredyty zabezpieczone zostały hipotekami zwykłymi w kwotach 6000000 zł. i 2000000 zł. na nieruchomości kredytobiorcy objętej KW (...). W dniu 2 lipca 2001 roku Rafineria zawarła z (...) Bankiem (...) S.A. kolejną umowę kredytową na kwotę 8.500.000 złotych. Ten kredyt zabezpieczony został hipoteką w kwocie 7128870 zł. na nieruchomości objętej KW (...).

W dniu 19 stycznia 2005 roku Sąd Rejonowy w Gorlicach ogłosił w sprawie V GU (...)upadłość z likwidacją majątku Rafinerii (...) S.A.

Bank zgłosił wierzytelności w wymienionych umów kredytowych w kwocie 5.051.988,50. Na liście wierzytelności został uwzględniony z kwotą łączną 5051988,50 zł. w tym w kategorii III – 4268520,96 zł. w kategorii IV – 783467,54 zł.

Sędzia Komisarz postanowieniem z dnia 12 czerwca 2007 roku, 2 lipca 2007 roku oraz 3 października 2007 roku zobowiązał wierzycieli Bank (...) S.A. w K., B. H. und V. A. w (...) S.A. w W. do uiszczenia zaliczek w łącznej wysokości 5.104.500 zł. Wierzyciele wpłacili łącznie kwotę 2.295.800 zł. Postanowieniem z dnia 11 marca 2008 roku Sąd Rejonowy w Nowym Sączu umorzył postępowanie upadłościowe V GUp (...)na podstawie art. 361 pkt 2 p.u.in. Wskazał Sąd, że wierzyciele nie złożyli w wyznaczonych terminach zaliczek w łącznej kwocie 2808700 zł. co uniemożliwia dalsze prowadzenie postępowania upadłościowego. Zażalenia na to postanowienie Sąd Okręgowy oddalił

Umową z dnia 5 czerwca 2008 roku Bank sprzedał powodowi wierzytelności przeciwko Rafinerii (...) S.A. w upadłości z tytułu dwóch umów o kredyt z dnia 30 grudnia 1999 r. i umowy o kredyt z dnia 2 lipca 2001 r.

Ustalił Sąd, że w dniu 12 lutego 2008 roku (...) S.A. w G. złożył II odrębny plan podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży użytkowania wieczystego nieruchomości objętej KW Nr (...). Zgodnie z tym planem Bankowi (...) SA przypadła z podziału suma 2.163.257,45 zł. Wierzyciel złożył zarzuty przeciwko temu planowi podziału, zarzucając, że nie może odnieść się do tego, co składa się na kwotę 501.742,55 zł. o którą została pomniejszona cena uzyskana ze sprzedaży. Postanowieniem z dnia 3 lipca 20008 roku sędzia komisarz oddalił zarzuty do II odrębnego planu podziału. Postanowienie to (...) Bank (...) S.A. w K. zaskarżył zażaleniem z dnia 25 lipca 2008 roku. Postanowieniem z dnia 11 sierpnia 2008 r. Sędzia komisarz umorzył postępowanie w przedmiocie II odrębnego podziału funduszów masy. Sąd Rejonowy w Nowym Sączu na skutek zażalenia (...) Banku (...) SA postanowieniem z dnia 2 października 2008 r. uchylił postanowienie z dnia 11 sierpnia 2008 roku i umorzył postępowanie wywołane zażaleniem wierzyciela na postanowienie z dnia 3 lipca 2008 r. oddalające zarzuty tego wierzyciela do II odrębnego planu podziału.

W dniu 19 lutego 2008 roku (...) S.A. złożył IV odrębny plan podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży własności nieruchomości objętych KW Nr (...), KW Nr (...), KW Nr (...) K.. Zgodnie z tym planem Bankowi przypadła z podziału suma .790.151/48 zł. 10 marca 2008 roku Bank złożył zarzuty przeciwko IV odrębnemu planowi podziału zarzucając, że nie może odnieść się do tego, co składa się na kwotę 909.848,52 zł. o którą została pomniejszona cena uzyskana ze sprzedaży. Postanowieniem z dnia 3 lipca 2008 roku sędzia komisarz uwzględnił zarzuty co do IV odrębnego planu podziału do kwoty 568,83 złotych, a w pozostałym zakresie zarzuty oddalił. Bank zażalił się na to postanowienie. Postanowieniem z dnia 11 sierpnia 2008 roku Sędzia komisarz umorzył postępowanie w przedmiocie IV odrębnego podziału funduszów masy, a na skutek zażalenia (...) Banku (...) Sąd Rejonowy w Nowym Sączu postanowieniem z dnia 2 października 2008 roku uchylił postanowienie z dnia 11 sierpnia 2008 roku i umorzył postępowanie wywołane zażaleniem wierzyciela (...) Banku (...) na postanowienie z dnia 3 lipca 2008 roku oddalające zarzuty tego wierzyciela do IV odrębnego planu podziału.

Środki uzyskane ze sprzedaży nieruchomości z dniem prawomocnego umorzenia postępowania Syndyk wypłacił upadłemu.

Pismem z dnia 16 września 2010 roku powód wezwał Skarb Państwa - Sąd Rejonowy w Nowym Sączu do zapłaty kwoty 3.953.408,93 złotych.

Ustalił Sąd Okręgowy, że w działach IV nieruchomości objętych KW nr (...), KW nr (...), KW nr (...), KW (...), KW (...) i KW nr (...) ujawnione są hipoteki na kwoty ponad 100.000.000 EUR.

W kwietniu 2005 roku Syndyk złożył spis inwentarza wraz z oszacowaniem masy upadłości. Wartość majątku określił na kwotę 575.207.355,66 zł. przy czym nie korzystał z biegłych rzeczoznawców.

W skład majątku wchodziły:

- gotówka w banku: 16.554.388,37 zł.

- środki trwałe: 116.509.576,77 zł.

- materiały niskoocenne: 2.103.753,11 zł.

- środki trwałe w budowie: 349.446.453,50 zł.

- wyroby gotowe, towary handlowe, półprodukty, materiały, surowce, dodatki, chemikalia: 13.432.330,17 zł.

- grunty własne, prawo użytkowania wieczystego, 11.660.537,81 zł.

- wartości niematerialne i prawne (udziały, akcje, weksle, licencje, oprogramowanie, znaki towarowe, karty technologiczne): 59.669.469,77 zł.

- należności z tytułu dostaw i usługuj – ściągalne: 5.830.846,16 zł.

W dniu 5 września 2008 r. syndyk masy upadłości złożył ostateczne sprawozdanie z czynności podjętych w okresie od 1 czerwca 2008 roku do 25 lipca 2008 roku. Na dzień 25 lipca 2008 roku w masie upadłości znajdowała się kwota 3.987.100,55 zł. z czego kwota 3.953.408,93 zł. stanowiła środki objęte nieprawomocnymi II i IV planami podziału.

Wskazał Sąd, że ustalenia faktyczne maja oparcie w dokumentach publicznych (znajdujące się w aktach upadłościowych) oraz prywatnych, które nie budziły wątpliwości co do ich prawdziwości nie były kwestionowane przez strony i stanowiły dowód na okoliczność, że osoby, które je podpisały złożyły oświadczenia woli w dokumentach tych stwierdzone.

Za zbędny natomiast uznał Sąd dowód z opinii biegłego na okoliczność oszacowania nieruchomości wchodzących w skład majątku Rafinerii (...) S.A. Przeprowadzenie tego dowodu nie doprowadziłoby do wykazania istnienia szkody po stronie powodowej, bowiem istnienie szkody mogło zostać wykazane poprzez ustalenie wartości całego majątku aktualnie przysługującego Rafinerii (...) S.A. a nie tylko wartości należących do dłużnika nieruchomości.

Dokonując oceny prawnej, Sąd Okręgowy wskazał na regulacje zawarte w art. 417 § 1 kc i 417 ¹ § 2 kc i przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa. Poza niezgodnym z prawem działaniem lub zaniechaniem organu Skarbu Państwa przesłankami tymi są poniesienie przez osobę domagającą się odszkodowania szkody w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. (tj. straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono) oraz istnienie normalnego związku przyczynowego pomiędzy bezprawnym działaniem lub zaniechaniem przy wykonywaniu władzy publicznej a poniesioną przez poszkodowanego szkodą (art. 361 § 1 k.c.).

Zdaniem strony powodowej niezgodnym z prawem było postanowienie z art. 11 marca 2008 roku umarzające postępowanie upadłościowe gdyż naruszało art. 361 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku prawo upadłościowe i naprawcze oraz art. 94 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Za bezprawne uznała też strona powodowa zaniechanie przez sędziego komisarza dokonania niezwłocznego określenia w jakim zakresie plany II oraz IV podziału miały podlegać wykonaniu. Sprzeczne z prawem było także umorzenie postępowań toczących się w przedmiocie wykonania planów podziału i wypłata upadłemu środków uzyskanych ze sprzedaży nieruchomości obciążonych hipotekami na rzecz poprzednika prawnego strony powodowej.

Oceniając zgodność z prawem postanowienia z dnia 11 marca 2008 r. Sąd Okręgowy wskazał, że art. 361 p.u. i n. przewiduje, że sąd umorzy postępowanie między innymi wówczas, gdy wierzyciele zobowiązani uchwałą zgromadzenia wierzycieli albo postanowieniem sędziego-komisarza nie złożyli w wyznaczonym terminie zaliczki na koszty postępowania, a brak jest płynnych funduszów na te koszty;

Z ustaleń wynika, że sędzia komisarz wskazał, którzy wierzyciele i w jakiej wysokości mają wpłacić zaliczki. Sędzia komisarz nie był zobowiązany do zwoływania w takiej sytuacji zgromadzenia wierzycieli. Wezwani do uiszczenia zaliczek wierzyciele uiścili je w niedostatecznej wysokości. Uzasadnione było więc umorzenie postępowania, zwłaszcza, że przepisy (art. 361 p.u. i n.) kwestii umorzenia postępowania nie pozostawiają uznaniu sądu, ale wiążą z zaistnieniem okoliczności w tym przepisie wymienionych obowiązek wydania postanowienia o umorzeniu postępowania. Okoliczność, że w dacie wydania postanowienia sporządzone plany podziału przewidujące zaspokojenie wierzytelności strony powodowej nie były jeszcze wykonane nie stanowiła negatywnej przesłanki wydania postanowienia o umorzeniu postępowania upadłościowego. Skoro zatem przesłanki z art. art. 361 p.u. i n. zostały spełnione to sąd miał obowiązek umorzyć postępowanie.

Nie podzielił również Sąd pierwszej instancji poglądu, że postanowienie z dnia 11 marca 2008 roku naruszało uregulowanie zawarte w art. 94 u.k.w.h. Zgodnie z tym przepisem (w brzmieniu obowiązującym w okresie czasu istotnym dla niniejszego postępowania) wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Przepis ten wyraża zasadę akcesoryjności hipoteki w stosunku do wierzytelności będącej przedmiotem zabezpieczenia, jednakże nie wynika z niego zakaz podejmowania działań, których skutkiem jest wygaśnięcie hipoteki, mimo że nadal istnieje wierzytelność, dla zabezpieczenia której została ustanowiona.

Nie podzielił Sąd Okręgowy poglądu, że bezprawne było było zaniechanie przez sędziego komisarza dokonania określenia w jakim zakresie plany II oraz IV podziału miały podlegać wykonaniu. Plan bowiem, w przypadku wniesienia przeciwko niemu zarzutów, wykonuje się w tych częściach, których nie dotyczą żądania zgłoszone w zarzutach lub zażaleniu. Zakres wykonania określa wówczas sędzia komisarz. Poprzednik prawny powoda złożył zarzuty do II i IV odrębnego planu podziału, kwestionując redukcje kwot podlegających wypłacie na rzecz wierzyciela hipotecznego wynikłe z ustalenia kosztów postępowania. Zarzuty te zatem, zdaniem Sądu, dotyczyły wszystkich podlegających wypłatom pozycji planu podziału, z tym jednak zastrzeżeniem, że pozycje te były kwestionowane w części. Sformułowanie przepisu art. 352 ust. 2 zd. 1 p.u. i n. nie daje jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy w takiej sytuacji dopuszczalne jest częściowe wykonanie planu podziału. Plan podlega wykonaniu w tych częściach, których nie dotyczą żądania zgłoszone w zarzutach lub zażaleniu, jednak przepis nie określa, co należy rozumieć pod pojęciem „części” planu podziału. Wg Sądu pierwszej instancji pojęcie to można interpretować w ten sposób, że jako części, których dotyczą zarzuty lub zażalenie należy rozumieć kwoty pieniędzy podlegających podziałowi, których przyznanie w planie podziału zostało w tych środkach zaskarżenia zakwestionowane. Równie uprawniona jest jednak taka wykładnia, że pod pojęciem „części” planu podziału należy rozumieć poszczególne sumy, jakie każdemu z uczestników przypadają z podziału (art. 347 ust. 1 pkt 3 p.u. i n.). Przy pierwszym rozumieniu należałoby stwierdzić, że rzeczywiście istniały części planu podziału, które pomimo wniesienia zarzutów mogły podlegać wykonaniu. Akceptując jednak drugi sposób rozumienia pojęcia „części planu podziału” wyklucza się możliwość wykonania II i IV odrębnego planu podziału w jakiejkolwiek części przed prawomocnym rozstrzygnięciem wniesionych w stosunku do tych planów środków zaskarżenia. Zarzuty i zażalenia wniesione do tych planów podziału dotyczyły bowiem wysokości wszystkich sum podlegających wypłacie przewidzianych w planach podziału, gdyż poza sumami dla wierzyciela hipotecznego żadne inne sumy podlegające wypłacie nie zostały w planie przewidziane. Przy zastosowaniu tej wykładni brak było jakiejkolwiek części planów podziału, które mogłyby podlegać wykonaniu, brak było więc podstaw do wydania przez sędziego komisarza postanowienia określającego zakres wykonania planu podziału

Przy przyjęciu pierwszego sposobu rozumienia pojęcia „części planu podziału”, brak wydania przez sędziego komisarza postanowienia określającego zakres wykonania planu podziału mógłby być rozpatrywany w kategoriach bezprawnego zaniechania w rozumieniu art. 417 k.c. Natomiast drugi sposób wykładni wyklucza taką możliwość.

Stwierdził Sąd, że dyskusyjne jest, który z tych sposobów wykładni jest poprawny, jednakże utrwalony jest w orzecznictwie pogląd, że wybór jednej z możliwych interpretacji przepisów prawa, choćby okazała się ona nieprawidłowa, nie oznacza niezgodności orzeczenia z prawem, rodzącej odpowiedzialność odszkodowawczą Państwa. Pogląd ten odnosi się także do sytuacji, gdy przedmiotem oceny jest zaniechanie wydania orzeczenia, a konsekwencja jest niemożność oceny zaniechania wydania postanowienia określającego zakres wykonania planu podziału jako bezprawnego w rozumieniu art. 417 k.c. ponieważ z przyczyn powyżej wskazanych wśród dopuszczalnych sposobów wykładni art. 352 ust. 2 p.u. i n. są i takie, zgodnie z którymi zaniechanie wydania tego orzeczenia było prawidłowe.

Za bezzasadny uznał Sąd także zarzut sprzeczności z prawem umorzenia postępowań toczących się w przedmiocie wykonania planów podziału oraz sprzeczności z prawem wypłaty upadłemu po uprawomocnieniu się postanowienia o umorzeniu postępowania upadłościowego środków uzyskanych ze sprzedaży nieruchomości obciążonych hipotekami na rzecz poprzednika prawnego strony powodowej.

Zwrócił Sąd uwagę, że postępowanie upadłościowe jest integralną całością, zatem jego umorzenie objęło również czynności procesowe podejmowane w związku z odrębnymi planami podziału, mimo że dokonywano ich pod odrębna sygnaturą akt i dokumentowano w odrębnych aktach. Uzasadnione było więc umorzenie postępowań wywołanych zażaleniami na postanowienia sędziego – komisarza rozpoznające zarzuty do II oraz IV planu podziału. Po prawomocnym umorzeniu postępowania upadłościowego podejmowanie czynności zmierzających do wykonania odrębnych planów podziału było już prawnie niedopuszczalne, gdyż skutkowałoby nie przewidzianą w prawie ingerencją w sferę majątkową upadłego. Uprawomocnienie się postanowienia o umorzeniu postępowania upadłościowego wywołało ten skutek, że upadły odzyskał prawo zarządzania swoim majątkiem i rozporządzania jego składnikami, a obowiązkiem syndyka było wydać mu majątek. Zatem od tej daty ani syndyk, a ni sąd nie mogli co do zasady wykonywać już w stosunku do majątku upadłego żadnych czynności zarządu poza tymi, które mają na celu wydanie tego majątku upadłemu. Uzyskane ze sprzedaży obciążonych hipoteką nieruchomości środki nie stanowiły ani przedmiotu własności strony powodowej ani jej poprzednika prawnego. Sumy uzyskane z licytacji przeznacza się wprawdzie na zaspokojenie wierzycieli, których wierzytelności były zabezpieczone na tych rzeczach lub prawach z zachowaniem przepisów ustawy a dopiero kwoty pozostałe po zaspokojeniu tych wierzytelności wchodzą do funduszów masy upadłości. Środki te jednakże do chwili wypłaty ich wierzycielowi pozostają składnikiem majątku upadłego pozostającego pod zarządem syndyka. Ich szczególny reżim prawny wyczerpuje się w tym, że w pierwszej kolejności przeznacza się jej na zaspokojenie określonej w art. 336 ust. 1 p.u. i n. kategorii wierzycieli upadłego, ale nie oznacza to, że jeszcze przed wypłatą „należą” one do wierzycieli hipotecznych.

Skoro zatem w toku postępowania upadłościowego sumy te stanowiły własność upadłego pod zarządem syndyka, a przed prawomocnym umorzeniem postępowania upadłościowego do ich wypłaty wierzycielowi nie doszło, to sumy te - podobnie jak pozostały majątek upadłego – podlegają z chwilą prawomocnego umorzenia postępowania upadłościowego wydaniu upadłemu.

W kwestii powstania szkody Sąd Okręgowy stwierdził, że zabezpieczenie hipoteczne przysługiwało poprzednikowi prawnemu strony powodowej (...) Bankowi (...) S.A. Zabezpieczenia te zgodnie z art. zgodnie z art. 313 ust. 1 p.u. i n. w zw. z art. 1000 § 1 k.p.c. wygasły z chwilą sprzedaży nieruchomości będących przedmiotem zabezpieczenia, a zatem jeszcze przed dniem 5 czerwca 2008 r. w którym to (...) Bank (...) S.A. przelał te wierzytelności na rzecz strony powodowej. Szkoda, którą mogłaby ponieść strona powodowa, nie może zatem polegać na utracie zabezpieczenia hipotecznego wierzytelności, gdyż w dacie przelewu przelane wierzytelności już hipotekami zabezpieczone nie były. Z umowy z dnia 5 czerwca 2008 roku nie wynika także, by (...) Bank (...) S.A. przelał jednocześnie na stronę powodową wierzytelność o naprawienie szkody wynikłej z utraty zabezpieczeń hipotecznych a strona powodowa nie twierdziła, aby w ogóle taka umowa przelewu została przez nią z (...) Bankiem (...) S.A. zawarta. Jedyny dający się ustalić uszczerbek w majątku strony powodowej to niemożność zaspokojenia nabytej wierzytelności z sum wyodrębnionych z masy upadłości zgodnie z art. 336 u.p. i n. Strona powodowa jednak nadal pozostaje wierzycielem upadłego i może kierować egzekucję do całego majątku. O szkodzie po stronie wierzyciela o wartości odpowiadającej wysokości wierzytelności można mówić dopiero wtedy, gdy sytuacja majątkowa dłużnika nie daje jakichkolwiek perspektyw na zaspokojenie tej wierzytelności. Strona powodowa wprawdzie twierdziła, że nie ma możliwości wyegzekwowania wierzytelności, że w postępowaniu egzekucyjnym nie notuje się żadnych wpłat, a egzekucja z nieruchomości jest iluzoryczna gdyż nieruchomości są obciążone hipotekami zabezpieczającymi wierzytelności wyższe aniżeli wartość nieruchomości. Nie powołała jednak żadnych dowodów z dokumentów zawartych aktach egzekucyjnych, co oznacza, że twierdzenia powoda w zakresie dotyczącym aktualnej bezskuteczności egzekucji należy ocenić jako gołosłowne i niewykazane. Nieruchomości dłużnika w istocie obciążone są hipotekami, ale ze spisu inwentarza sporządzonego przez syndyka w toku postępowania upadłościowego wynika, że według stanu na chwilę orzeczenia upadłości nieruchomości stanowiły jedynie niewielką część majątku dłużnika. Część majątku została zbyta w toku postępowania upadłościowego, jednakże z ostatecznego sprawozdania syndyka wynika, że w masie upadłości znajdowało się 3.987.100,55 zł. w gotówce, a środki te podlegały wydaniu upadłemu. Nieuprawnione więc było twierdzenie, że jedynym majątkiem dłużnika były nieruchomości obciążone hipotekami.

Zwrócicie Sąd uwagę, że ciężar wykazania istnienia i wysokości szkody zgodnie z art. 6 kc obciąża poszkodowanego. Przedstawiony zaś materiał dowodowy na okoliczność niemożliwości wyegzekwowania wierzytelności od dłużnika nie był wystarczający. Zdaniem Sądu wykazanie faktycznej niewypłacalności dłużnika było natomiast możliwe chociażby poprzez przesłuchanie jako świadków na okoliczność stanu majątkowego dłużnika członków jego organu zarządzającego. Strona powodowa nie wykazała więc, że nie może zaspokoić swoich wierzytelności z majątku dłużnika, a w konsekwencji nie wykazała, by na skutek zarzucanych przez nią działań i zaniechań funkcjonariuszy strony powodowej poniosła szkodę, co musiało prowadzić do oddalenia powództwa.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 kpc.

Apelację od wyroku wniosła strona powodowa, zaskarżając go całości.

Zarzuciła:

1. naruszenie prawa materialnego, a to art. 417 § 1 kc poprzez jego niezastosowanie w sprawie, podczas gdy z okoliczności wynikało, że istnieją przesłanki odszkodowawcze Skarbu Państwa, czyli szkoda po stronie powodowego Funduszu rozumiana jako uszczerbek w interesach prawnie chronionych, którego doznał wbrew swej woli, niezgodne z prawem zaniechanie sędziego komisarza oraz związek przyczynowy pomiędzy szkodą, a owym zaniechaniem;

2. naruszenie prawa materialnego, a to art. 509 § 2 kc poprzez jego niezastosowanie w sprawie, pomimo iż powodowy Fundusz jako nabywca wierzytelności z dniem zawarcia umowy przelewu wstąpił w prawa i obowiązki poprzednika prawnego, w tym w uprawnienie do zaspokojenia nabytych wierzytelności z cen sprzedaży nieruchomości obciążonych hipotecznie, dla których zostały sporządzone dwa odrębne plany podziału II i IV;

3. naruszenie prawa mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia, a to art. 352 ust. 2 p. u i n. polegające na wadliwej interpretacji tego przepisu, w ten sposób, że dopuszczalne są dwie odmienne jego wykładnie, podczas gdy treść tego przepisu co do zasady nie budzi wątpliwości w literaturze przedmiotu i w orzecznictwie;

4. naruszenie prawa procesowego mające wpływ na wynik sprawy, a to art. 227 kpc poprzez pominięcie faktów mających znaczenie dla rozstrzygnięcia, a mianowicie:

a/ pominięcie ustaleń w zakresie liczby wierzycieli dłużnika i wysokości przysługujących im wierzytelności uprzywilejowanych przy braku decyzji procesowej Sądu co do wniosku dowodowego złożonego przez powodowy Fundusz w tym przedmiocie;

b/ pominięcie ustaleń faktycznych w przedmiocie wartości ustalonego w toku postępowania egzekucyjnego majątku dłużnika (nieruchomości) poprzez bezzasadne oddalenie wniosku dowodowego w przedmiocie opinii biegłego z jednoczesnym oddaleniem wniosku dowodowego z opinii – operatów K. C., sporządzonych w prowadzonym postępowaniu egzekucyjnym przeciwko dłużnikowi.

Wniosła strona powodowa o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od strony pozwanej Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Nowym Sączu na rzecz strony powodowej kwoty 3.953.408,93 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 2 października 2010 roku do dnia zapłaty oraz zasądzenia kosztów postępowania przed sądem pierwszej instancji w łącznej kwocie 107.217 złotych. oraz kosztów postępowania apelacyjnego w łącznej kwocie 103.600 zł, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Krakowie.

Po rozpoznaniu apelacji Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja strony powodowej na uwzględnienie nie zasługuje.

Ustalenia faktyczne stanowiące podstawę rozstrzygnięcia są prawidłowe, zatem Sąd Apelacyjny je podziela i przyjmuje za swoje.

Domagając się zasądzenia odszkodowania w kwocie 3.953.408,93 zł, czyli takiej jaką strona powodowa winna była otrzymać w wykonaniu dwóch odrębnych planów podziału, gdyby nie doszło do umorzenia postępowania upadłościowego strona powodowa powoływała się na przedwczesne umorzenie postępowania upadłościowego, nie kwestionując istnienia samej podstawy do umorzenia. Twierdziła też, że sędzia komisarz winien był zwołać zgromadzenia wierzycieli, które by podjęło decyzję, których wierzycieli wezwać do wpłacenia zaliczki. Zdaniem powoda nie było przeszkód, by najpierw procedować w przedmiocie odrębnych planów podziału, umożliwiając ich uprawomocnienie się, a następnie realizację, a dopiero po zakończeniu tego etapu umorzyć postępowanie upadłościowe. Twierdził nadto powód, że zakres zaskarżenia planów podziału nie odnosił się do przyznanej łącznie z obu planów kwoty 3.953.408,93 zł., a tylko do sum, które winny były jeszcze przypaść powodowi, a wadliwie zaliczone zostały do kosztów sprzedaży, co oznacza, że zgodnie z art. 352 ust. 2 p.u.i n. w pozostałym zakresie plan winien zostać zrealizowany. Kwestionowała też strona powodowa zwrot kwot uzyskanych z egzekucji upadłemu, gdyż jej zdaniem należały one do wierzyciela.

Zgodnie z przepisem art. 417 kc przesłankami odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa jest niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej, powstanie szkody oraz związek przyczynowy pomiędzy niezgodnym z prawem działaniem, a szkodą.

Ponieważ strona powodowa bezprawnego działania pozwanego Skarbu Państwa upatrywała w wydaniu przez Sąd Rejonowy postanowienia o umorzeniu postępowania, odnieść się należy do art. 417 ¹ § 2 kc i art. 424 ^1b kpc, który pozwala sadowi na samodzielne badanie zgodności z prawem wymienionego postanowienia.

Podziela Sąd Apelacyjny pogląd Sądu pierwszej instancji, że wydanie postanowienia o umorzeniu postępowania upadłościowego było w zaistniałej sytuacji na gruncie art. 361 pkt 2 u.p.u i n obowiązkiem sądu. Przepis ten bowiem nakazuje umorzenie postępowania upadłościowego jeśli wierzyciele zobowiązani uchwałą zgromadzenia wierzycieli albo postanowieniem sędziego-komisarza nie złożyli w wyznaczonym terminie zaliczki na koszty postępowania, a brak jest płynnych funduszów na te koszty.

Niespornym w sprawie jest, że wezwani przez sędziego komisarza wierzyciele nie uiścili zaliczek we wskazanej wysokości. Brak jest przy tym podstaw do przyjęcia, że obowiązkiem sędziego komisarza było zwołanie zgromadzenia wierzycieli, by wskazało ono wierzycieli, którzy mają obowiązek uiścić zaliczki. Prawo wskazania wierzycieli, którzy mają uiścić zaliczki ma sędzia komisarz i nie ma on obowiązku zwoływania zgromadzenia wierzycieli. W tym zakresie zatem działanie sędziego komisarza było zgodne z przepisami ustawy.

Zgodne z ustawą było także umorzenie postępowania upadłościowego. Ze sformułowania przepisu art. 361 wskazanej ustawy wynika dla sądu nie możliwość, ale obowiązek umorzenia postępowania. Umorzenie dotyczyło całości postępowania upadłościowego, również odrębnych planów podziału niezależnie od tego na jakim etapie realizacji się one znajdowały. Przepis art. 361 ustawy, nakazując w określonych w tym przepisie sytuacjach umorzenie postępowania upadłościowego nie uzależnia umorzenia od spełnienia jakichkolwiek innych warunków. Nieuzasadnione, a wręcz sprzeczne z ustawą byłoby zatem oczekiwanie przez Sąd na zakończenie jakiegoś etapu postępowania, w tym przypadku zrealizowanie odrębnych planów podziału.

Zgodnie z art. 352.1 zd. 1 u.p.u. i n. plan podziału wykonuje się niezwłocznie po jego zatwierdzeniu. W razie wniesienia zarzutów przeciwko planowi podziału lub zażalenia na postanowienie w sprawie zarzutów, plan wykonuje się w tych częściach, których nie dotyczą żądania zgłoszone w zarzutach lub zażaleniu. W takim przypadku zakres wykonania planu określa sędzia-komisarz (ust. 2 art. 352).

W kwestii interpretacji tego przepisu w zakresie w jakim nakazuje on wykonanie planu w tych częściach, których nie dotyczą żądania zgłoszone w zarzutach lub zażaleniu Sąd Apelacyjny podziela stanowisko strony powodowej, przy czym istotnie, o ile możliwe są różne interpretacje przepisu, to wybór jednej z takich możliwości, choćby była ona nieprawidłowa, nie rodzi odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa.

W zarzutach do obu planów podziału wierzyciel składając zarzuty zakwestionował plan podziału w zakresie w jakim uzyskane ze sprzedaży nieruchomości kwoty zostały obniżone o koszty związane ze sprzedażą. Zdaniem wierzyciela koszty te były niższe niż ustalone w planie podziału, a zatem wierzyciel powinien otrzymać kwoty wyższe niż to wynikało z planów podziału. Należałoby więc przyjąć, że kwoty odpowiednio 2.163.257,45 zł z II odrębnego planu podziału i 1.790.151,48 zł z IV odrębnego planu podziału zgodnie z art. 352 ustawy powinny być wypłacone wierzycielowi.

W konkretnych okolicznościach sprawy nie oznacza to jednak, że należy uznać, że nieoznaczenie przez sędziego komisarza zakresu wykonania planu było zaniechaniem bezprawnym.

Przede wszystkim wskazać należy, że plan podziału wykonuje się niezwłocznie po jego zatwierdzeniu (art. 352 ust. 1 ustawy). Plan podziału sporządza syndyk i przedkłada go sędziemu komisarzowi (art. 347 ust. 1 ustawy). Sędzia komisarz zawiadamia upadłego i członków rady wierzycieli że plan podziału można przeglądać w sekretariacie sądu i że w terminie dwóch tygodni od dnia obwieszczenia wnosić przeciwko niemu zarzuty (art. 349 ustawy). Zarzuty przeciwko planowi podziału rozpoznaje sędzia-komisarz, a na jego postanowienie przysługuje zażalenie (art. 350). Jeżeli zarzutów nie wniesiono, sędzia-komisarz zatwierdza plan podziału, a w razie wniesienia zarzutów, sprostowanie i zatwierdzenie planu podziału następuje po uprawomocnieniu się postanowienia sędziego-komisarza w sprawie zarzutów, a w razie jego zaskarżenia - po wydaniu postanowienia sądu.

Odnosząc te zasady do rozpatrywanego postępowania upadłościowego przypomnieć trzeba fakty odnoszące się do odrębnych II i IV planów podziału.

Odrębny plan podziału nr II syndyk przedłożył sędziemu komisarzowi w dniu 12 lutego 2008 roku. W dniu 14 lutego wysłano między innymi do wierzyciela (...) Banku (...) SA zawiadomienie o wyłożeniu planu podziału, który można przeglądać w sekretariacie Sądu i pouczenie o terminie wniesienia zarzutów. Wierzyciel pismo to otrzymał w dniu 21 lutego 2008 roku. W dniu 3 marca 2008 roku wierzyciel złożył zarzuty, a w dniu 5 marca 2008 roku je sprostował. Termin do wniesienia zarzutów upływał w dniu 6 marca 2008 roku.

Odrębny plan podziału nr IV syndyk przedłożył sędziemu komisarzowi w dniu19 lutego 2008 roku. Zawiadomienie o wyłożeniu planu wierzyciel otrzymał w dniu 26 lutego 2008 roku. W dniu 10 marca 2008 roku wierzyciel złożył zarzuty. Termin do wniesienia zarzutów upływał w dniu 11 marca 2008 roku.

Umorzenie postępowania upadłościowego nastąpiło postanowieniem z dnia 11 marca 2008 roku, które uprawomocniło się z dniem 25 lipca 2008 roku.

W świetle powyższego brak jest podstaw do czynienia sędziemu komisarzowi zarzutów, że nie określił zakresu w jakim plan podziału ma być wykonany. Przede wszystkim nie mógłby tego sędzia komisarz uczynić przed upływem terminu do wniesienia zarzutów. Terminy te upłynęły zaś odpowiednio w dniu 6 marca i 11 marca 2008 roku, a zatem w przypadku planu II 5 dni przed umorzeniem postępowania, a w przypadku planu IV w dniu umorzenia postępowania. Po wydaniu postanowienia o umorzeniu postępowania określenie zakresu wykonania planu byłoby już niedopuszczalne. Niepodjęcie czynności w okresie 4 – ch dni (pomiędzy 7 – 10 marca 2008 roku) nie może być uznane za sprzeczne z prawem, nawet przy założeniu, że czynność powinna być podjęta niezwłocznie. Niezwłocznie bowiem nie oznacza natychmiast, ale bez zbędnej zwłoki. Okres 4 – ch dni jest na tyle krótki, że nie można stwierdzić, że jego upływ spowodował zwłokę. Fakt, że zarzuty złożone zostały w dniu 3 marca 2008 roku nie oznacza, że sędzia komisarz mógł podejmować czynności w przedmiocie planu podziału przed upływem terminu do wniesienia zarzutów. Mogły być one bowiem nadane w urzędzie pocztowym w terminie, ale do sądu wpłynąć już o jego upływie.

W konsekwencji skoro samo umorzenie postępowania było zgodne z prawem, a do daty wydania postanowienia o umorzeniu postępowania nie można sędziemu komisarzowi zarzucić zwłoki w podejmowaniu czynności dotyczących planów podziału, brak jest jakichkolwiek podstaw do przypisywania stronie pozwanej odpowiedzialności.

W takiej sytuacji kwestia określenia szkody i jej wykazania jawi się jako drugorzędna.

Niezależnie jednak od tego podziela Sąd Apelacyjny stanowisko Sądu Okręgowego, że strona powodowa nie wykazała szkody i jej wysokości. By wykazać szkodę powód musiałby udowodnić, że po umorzeniu postępowania upadłościowego majątek dłużnika nie pozwala na zaspokojenie roszczeń wierzyciela, albo, że egzekucja z innych powodów byłaby nieskuteczna. Szkodą bowiem mogłaby być tylko niemożność zaspokojenia nabytej wierzytelności, a nie utrata zabezpieczenia hipotecznego. Tymczasem strona powodowa nadal pozostaje wierzycielem Rafinerii (...) SA i ma prawo zaspokojenia się ze wszystkich składników jej majatku. Tak rozumianej szkody powód nie wykazał, a zgłaszane przez niego wnioski dowodowe nie zmierzały do ich udowodnienia. Nie polega na prawdzie twierdzenie, że jedynym majątkiem dłużnika są obciążone hipotecznie nieruchomości, zatem wnioski dowodowe ograniczone wyłącznie do wykazania wartości nieruchomości nie mogły służyć wykazaniu, że powód nie jest w stanie zaspokoić swojego roszczenia. Zatem zarzut naruszenia art. 227 kpc nie zasługiwał na uwzględnienie.

Nie podziela natomiast Sąd Apelacyjny poglądu, że strona pozwana jako nabywca wierzytelności od (...) Banku (...) SA nie nabyła odszkodowawczych uprawnień zbywcy związanych z zabezpieczeniem wierzytelności, skoro na podstawie art. 509 § 2 kc wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa. W świetle powyższych uwag nie ma to jednak wpływu na rozstrzygnięcie, skoro nie wykazana została bezprawność działania (czy zaniechania) strony pozwanej ani szkoda i jej wysokość.

Zatem nie znajdując podstaw do kwestionowania zaskarżonego wyroku Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc apelację pozwanego oddalił.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 kpc.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 kpc w zw. z art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 roku o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

nie może prowadzić do wniosku, że orzeczenie wydane z zastosowaniem nieprawidłowej wykładni