Pełny tekst orzeczenia

Orzeczenie
z dnia 25 lutego 1992 r.
Sygn. akt (K. 4/91)



Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Przewodniczący: wiceprezes TK Leonard Łukaszuk

Sędziowie TK: Czesław Bakalarski
Tomasz Dybowski
Kazimierz Działocha
Maria Łabor-Soroka
Wojciech Łączkowski
Remigiusz Orzechowski - sprawozdawca
Mieczysław Tyczka
Janina Zakrzewska
Andrzej Zoll

Protokolant: Piotr Jankowerny

po rozpoznaniu w dniu 11 lutego 1992 r. na rozprawie sprawy z wniosku 1) Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych o stwierdzenie niezgodności ustawy z dnia 25 października 1990 r. o zwrocie majątku utraconego przez związki zawodowe i organizacje społeczne w wyniku wprowadzenia stanu wojennego (Dz. U. z 1991 r. Nr 4, poz. 17) z art. 1, art. 3 ust. 1, art. 7 i art. 56 ust. 1 Konstytucji RP,
2) Federacji Związków Zawodowych Górników o stwierdzenie niezgodności art. 2 ust. 3, art. 3 ust. 1 i 2 oraz art. 5 wymienionej wyżej ustawy z art. 1, art. 7 i art. 56 ust. 1 Konstytucji RP
- z udziałem przedstawicieli uczestników postępowania: Wnioskodawców: Sejmu RP oraz Prokuratora Generalnego, w odniesieniu do majątku związków zawodowych

orzeka:

1) art. 1 ustawy z dnia 25 października 1990 r. o zwrocie majątku utraconego przez związki zawodowe i organizacje społeczne w wyniku wprowadzenia stanu wojennego (Dz. U. z 1991 r. Nr 4, poz. 17) jest zgodny z art. 1, art. 3 ust. 1 i art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2) art. 2 ust. 3 oraz art. 3 ustawy jest niezgodny z art. 1 i art. 3 ust. 1 Konstytucji RP w zakresie dotyczącym obowiązku odszkodowania za zużycie przejętych składników majątkowych wykorzystanych na potrzeby członków związków zawodowych wymienionych w art. 1 ust. 1 ustawy,

3) art. 3 ust. 1 ustawy jest niezgodny z art. 1 i art. 3 ust. 1 Konstytucji RP w zakresie dotyczącym waloryzacji podlegających zwrotowi środków pieniężnych w walucie polskiej, o ile środki te po przejęciu zostały niezwłocznie złożone na oprocentowanych kontach bankowych w celu ich zwrotu wraz z odsetkami bankowymi związkom zawodowym, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy,

4) art. 5 ustawy nie jest niezgodny z art. 1 i art. 56 ust. 1 Konstytucji RP.


UZASADNIENIE

I

W swoich wnioskach do Trybunału Konstytucyjnego wnioskodawcy domagali się:

- Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ): uznania w całości ustawy z dnia 25 października 1990 r. o zwrocie majątku utraconego przez związki zawodowe i organizacje społeczne w wyniku wprowadzenia stanu wojennego (Dz.U. z 1991 r. Nr 4, poz. 17) - za niezgodną z art. 1, art. 3 ust. 1, art. 7 i art. 56 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (OPZZ wymieniło także przepis art. 58 Konstytucji RP, który obowiązywał w chwili złożenia wniosku, lecz został skreślony ustawą z dnia 19 kwietnia 1991 r. o zmianie Konstytucji RP).

- Federacja Związków Zawodowych Górników (FZZG): uznania przepisów art. 2 ust. 3, art. 3 ust. 1 i 2 i art. 5 wspomnianej ustawy - za niezgodne z art. 1, art. 7 i art. 56 ust. 1 Konstytucji RP.

Uzasadniając swoje stanowiska wnioskodawcy podnieśli w szczególności, co następuje:

1) W ocenie OPZZ “przekazanie - przejęcie” majątku związkowego obejmuje zarówno przeniesienie posiadania, jak i prawo rozporządzania przekazanym majątkiem. Stanowiło ono w konsekwencji przejęcie własności tego majątku. Przejęcie własności było legalne. Opierało się na obowiązującym porządku prawnym. W tym stanie rzeczy związkom, które przejęły majątek związkowy, przysługuje całkowita ochrona nabytej własności, wynikająca z art. 7 Konstytucji RP.

Ustawa z dnia 25 października 1990 r. ignorując fakt przejęcia na własność majątku związkowego, a przynajmniej nabycia jego samoistnego posiadania w dobrej wierze, zastosowała swoiście skonstruowaną zasadę rewindykacji, opartą na konstrukcji retroaktywnego działania jej przepisów w stosunku do przejętego przez nowo utworzone organizacje związkowe majątku związkowego.

W ocenie wnioskodawcy, ustawa z dnia 25 października 1990 r. godząc w zasadę niedziałania prawa wstecz narusza ustaloną w art. 1 Konstytucji RP zasadę państwa prawnego i wynikającą z niej zasadę zaufania obywateli do państwa.

OPZZ, dopatrując się niezgodności wspomnianej ustawy z art. 56 Konstytucji, ma na myśli art. 5 ustawy i następne, powierzające Społecznej Komisji Rewindykacyjnej postępowanie i orzekanie wedle przepisów kodeksu postępowania administracyjnego w sprawach o zwrot majątku związkowego. Stoi zarazem na stanowisku, iż przepisy te naruszają także art. 14 i ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167 i 168), proklamującego “prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny i bezstronny sąd”. Zdaniem wnioskodawcy, warunki do bezstronnego rozpatrzenia spraw objętych ustawą może zapewnić jedynie sąd, tym bardziej iż chodzi tu o sprawy szczególnie skomplikowane. Wynikająca z art. 56 ust. 1 Konstytucji RP oraz z art. 14 ust. 1 powołanego wyżej Paktu zasada prawa do sądu nie może ograniczać się jedynie do kontroli legalności orzeczeń Społecznej Komisji Rewindykacyjnej przez Naczelny Sąd Administracyjny. OPZZ wyraża pogląd, iż art. 14 ust. 1 Paktu powinien stanowić przynajmniej wskazówkę interpretacyjną dla wykładni art. 56 ust. 1 Konstytucji RP. OPZZ podnosi ponadto dwa dalsze zarzuty - penalny charakter odszkodowań (art. 2 ust. 3) oraz waloryzację środków pieniężnych (art. 3 ust. 1 i 2), po wtóre - nakaz zwrotu majątku związkowego nie istniejącym już obecnie formalnie organizacjom związkowym (art. 2 ust. 1).

W ocenie OPZZ ustawa konstruuje specyficzną; odbiegającą od przyjętych w polskim systemie prawa, zasadę odszkodowań za przejęte mienie w wypadku jego zniszczenia, zaginięcia lub zużycia (art. 2 ust. 3) oraz zasadę waloryzacji przejętych środków pieniężnych (art. 3). 0 ile bowiem posiadacz w dobrej wierze zgodnie z art. 224 kc “nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny za jej zużycie ani pogorszenie lub utratę”, to ustawa z dnia 29 października 1990 r. przewiduje odszkodowanie w wysokości odpowiadającej wartości składnika majątkowego według jego stanu technicznego na dzień 12 grudnia 1981 r. lub na dzień faktycznego pozbawienia tego składnika majątkowego, ustalonej wedle cen przyjętych w chwili wydania orzeczenia o zwrocie. Również waloryzacja środków pieniężnych rażąco odbiega od zasad oprocentowania lokat pieniężnych. Wspomniane zasady odszkodowawcze i waloryzacyjne mogą być odczytane jako szczególna, penalna forma windykacji. Pozostają one w sprzeczności z art. 1 Konstytucji RP.

Według OPZZ ustawa w art. 2 ust. 1 pkt 1 nakazuje zwrot majątku związkowego organizacjom związkowym istniejącym w dniu 12 grudnia 1981 r., gdy tymczasem takich organizacji nie ma, jako że działające obecnie związki zawodowe w rozumieniu ustawy z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodowych są nowo utworzonymi organizacjami związkowymi, a w konsekwencji nie mogą być uznane za następców prawnych związków zawodowych, o których mówi wspomniany wyżej przepis ustawy z dnia 29 października 1990 r.

2. W ocenie FZZG przepis art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 25 października 1990 r. jest zasadniczym odstępstwem od reguł prawa cywilnego i stanowi naruszenie art. 1 Konstytucji RP, stanowiącej że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, a także sprzeczny jest z art. 7 Konstytucji RP, z którego treści wynika, że wszelkie prawa majątkowe nabyte w sposób legalny są chronione i mogą być odebrane w drodze wywłaszczenia na cele publiczne za słusznym odszkodowaniem.

Federacja oraz zrzeszone w niej organizacje związkowe weszły w posiadanie mienia związkowego, którego dotyczą przepisy ustawy z dnia 25 października 1990 r., w sposób legalny na podstawie art. 54 ust. 2 ustawy z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodowych i wydanych na jej podstawie aktach wykonawczych. Żaden z tych aktów nie został dotychczas uchylony.

Oznacza to, iż Federacja i zrzeszone w niej związki zawodowe były i są posiadaczami samoistnymi w dobrej wierze przejętego majątku. Zgodnie z prawem cywilnym posiadacz taki nie jest odpowiedzialny za zniszczenie, zaginięcie lub zużycie rzeczy będącej w jego posiadaniu.

Także przepisy art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 25 października 1990 r. rażąco naruszają zasadę sprawiedliwości społecznej wynikającą z art. 1 Konstytucji RP. Uprzywilejowują one niewspółmiernie organizacje związkowe, na rzecz których miałby nastąpić zwrot przejętych środków pieniężnych.

Potwierdzeniem powyższego stanowiska - zdaniem FZZG - jest fakt, że zasady takiej waloryzacji nie zostały dotychczas zastosowane w jakimkolwiek innym wypadku.

Federacja zwraca ponadto uwagę na trzy istotne - w jej ocenie - dla tej sprawy okoliczności:

- po pierwsze, działalność związków zawodowych nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej oraz obrocie środkami pieniężnymi obliczonymi na zysk,

- po drugie, cały bądź prawie cały przejęty majątek został zużytkowany na cele socjalne załóg zakładów pracy bez względu na przynależność związkową poszczególnych pracowników, w tym także na rzecz byłych i obecnych członków NSZZ “Solidarność”,

- wreszcie po trzecie, wielu pracowników będących w latach 1980-1981 członkami NSZZ “Solidarność”, tworzących przez to majątek tego Związku poprzez opłacane składki członkowskie, jest obecnie członkami związków zawodowych zrzeszonych w FZZG.

Kwestionując w petitum wniosku art. 5 ustawy z dnia 25 października 1990 r., jak wynika to z jego uzasadnienia, FZZG kwestionuje w całości przepisy ustawy dotyczące orzekania w sprawach majątku związkowego. Stoi bowiem na stanowisku, iż powierzenie orzekania w tych sprawach Społecznej Komisji Rewindykacyjnej, jej skład oraz ustalony tryb postępowania nie stwarzają gwarancji bezstronności i ochrony praw stron uczestniczących w postępowaniu. Nie zmienia pod tym względem sytuacji możliwość wniesienia skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który ocenia orzeczenia Komisji jedynie pod względem legalności. Sąd ten nie spełnia roli organu działającego w toku instancji, kontrolującego orzeczenia Komisji także co do ich słuszności. Tylko sąd powszechny i postępowanie wedle przepisów Kodeksu postępowania cywilnego stwarzają gwarancję bezstronności i ochrony praw każdej ze stron uczestniczących w postępowaniu.

II

Do wniosków OPZZ i FZZG ustosunkował się jako uczestnik postępowania Prokurator Generalny.

W zajętym stanowisku poddał on szczegółowej analizie wszystkie przepisy wydane po wprowadzeniu stanu wojennego i w latach następnych poczynając od 13 grudnia 1981 r. do 30 kwietnia 1985 r. Z przepisów tych - zdaniem Prokuratora Generalnego - nie wynika, aby Skarb Państwa stał się po wprowadzeniu stanu wojennego właścicielem majątku zabranego związkom zawodowym. Początkowo majątek ten pozostawał w tymczasowym zarządzie organów administracji państwowej przedsiębiorstw i innych jednostek organizacyjnych. Po wejściu w życie ustawy z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 32, poz. 216) na podstawie aktów wykonawczych do tej ustawy majątek związkowy przejęty w czasie stanu wojennego zaczęto “przekazywać” (termin używany przez przepisy aktów wykonawczych) nowo powstającym związkom zawodowym. Majątek ten przekazywano protokołami zdawczo-odbiorczymi. Zdaniem Prokuratora Generalnego skoro podmioty przekazujące ten majątek nie miały prawa własności, to związki zawodowe “przejmujące” ten majątek także nie mogły nabyć do niego prawa własności, a tylko dysponowały nim jak własnym.

Przeciwko uznaniu “przekazania” majątku jako równoznacznego z przeniesieniem prawa własności na jego nabywców przemawia - zdaniem Prokuratora Generalnego - m.in. treść art. 54 ust. 2 (obecnie art. 61 ust. 2) ustawy z 1982 r. o związkach zawodowych, w którym (jak i w całej ustawie) bliżej nie określono użytego pojęcia “przekazanie”.

W związku z zarzutem wnioskodawców, że art. 5 i n. kwestionowanej ustawy narusza konstytucyjną zasadę prawa do sądu Prokurator Generalny stwierdził, co następuje.

Majątek związkowy zabrany został właścicielom w trybie administracyjno-prawnym, a następnie, także w tym trybie Komisja do Spraw Majątku Związków Zawodowych dysponowała nim i przekazywała nowym związkom zawodowym z jaskrawym naruszeniem prawa własności. Obecnie zaś na podstawie ustawy z dnia 25 października 1990 r. powołano Społeczną Komisję Rewindykacyjną, która rozpoznaje sprawy w sposób jawny, a wydane przez nią orzeczenia mogą być zaskarżone do Naczelnego Sądu Administracyjnego, a zatem do organu sądowego, niezawisłego i niezależnego od organów administracyjnych. Uregulowanie to zapewnia warunki obiektywnego i praworządnego rozstrzygania spraw związkowych związanych ze zwrotem majątku między związkami.

W tej sytuacji uregulowania ustawy zawarte w art. 5 i następnych kwestionowanej ustawy nie wydają się być sprzeczne z art. 56 ust. 1 Konstytucji, będącej aktem nadrzędnym także w stosunku do ratyfikowanego przez Polskę w 1977 r. - Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. W konsekwencji Prokurator Generalny wnosił o uznanie, że przepisy ustawy z dnia 25 października 1990 r. o zwrocie majątku utraconego przez związki zawodowe i organizacje społeczne w wyniku wprowadzenia stanu wojennego, w tym art. 1, art. 2 ust. 2 i 3, art. 3 ust. 1 i 2 oraz art. 5 w zw. z art. 7 ust. 3, wyszczególnione we wnioskach, nie naruszają przepisów art. 1, art. 3, art. 7, oraz art. 56 ust. 1 Konstytucji RP.

III

Na rozprawie Trybunał Konstytucyjny wysłuchał wyjaśnień przedstawicieli wnioskodawców Sejmu RP oraz Prokuratora Generalnego.

Podczas rozprawy Trybunał Konstytucyjny wysłuchał też biegłego prof. Maksymiliana Pazdana z Uniwersytetu Śląskiego. Udzielił on wyjaśnień na temat wcześniej przedstawionej na zlecenie Trybunału Konstytucyjnego opinii co do przepisów dotyczących majątku związków zawodowych zawieszonych w ich działalności w okresie stanu wojennego, a następnie zniesionych na podstawie art. 59 (wg. pierwotnej numeracji - art. 52) ustawy z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodowych.

W toku rozprawy Trybunał Konstytucyjny wysłuchał również w charakterze świadków przewodniczącego Społecznej Komisji Rewindykacyjnej mec. Wiesława Johana, posła Jana Rulewskiego oraz przedstawiciela OPZZ Wojciecha Obarskiego.

IV

Przed oceną konstytucyjności ustawy z dnia 25 października 1990 r. o zwrocie majątku utraconego przez związki zawodowe i organizacje społeczne w wyniku wprowadzenia stanu wojennego (Dz.U. z 1991 r. Nr 4, poz. 17) - zwanej dalej ustawą rewindykacyjną - Trybunał Konstytucyjny dokonał ustaleń dotyczących przepisów, na podstawie których związki zawodowe, wymienione w art. 2 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, pozbawione zostały należącego do nich majątku oraz przepisów, na podstawie których majątek ten przekazany został nowo utworzonym organizacjom związkowym, a także ustaleń dotyczących stanu prawnego wynikającego z przepisów ustawy rewindykacyjnej.

1) Z ustaleń tych wynika, iż zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 1981 r. w sprawie zawieszenia działalności związków zawodowych i niektórych organizacji społecznych na czas obowiązywania stanu wojennego (Mon. Pol. Nr 30, poz. 273 oraz z 1982 r. Nr 6, poz. 34 i Nr 9, poz. 59), wydanym na podstawie dekretu z dnia 12 grudnia 1981 r. ostanie wojennym (Dz.U. Nr 29, poz. 154; z 1982 r. Nr 3, poz. 18 i z 1989 r. Nr 34, poz. 178), zawieszona została m.in. działalność wszystkich związków zawodowych i central związkowych. Ich majątek na czas zawieszenia działalności objęli w zarząd w celu jego zabezpieczenia kierownicy zakładów pracy, na terenie których znajdował się majątek, zaś majątek znajdujący się poza zakładami pracy - wojewodowie (prezydenci miast stopnia wojewódzkiego), przy czym sanatoria objął Minister Zdrowia i Opieki Społecznej, zaś domy wczasowe - właściwi ministrowie (§ 3 ust. 1-3).

Organy obejmujące w zarząd ten majątek upoważnione zostały do “korzystania z tego majątku w granicach nie przekraczających zwykłego zarządu oraz do dokonywania wszelkich czynności, które okażą się niezbędne dla zachowania majątku w stanie nie pogorszonym”.

2) Dalszą regulację statusu majątku zawieszonych w działalności związków zawodowych i central związkowych zawiera ustawa z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodowych (Dz.U. z 1985 r. Nr 54, poz. 277, z 1988 r. Nr 11, poz. 84, z 1989 r. Nr 20, poz. 105 i z 1990 r. Nr 30, poz. 179).

Ustawa z 1982 r. zniosła formalnie wszystkie dotychczas istniejące, chociaż zawieszone w swojej działalności, związki zawodowe i centrale związkowe (art. 52). Ustaliła zarazem w art. 54 nowe zasady zarządu majątkiem związkowym (ust. 1) oraz stworzyła podstawę prawną do przekazywania tego majątku nowo utworzonym organizacjom związkowym (ust. 2). Art. 54 stanowił mianowicie:

“Art. 54.1. Majątek Zrzeszenia Związków Zawodowych oraz majątek związków zawodowych istniejących przed wejściem w życie niniejszej ustawy, na okres przejściowy, zostaje przekazany pod tymczasowy zarząd, którego organizację i funkcje określi Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia.

2. Zasady i tryb przekazania majątku, o którym mowa w ust. 1, związkom zawodowym określi, w drodze rozporządzenia, Rada Ministrów - po zasięgnięciu opinii związków zawodowych powstałych po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy”.

3) Wspomniany art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 8 października 1982 r. oraz wydane na jego podstawie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 października 1982 r. w sprawie tymczasowego zarządu majątkiem byłych związków zawodowych (Dz.U. Nr 34, poz. 226)unormowały sprawę zarządu majątkiem związkowym. Zarząd tym majątkiem powierzony został Komisji do Spraw Zarządu Majątkiem Związków Zawodowych. Jej zadaniem było przejęcie majątku związkowego od dotychczasowych zarządców i ustanowienie własnych zarządców.

W myśl § 4 wymienionego rozporządzenia Komisja mogła korzystać z objętego w zarząd majątku w granicach nie przekraczających zwykłego zarządu i była zobowiązana do dokonywania wszelkich czynności, które okażą się niezbędne dla zachowania majątku w stanie niepogorszonym. Jako nie przekraczające zakresu zwykłego zarządu uznano w tym przepisie oddawanie składników majątkowych związków zawodowych w najem, dzierżawę lub użytkowanie.

Jedynie majątek zakładowych organizacji związkowych pozostawiony został, jak dotychczas, w zarządzie kierowników zakładów pracy, w których majątek ten się znajdował.

4) Po objęciu majątku związkowego w tymczasowy zarząd przez wspomnianą wyżej Komisję nastąpił etap przekazywania majątku związkowego poszczególnym nowo utworzonym organizacjom związkowym.

W pierwszej kolejności objęło to majątek zakładowych organizacji związkowych, zaś w dalszej - pozostały majątek.

Szczegółowe zasady i tryb przekazywania majątku związkowego normowały rozporządzenia Rady Ministrów, wydawane na podstawie upoważnienia art. 54 ust. 2 ustawy z dnia 8 października 1982 r., po zasięgnięciu opinii związków zawodowych powstałych po wejściu w życie tej ustawy. Łącznie wydane zostały cztery rozporządzenia w tej sprawie:

- z dnia 27 grudnia 1982 r. w sprawie zasad i trybu przekazywania majątku byłych zakładowych organizacji związkowych (Dz.U. z 1983 r. Nr 1, poz. 1),

- z dnia 24 października 1983 r. w sprawie zasad i trybu częściowego przekazania majątku byłych związków zawodowych (Dz.U. Nr 60, poz. 271),

- z dnia 19 marca 1984 r. w sprawie zasad i trybu przekazywania majątku byłych związków zawodowych zrzeszających pracowników zatrudnionych w danej gałęzi pracy, w danym rodzaju zatrudnienia lub zawodzie (Dz.U. Nr 23, poz. 109),

- z dnia 30 kwietnia 1985 r. w sprawie majątku byłych związków zawodowych (Dz.U. Nr 35, poz. 107).

Treść wszystkich tych aktów była w istocie taka sama. Stanowiły one, iż majątek określonych związków zawodowych “przekazuje się” nowo utworzonym organizacjom związkowym, po wtóre, iż “przekazaniu podlegają prawa i obowiązki związane z przekazywanym majątkiem”, po trzecie, iż “przejmująca nowo utworzona organizacja związkowa odpowiada za zobowiązania do wartości przejętego majątku”.

5. Omówione wyżej przepisy pozwalają na wyróżnienie dwóch etapów postępowania z majątkiem związkowym.

W czasie etapu pierwszego stan prawny majątku związkowego regulowany był przez art. 15 ust. 3 dekretu o stanie wojennym i wydane na jego podstawie przepisy oraz art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodowych i wydane na jego podstawie akty wykonawcze. Przepisy prawne dotyczące postępowania z majątkiem związkowym w tym etapie przekazują ten majątek jedynie w zarząd najpierw kierownikom zakładów pracy oraz wojewodom (prezydentom miast stopnia wojewódzkiego), a niektóre jego składniki (sanatoria i domy wczasowe) właściwym ministrom, następnie zaś Komisji do Spraw Zarządu Majątkiem Związków Zawodowych, nakazując “podejmowanie w stosunku do tego majątku wszelkich czynności, które okażą się niezbędne dla zachowania tego majątku w stanie nie pogorszonym”;

W drugim etapie, w nawiązaniu do art. 54 ust 2 ustawy z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodowych oraz o wydanych na jego podstawie rozporządzeń Rady Ministrów majątek rozwiązanych związków zawodowych był przekazywany nowo utworzonym zakładowym i ogólnokrajowym organizacjom związkowym oraz OPZZ. Określenie “byłe związki zawodowe”, jakie pojawiło się w owym czasie w aktach normatywnych, miało swoje uzasadnienie w fakcie formalnego zniesienia przez ustawę z dnia 8 października 1982 r. istniejących do tego czasu, zawieszonych w działalności związków zawodowych.

Zniesienie w sensie formalnym, chociaż istniejących nadal faktycznie, wspomnianych związków zawodowych zmieniło status prawny należącego do nich majątku. Stal się on formalnie biorąc majątkiem bezpodmiotowym. Żaden bowiem z wydanych w owym czasie przepisów nie stanowił o przejęciu majątku zniesionych związków zawodowych na rzecz Skarbu Państwa.

6. Zarówno art. 54 ust. 2 ustawy z dnia 8 października 1982 r., jak też wydane na podstawie tego przepisu rozporządzenia regulujące losy majątku zniesionych formalnie lecz istniejących faktycznie związków zawodowych posługują się nie dość ostrym i jednoznacznym zwrotem językowym “przekazuje się”, bez bliższego określenia jego treści materialno-prawnej. Rodzi to wątpliwość, czy i jakie prawa do przekazanego majątku nabyły przejmujące ten majątek organizacje związkowe.

W systemie gospodarki scentralizowanej obrót majątkowy odbywał się w znacznym stopniu na podstawie przepisów i decyzji administracyjnych. Te ostatnie rodziły skutki zarówno administracyjno prawne, jak i cywilnoprawne. W obrocie tym przepisy posługiwały się bardzo częstym pojęciem “przekazania”.

Określenie “przekazuje się” używane było przede wszystkim w wypadkach przekazywania mienia ruchomego i nieruchomego między państwowymi jednostkami organizacyjnymi oraz między tymi jednostkami a jednostkami organizacyjnymi spółdzielczości, tak odpłatnie, jak i nieodpłatnie. Określeniem tym posłużyły się też ustawy dotyczące ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych z 1977 r. (Dz.U. Nr 32, poz. 140) i z 1982 r. (Dz.U. Nr 24, poz. 133) przy przeniesieniu przez rolnika własności na rzecz następcy bądź Skarbu Państwa, a gdy rolnik był jedynie posiadaczem nieruchomości - przy przeniesieniu posiadania.

Jak widać, treść określenia “przekazuje się” używanego przez przepisy prawne nie była i nie jest jednoznaczna. Pod określeniem tym mogło się kryć tylko faktyczne przesunięcie majątku od jednej jednostki organizacyjnej do drugiej (np. między jednostkami organizacyjnymi administracji państwowej - stationes fisci), albo przesunięcia tzw. “operatywnego zarządu” bez zmiany podmiotu własności, tak jak to bywało pod rządami art. 128 k.c. w pierwotnej jego wersji między przedsiębiorstwami państwowymi albo wreszcie przeniesienie własności, np. gdy przedsiębiorstwo państwowe “przekazywało” mienie spółdzielni i odwrotnie. We wszystkich tych różnych wymienionych wyżej sytuacjach przekazanie oznaczało przesunięcie mienia między przekazującym i odbiorcą, czyli przejście wraz z wydawanym przedmiotem uprawnień, jakie miał przekazujący, na odbiorcę przekazanego podmiotu. Z reguły obowiązywała zasada, że nikt nie może przenieść więcej praw niż sam posiada (nemo plus iuris in alium transferre potest, quam ipse habet). Pozorny wyjątek zachodził wówczas, gdy przedsiębiorstwo państwowe, wykonujące tzw. “operatywny zarząd”, dokonywało przekazania mienia na rzecz np., spółdzielni, która przez to uzyskiwała własność przekazanego przedmiotu. Jednakże było to tylko pozorne odstąpienie od wyżej wskazanej zasady, ponieważ przedsiębiorstwa państwowe w świetle art. 128 k.c. (w pierwotnej wersji) “wykonywało w imieniu własnym względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia płynące z własności państwowej”. A więc takie “przekazanie” między przedsiębiorstwem państwowym a spółdzielnią oznaczało przeniesienie własności, która przysługiwała (w ramach jednolitego funduszu własności państwowej) państwu na spółdzielnię. A więc i w takim wypadku nie następowało przełamanie zasady nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet.

Zasadę tę należy również odnieść do “przekazywania” mienia związkowego, o którym mówiły wymienione wyżej przepisy wydane po 13 grudnia 1981 r.

Analiza tych przepisów prowadzi do następujących wniosków.

Żaden z przepisów wydanych po 13 grudnia 1981 r. dotyczących mienia związkowego nie dokonał upaństwowienia tego mienia. Wydane na podstawie dekretu z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym zarządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 1981 r. w sprawie zawieszenia działalności związków zawodowych i niektórych organizacji społecznych na czas obowiązywania stanu wojennego nakazywało kierownikom zakładów pracy objąć w zarząd mienie związkowe znajdujące się na terenie tych zakładów zaś pozostałe mienie obowiązane były przyjąć wskazane w przepisach organy administracyjne. Organizacje przejmujące mienie związkowe upoważnione zostały do korzystania z tego majątku w granicach nie przekraczających zwykłego zarządu oraz obowiązane były do zachowania majątku w stanie nie pogorszonym.

Poczynając od ustawy z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodowych, która zniosła dotychczas zawieszone związki zawodowe i centrale związkowe, rozpoczął się proces przekazywania majątku związkowego nowo utworzonym organizacjom związkowym (art. 54 ust. 2 ustawy). Jak stanowiły przepisy wymienionych wyżej rozporządzeń wykonawczych wydawanych na podstawie wspomnianej ustawy, “przekazaniu podlegały prawa i obowiązki związane z przekazywanym majątkiem”. Z przepisów tych nic ponadto nie wynikało. Ponieważ “przekazujące” majątek związkowy organizacje mogły dotychczas jedynie korzystać z tego majątku w granicach zwykłego zarządu z obowiązkiem zachowania go w stanie niepogorszonym, to “przekazywanie praw i obowiązków związanych z przekazywanym majątkiem” nie mogło oznaczać niczego ponadto, jak to, czym przekazujący do czasu przekazywania dysponowali, czyli uprawnienia do korzystania z majątku zarządzanego z obowiązkiem zachowania go w stanie niepogorszonym. Również ustawodawca, wydając ustawę o związkach zawodowych z 8 października 1982 r. a następnie organy państwowe wydające akty wykonawcze na podstawie tej ustawy słowem nie powiedziały, że własność formalnie bezpodmiotowego majątku zniesionych związków zawodowych nadana zostaje nowo utworzonym związkom zawodowym. Nie miały więc one charakteru prawotwórczego w sensie powołania do istnienia prawa własności bezpodmiotowego w czasie wydawania tych przepisów majątku formalnie zniesionych związków zawodowych i nadania tego prawa nowo utworzonym związkom zawodowym.

7. Ustawodawca dnia 25 października 1990 r. uchwalił ustawę o zwrocie majątku utraconego przez związki zawodowe i organizacje społeczne w wyniku wprowadzenia stanu wojennego (Dz.U. z 1991 r. Nr 4, poz. 17). Jak wynika z jej tytułu oraz treści, celem ustawy jest naprawienie tego, czego dokonano po 13 grudnia 1981 r. w stosunku do istniejących w owym czasie związków zawodowych i innych organizacji społecznych. Chodzi w tym wypadku przede wszystkim o Związek Zawodowy “Solidarność”. Ze względu na ten cel ustawy nazywana jest ona ustawą rewindykacyjną.

Zgodnie z tą ustawą wszystkie składniki majątku związków zawodowych i organizacji społecznych, odebrane im w wyniku wprowadzenia stanu wojennego, a także te, które przekazano innym strukturom związkowym lub jednostkom organizacyjnym na podstawie dekretu z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym oraz ustawy z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodowych i wydanych na ich podstawie przepisów wykonawczych, a także innych przepisów szczególnych stanu wojennego, podlegają zwrotowi. W razie niemożności zwrotu tego majątku wskutek jego zniszczenia lub zaginięcia, przysługuje odszkodowanie (art. 1 ust. 1). W art. 2 ust. 3 ustawy rewindykacyjnej obowiązkiem odszkodowawczym objęto także zużyte składniki majątku w stopniu uniemożliwiającym jego dalsze użytkowanie.

Obowiązek zwrotu majątku, a zatem również zapłaty odszkodowania w razie niemożności jego zwrotu, obciąża właściwe organizacje związkowe, organy państwowe i inne jednostki organizacyjne, które ten majątek przejęły (art. 1 ust. 2) lub ich następców prawnych (art. 1 ust. 3).

Zwrot składników majątkowych następuje na rzecz jednostek organizacyjnych związków zawodowych i organizacji społecznych, które były w posiadaniu tego majątku: w odniesieniu do związków zawodowych - w dniu 12 grudnia 1981 r., a w odniesieniu do organizacji społecznych - w dniu faktycznego pozbawienia ich majątku (art. 2 ust. 1). Jeżeli nie istnieją właściwe jednostki, o których mowa wyżej, prawo ubiegania się o zwrot majątku, a w razie niemożności jego zwrotu roszczenie o odszkodowanie przysługuje organizacjom ogólnokrajowym związków zawodowych lub organizacji społecznych (art. 2 ust. 2).

Odszkodowanie wypłaca się w wysokości odpowiadającej wartości składników majątku według stanu odpowiednio na okres 12 grudnia 1981 r. lub na dzień faktycznego pozbawienia majątku, a według cen z chwili wydania orzeczenia o zwrocie.

Waluta polska, która znajdowała się na rachunkach bankowych podlega zwrotowi na rzecz podmiotów uprawnionych po jej waloryzacji dokonywanej przez podwyższenie całej sumy w relacji do wzrostu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników w gospodarce uspołecznionej ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, jaki nastąpił odpowiednio między dniem 12 grudnia 1981 r. lub dniem faktycznego pozbawienia majątku, a dniem wydania orzeczenia (art. 3 ust. 1).

Waluta obca, która znajdowała się na rachunkach bankowych, podlega zwrotowi po naliczeniu odsetek w wysokości 3% w skali rocznej liczonych odpowiednio od dnia 12 grudnia 1981 r. lub dnia faktycznego pozbawienia majątku; zwrot tak oprocentowanej waluty obcej może nastąpić również w walucie polskiej przy zastosowaniu kursu dewizowego ogłaszanego przez Prezesa NBP, obowiązującego w dniu wydania orzeczenia (art. 3 ust. 2).

Postępowanie o zwrot majątku wszczyna się na wniosek podmiotów uprawnionych do domagania się zwrotu odebranego majątku (art. 4 ust. 1), a postępowanie w tym przedmiocie prowadzi się przed Społeczną Komisją Rewindykacyjną składającą się z osób wyznaczonych przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z innymi ministrami sprawującymi nadzór nad organizacjami społecznymi (art. 5 ust. 1 i 2). Termin składania wniosków do tejże Komisji upływa z dniem 31 grudnia 1991 r. (art. 10). Minister Pracy i Polityki Socjalnej upoważniony został w art. 5 ust. 3 ustawy rewindykacyjnej do określenia szczegółowego zakresu działania, składu osobowego, trybu powoływania oraz organizacji Komisji Rewindykacyjnej, co uczynił w rozporządzeniu z dnia 8 marca 1991 r. (M.P. Nr 24, poz. 101). W § 1 tego rozporządzenia postanowiono, że Społeczna Komisja Rewindykacyjna rozpoznaje nie tylko sprawy o zwrot mienia, o którym mowa w art. 1 ust. 1 ustawy rewindykacyjnej, lecz także o odszkodowanie za to mienie.

Komisja rozpatruje sprawy na posiedzeniach jawnych w trzyosobowych zespołach orzekających (art. 6 ust. 1). Przewodniczącym takiego zespołu powinna być osoba dająca gwarancję bezstronnego rozstrzygania spraw i posiadająca wyższe wykształcenie prawnicze (art. 6 ust. 2).

Komisja rozstrzyga sprawę wydając orzeczenie mające moc decyzji administracyjnej (art. 7 ust. 1). Na orzeczenie Komisji przysługuje skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego (art. 7 ust. 3).

W sprawach nie uregulowanych w ustawie rewindykacyjnej stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 8).

V

1) przechodząc do oceny konstytucyjności ustawy z dnia 25 października 1990 r. podkreślenia wymaga, że niezależnie od pewnych różnic w redakcyjnym ujęciu petitum wniosków (OPZZ kwestionuje ustawę z dnia 25 października 1990 r. w całości, zaś FZZG - określone jej przepisy) w istocie obydwaj wnioskodawcy kwestionują te same postanowienia ustawy, a mianowicie: art. 1 - ustalający zasadę zwrotu majątku związkowego, art. 2 ust. 3 - dotyczący odszkodowania za zniszczone, zagubione oraz zużyte składniki majątkowe, art. 3 - dotyczący waloryzacji środków pieniężnych, wreszcie art. 5 i następne dotyczące rozstrzygania spraw przez Społeczną Komisję Rewindykacyjną. Jedynie OPZZ kwestionuje ponadto przepis art. 2 ust. 1 pkt 1.

To samo dotyczy przepisów Konstytucji, których naruszenia dopatrują się wnioskodawcy. Wedle oceny obydwu wnioskodawców ustawa z dnia 25 października 1990 r. narusza przepisy art. 1, art. 7 i art. 56 ust. 1 Konstytucji RP. Tylko w ocenie OPZZ wchodzi tu w grę ponadto art. 3, a w rzeczywistości art. 3 ust. 1, ustalający zasadę praworządności formalnej w działaniu organów państwowych. Ten ostatni przepis adresowany do “każdego organu państwa”, adresowany jest także do Sejmu RP. Przy tym obowiązek “przestrzegania praw Rzeczypospolitej Polskiej” obejmuje niewątpliwie także funkcję ustawodawczą Sejmu, w tym obowiązek formułowania przepisów w stanowionych ustawach w zgodności z przepisami Konstytucji RP.

W toku realizacji przez Sejm funkcji ustawodawczej może dojść do naruszenia przepisu innej normy konstytucyjnej dotyczącej sfery spraw normowanych uchwaloną ustawą bądź dotyczącej konstytucyjnego trybu ustawodawczego. Przepis art. 3 ust. 1 Konstytucji RP może stanowić także w określonych wypadkach samoistną podstawę oceny konstytucyjności aktu ustawodawczego, gdy przedmiot kontroli wymyka się spod oceny innych przepisów ustawy zasadniczej.

Może powstać w związku z tym wątpliwość, czy w wypadku stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny naruszenia przez ustawę konkretnej normy konstytucyjnej orzeczenie jego ograniczyć się powinno do wskazania jedynie tej normy, czy także przepisu art. 3 ust. 1 Konstytucji RP.

Praktyka orzecznicza Trybunału Konstytucyjnego poszła w tym drugim kierunku. Zwraca to uwagę na uchybienia ustawodawcy w kwestii konstytucyjności określonej ustawy.

Mając na względzie to, co zostało powiedziane wyżej w tej materii, pominięcie przez FZZG art. 3 ust. 1 Konstytucji nie oznacza samo przez się różnicy między OPZZ a FZZG w ocenie zakresu naruszenia przez ustawę z dnia 25 października 1990 r. przepisów Konstytucji RP. Przeciwnie, można przyjąć, iż obydwaj wnioskodawcy nie różnią się w tej ocenie.

Po wtóre, trzeba mieć na względzie, że obydwaj wnioskodawcy podnoszą zarzuty tylko w stosunku do tych przepisów ustawy, które dotyczą majątku związkowego oraz do nowo utworzonych organizacji związkowych, które majątek ten przejęły.

Do tego zakresu przedmiotowego i podmiotowego odnosi się też ocena Trybunału Konstytucyjnego kwestionowanej ustawy. Nie obejmuje ona postanowień odnoszących się do majątku organizacji społecznych.

Wreszcie istotną okolicznością w niniejszej sprawie wymagającą stwierdzenia już we wstępnych rozważaniach jest to, iż zarówno gdy chodzi o przepisy odnoszące się do “przekazania” majątku związkowego, jak też przepisy ustawy z dnia 25 października 1990r. w ich warstwie cywilistycznej, mają w stosunku do przepisów kodeksu cywilnego charakter przepisów szczególnych (lex specialis).

2) Ocenę konstytucyjności przepisów kwestionowanej ustawy należy rozpocząć od analizy art. 1 art. 2 ust. 1 i 2, które stanowią o zwrocie w naturze składników majątku związków zawodowych odebranych im w wyniku wprowadzenia stanu wojennego. Wnioskodawcy kwestionują te przepisy z punktu widzenia ich sprzeczności z zasadą nieretroakcji, zasadą zaufania obywateli do państwa (art. 1 Konstytucji RP), i zasadą ochrony własności (art. 7 Konstytucji RP).

Oceniając wymienione zarzuty Trybunał Konstytucyjny wziął pod uwagę następujące okoliczności.

Analiza przepisu art. 1 ust. 1 kwestionowanej ustawy prowadzi do wniosku, iż określenie “zwrot” majątku związkowego oznacza odjęcie organizacjom związkowym, które majątek ten przejęły (art. 1 ust. 2 i 3 ustawy) na rzecz podmiotów wymienionych w art. 2 ust. 1 pkt 1 lub ust. 2 tej ustawy. Nie wchodzi tu w grę ani wywłaszczenie, chociażby ze względu na konstytucyjne przesłanki wywłaszczenia wyszczególnione w art. 7 Konstytucji RP (cel publiczny i słuszne odszkodowanie), ani tym bardziej nacjonalizacja tego majątku, jako że przejście tego majątku następuje nie na rzecz Skarbu Państwa, lecz na podmioty wymienione w art. 2 ust. 1 pkt 1 lub ust. 2 przedmiotowej ustawy.

Na tle art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 października 1990 r. powstaje problem sukcesji podmiotów wymienionych w tym przepisie jako uprawnionych do żądania zwrotu majątku związkowego. Sukcesję tę kwestionuje OPZZ, wedle którego organizacje wymienione w art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy już nie istnieją. Wszystkie bowiem działające obecnie związki zawodowe są nowo powstałymi związkami.

Zarzut ten - zdaniem Trybunału Konstytucyjnego - jest chybiony.

Wystarczającym uzasadnieniem art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy rewindykacyjnej jest faktyczna i historyczna tożsamość związku zawodowego, jaka występuje np. w odniesieniu do NSZZ “Solidarność”. Gdy zatem zabrano majątek organizacji zakładowej tego związku, to uprawniona do domagania się zwrotu zabranego majątku jest dzisiaj organizacja zakładowa nowo założonego NSZZ “Solidarność” jako związku będącego faktycznym kontynuatorem związku, któremu odebrano majątek. Przepis art. 2 ust. 2 ustawy rewindykacyjnej ma zastosowanie wtedy, kiedy w przedstawionej wyżej sytuacji po ponownym zarejestrowaniu się NSZZ “Solidarność”, nie powstała w danym zakładzie pracy jednostka organizacyjna tego związku. Wówczas prawo ubiegania się o zwrot majątku zabranego organizacji zakładowej przysługuje tej ogólnokrajowej organizacji związków zawodowych, która jest faktycznym następcą związku, do którego należała nie utworzona ponownie zakładowa organizacja związkowa. Jest to samodzielna konstrukcja następstwa prawnego przyjęta na użytek ustawy rewindykacyjnej, usprawiedliwiona szczególną sytuacją, w jakiej znalazły się związki zawodowe. Stanowiąc lex specialis konstrukcja ta nie musi odpowiadać rozwiązaniom Kodeksu cywilnego.

Wskazane wyżej nowe rozwiązania prawne, zawarte w przepisach ustawy rewindykacyjnej, nie mogą stanowić podstawy do uznania ich z tego tylko powodu za sprzeczne z Konstytucją. Te i inne wątpliwości, np. komu zwrócić majątek, jeżeli zabrano majątek zakładowej organizacji NSZZ “Solidarność”, a obecnie w tymże zakładzie pracy powstała organizacja zakładowa Związku Zawodowego “Solidarność 80” lub dwie solidarnościowe organizacje zakładowe (NSZZ Solidarność i NSZZ Solidarność 80) będą musiały być usuwane podczas stosowania przepisów ustawy rewindykacyjnej przez Społeczną Komisję Rewindykacyjną, Naczelny Sąd Administracyjny, Sąd Najwyższy lub w drodze ustalenia powszechnie obowiązującej wykładni przez Trybunał Konstytucyjny.

Trybunał Konstytucyjny ocenił, że chybiony jest zarzut naruszenia przez przepisy art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy rewindykacyjnej zasady ochrony własności wypowiedzianej w art. 7 Konstytucji.

Jak wynika z poprzednich wywodów uzasadnienia nabyty na podstawie przepisów ustawy z 8 października 1982 r. o związkach zawodowych przez powstałe wówczas struktury związkowe majątek uznanych za rozwiązane związków zawodowych nie mógł stać się własnością tych nowych struktur związkowych ze względu na to, że majątek ten nie był własnością podmiotów przekazujących, a wobec tego ma tu zastosowanie zasada, że nikt nie może przenieść więcej praw niż sam je posiada. Majątek ten nie został bowiem nigdy upaństwowiony i nigdy żaden przepis prawny nie nadal jego własności nowym strukturom związkowym.

Wyrażona w zaskarżonej ustawie zasada zwrotu tego majątku jego pierwotnym właścicielom nie tylko nie narusza art. 7 Konstytucji mówiącego o ochronie własności, lecz wręcz stanowi jego potwierdzenie.

Konstytucyjna zasada ochrony własności chroni przede wszystkim tego właściciela, któremu majątek zabrano, a nie ten podmiot, który wzbogacił się przyznanym mu majątkiem w sposób niesprawiedliwy, a więc niezgodny z art. 1 Konstytucji RP.

W tych warunkach nie można również podzielić stanowiska wnioskodawców, iż stoją za nimi chroniące ich interesy konstytucyjne zasady: zaufania obywateli do państwa, w tym niedziałania prawa wstecz i ochrony praw nabytych. Tym samym nietrafny jest zarzut, iż wskazane wyżej przepisy kwestionowanej ustawy są niezgodne z art. 3 ust. 1 Konstytucji RP.

3) Następnym zagadnieniem rozpatrywanym przez Trybunał Konstytucyjny była kwestia zgodności art. 2 ust. 3 oraz art. 3 kwestionowanej ustawy z art. 1 i art. 3 ust. 1 Konstytucji RP. Przepisy te stanowią o odszkodowaniu, do jakiego zobowiązane są struktury związkowe, które przejęły przekazany im majątek, za zniszczenie, zaginięcie lub zużycie przejętych składników majątkowych w stopniu uniemożliwiającym jego dalsze odszkodowanie. Obowiązek, jaki jest przewidziany w wymienionym przepisie, jest surowy, ale należy brać pod uwagę, że struktury związkowe, na który ten obowiązek został nałożony, znały dobrze okoliczności dotyczące rozwiązania NSZZ “Solidarność”, pozbawienia go jego majątku, a także treść przepisów, z których wynikało, że własność tego majątku nie została nadana nowo powstałym związkom zawodowym. W konsekwencji nie można ich uznać za posiadaczy w dobrej wierze. Należy tu dodać, że rygoryzm przepisów o odszkodowaniu został zastosowany do wszystkich podmiotów zobowiązanych do odszkodowania w myśl art. 1 ust. 2 ustawy rewindykacyjnej (a więc także w stosunku do Skarbu Państwa), wobec czego nie można dopatrywać w nim ostrza skierowanego specjalnie przeciwko związkom zawodowym zobowiązanym do odszkodowania.

Ta ujemna ocena postawy nowo powstałych związków zawodowych, gdy chodzi o ich stosunek do przekazanego im mienia, doznaje jednak wyjątku wówczas, gdy związki te wykorzystywały przekazany im majątek, który należał do NSZZ “Solidarność”, na potrzeby członków związków zawodowych wymienionych w art. 1 ust. 1 przedmiotowej ustawy. Czynienie nowo powstałych związków zawodowych odpowiedzialnymi za to, że w trakcie takiego wykorzystywania przekazanego im majątku nastąpiło zużycie na powyższe cele jego składników byłoby niezgodne z zasadą sprawiedliwości społecznej. I dlatego w tym zakresie, ale tylko w tym zakresie, Trybunał Konstytucyjny uznał art. 2 ust. 3 przedmiotowej ustawy za niezgodny z art. 1 i art. 3 ust. 1 Konstytucji.

4) Podobnie przedstawia się kwestia art. 3 ust. 1 przedmiotowej ustawy. Nakłada on obowiązek zwrotu waluty polskiej, która znajdowała się na rachunkach bankowych na rzecz podmiotów określonych w art. 2 ust. 1 i 2 po jej zwaloryzowaniu. Jest to rygor równie surowy, jak ten, który jest przewidziany w przepisie art. 2 ust. 3 ustawy. U podstaw obu przepisów leży ten sam motyw uzasadniający w pełni ich surowość.

Jednakże w trakcie rozprawy przedstawiciel struktur związkowych zobowiązanych do zwrotu przesłuchany jako świadek stwierdził, że w pewnych wypadkach nowopowstałe organizacje związkowe niezwłocznie po przejęciu środków pieniężnych składały je na oprocentowanych kontach bankowych w celu ich zwrotu wraz z odsetkami konkretnym związkom zawodowym, o których jest mowa w art. 1 ust. 1 ustawy.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że gdyby takie wypadki miały miejsce, byłoby niezgodne z zasadą sprawiedliwości społecznej (art. 1 Konstytucji RP) obciążenie kosztami waloryzacji zobowiązanych podmiotów do zwrotu kwot podstawowych.

5. Dalszą kwestią, jaką rozważył Trybunał Konstytucyjny była ocena zgodności art. 5 ustawy z zasadą prawa do sądu (art. 1 i art. 56 ust. 1 Konstytucji RP).

Trybunał Konstytucyjny niejednokrotnie stwierdzał, że z art. 56 ust. 1 Konstytucji, a obecnie także ze znowelizowanego art. 1 Konstytucji (zasad państwa prawnego) wyprowadzić należy zasadę konstytucyjnego “prawa do sądu” obywateli i innych podmiotów występujących w obrocie prawnym.

Art. 56 ust. 1 Konstytucji wymienia różne sądy (Sąd Najwyższy, sądy powszechne i sądy szczególne). Do sądów szczególnych, nad którymi sprawuje nadzór orzeczniczy Sąd Najwyższy (art. 61 ust. 1 Konstytucji) należy NSA. Konstytucja nie reguluje, które sądy (powszechne czy szczególne) mają rozpoznawać określoną kategorię spraw, nie określa też instancji sądowych ani zakresu kontroli sądowej, pozostawiając te kwestie ustawom zwykłym (art. 56 ust. 3 Konstytucji).

Zasadą wyprowadzoną przez Trybunał Konstytucyjny z Konstytucji jest prawo obywateli do sądu. Realizacja tej zasady stanowi materię ustaw zwykłych. Skoro więc w ustawie rewindykacyjnej od decyzji Społecznej Komisji Rewindykacyjnej przysługuje skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego, to konstytucyjne prawo do sądu jest zachowane, mimo że zakres orzekania NSA, który bada tylko zgodność decyzji z prawem, jest węższy w porównaniu z zakresem orzekania sądów powszechnych i bez względu na to, że problematyka ustawy rewindykacyjnej ma charakter cywilny.

Ponadto należy uwzględnić okoliczność podniesioną w toku zeznań na rozprawie przez przewodniczącego Społecznej Komisji Rewindykacyjnej adw. Wiesława Johana, że Społeczna Komisja Rewindykacyjna działa faktycznie jako organ pojednawczy i w większości wypadków w drodze koncyliacyjnej doprowadza do polubownego załatwienia sporu między związkiem zawodowym rewindykującym i związkiem zobowiązanym. Okoliczność ta była uznana podczas rozprawy przez przedstawicieli wnioskodawców.

Zatem zarzut niezgodności art. 5 ustawy rewindykacyjnej z art. 1 i 56 Konstytucji nie jest uzasadniony.

Trybunał Konstytucyjny uznał jednakie za stosowne zwrócić uwagę w tym miejscu, że z punktu widzenia charakteru regulowanej materii bardziej racjonalnym i merytorycznie uzasadnionym byłoby ustanowienie kompetencji sądu powszechnego.

Natomiast bezprzedmiotowy stał się zarzut w zakresie sprzeczności kwestionowanych przepisów z art. 58 Konstytucji, bowiem ustawą z dnia 19 kwietnia 1991 r. o zmianie Konstytucji RP (Dz.U. Nr 41, poz. 170), która weszła w życie dnia 14 maja 1991 r., przepis art. 58 Konstytucji został skreślony.

6. Trybunał Konstytucyjny wziął również pod uwagę, że już po wniesieniu wniosku do Trybunału Sejm podjął uchwałę z dnia 1 lutego 1992 r. o nielegalności przepisów wprowadzających stan wojenny. Część przepisów poddanych analizie Trybunału Konstytucyjnego należy do tego zakresu. Powinno to także - zdaniem Trybunału Konstytucyjnego - być brane pod uwagę przy ocenie zaskarżonej ustawy.

Biorąc pod uwagę wszystko to, co zostało powiedziane wyżej w niniejszym uzasadnieniu, należało orzec, jak w sentencji.