Pełny tekst orzeczenia

815/II/B/2014

POSTANOWIENIE
z dnia 6 maja 2011 r.
Sygn. akt Ts 2/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Rzepliński,


po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej J.J. w sprawie zgodności:
art. 107 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.) z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 30 grudnia 2010 r. J.J. (dalej: skarżący) wniósł o zbadanie zgodności art. 107 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: u.k.s.c.), w zakresie, w jakim pozbawia on możliwości dochodzenia roszczeń przed sądem przez osoby znajdujące się w ciężkiej sytuacji materialnej i życiowej, z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującym stanem faktycznym. Postanowieniem z 2 lutego 2010 r. Sąd Rejonowy Gdańsk-Północ w Gdańsku – I Wydział Cywilny (sygn. akt I C 991/08) odrzucił wniosek skarżącego o zwolnienie od kosztów sądowych. Zażalenie na to orzeczenie zostało oddalone postanowieniem Sądu Okręgowego w Gdańsku – III Wydział Cywilny Odwoławczy z 13 kwietnia 2010 r. (sygn. akt III Cz 564/10).
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 3 marca 2011 r. skarżący został wezwany do wskazania daty doręczenia mu postanowienia Sądu Okręgowego w Gdańsku – III Wydział Cywilny z 13 kwietnia 2010 r. (sygn. akt III Cz 564/10) oraz nadesłania 5 (pięciu) kopii zwrotnego potwierdzenia odbioru ww. postanowienia, potwierdzonych za zgodność z oryginałem przez pełnomocnika. Pismem z 17 marca 2011 r. powyższe braki formalne zostały uzupełnione.
W przekonaniu skarżącego kwestionowany art. 107 ust. 2 u.k.s.c. jest niezgodny z zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji) i zasadą równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji) oraz zamyka drogę sądową dochodzenia naruszonych wolności i praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji). Skarżący podnosi, że jeżeli osoba, która z uwagi na swój stan zdrowia, brak wykształcenia czy izolację społeczną „nie ma pieniędzy na opłaty”, to kwestionowany przepis, przewidujący „odrzucenie wniosku z brakiem możliwości zażalenia zamyka jej drogę dochodzenia przed sądem właściwego roszczenia”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, skarga konstytucyjna inicjuje procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne do stwierdzenia jej dopuszczalności. W skardze konstytucyjnej, zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), należy wskazać, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone.
Skargą konstytucyjną objęto art. 107 ust. 2 u.k.s.c., który stanowi: „ponowny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, oparty na tych samych okolicznościach, podlega odrzuceniu. Na odrzucenie wniosku nie przysługuje zażalenie”.

2. Zarówno problematyka zwolnienia od kosztów sądowych, jak i dopuszczalności wniesienia środków zaskarżenia, wiążą się z konstytucyjnym prawem do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz zasadą zaskarżalności orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji (art. 78 Konstytucji), nie zaś z zakazem zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności i praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji).
W wyroku z 7 września 2004 r., P 4/04 (OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 81) Trybunał podkreślił, że: „rygoryzm zasady fiskalizmu sądowego łagodzi możliwość ubiegania się o zwolnienie od kosztów sądowych, w trybie przewidzianym przepisami art. 113 k.p.c. [obecnie przepis ten jest uchylony; treść analogiczną zawiera art. 102 u.k.s.c.]. Istotnego znaczenia nabiera więc możliwość ubiegania się strony o zwolnienie od kosztów sądowych, w ten sposób bowiem dostosowaniu ulegają przepisy określające wysokości opłat do rzeczywistych możliwości uczestników postępowania sądowego. Pozbawienie »prawa ubogich« osób, które nie są w stanie ponieść kosztów bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego siebie i rodziny, w praktyce zamyka tym podmiotom prawo do sądu, przejawiające się w możliwości wszczęcia procedury sądowej i uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia w postaci wpisu w księdze wieczystej. Konstatacja ta prowadzi do wniosku, że przepis wyłączający uprawnienie do ubiegania się o zwolnienie od kosztów sądowych narusza zasadę wyrażoną w art. 45 ust. 1 Konstytucji”.

3. Kluczowym zagadnieniem w niniejszej sprawie jest relacja art. 45 ust. 1 do art. 77 ust. 2 Konstytucji. Trafnie w wyroku z 10 maja 2000 r., K 21/99 (OTK ZU nr 4/2000, poz. 109) Trybunał orzekł, że: „dokonując wykładni art. 77 ust. 2 Konstytucji należy ponadto wziąć pod uwagę, iż przepis ten nie może stanowić prostego powtórzenia treści art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zakładając, zgodnie z ogólną regułą wykładni, samodzielność normatywną analizowanej regulacji trzeba w konsekwencji uznać, że zakresy zastosowania obu przepisów są różne. Jeśli więc art. 45 ust. 1 Konstytucji dotyczy dochodzenia przed sądem wszelkich praw (także ustanowionych w innych aktach normatywnych niż Konstytucja), to art. 77 ust. 2 Konstytucji obejmuje swym zakresem jedynie prawa i wolności gwarantowane konstytucyjnie. W tym znaczeniu art. 77 ust. 2, stanowiąc uzupełnienie i rozwinięcie ogólniejszego ujęcia z art. 45 ust. 1, zawiera zarazem swoistą regulację szczególną w stosunku do art. 45 ust. 1 Konstytucji. Płynie stąd istotny wniosek co do zakresu dopuszczalnych ograniczeń prawa do sądu. Ograniczenia prawa do sądu ustanawiane normą ustawową, stosownie do art. 31 ust. 3 Konstytucji, muszą uwzględniać kategoryczny zakaz zamykania drogi do sądu zawarty w art. 77 ust. 2 w zakresie dochodzenia konstytucyjnych wolności i praw, ergo wyłączenie drogi sądowej w sprawach związanych z naruszeniem wolności i praw może być ustanowione jedynie wprost przepisami konstytucyjnymi”.

4. Niewątpliwie pozew skarżącego został rozpoznany przez sąd w postępowaniu cywilnym; droga sądowa była więc dopuszczalna (inaczej na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. sąd odrzuciłby pozew). Wobec tego należy stwierdzić, że zarzut naruszenia art. 77 ust. 2 Konstytucji jest oczywiście bezzasadny.

5. Pozostałe wzorce kontroli, art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 1 Konstytucji nie mogą występować samodzielnie, a tylko w powiązaniu z prawem lub wolnością konstytucyjną.

5.1 Wyrażona w art. 32 ust. 1 Konstytucji zasada równości jest adresowana przede wszystkim do ustawodawcy i wyznacza sposób normowania poszczególnych dziedzin życia publicznego. Wprawdzie Trybunał dopuścił możliwość powołania się w skardze konstytucyjnej na jej naruszenie, ale tylko gdy zostanie wskazane konkretne podmiotowe prawo, wolność lub obowiązek o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których zasada ta została naruszona oraz określony sposób tego naruszenia (postanowienie z 25 listopada 2008 r., Ts 104/07, OTK ZU nr 1/B/2009, poz. 35).

5.2 Podobnie zasada proporcjonalności odnosi się do ograniczenia korzystania z konstytucyjnych wolności i praw, przysługujących skarżącemu a naruszonych zaskarżonym przepisem.

Trybunał Konstytucyjny, mając powyższe na względzie, na podstawie art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, odmówił nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej.