Pełny tekst orzeczenia

118/2/B/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 15 października 2014 r.
Sygn. akt Ts 109/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Zubik,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej C.W. w sprawie zgodności:
art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266, ze zm.) z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

1. W skardze konstytucyjnej sporządzonej przez radcę prawnego i wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 2 kwietnia 2013 r. (data nadania) C.W. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266, ze zm.; dalej: u.o.p.l.) – w zakresie, w jakim dopuszcza waloryzację sądową i nie przewiduje waloryzacji zgodnie z art. 6 ust. 3 u.o.p.l. – z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji.

2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą:
W dniu 10 stycznia 2012 r. skarżąca wniosła przeciwko Miastu Poznań powództwo o zasądzenie 5 158,16 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, tytułem zwaloryzowanej kaucji mieszkaniowej wpłaconej przez ojca skarżącej w związku z objęciem lokalu mieszkalnego. W odpowiedzi na pozew strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości.
Wyrokiem z 18 lipca 2012 r. (sygn. akt I C 736/12) Sąd Rejonowy Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu – I Wydział Cywilny zasądził od strony pozwanej na rzecz skarżącej 1019,00 zł z ustawowymi odsetkami od dnia następującego po uprawomocnieniu się orzeczenia do dnia zapłaty (pkt 1 sentencji), a w pozostałym zakresie oddalił powództwo (pkt 2 sentencji). Sąd Okręgowy w Poznaniu – XV Wydział Cywilny Odwoławczy oddalił apelację skarżącej od tego orzeczenia wyrokiem z 20 grudnia 2012 r. (sygn. akt XV Ca 1393/12).
W uzasadnieniu swoich orzeczeń sądy obu instancji wskazały, że w przypadku skarżącej zwrot i waloryzacja kaucji mieszkaniowej powinny były zostać dokonane w oparciu o art. 36 ust. 1 u.o.p.l., gdyż ojciec skarżącej dokonał wpłaty kaucji przed 12 listopada 1994 r.

3. Zdaniem skarżącej zaskarżony przepis u.o.p.l. narusza konstytucyjne zasady proporcjonalności oraz równej ochrony praw majątkowych, gdyż nie przewiduje waloryzacji zwracanej kaucji mieszkaniowej na zasadach określonych w art. 6 ust. 3 u.o.p.l., a przez to waloryzacja ta dokonywana jest na zasadzie art. 3581 § 3 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.). Ponadto, w uzasadnieniu skargi skarżąca skrytykowała wydane w jej sprawie orzeczenia sądowe.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy odpowiada ona wymogom określonym przez prawo, a także czy postępowanie wszczęte na skutek wniesienia skargi podlegałoby umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

2. Przedmiotem analizowanej skargi konstytucyjnej uczyniono art. 36 ust. 1 u.o.p.l., który jest przepisem o charakterze przejściowym. Stanowi on, że „[k]aucja wpłacona przez najemcę przed dniem 12 listopada 1994 r., pomniejszona o ewentualne należności wynajmującego z tytułu najmu, podlega zwrotowi w ciągu miesiąca od dnia opróżnienia lokalu lub nabycia jego własności przez najemcę”.

3. Trybunał stwierdza, że zarzuty analizowanej skargi konstytucyjnej są oczywiście bezzasadne.

3.1. Należy przypomnieć, że żadne z praw majątkowych zagwarantowanych w art. 64 Konstytucji nie ma charakteru absolutnego i dopuszczalne jest ich ograniczanie przez ustawodawcę. Każde takie ograniczenie może oczywiście podlegać weryfikacji z punktu widzenia respektowania konstytucyjnych przesłanek dopuszczalności ich wprowadzenia. Podstawowe znaczenie w tej mierze zyskują przesłanki sformułowane w art. 31 ust. 3 Konstytucji. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego we wskazanym zakresie słuszne jest więc odniesienie się przez skarżącą do tego przepisu ustawy zasadniczej, który w sposób najobszerniejszy i najbardziej adekwatnie precyzuje warunki zgodności z Konstytucją wprowadzonego ograniczenia. Odnośnie do sposobu rozumienia sformułowanych w nim przesłanek dopuszczalności ograniczeń korzystania z konstytucyjnych wolności i praw należy odwołać się do ustaleń poczynionych w dotychczasowym orzecznictwie (zob. np. wyrok TK z 12 stycznia 1999 r., P 2/98, OTK ZU nr 1/1999, poz. 2). Zgodnie z nimi, przesłankami warunkującymi uznanie konstytucyjności konkretnego ograniczenia konstytucyjnych wolności i praw są: ustawowa forma ograniczenia, zaistnienie w państwie demokratycznym konieczności wprowadzenia ograniczenia, funkcjonalny związek ograniczenia z realizacją wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji wartości (bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochrona środowiska, zdrowia i moralności publicznej, wolności i praw innych osób) oraz zakaz naruszania istoty danej wolności lub danego prawa. Rozwijając problem spełnienia konstytucyjnej przesłanki konieczności ograniczenia, stwierdzić trzeba, że w treści tej przesłanki mieszczą się postulaty niezbędności, przydatności i proporcjonalności sensu stricto takiego ograniczenia. Realizacja powyższych postulatów uzależniona jest od stwierdzenia faktycznej potrzeby dokonania ingerencji w zakres korzystania z konstytucyjnej wolności bądź konstytucyjnego prawa, a także od zastosowania przez ustawodawcę środków prawnych rzeczywiście służących realizacji zamierzonych przez niego celów. Ponadto, chodzi o zastosowanie środków niezbędnych w tym sensie, że zapewnią one ochronę określonych wartości w sposób bądź w stopniu, który nie mógłby być osiągnięty przy zastosowaniu innych środków. Jednocześnie powinny to być środki jak najmniej uciążliwe dla podmiotów, których wolności bądź prawa ulegają ograniczeniu. Niewątpliwie ocena spełnienia powyższych postulatów może być zrelatywizowana do treści konkretnego prawa, którego korzystanie ulega z woli prawodawcy ograniczeniu.

3.2. Ingerencję w treść prawa majątkowego skarżąca upatruje w zróżnicowaniu przez ustawodawcę sposobu waloryzacji zwracanej kaucji mieszkaniowej w zależności od okresu, w jakim została ona wpłacona.
Trybunał stwierdza, że w zaskarżonym przepisie ustawodawca nie pozbawił najemców prawa zwrotu kaucji w wysokości odpowiadającej realnej jej wartości; przeciwnie – regulacja ta, stosowana w związku z art. 3581 § 3 k.c., pozwala na dokonanie stosownej waloryzacji, która uwzględnia spadek wartości nabywczej pieniądza na przełomie lat 80. i 90. XX w., a także skutki denominacji przeprowadzonej na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o denominacji złotego (Dz. U. Nr 84, poz. 386, ze zm.). Zastosowanie w tym przypadku waloryzacji sądowej umożliwia zatem skuteczną ochronę roszczeń najemców ze uwzględnieniem indywidualnej sytuacji jednostek.

3.3. Należy jednocześnie podkreślić, że nie jest zadaniem ani kompetencją Trybunału Konstytucyjnego – jak chce tego skarżąca – wskazywanie ustawodawcy metod i kierunków, w jakich iść powinna regulacja danej dziedziny stosunków społecznych. Trybunał, oceniając konstytucyjność kwestionowanych przepisów, nie może więc formułować konkretnych sugestii czy postulatów co do kształtu pożądanych rozwiązań normatywnych dotyczących danej dziedziny stosunków majątkowych. W tym zakresie sąd konstytucyjny musi pozostać „ustawodawcą negatywnym”. Niemniej, rolą Trybunału Konstytucyjnego jest interweniowanie w sytuacji, gdy przyjęty przez prawodawcę model rozwiązania danej sytuacji okazuje się nieprawidłowy w świetle zasad i wartości konstytucyjnych, przede wszystkim określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Skarżąca nie uprawdopodobniła jednak, że przyjęty w art. 36 ust. 1 u.o.p.l. mechanizm określania wysokości wypłacanych kaucji w efekcie jego zastosowania w konkretnych przypadkach w żadnym stopniu nie gwarantuje ochrony prawa majątkowego najemców. W niniejszej sprawie niezbędne jest oczywiście respektowanie dwustronnego charakteru stosunku prawnego zabezpieczanego wnoszoną kaucją. Nie ulega więc wątpliwości, że granicą ochrony interesów prawnych najemców muszą być prawa przysługujące podmiotowi wynajmującemu. Ocena mechanizmu przyjętego w art. 36 ust. 1 u.o.p.l. nie może być więc dokonywana z punktu widzenia respektowania wyłącznie interesów prawnych i faktycznych najemców, nie może również abstrahować od stanu prawnego, w którym nawiązano stosunek najmu i uiszczono stosowną kaucję mieszkaniową. Ponadto, objęcie regulacją art. 6 ust. 1 u.o.p.l. (jak postuluje skarżąca) waloryzacji kaucji mieszkaniowych bez względu na czas powstania stosunku najmu i datę ich wpłacenia przez najemców naruszałoby zasadę pewności obrotu w odniesieniu do wynajmujących, gdyż regulacja nowej ustawy miałaby w istocie moc wsteczną.

3.4. W związku z powyższym – na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – należało odmówić nadania analizowanej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

4. Niezależnie od powyższego Trybunał wskazuje także na uchybienie formalne skargi konstytucyjnej.

4.1. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.
Przyjęty model skargi konstytucyjnej oznacza, że zwraca się ona wyłącznie przeciwko ustawie lub innemu aktowi normatywnemu naruszającemu konstytucyjne wolności lub prawa skarżącego. Skarżący nie może więc kwestionować jedynie sprzeczności ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego w jego sprawie przez sąd lub organ administracji publicznej.

4.2. Skarżąca w petitum skargi wprawdzie zakwestionowała zgodność art. 36 ust. 1 u.o.p.l. z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji, niemniej jednak uzasadnienie wniesionego środka prawnego nosi wszelkie cechy tzw. skargi na stosowanie prawa. Skarżąca skrytykowała bowiem wydane w jej sprawie orzeczenia sądowe, a także podniosła, że na gruncie art. 3581 § 3 k.c. wykształciła się „błędna praktyka orzecznicza”, zaś „TK ma możliwość naprawienia sytuacji, posługując się wykładnią ustawy w zgodzie z Konstytucją i wskazując właściwe rozumienie ustawy organom je stosującym, a tym samym wskazać ustawodawcy bardziej precyzyjne i jednoznaczne uregulowanie”.
Trybunał stwierdza, że argumentacja skarżącej odnosi się do jednostkowych aktów stosowania prawa (w uzasadnieniu skargi nie wskazano, że dotychczasowe orzecznictwo sądowe w zakresie waloryzacji kaucji mieszkaniowych wpłaconych przed 12 listopada 1994 r. ma charakter utrwalony i jednolity), których ocena przez polski sąd konstytucyjny – w myśl art. 79 ust. 1 w związku z art. 188 pkt 5 Konstytucji – jest niedopuszczalna.

4.3. Powyższa okoliczność – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – przemawiała również za odmową nadania analizowanej skardze konstytucyjnej dalszego biegu ze względu na niedopuszczalność orzekania.

W tym stanie rzeczy Trybunał postanowił jak w sentencji.