Pełny tekst orzeczenia

93/1/B/2015

POSTANOWIENIE

z dnia 31 października 2014 r.

Sygn. akt Ts 194/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Wojciech Hermeliński,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej A., I. i B. G. w sprawie zgodności:

art. 112 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1025) z art. 2 w związku z art. 31 ust. 3 i w związku z art. 45 ust. 1 oraz art. 32 ust. 1 w związku z art. 2 i w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 19 lipca 2014 r. A., I. i B. G. (dalej: skarżące) wystąpiły o zbadanie zgodności art. 112 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1025; dalej: u.k.s.s.c.) z art. 2 w związku z art. 31 ust. 3 i w związku z art. 45 ust. 1 oraz art. 32 ust. 1 w związku z art. 2 i w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skargę konstytucyjną wniesiono w związku z następującą sprawą. Skarżące złożyły apelację od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach z 19 grudnia 2012 r. (sygn. akt VIII P2/11), a wraz z nią wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych. Postanowieniem z 27 marca 2013 r. sąd ten zwolnił każdą ze skarżących z obowiązku ponoszenia opłaty sądowej od apelacji w połowie, tj. ponad kwotę 1875,00 zł, i oddalił wniosek w pozostałym zakresie. To rozstrzygnięcie utrzymał w mocy Sąd Apelacyjny w Katowicach – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (dalej: Sąd Apelacyjny w Katowicach) postanowieniem z 15 maja 2013 r. (sygn. akt III APz 18/13), doręczonym pełnomocnikowi skarżących 14 czerwca 2013 r. Pełnomocnik skarżących uiścił brakującą opłatę od apelacji 24 czerwca 2013 r. Postanowieniem z 6 sierpnia 2013 r. (sygn. akt VIII P 2/11) Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach odrzucił apelację, stwierdziwszy, że opłaty należało dokonać do 21 czerwca 2013 r. Na to postanowienie skarżące wniosły zażalenie, które Sąd Apelacyjny w Katowicach oddalił postanowieniem z 16 kwietnia 2014 r. (sygn. akt III APz 10/14).

Zarządzeniem z 8 października 2014 r. (doręczonym 13 października 2014 r.) Sędzia Trybunału Konstytucyjnego wezwał pełnomocnika skarżących do uzupełnienia braku formalnego skargi, tj. do doręczenia pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżących w postępowaniu przed Trybunałem. 20 października 2014 r. adwokat uzupełnił skargę.

Zdaniem skarżących orzekające w ich sprawie sądy, wskutek zastosowania zakwestionowanego przepisu, naruszyły ich „prawa i wolności obywatelskie” wynikające z art. 2 w związku z art. 31 ust. 3 i w związku z art. 45 ust. 1 oraz art. 32 ust. 1 w związku z art. 2 i w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji, tj.: „zasadę prawidłowej legislacji, zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez niego prawa, prawo do sądu, zasadę sprawiedliwości proceduralnej, prawo do informowania, prawo do wysłuchania, zasadę równości wobec stron oraz zasadę proporcjonalności”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



W myśl art. 49 w zw. z art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy spełnia ona warunki określone przez prawo. Zasadniczo warunki te zostały uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowane w art. 46-48 ustawy o TK. Gdy skarga nie spełnia choćby jednej z przesłanek określonych w art. 46-48 ustawy o TK, a także wtedy, gdy jest oczywiście bezzasadna lub jej braki nie zostały usunięte w określonym terminie, lub też gdy występują przesłanki, o których mowa w art. 39 ust. 1 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny wydaje postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu.

Skarżące kwestionują konstytucyjność art. 112 ust. 3 u.k.s.s.c. w brzmieniu: „Przepisu ust. 2 [tj. przepisu, który stanowi, że jeżeli wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych zgłoszony przed upływem terminu do opłacenia pisma został prawomocnie oddalony, to przewodniczący wzywa stronę do opłacenia złożonego pisma, na podstawie art. 130 k.p.c.] nie stosuje się, jeżeli pismo podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia, zostało wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego. W takim przypadku, jeżeli wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych złożony przed upływem terminu do opłacenia pisma został oddalony, tygodniowy termin do opłacenia pisma biegnie od dnia doręczenia stronie postanowienia, a gdy postanowienie zostało wydane na posiedzeniu jawnym – od dnia jego ogłoszenia. Jeżeli jednak o zwolnieniu od kosztów sądowych orzekał sąd pierwszej instancji, a strona wniosła zażalenie w przepisanym terminie, termin do opłacenia pisma biegnie od dnia doręczenia stronie postanowienia oddalającego zażalenie, a jeżeli postanowienie sądu drugiej instancji zostało wydane na posiedzeniu jawnym – od dnia jego ogłoszenia”. Zdaniem skarżących przepis ten doprowadził do naruszenia ich konstytucyjnych praw, które wywodzą one z art. 2 w związku z art. 31 ust. 3 i w związku z art. 45 ust. 1 oraz art. 32 ust. 1 w związku z art. 2 i w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał stwierdza, że zarzuty naruszenia konstytucyjnych praw skarżących są oczywiście bezzasadne.

Zdaniem skarżących art. 112 ust. 3 u.k.s.s.c. jest niedookreślony i niespójny z art. 130 i art. 370 k.p.c. Jak dowodzi praktyka jego stosowania, jest on źródłem wątpliwości interpretacyjnych zarówno dla stron jak i orzekających sądów. Należy jednak zauważyć, że – jak wskazał w postanowieniu z 16 kwietnia 2014 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach – „[l]inia orzecznicza Sądu Najwyższego w (…) zakresie [wykładni art. 112 ust. 3 u.k.s.s.c.] jest jednolita i przyjmuje w sposób kategoryczny, że szczególna regulacja zawarta w art. 112 ust. 3 (…) [u.k.s.c.] dotyczy zarówno oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w całości jak i w części. (…) [W] art. 112 ust. 3 u.k.s.c. ustawodawca wyznaczył termin do uiszczenia opłaty sądowej, a jednocześnie wyłączył obowiązek wzywania profesjonalnego pełnomocnika przez sąd do wykonania tego obowiązku, co oznacza, że pełnomocnik powinien sam obliczyć i przekazać opłatę w powyższym terminie”. Jak stwierdził przy tym Sąd Apelacyjny w Katowicach, art. 112 ust. 3 u.k.s.s.c. jest przepisem szczególnym, dlatego „powoduje wyłączenie stosowania w takim zakresie przepisów k.p.c. Zgodnie bowiem z art. 8 ust. 1 [u.k.s.s.c.], w postępowaniu dotyczącym kosztów sądowych stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, chyba że ustawa stanowi inaczej”.

Mając powyższe na względzie, Trybunał zauważa, że z materiału procesowego znajdującego się w aktach analizowanej skargi wynika, iż postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach utrzymujące w mocy rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach o częściowym zwolnieniu skarżących od opłaty stosunkowej od apelacji pełnomocnik skarżących odebrał 14 czerwca 2013 r. W związku z tym tygodniowy termin do opłacenia apelacji biegł – zgodnie z zaskarżonym przepisem – od 14 czerwca 2013 r. (nie było konieczności wzywania profesjonalnego pełnomocnika reprezentującego stronę do uiszczenia opłaty). Pełnomocnik opłacił apelację 24 czerwca 2014 r., a zatem po terminie, który upłynął już 21 czerwca 2014 r. Z tych przyczyn rozpatrujący apelację Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach nie mógł orzec inaczej niż tylko o jej odrzuceniu na podstawie art. 370 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101; dalej: k.p.c.). W myśl bowiem tego przepisu sąd pierwszej instancji odrzuca nieopłaconą apelację na posiedzeniu niejawnym. Zdaniem Trybunału nie można się więc zgodzić ze skarżącymi, że „stosowanie zaskarżonej normy prawnej utrudnia skuteczne dochodzenie swoich praw przed sądem drugiej instancji”. Zaskarżony art. 112 ust. 3 u.k.s.s.c. określa początek biegu terminu do uiszczenia brakującej opłaty od pisma procesowego. Skarżące mogły natomiast wnieść stosowną opłatę, zanim sąd odrzucił ich apelację. O odrzuceniu apelacji skarżących przesądził zaś przywołany już art. 370 k.p.c., a nie zaskarżony przepis.

W swoim dotychczasowym orzecznictwie Trybunał potwierdził dopuszczalność stosowania surowszego rygoru w odniesieniu do pism procesowych mających braki formalne (np. nieopłaconych), a wnoszonych przez pełnomocników procesowych będących profesjonalistami (zob. m.in. wyroki TK z: 12 września 2006 r., SK 21/05, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 103; 17 listopada 2008 r., SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154 oraz 14 września 2009 r., SK 47/07, OTK ZU nr 8/A/2009, poz. 122). Tym samym nie przekonuje wyrażone przez skarżące stanowisko, zgodnie z którym „kwestionowana regulacja jest nie do zaakceptowania z punktu widzenia elementarnego poczucia sprawiedliwości albowiem odmawia stronie prawa do sądu tylko dlatego, że procedura przewiduje surowsze wymagania – dla pełnomocnika procesowego, który reprezentuje stronę nie posiadającą środków na pokrycie opłat (…) Rygoryzm art. 112 ust. 3 [u.k.s.s.c.] pozostaje w sprzeczności ze stanowiącą element prawa do sądu zasadą sprawiedliwości proceduralnej”.

Oczywiście bezzasadne jest także twierdzenie skarżących, że w kwestionowanym przez nie przepisie ustawodawca niezgodnie z Konstytucją odmiennie traktuje sytuację prawną stron (tj. stron składających wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych oraz stron nieskładających takiego wniosku) w zależności od ich stanu majątkowego. Podstawą takiego podejścia w zakresie wzywania ich do opłacenia pisma procesowego nie jest bowiem złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, ale korzystanie z pomocy adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego, który po otrzymaniu postanowienia o oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sadowych (w tym także o oddaleniu częściowym) powinien wiedzieć, że z doręczeniem takiego rozstrzygnięcia wiąże się konieczność wniesienia odpowiedniej opłaty.

Trybunał zauważa też, że skarżące były reprezentowane przez pełnomocnika z wyboru. Uiścił on brakującą opłatę, choć z naruszeniem terminu przewidzianego przez ustawę, co doprowadziło do odrzucenia złożonej przez niego apelacji. Uzyskanie postanowienia sądu utrzymującego w mocy postanowienie o częściowym oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych pełnomocnik skarżących powinien był potraktować jako „wezwanie” do uiszczenia brakującej opłaty. Zresztą pełnomocnik, nie zaczekawszy na odrębne wezwanie do dokonania tej czynności, opłacił apelację. Uczynił to jednak po terminie, co skutkowało jej odrzuceniem.

Wskazane okoliczności są – zgodnie z art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK – podstawą odmowy nadania analizowanej skardze dalszego biegu.

Trybunał Konstytucyjny nadmienia również, że skarżące nie wykonały prawidłowo zarządzenia sędziego Trybunału z 8 października 2014 r. Nadesłane pełnomocnictwo do „sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżących w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym wraz z prawem do udzielania dalszych substytucji” nie jest pełnomocnictwem, o którym mowa w tym zarządzeniu, gdyż nie identyfikuje sprawy, w związku z którą zostało udzielone.



W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.