Pełny tekst orzeczenia

178/2/B/2015



POSTANOWIENIE

z dnia 18 listopada 2014 r.

Sygn. akt Ts 258/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Małgorzata Pyziak-Szafnicka,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej M.J. w sprawie zgodności:

art. 118 § 5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w związku z art. 79 ust. 1 i art. 77 ust. 2; art. 77 ust. 2; art. 79 ust. 1 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 oraz art. 190 ust. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 19 września 2014 r. M.J. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 118 § 5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1 w związku z art. 79 ust. 1 i art. 77 ust. 2; art. 77 ust. 2; art. 79 ust. 1 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 oraz art. 190 ust. 5 Konstytucji.

Skargę konstytucyjną wniesiono w związku z następującym stanem faktycznym. Adwokat wyznaczony dla skarżącego na pełnomocnika z urzędu w celu wniesienia skargi konstytucyjnej sporządził opinię o braku podstaw do złożenia takiej skargi. W związku z powyższym skarżący wystąpił z wnioskiem o zmianę pełnomocnika. Wniosek ten został oddalony postanowieniem Sądu Rejonowego w Tychach – Wydział I Cywilny z 24 września 2013 r. (sygn. akt I Co 472/13/6). Zażalenie na powyższe postanowienie oddalił Sąd Okręgowy w Katowicach – III Wydział Cywilny Odwoławczy postanowieniem z 16 sierpnia 2013 r. (sygn. akt III Cz 743/13), doręczonym skarżącemu 19 września 2013 r.

Zdaniem skarżącego umożliwienie pełnomocnikowi z urzędu, ustanowionemu w celu przygotowania i wniesienia skargi konstytucyjnej, sporządzenia opinii o braku podstaw do złożenia takiej skargi wprowadza specyficzną instytucję przedsądu dokonywanego przez pełnomocnika. Skarżący zarzucił, że ów przedsąd prowadzi do orzekania o zasadności skargi przez pełnomocnika, który nie jest organem uprawnionym do dokonywania takiej oceny. Zdaniem skarżącego godzi to w jego prawo do rozpoznania sprawy przez właściwy sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji), a także w zasady podejmowania rozstrzygnięć przez Trybunał Konstytucyjny (art. 190 ust. 5 Konstytucji) oraz zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji). Zamyka mu też drogę do wniesienia skargi konstytucyjnej, czym narusza art. 77 ust. 2 i art. 79 ust. 1 Konstytucji.

Ponadto skarżący wskazał, że art. 118 § 5 k.p.c. nie powinien być stosowany w postępowaniu dotyczącym sporządzenia skargi konstytucyjnej. W jego treści wskazano bowiem, że dotyczy on tylko postępowań przed Sądem Najwyższym (postępowania kasacyjnego oraz postępowania zainicjowanego wniesieniem skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia). Nie wymieniono natomiast postępowania zainicjowanego wniesieniem skargi konstytucyjnej. Zdaniem skarżącego jest to uzasadnione, gdyż postępowanie przed Sądem Najwyższym ma charakter nadzwyczajny, a jego wprowadzenie (jako rozpatrywania sprawy przez trzecią instancję) nie jest wymagane przez Konstytucję. Tymczasem postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym jest – w przekonaniu skarżącego – „»zwykłym« tj. podstawowym środkiem procesowym podlegającym standardom Konstytucji w zakresie zarówno sprawowania władzy sądowniczej, jak i właściwości organów rozpoznających sprawę”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo o obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony wolności i praw, precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W myśl art. 46 ust. 1 tejże ustawy skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Ponadto zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK na skarżącym spoczywa obowiązek wskazania, jakie konstytucyjne wolności i prawa zostały naruszone, oraz uprawdopodobnienia tego naruszenia. Niespełnienie powyższego warunku, podobnie jak oczywista bezzasadność skargi konstytucyjnej, skutkuje odmową nadania jej dalszego biegu.

Analiza rozpatrywanej skargi konstytucyjnej prowadzi do wniosku, że skarga ta została złożona z naruszeniem ustawowego terminu do jej wniesienia. Postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach z 16 sierpnia 2013 r., które skarżący wskazał jako ostateczne rozstrzygnięcie w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy o TK, zostało mu doręczone 19 września 2013 r. W tym dniu rozpoczął bieg trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej. Uległ on zawieszeniu 4 października 2014 r., kiedy to skarżący złożył wniosek o ustanowienie dla niego pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej (art. 48 ust. 2 ustawy o TK). Pełnomocnik skarżącego otrzymał pismo o wyznaczeniu go tę funkcję 29 czerwca 2014 r. Wtedy do wniesienia skargi konstytucyjnej wznowił swój bieg. Skarga została zaś nadana w placówce pocztowej 19 września 2014 r. Z tej racji Trybunał stwierdza, że bieg terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej rozpoczął się 20 września 2013 r. i uległ zawieszeniu 4 października 2013 r. (19 dni). Jego wznowienie nastąpiło 30 czerwca 2014 r. Do jego końca pozostało 75 dni, a zatem termin do wniesienia skargi konstytucyjnej w niniejszej sprawie upłynął 12 września 2014 r. Tymczasem skarżący złożył skargę 19 września 2014 r., a więc z przekroczeniem ustawowego terminu ( art. 46 ust. 1 ustawy o TK) o 7 dni. Zgodnie z art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 oraz art. 46 ust. 1 ustawy o TK przesądza to o konieczności odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Niezależnie od powyższego Trybunał stwierdza, że zakwestionowany w niniejszej sprawie przepis został wskazany nieprawidłowo, a wniesiona skarga jest oczywiście bezzasadna.

Jak zauważył sam skarżący, zaskarżony w rozpatrywanej skardze art. 118 § 5 k.p.c. nie odnosi się bezpośrednio do postępowania w sprawie ustanowienia pełnomocnika w celu sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej. Stosowanie tego przepisu w postępowaniu poprzedzającym sporządzenie skargi wynika z przepisów ustawy o TK (zob. art. 20 i art. 48 ust. 2 tej ustawy). Norma, którą zakwestionował skarżący, wynika więc łącznie z art. 118 § 5 k.p.c. oraz z – niezaskarżonych przez niego – przepisów ustawy o TK. Zatem skarżący nieprawidłowo wskazał art. 118 § 5 k.p.c. jako samodzielny przedmiot kontroli w niniejszej sprawie.

Ponadto nawet jeśli przyjąć, że norma, którą kwestionuje skarżący, wynika ze wskazanego przez niego jako przedmiot kontroli przepisu, to skargę konstytucyjną należałoby uznać za oczywiście bezzasadną.

Trybunał Konstytucyjny zauważa, że Konstytucja nie gwarantuje prawa do bezpłatnego wymiaru sprawiedliwości ani nie zapewnia każdemu w pełni bezpłatnej pomocy prawnej. Zasadą jest przynajmniej częściowe ponoszenie kosztów postępowania sądowego przez strony oraz korzystanie przez nie z pełnomocnika z wyboru. Jedynie w sytuacjach, w których strona postępowania wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów związanych z ustanowieniem takiego pełnomocnika, sąd może ustanowić dla niej pełnomocnika z urzędu. Jego zadaniem nie jest jednak – jak sugeruje skarżący – przygotowanie określonego pisma procesowego, lecz udzielenie stronie profesjonalnej pomocy prawnej, która może obejmować zarówno sporządzenie takiego środka, jak i wyjaśnienie przyczyn, które – zdaniem pełnomocnika – przemawiają przeciwko temu.

Przymus adwokacko-radcowski ustanowiony w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, choć stanowi formalne ograniczenie prawa do wniesienia skargi konstytucyjnej, pełni funkcję gwarancyjną. Ma zapewnić, że skargi konstytucyjne będą sporządzane przez osoby mające wiedzę i doświadczenie konieczne do ich prawidłowego przygotowania. Jednocześnie ma służyć temu, by skargi nie były formułowane w sprawach, w których nie występują przesłanki ich złożenia. Rygoryzm powyższego wymogu jest łagodzony możliwością wyznaczenia pełnomocnika z urzędu, który zobowiązany jest udzielić stronie pomocy prawnej. Elementem realizacji tego obowiązku jest ocena istnienia podstaw do złożenia skargi konstytucyjnej. Jest on więc wypełniany zarówno przez sporządzenie i wniesienie tego środka prawnego, jak i – wtedy, gdy pełnomocnik nie widzi ku temu podstaw – przez przygotowanie opinii o braku podstaw do jego wniesienia. Obie te czynności realizują cel art. 117-118 k.p.c., którym jest zapewnienie stronie profesjonalnej pomocy prawnej z urzędu. Od profesjonalnego pełnomocnika nie można bowiem oczekiwać sporządzenia i wniesienia środka prawnego wtedy, gdy jest on przekonany o jego bezpodstawności. Ponadto zapewnieniu tego, by udzielona stronie pomoc prawna była odpowiedniej jakości, służy art. 118 § 6 k.p.c., który przewiduje wyznaczenie dla skarżącego innego adwokata lub radcy prawnego wtedy, gdy opinia o braku podstaw do wniesienia skargi nie została sporządzona z zachowaniem zasad należytej staranności. Sądy mogą więc wyznaczyć kolejnego pełnomocnika z urzędu, jeśli zostanie stwierdzone, że dotychczasowy pełnomocnik dopuścił się zaniedbań w zakresie wykonywania swoich czynności. Zdaniem Trybunału to rozwiązanie w wystarczającym stopniu gwarantuje realizację prawa skarżącego do uzyskania profesjonalnej pomocy prawnej.

Jednocześnie – wbrew twierdzeniom skarżącego – sporządzenie przez pełnomocnika z urzędu opinii o braku podstaw do wniesienia skargi konstytucyjnej nie zamyka ostatecznie drogi do złożenia tego środka prawnego. Skarżący może bowiem – z zachowaniem ustawowego terminu do złożenia skargi – zwrócić się do pełnomocnika z wyboru. Skarżący bezzasadnie więc przyjmuje, że sporządzona przez pełnomocnika z urzędu opinia o braku podstaw do wniesienia skargi stanowi ostateczne rozstrzygnięcie o możliwości jej złożenia dokonywane przez pełnomocnika, który nie ma do tego uprawnień. Odmowa sporządzenia skargi przez pełnomocnika nie może być bowiem utożsamiana z orzekaniem o dopuszczalności tego środka podejmowanym przez Trybunał w toku rozpoznawania wniesionej skargi.

Oczywiście bezzasadne jest więc twierdzenie, że zakwestionowany przepis narusza art. 45 ust. 1 w związku z art. 79 ust. 1 i art. 77 ust. 2; art. 77 ust. 2; art. 79 ust. 1 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 oraz art. 190 ust. 5 Konstytucji.



Wziąwszy pod uwagę powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.