Pełny tekst orzeczenia

252/3/B/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 10 czerwca 2015 r.
Sygn. akt Ts 104/14

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Kotlinowski,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej K.Z. w sprawie zgodności:
1) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 lutego 2012 r. w sprawie sposobu postępowania z protokołami przesłuchań i innymi dokumentami lub przedmiotami, na które rozciąga się obowiązek zachowania w tajemnicy informacji niejawnych albo zachowania tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji (Dz. U. poz. 219) z art. 2, art. 5, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) art. 181 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2, art. 5 i art. 42 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 157 § 3 oraz art. 179 i art. 180 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.),

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 22 kwietnia 2014 r. skarżący zakwestionował zgodność rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 20 lutego 2012 r. w sprawie sposobu postępowania z protokołami przesłuchań i innymi dokumentami lub przedmiotami, na które rozciąga się obowiązek zachowania w tajemnicy informacji niejawnych albo zachowania tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji (Dz. U. poz. 219), a w szczególności § 6 ust. 3 i 5 – zakresie, w jakim przepisy tego aktu normatywnego odnoszą się do wyjaśnień oskarżonego – z art. 2, art. 5, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji. Ponadto skarżący wnosi o zbadanie zgodności art. 181 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.), w zakresie, w jakim wymieniony przepis tego aktu normatywnego, udzielając delegacji Ministrowi Sprawiedliwości do określenia w drodze rozporządzenia sposobu sporządzania, przechowania i udostępniania protokołów przesłuchań oskarżonych może naruszać wolności i prawa określone w art. 2, art. 5, art. 42 ust. 2 Konstytucji oraz art. 157 § 3, art. 179 i art. 180 k.p.k.
Skarga konstytucyjna została wniesiona na podstawie następującego stanu faktycznego. Wobec skarżącego toczy się postępowanie karne. Materiały zgromadzone w ramach postępowania przygotowawczego, w tym wyjaśnienia złożone przez skarżącego, zostały – jako będące tajemnicą państwową – objęte w części klauzulą „tajne”. Pomimo tego postępowanie sądowe toczyło się od początku na rozprawach jawnych. Na jednej z pierwszych rozpraw, odbywającej się 12 września 2013 r., swoje obszerne wyjaśnienia złożył skarżący. Były one kontynuowane na następnej rozprawie (7 listopada 2013 r.), której jawność – na wniosek obrońcy jednego z oskarżonych, poparty przez prokuratora – została wyłączona przez sąd rozpoznający sprawę. Przy czym ani skarżący, ani jego obrońca nie uzyskali możliwości wypowiedzenia się co do zasadności zgłoszonego wniosku.
Pismem z 7 stycznia 2014 r. skarżący wystąpił z wnioskiem o sporządzenie i przesłanie nieuwierzytelnionej kserokopii protokołu rozprawy z 7 listopada 2013 r., obejmującej także wyjaśnienia złożone przez skarżącego. Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie na rozprawie w dniu 23 stycznia 2014 r. wydał postanowienie odmawiające uwzględnienia wniosku obrońcy (sygn. akt V K 633/09).
Z wydaniem powyższego rozstrzygnięcia skarżący wiąże naruszenie prawa do obrony, o którym mowa w art. 42 ust. 2 Konstytucji. Możliwość domagania się przez oskarżonego i jego obrońcę sporządzenia oraz wydania z akt sprawy kserokopii protokołu wyjaśnień samego oskarżonego stanowi bowiem – w jego ocenie – realizację tego prawa konstytucyjnego. Skarżący podnosi ponadto, że jako strona postępowania musi mieć on swobodny dostęp do złożonych przez siebie wyjaśnień, aby w razie potrzeby powołać się na swoją wcześniejszą wypowiedź. W innym przypadku – jak wywodzi dalej – prawo do obrony doznałoby ograniczeń niedopuszczalnych w demokratycznym państwie prawnym. Skarżący wskazuje przy tym na możliwość tworzenia fikcji procesowej, tj. na sporządzanie pisemnych oświadczeń przez oskarżonego, które następnie zostają przez niego odczytane, przy czym to pisemne oświadczenie oskarżony będzie mógł sobie przechowywać gdzie chce, także w miejscu, do którego dostęp może mieć każdy. Brak swobodnego dostępu do złożonych wyjaśnień jest też – zdaniem skarżącego – nie do pogodzenia z art. 157 § 3 k.p.k.
Skarżący wskazuje ponadto na naruszenie przysługującego mu prawa do sprawiedliwego i jawnego rozpoznania sprawy przez niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Prawo to łączy z wyłączeniem jawności rozprawy w jego sprawie (do której doszło na wniosek innego oskarżonego, którego sprawa nie była ściśle związana ze sprawą skarżącego), a także z odmową wydania mu protokołu rozprawy obejmującego te jego wyjaśnienia, które zostały uznane za niejawne.
Skarżący kwestionuje także zasadność art. 181 § 2 k.p.k. w zakresie, w jakim ten przepis upoważnia Ministra Sprawiedliwości do określenia, w drodze rozporządzenia, sposobu sporządzania, przechowywania i udostępniania protokołów przesłuchań (m.in. oskarżonych), mając na uwadze konieczność zapewnienia właściwej ochrony tajemnicy przed nieuprawnionym ujawnieniem. Zarzuty, które stawia temu przepisowi, dotyczą umieszczenia go w rozdziale dotyczącym przesłuchań świadków, obok przepisów regulujących zasady zwolnienia tych osób z obowiązku zachowania tajemnicy.
In fine wniesionej skargi konstytucyjnej skarżący wniósł o wydanie postanowienia tymczasowego o zawieszeniu wobec niego wykonania postanowienia Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie z 21 stycznia 2014 r. Brak swobodnego, nieograniczonego dostępu do jego własnych wyjaśnień w praktyce uniemożliwia mu odwołanie się do ich treści. Jego własne wyjaśnienie dostępne są jedynie w Kancelarii Tajnej Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie, względnie na rozprawie, po uprzednim zezwoleniu na ich udostępnienie przez sąd rozpoznający sprawę. Taka sytuacja w praktyce uniemożliwia w sposób należyty przygotowanie linii obrony. Niemożliwe jest też – zdaniem skarżącego – sporządzanie jakichkolwiek notatek, które później ułatwiłyby np. formułowanie pytań do współoskarżonych, względnie do świadków.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:


Skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych praw i wolności. Jej wniesienie zostało uzależnione od spełnienia licznych warunków wynikających bezpośrednio z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanych w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przesłanką rozpatrzenia skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, że naruszenie jego konstytucyjnego prawa podmiotowego lub konstytucyjnej wolności nastąpiło wskutek wydania rozstrzygnięcia na podstawie kwestionowanej regulacji. Jak Trybunał podkreśla w swoim orzecznictwie, przesłanka ta oznacza konieczność nie tylko uprawdopodobnienia, że w sprawie skarżącego doszło do naruszenia konstytucyjnego prawa podmiotowego lub konstytucyjnej wolności, ale także wykazania, że to właśnie w treści zakwestionowanego przepisu należy upatrywać źródło tego naruszenia.

Skarżący naruszenie przysługujących mu praw, w tym prawa do sądu i prawa do obrony, upatruje w odmowie wydania mu protokołu rozprawy, obejmującego jego wyjaśnienia, włączonego do części niejawnej akt. Zdaniem Trybunału skarżący we wniesionej skardze nie uprawdopodobnił jednak naruszenia żadnego ze wskazanych powyżej praw konstytucyjnych.

W pierwszej kolejności należy podkreślić, że skarżący błędnie wskazuje na niemożność sporządzenia notatek z protokołów rozprawy objętej tajnością, które miałyby mu ułatwić obronę. Przeczy temu stanowisku skarżącego zarówno treść zaskarżonych przepisów, jak i treść rozstrzygnięcia, z którego wydaniem wiąże on naruszenie przysługujących mu praw konstytucyjnych. Zgodnie bowiem z § 6 ust. 2 rozporządzenia, jeżeli osoba uprawniona o to wnosi, należy polecić założenie trwale oprawionego zbioru dokumentów do sporządzenia notatek i określić jego klauzulę tajności odpowiadającą najwyższej klauzuli tajności udostępnianych dokumentów, akt lub przedmiotów. Koresponduje z tym przepisem § 8 zaskarżonego rozporządzenia w brzmieniu: „Przed udostępnieniem dokumentów, akt lub przedmiotów oznaczonych klauzulą tajności poucza się osobę uprawnioną o obowiązku zachowania w tajemnicy informacji niejawnych albo tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji oraz o zasadach sporządzania kopii, odpisów, wyciągów i notatek, a także przyjmuje się od niej pisemne oświadczenie o udzieleniu jej pouczenia oraz o zobowiązaniu do zachowania w tajemnicy uzyskanych wiadomości”.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego prawo do obrony jest jednym z uprawnień procesowych, przysługujących osobie, przeciwko której kierowane jest podejrzenie albo oskarżenie o popełnienie przestępstwa, przestępstwa skarbowego lub wykroczenia. Służyć ma ono przede wszystkim zapewnieniu oskarżonemu lub obwinionemu możliwości zwalczania stawianych mu zarzutów, aktywnego udziału w postępowaniu i procesowej obronie własnego stanowiska. Nie budzi wątpliwości, że w sytuacji, w której skarżący otrzymywałby odpisy części niejawnej akt, w tym zawierającej złożone przez niego w toku rozprawy wyjaśnienia, mniej czasu zajęłoby mu (jego obrońcy) przygotowanie się do obrony, niż w przypadku, w którym z protokołów rozprawy może on co najwyżej sporządzić notatki. Jednakże to technicznie utrudnienie w dostępie do złożonych wyjaśnień, uzasadniane ochroną tych samych interesów, które leżały u podstaw utajnienia rozprawy, nie oznacza jeszcze automatycznie naruszenia prawa do obrony. Także skarżący we wniesionej skardze konstytucyjnej nie tego naruszenia. Podobny pogląd wyraził Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 15 maja 2014 r., w którym przyjął, iż: „(…) skarżąca twierdząc, że możliwość korzystania z materiałów oznaczonych klauzulą tajności tylko w kancelarii tajnej i na sali rozpraw »zupełnie wyłącza możliwość skutecznego przygotowania się do obrony« nie uzasadnia, dlaczego zaskarżona regulacja miałaby prowadzić do takiego skutku. Ponadto zakładając, że tylko swobodne korzystanie z akt oznaczonych klauzulą tajności umożliwia realizację prawa do obrony, nie wykazuje, iż kwestionowane przepisy nie spełniają wymagania przydatności, niezbędności i proporcjonalności sensu stricto” (SK 21/13, OTK ZU nr 5/A/2014, poz. 58).

Powyższe argumenty uzasadniają także stwierdzenie, że niemożność uzyskania odpisów protokołów tajnej rozprawy, w zakresie, w jakim zawierają złożone przez skarżącego wyjaśnienia, nie uzasadnia jeszcze naruszenia prawa do sprawiedliwego rozpoznania sprawy, łączonego przez skarżącego z odmową wydania mu protokołu rozprawy. W tym momencie należy zaznaczyć, że skarżący upatruje naruszenie tego prawa także w utajnieniu rozprawy. Tak sformułowany zarzut nie może uzasadniać przyjęcia, że wniesiona skarga konstytucyjna wypełnia wymagane prawem przesłanki. Nawet gdyby uznać, że utajnienie rozprawy doprowadziło do naruszenia prawa do sądu, o którym mowa w art. 45 ust. 1 Konstytucji, to jego źródłem nie była treść zaskarżonych przepisów regulujących dostęp oskarżonego do protokołu rozprawy. Należy podkreślić, że przedmiotem kontroli konstytucyjności przepisów dokonywanej w trybie skargi konstytucyjnej skarżący nie uczynił unormowań proceduralnych regulujących podstawy utajniania rozprawy, a tylko w ich treści można się doszukiwać naruszenia praw konstytucyjnych, będącego konsekwencją utajnienia rozprawy.

Trybunał stwierdza także, że ze względu na odmowę nadania dalszego biegu rozpatrywanej skardze konstytucyjnej wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonalności postanowienia Sądu Rejonowego Szczecin- Centrum w Szczecinie z 21 stycznia 2014 r. nie może zostać pozytywnie rozpatrzony. Podkreślenia ponadto wymaga okoliczność, że zawieszenie wykonania powyższego rozstrzygnięcia nie odniosłoby skutku, do którego osiągnięcia skarżący dąży, czyli uzyskania nieuwierzytelnionej kserokopii protokołu rozprawy z 7 listopada 2013 r. zawierającej jego wyjaśnienia. Treścią rozstrzygnięcia była bowiem odmowa uwzględnienia wniosku skarżącego o sporządzenie i przesłanie nieuwierzytelnionej kserokopii protokołu rozprawy z 7 listopada 2013 r. Zawieszenie wykonania tak sformułowanego rozstrzygnięcia nie oznaczałoby jeszcze umożliwienia skarżącemu swobodnego i nieograniczonego dostępu do protokołów objętych klauzulą „tajne”.

W związku z powyższym, na podstawie art. 49 w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.