Pełny tekst orzeczenia

392/4/B/2015


POSTANOWIENIE

z dnia 12 marca 2015 r.
Sygn. akt Ts 266/14

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Wróbel,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej M.J. w sprawie zgodności:
art. 117, art. 1173 i art. 118 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) z art. 2, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 37 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,


p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 24 września 2014 r. M.J. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 117, art. 1173 i art. 118 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 37 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji.
Skargę sformułowano na podstawie następującego stanu faktycznego sprawy. Sąd Rejonowy w Tychach – I Wydział Cywilny (dalej: Sąd Rejonowy w Tychach) postanowieniem z 18 marca 2013 r. ustanowił dla skarżącego pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej. Wyznaczony przez Okręgową Radę Adwokacką w Katowicach adwokat sporządził opinię o braku podstaw do wniesienia skargi konstytucyjnej. Pismem z 3 lipca 2013 r. skarżący wniósł o wydanie postanowienia o wyznaczeniu konkretnej osoby na pełnomocnika do sporządzenia skargi konstytucyjnej. Postanowieniem z 24 września 2013 r. (sygn. akt I Co 287/13) Sąd Rejonowy w Tychach oddalił wniosek. Skarżący złożył wniosek o sporządzenie uzasadnienia tego orzeczenia. Postanowieniem z 15 października 2013 r. Sąd Rejonowy odmówił sporządzenia uzasadnienia. Wskazał, że postanowienie z 24 września 2013 r. nie było postanowieniem o odmowie ustanowienia pełnomocnika, lecz postanowieniem o oddaleniu wniosku o wyznaczenie pełnomocnika, a takie postanowienie nie jest zaskarżalne, nie wymaga zatem uzasadnienia. Skarżący wniósł zażalenie na postanowienie z 15 października 2013 r. Podkreślił, że po przyznaniu prawa pomocy sąd musi wydać postanowienie wskazujące konkretną osobę jako pełnomocnika. Sąd Okręgowy w Katowicach – III Wydział Cywilny Odwoławczy postanowieniem z 3 marca 2014 r. (sygn. akt III Cz 1493/13) oddalił zażalenie skarżącego. Stwierdził, że skarżący domagał się wydania postanowienia nieznajdującego podstaw w obowiązujących przepisach k.p.c. W ocenie tego sądu rozstrzygnięcie w sprawie wniosku skarżącego nie zostało wymienione w art. 394 § 1 k.p.c. wśród postanowień, na które przysługuje zażalenie, nie jest też postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie. Z tego względu odmowę sporządzenia jego uzasadnienia sąd uznał za słuszną.
W skardze konstytucyjnej skarżący podkreśla, że przez zakwestionowanie opinii o braku podstaw do wniesienia skargi konstytucyjnej postawił zarzut nieskuteczności wyznaczania pełnomocnika z urzędu przez „organ niesprawujący władzy publicznej” (tj. Okręgową Radę Adwokacką) oraz domagał się wyznaczenia kolejnego pełnomocnika – w związku z wydaną opinią o braku podstaw do wniesienia skargi konstytucyjnej. Z tego względu wszystkie zakwestionowane przez skarżącego przepisy – choć niewymienione wprost w orzeczeniu, z którym wiąże naruszenie swoich wolności i praw konstytucyjnych – były, zdaniem skarżącego, podstawą prawną tego rozstrzygnięcia.
Jako wzorce kontroli konstytucyjności skarżący wskazuje prawo do sądu i prawo do wniesienia skargi konstytucyjnej. Jego zdaniem „sposób wyznaczenia pełnomocnika z urzędu i jego kompetencje naruszają elementarne zasady konstytucyjne, prowadząc do traktowania strony jako przedmiot, a nie podmiot postępowania”. Skarżący uważa, że „został wyjęty spod władzy Rzeczypospolitej, bowiem usankcjonowano oddanie losów jego skargi konstytucyjnej w ręce organu samorządu adwokackiego oraz adwokata wyznaczonego przez ten organ jako pełnomocnik z urzędu”. W przekonaniu skarżącego wyznaczanie pełnomocnika z urzędu przez samorząd zawodowy odbywa się bez kontroli władz publicznych. Skarżący podkreśla, że strona nie ma żadnych środków, które pozwalałyby skontrolować prawidłowość wyznaczenia pełnomocnika i jego działania. Poza tym pełnomocnik ten dzięki możliwości sporządzenia opinii o braku podstaw do złożenia skargi konstytucyjnej „nabywa de facto kompetencje orzecznicze w sprawie”. Może bowiem zdecydować o niewnoszeniu skargi konstytucyjnej. Ponadto skarżący wskazuje, że osoby korzystające z usług pełnomocników z wyboru są w korzystniejszej sytuacji, ponieważ „nie są przez nikogo poddane reżimowi opiniowania sprawy przez pełnomocnika z urzędu”. W odniesieniu do zarzutu dotyczącego niemożności poddania kontroli zarówno prawidłowości wyznaczenia pełnomocnika przez okręgową radę adwokacką, jak i opinii o braku podstaw do sporządzenia skargi konstytucyjnej skarżący stwierdza, że kwestionuje pominięcie legislacyjne.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony wolności lub praw. Musi ona spełniać wiele przesłanek warunkujących jej dopuszczalność, które zostały uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji i doprecyzowane w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z treścią art. 79 ust. 1 przedmiotem skargi może być tylko taki przepis, który był podstawą ostatecznego orzeczenia o wolnościach lub prawach konstytucyjnych skarżącego, których naruszenie skarżący zarzuca we wniesionej skardze. Trybunał podkreśla, że warunkiem dopuszczalności skargi konstytucyjnej jest istnienie związku pomiędzy zaskarżonym przepisem, wydanym na jego podstawie orzeczeniem a naruszeniem konstytucyjnych wolności lub praw skarżącego.
Zdaniem Trybunału w analizowanym przypadku przesłanki dopuszczalności skargi nie zostały spełnione.
Pełnomocnik skarżącego wskazał jako przedmiot skargi art. 117, art. 1173 i art. 118 k.p.c., a jako wzorce kontroli – art. 2, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 37 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji; przekroczył w ten sposób zakres umocowania. Ustanowienie adwokata lub radcy prawnego przez sąd jest bowiem – zgodnie z art. 118 § 1 k.p.c. – równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego. Postanowieniem z 3 lipca 2014 r. (sygn. akt I Co 949/14/2) Sąd Rejonowy w Tychach ustanowił zaś dla skarżącego adwokata z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej w sprawie zbadania zgodności art. 1173 k.p.c. z art. 45 ust. 1 i art. 79 ust. 1 Konstytucji. Pełnomocnik procesowy skarżącego nie posiadał w tej sytuacji kompetencji do samodzielnego kształtowania ani wzorców, ani przedmiotu kontroli. W związku zatem z treścią przywołanego postanowienia Sądu Rejonowego w Tychach pełnomocnik był upoważniony do zakwestionowania w imieniu skarżącego zgodności art. 1173 k.p.c. z art. 45 ust. 1 i art. 79 ust. 1 Konstytucji.
Niezależnie od powyższego Trybunał zauważa, że skarżący łączy naruszenie przysługujących mu wolności i praw konstytucyjnych z postanowieniem Sądu Okręgowego w Katowicach – III Wydział Cywilny Odwoławczy z 3 marca 2014 r. (sygn. akt III Cz 1493/13). Trybunał podkreśla, że Sąd Okręgowy w Katowicach orzekł tylko o braku podstaw do żądania sporządzenia uzasadnienia postanowienia Sądu Rejonowego w Tychach z 15 października 2013 r. W związku ze wskazaniem tego pierwszego postanowienia jako orzeczenia, z którym skarżący łączy naruszenie swoich wolności, Trybunał stwierdza, że zakres zaskarżenia został sformułowany nieprawidłowo. Brak jest bowiem związku między tym orzeczeniem a zaskarżonymi przepisami. Sąd Okręgowy w Katowicach w postanowieniu z 3 marca 2014 r. nie orzekał w sprawie ustanowienia ani wyznaczenia adwokata lub radcy prawnego, ponieważ do tego doszło na wcześniejszym etapie postępowania – gdy Sąd Rejonowy w Tychach w dniu 18 marca 2013 r. ustanowił dla skarżącego pełnomocnika z urzędu. W związku z powyższym ani art. 117 k.p.c. (dotyczący ustanawiania pełnomocnika procesowego przez sąd), ani art. 1173 k.p.c. (regulujący jego wyznaczenie przez właściwą okręgową radę adwokacką lub okręgową izbę radców prawnych) nie były podstawą prawną w – rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – postanowienia Sądu Okręgowego w Katowicach z 3 marca 2014 r. Trybunał zwraca uwagę, że skarżący, kwestionując mechanizm wyznaczania adwokatów i radców przez właściwe okręgowe rady adwokackie lub okręgowe izby radców prawnych, powinien łączyć naruszenie swoich praw i wolności konstytucyjnych z postanowieniem Sądu Rejonowego w Tychach z 18 marca 2013 r. o ustanowieniu dla niego adwokata z urzędu. To bowiem tym postanowieniem sąd ustanowił skarżącemu adwokata, nie wskazując konkretnej osoby, lecz zwracając się do właściwej okręgowej rady adwokackiej o jej wyznaczenie.
Ponadto, Trybunał stwierdza, że brak jest związku między postanowieniem Sądu Okręgowego w Katowicach z 3 marca 2014 r. a zarzutem naruszenia art. 118 k.p.c. Artykuł 118 § 1 i 2 k.p.c. reguluje bowiem kwestie powstania stosunku pełnomocnictwa i czas jego trwania w przypadku ustanowienia adwokata lub radcy z urzędu, czego skarżący nie kwestionuje we wniesionej skardze. Art. 118 § 3 i 4 k.p.c. dotyczy natomiast szczególnych sytuacji, gdy pełnomocnik wnosi o zwolnienie od obowiązku zastępowania strony w procesie lub istnieje konieczność podjęcia przez niego czynności poza siedzibą sądu orzekającego, a żadna z tych sytuacji nie wystąpiła w sprawie skarżącego. Odnosząc się do art. 118 § 5 i 6 k.p.c., regulującego kwestię sporządzania opinii o braku podstaw do wniesienia nadzwyczajnych środków zaskarżenia, należy wskazać, że art. 118 § 6 k.p.c. nie miał w ogóle zastosowania w sprawie skarżącego, a art. 118 § 5 k.p.c. był podstawą sporządzenia przez adwokata opinii o braku podstaw do wniesienia skargi konstytucyjnej. Skarżący postawił w skardze zarzut braku możliwości kwestionowania opinii wydanej przez pełnomocnika, ale – jak wynika z orzeczeń wydanych w sprawie skarżącego – nie próbował zaskarżyć tej opinii, lecz domagał się wyznaczenia przez sąd konkretnej osoby jako pełnomocnika. Zarzut ten jest zatem abstrakcyjny.
Jedynie na marginesie Trybunał zwraca uwagę na to, że ze względu na fachowość i kompetencję wykwalifikowanych pełnomocników procesowych świadczących pomoc prawną ustawodawca objął „przymusem adwokackim i radcowskim” szczególnie skomplikowane środki zaskarżenia. Konsekwencją tego rozwiązania jest upoważnienie pełnomocników z urzędu, wykonujących swoją powinność na mocy postanowienia sądu o ich ustanowieniu, do sporządzenia opinii o braku podstaw do wniesienia określonego środka prawnego. Gwarancją prawidłowego wykonywania powierzonej im funkcji jest zarówno wymagana przez prawodawcę należyta staranność pełnomocnika, jak i to, że przedłożona opinia podlega sądowej ocenie (art. 118 § 6 k.p.c.).

Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji, a także art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – odmówił nadania skardze dalszego biegu.