Pełny tekst orzeczenia

184/2/B/2015

POSTANOWIENIE

z dnia 13 marca 2015 r.

Sygn. akt Ts 279/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Stanisław Rymar,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej P. B.-Rz. w sprawie zgodności:

art. 55 § 1 i art. 330 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 32 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



postanawia:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej sporządzonej przez pełnomocnika i wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 29 września 2014 r. (data nadania) P. B.-Rz. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność art. 55 § 1 oraz art. 330 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555; ze zm.; dalej: k.p.k.) z art. 32 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Prokurator Prokuratury Rejonowej Olsztyn-Północ w Olsztynie postanowieniem z 30 kwietnia 2013 r. (sygn. akt 2 Ds. 85/13) odmówił wszczęcia śledztwa w sprawie przekroczenia uprawnień przez funkcjonariusza publicznego, stwierdziwszy, że nie doszło do popełnienia przestępstwa. Po rozpoznaniu zażalenia skarżącego Sąd Rejonowy w Łomży postanowieniem z 3 stycznia 2014 r. (sygn. akt II Kp 666/13) utrzymał zakwestionowane orzeczenie w mocy.

Skarżący 7 listopada 2013 r. złożył wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. Sąd Rejonowy w Olsztynie postanowieniem z 28 marca 2014 r. (sygn. akt I Co 167/14) ustanowił dla skarżącego pełnomocnika z urzędu.

Zdaniem skarżącego niedopuszczalne jest uzależnienie wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia od wydania dwóch identycznych „co do formy” postanowień przez prokuratora. Prowadzi to – w ocenie skarżącego – do naruszenia konstytucyjnej zasady równości, gdyż pokrzywdzony traci możliwość wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia, jeżeli prokurator pierwotnie odmówił wszczęcia postępowania przygotowawczego, a następnie – na skutek postanowienia sądu – zostało ono wszczęte, a w późniejszym czasie umorzone.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone, może wnieść skargę konstytucyjną w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o prawach lub wolnościach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Zasady korzystania z tego środka prawnego precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).

Zgodnie z art. 36 ust. 1 w zw. z art. 49 ustawy o TK skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga odpowiada wymaganiom określonym przez prawo. Procedura ta umożliwia, już w początkowej fazie postępowania, wyeliminowanie spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny.



W ocenie Trybunału zarzuty podniesione przez skarżącego nie zasługują na uwzględnienie. Zarzut naruszenia art. 32 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 Konstytucji przez zakwestionowany art. 55 § 1 w zw. z art. 330 § 2 k.p.k. jest oczywiście bezzasadny i wynika z niezrozumienia istoty subsydiarnego aktu oskarżenia i wyrażających tę instytucję przepisów.

Trybunał Konstytucyjny wskazuje na wstępie na konieczność łącznej analizy obu zaskarżonych przepisów, gdyż dopiero we wzajemnym powiązaniu pozwalają one na odtworzenie normy prawnej, która reguluje procedurę wnoszenia subsydiarnego aktu oskarżenia.



Zgodnie z art. 55 § 1 w zw. z art. 330 § 2 k.p.k. pokrzywdzony może wystąpić z subsydiarnym aktem oskarżenia w razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania. Wydanie tożsamej decyzji w sprawie prowadzenia postępowania przygotowawczego możliwe jest jedynie w wypadku uwzględnienia zażalenia pokrzywdzonego przez sąd powołany do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji, o czym mowa w art. 306 k.p.k. W sytuacji, w której sąd po rozpoznaniu zażalenia utrzymuje postanowienie prokuratora w mocy, pokrzywdzony traci możliwość wystąpienia z subsydiarnym aktem oskarżenia. Z sytuacją taką mamy do czynienia w analizowanej skardze. Rozwiązanie to – co zostało dostrzeżone przez skarżącego – było już przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego, który w wyroku z 2 kwietnia 2001 r. (SK 10/00, OTK ZU z nr 3/2001, poz. 52) stwierdził „zamknięcie drogi do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia nie oznacza jednak, że doszło do ograniczenia prawa do sądu”. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że możliwość wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia ma charakter nadzwyczajny. Jest to przejaw dodatkowych gwarancji przysługujących pokrzywdzonemu, który w ramach konstytucyjnego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) ma także prawo do wniesienia skargi subsydiarnej w sytuacji bierności organów powołanych do ścigania przestępstw. Prawo to zostało podkreślone w wyroku Trybunału z 30 września 2014 r. (SK 22/13, OTK ZU nr 8/A/2014, poz. 96), w którym Trybunał wskazał, że sprawa karna w znaczeniu art. 45 ust. 1 Konstytucji jest także sprawą pokrzywdzonego w zakresie, w jakim dotyczy czynu naruszającego jego dobra prawne, czy też zagrażającego tym dobrom. Prawo do wystąpienia z subsydiarnym aktem oskarżenia przysługuje każdemu pokrzywdzonemu. Warunkiem skorzystania z takiej możliwości jest zrealizowanie – przysługujących pokrzywdzonemu – uprawnień kontrolnych, tj. wniesienie zażalenia na postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania przygotowawczego.



Nie można zatem zgodzić się ze skarżącym, że w sytuacji „gdy w stosunku do jednego pokrzywdzonego prokurator wydał dwa postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania bądź dwa postanowienia o umorzeniu postępowania, a do drugiego w analogicznej sprawie najpierw zostało wydane postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania, a następnie o umorzeniu postępowania”, dochodzi do naruszenia konstytucyjnie wyrażonej zasady równości. Skarżący w swoich rozważaniach nie uwzględnił konieczności uzyskania dwóch, tożsamych postanowień prokuratora w sprawie kontynuowania postępowania przygotowawczego. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z 17 maja 2000 r. (sygn. akt I KZP 9/2000, OSNKW z 2000 r., nr 5-6, poz. 42) określenie: „wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania lub o odmowie jego wszczęcia” oznacza ponowne wydanie takiego samego postanowienia jak to, które było przedmiotem zaskarżenia. W sytuacji zatem, gdy prokurator pierwotnie postanowieniem odmówił wszczęcia postępowania przygotowawczego, a następnie – na skutek uwzględnienia zażalenia przez sąd – zdecydował się na jego wszczęcie, ale wobec braku podstaw do jego dalszego prowadzenia wydał postanowienie o jego umorzeniu, pokrzywdzony, aby wystąpić z subsydiarnym aktem oskarżenia, musi zaskarżyć postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania. Dopiero wydanie ponownej decyzji przez prokuratora o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania przygotowawczego aktualizuje prawo do wystąpienia z subsydiarnym aktem oskarżenia. Pokrzywdzony w pierwszej kolejności musi skorzystać z przysługujących mu uprawnień kontrolnych (art. 306 k.p.k.). Jedynie po ich wyczerpaniu będzie mógł wnieść subsydiarny akt oskarżenia. Jest to nadzwyczajna forma inicjowania postępowania karnego w sprawach z oskarżenia publicznego, gdyż co do zasady funkcję ścigania przestępstw w imieniu pokrzywdzonego realizuje w tym zakresie państwo, które przejęło uprawnienie do postawienia oskarżonego w stan oskarżenia.

Postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego nie jest tożsame – tak co do formy, jak i treści – z postanowieniem o umorzeniu tego postępowania. Zasadniczo odmienne mogą być także podstawy rozstrzygnięcia, ustalenia faktyczne i prawne. Dopiero uzyskanie dwóch „tożsamych co do formy” postanowień prokuratora odnoszących się do tego samego etapu postępowania przygotowawczego umożliwia wystąpienie z subsydiarnym aktem oskarżenia. Przedstawiona powyżej procedura nie różnicuje sytuacji pokrzywdzonych w zależności od formy postanowienia co do postępowania przygotowawczego, nakazuje jedynie realizację uprawnień procesowych w określonej kolejności. Wobec powyższego twierdzenie skarżącego o nierównym traktowaniu pokrzywdzonych, prowadzącym do zamknięcia mu drogi sądowego dochodzenia naruszonych praw i wolności, jest oczywiście bezzasadne.



W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK – odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.