Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 kwietnia 2016 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie VIII Wydział Gospodarczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Piotr Sałamaj

Sędziowie: SO Agnieszka Woźniak (spr.)

SO Anna Budzyńska

Protokolant: stażysta Anna Galara

po rozpoznaniu w dniu 8 kwietnia 2016 roku w Szczecinie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. M.

przeciwko (...) Ltd spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Ś.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin - Centrum w Szczecinie z dnia 17 lutego 2015 roku, sygnatura akt XI GC 725/14

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.200 zł (jeden tysiąc dwieście złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO (...)SSO (...)SSO (...)

Sygnatura akt VIII Ga 55/16

UZASADNIENIE

Powód J. M. wniósł o zasądzenie od pozwanej (...) LTD spółki z o. o. w Ś. kwoty 47.276,53 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 2 stycznia 2014 r. oraz kosztami procesu. W uzasadnieniu wskazał, że pozwana nieterminowo i niezgodnie z zawartym porozumieniem dokonywała płatności na rzecz powoda za zakupione narzędzia, co w myśl zawartego porozumienia uprawniało powoda do naliczenia odsetek karnych w wysokości 0,2% dziennie od przeterminowanego zadłużenia.

W dniu 6 maja 2014 r. Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym zgodnie z żądaniem powoda.

W sprzeciwie pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie na jej rzecz zwrotu kosztów procesu. Wskazała, że odsetki dochodzone przez powoda są zawyżone, gdyż przekraczają wysokość odsetek maksymalnych, a nadto powód naliczył je od daty płatności pierwotnej faktury, podczas gdy zgodnie z zawartym porozumieniem powinny być one naliczone za przekroczenie terminów płatności wskazanych w porozumieniu, a tak wyliczone odsetki maksymalne pozwana zapłaciła.

Zdaniem powoda ograniczenie wysokości odsetek nie dotyczy odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, a porozumienie uprawniało do naliczania odsetek od daty płatności faktury.

Wyrokiem z dnia 17 lutego 2015 r. Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie w punkcie I sentencji zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 8.219,58 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 25 maja 2014 r. do dnia zapłaty, w punkcie II oddalił powództwo w pozostałym zakresie, w punkcie III sentencji zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwoty 1.1193,34 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało oparte na następujących ustaleniach i wnioskach.

Sąd Rejonowy ustalił, że powód sprzedał pozwanej narzędzia, za co wystawił fakturę z 19.04.2012 r. na kwotę 90.000 zł z terminem płatności 26 kwietnia 2012 r. Pozwana w dniu 3 lipca 2012 r. zapłaciła na poczet tej faktury 30.000 zł. Narzędzia odebrano bez uwag 28.05.2012 r. Pozwana wystawiła powodowi fakturę z 10.01.2013 r. na 12.115 zł za prace ślusarskie.

Strony prowadziły rozmowy dot. wzajemnych rozliczeń, pozwana przesłała powodowi projekt porozumienia, które przewidywało kompensatę wzajemnych zobowiązań i zapłatę w ratach pozostałej części.

Ostatecznie strony 18.01.2013 r. zawarły porozumienie, zgodnie z którym zobowiązanie pozwanej w kwocie 60.000 zł miało być skompensowane ze zobowiązaniem powoda w kwocie 12.115,50 zł, a pozostała kwota – 47.884,50 zł miała być płatna w 4 transzach po 10.000 zł, płatnych do 28.02, 31.03, 30.04 i 31.05.2013 r., a ostatnia transza w wysokości 7.884,50 zł do 30.06.2013 r. Powód zobowiązał się odstąpić od naliczania odsetek za zwłokę pozostałej do zapłaty kwoty wynikającej z faktury (...) pod warunkiem terminowej realizacji płatności, zgodnie z opisanym wyżej harmonogramem, naliczenie odsetek miało nastąpić w momencie nieterminowej zapłaty ustalonej w punkcie 1 od całej pozostałej kwoty w wysokości 0,2% dziennie, od momentu powstania zadłużenia do momentu wpływu należności na konto powoda całej kwoty.

Sąd Rejonowy ustalił, że autorem zmian, przewidujących rezygnację z odsetek pod warunkiem terminowej zapłaty i naliczanie ich w razie nieterminowych płatności był powód, który chciał sobie zagwarantować otrzymanie zapłaty w terminach wskazanych w porozumieniu. Nie było zamiarem powoda naliczanie odsetek od kwot już zapłaconych.

W korespondencji mailowej z czerwca 2013 r. pracownik pozwanej A. S. (1) wskazał, że pozwana stara się znaleźć rozwiązanie, ma problemy z płynnością, ale z porozumienia się nie wycofuje, są tak określone zapisy, które opisują taką sytuację, a wolą pozwanej nie jest płacenie odsetek karnych.

Pozwana zapłaciła w następujących terminach: 26.02.2013 r. 10.000 zł, 11.06.2013 r. 10.000 zł i 11.07.2013 r. 27.884,50 zł. Nadto 28.08.13 r. zapłaciła na rzecz powoda kwotę 1859,97 zł tytułem odsetek za nieterminowe płatności, były to odsetki maksymalne liczone od dnia następnego po terminie płatności z porozumienia, tylko od kwot wpłaconych z opóźnieniem.

Powód wzywał pozwaną do zapłaty wyższych odsetek, pozwana informowała, że nie podziela poglądów powoda na sposób ich wyliczenia.

W oparciu o dokonane ustalenia faktyczne Sąd Rejonowy uznał powództwo oparte na podstawie 481 § 1 i 2 k.c. za zasadne w części.

Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że odsetki za opóźnienie to co do zasady odsetki ustawowe, należą się one, gdy stopa odsetek nie była inaczej oznaczona. W niniejszej sprawie stopa odsetek została określona inaczej przez strony w treści porozumienia z 18.01.2013 r., a wiec odsetki wyższe niż ustawowe wynikają właśnie z czynności prawnej i podlegają rozpatrywanej regulacji. Tożsamy pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 lutego 2014 r. (V CNP 16/13). Zdaniem Sądu Rejonowego nie sposób doszukać się uzasadnienia gospodarczego w tym, by powód za opóźnienie pozwanej w płatności kwoty 47.884,50 zł otrzymał odsetki w wysokości niemal tożsamej z wysokością przeterminowanego zadłużenia pozwanej (a na tyle opiewa żądanie pozwu). Nawet jeśli wziąć pod uwagę, że odsetki w tym wypadku miały przede wszystkim funkcję gwarancyjną i represyjną, nie usprawiedliwia to zasądzenia na rzecz powoda odsetek w wysokości 0,2% dziennie (72,8% rocznie). Jest to oprocentowanie niewspółmierne do obwiązujących w Polsce stóp procentowych, takie właśnie, jakie można nazwać lichwiarskim i nie budzi wątpliwości, że zastrzeganiu takiego oprocentowania przeciwdziałać miała treść art. 359 § 2 ¹ k.c. Trzeba dodać, że przed wprowadzeniem instytucji odsetek maksymalnych także nie istniała dowolność w kształtowaniu stopy odsetek, wówczas nadmierne odsetki podlegały ocenie z punktu widzenia art. 58 § 3 w zw. z 58 § 2 k.c. i art. 353 ¹ k.c.; postanowienia zastrzegające odsetki kilkukrotnie przekraczające wysokość ustawowych uznawane były za wykraczające poza ramy swobody umów i jako takie nieważne. Reasumując, Sąd uznał w niniejszej sprawie, że odsetki maksymalne (4-krotnośc kredytu lombardowego NBP) to górna granica odsetek, jakich może żądać powód.

Dokonując kombinowanej wykładni oświadczeń woli stron zawartych w porozumieniu Sąd Rejonowy wskazał, że zeznania A. S. i prezesa pozwanej co do tego, że odsetki miały być naliczane od dnia następnego po dniu płatności rat wskazanych w porozumieniu w razie opóźnień (bo tak rozumieli oni moment powstania zadłużenia), nie mogą być uwzględnione. Treść tych zeznań sprzeczna jest z literalną treścią porozumienia, które wyraźnie w punkcie 3 stanowi, że w razie naruszenia warunków płatności odsetki będą naliczane od całej pozostałej kwoty od dnia powstania zadłużenia. Dla Sądu Rejonowego oczywistym było, że dniem powstania zadłużenia nie był dzień, wskazany w porozumieniu jako data płatności raty. Porozumienie nie kreowało nowego zobowiązania, nie było więc odnowieniem, regulowało jedynie sposób płatności już istniejącego zobowiązania, przewidując jednocześnie ustępstwa dla pozwanej (płatność w ratach i bez odsetek w razie terminowej płatności) jak i sankcje (obowiązek zapłaty odsetek wyższych niż ustawowe od pozostałej do zapłaty kwoty). Porozumienie to należy więc kwalifikować jako ugodę (art. 917 k.c.), a nie jako odnowienie (art. 506 § 1 i 2 k.c.), nie może budzić wątpliwości, że dług pozwanej istniał przed jego zawarciem, zatem zwrot „od dnia powstania zadłużenia” musi być interpretowany jako termin płatności faktury nr (...) (w zasadzie momentem powstania zadłużenia jest moment zawarcia umowy, skoro jednak dla powoda oczywistym było, że chodzi o termin płatności, interpretacja nie może być mniej korzystna dla pozwanego i wiązać czas naliczania odsetek z powstaniem zadłużenia). Z zeznań przesłuchanych osób wynika, że strony nie rozmawiały na temat sposobu rozumienia tego zapisu, a obecnie każda ze stron przedstawia jego znaczenie odmiennie, wobec czego za wiążący musi być uznany sens obiektywnie możliwy do odtworzenia na podstawie tekstu porozumienia. Z zeznań powoda wynika jednoznacznie, że jego zamiarem nie było naliczanie odsetek od kwoty 30.000 zł, zapłaconej przed zawarciem porozumienia (a w ten sposób naliczone są odsetki w pozwie). Powód wskazał bez wahania, że kwoty zapłacone i odsetki od nich nie miały być przedmiotem porozumienia, odsetki miały być naliczane, tak jak wskazano w porozumieniu, od kwoty pozostałej do zapłaty, a więc zgodnie wskazywanej przez strony kwoty 47.884,50 zł. Jednocześnie, skoro naliczanie odsetek miało nastąpić w razie nieterminowej płatności, a pierwsza rata została zapłacona w terminie, to w ocenie Sądu odsetki mogą być naliczane wyłącznie do kwoty 37884,50 zł, ale wówczas już za cały okres opóźnienia pozwanej, a więc od 27.04.2012 r. do 10.06.2013 r. (dzień zapłaty kwoty 10.000 zł) oraz od kwoty 27.884,50 zł od 11.06.2013 r. do 11.07.2013 r. Tak wyliczone odsetki maksymalne wynoszą odpowiednio 9682,86 zł i 396,49 zł i podlegają pomniejszeniu o kwotę uiszczoną przez pozwaną (1859,97 zł), do zapłaty pozostaje więc kwota 8219,38 zł. Od tej kwoty dalsze odsetki przysługują dopiero od dnia wniesienia pozwu, zgodnie z art. 482 k.c. W pozostałym zakresie powództwo, jako niezasadne, podlega oddaleniu.

Okoliczności dotyczące rzekomego wydania narzędzi w stanie nieodpowiadającym wyobrażeniom pozwanej nie były brane pod uwagę przy interpretacji porozumienia. Po pierwsze, strona pozwana nie umiała dokładnie powiedzieć, na czym polegały jej zastrzeżenia, po drugie, w aktach sprawy znajduje się protokół odbioru narzędzi, w którym żadne zastrzeżenia nie zostały wyartykułowane, po trzecie wreszcie, strony zgodnie wskazały, że kwota w fakturze nr (...) odpowiada cenie ostatecznie przez strony uzgodnionej. Nadto z zeznań przesłuchanych osób w ogóle nie wynika, by kwestia ta rzutowała na treść porozumienia w trakcie negocjacji. Wobec tego wnioski dowodowe zmierzające do ustalenia stanu wydanych narzędzi zostały oddalone, jako dotyczące okoliczności nieistotnych dla rozstrzygnięcia.

O kosztach procesu orzeczono stosownie do treści art. 98 k.p.c. i 100 k.p.c.

Powód zaskarżył wyrok Sądu Rejonowego w części, tj. w zakresie punktu II i III zarzucając mu:

- naruszenie prawa materialnego, tj. art. 359 § 2 ¹ k.c. w zw. z art. 481 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, iż art. 359 § 21 k.c. ma zastosowanie do odsetek za opóźnienie, co jak przyjął Sąd I instancji „ma swoje uzasadnienie w literalnym brzmieniu przepisu", w którym mowa o odsetkach wynikających z czynności prawnej, a „w niniejszej sprawie stopa odsetek została określona inaczej przez strony w treści porozumienia z dnia 18.03.2013 r., a więc odsetki wyższe niż ustawowe wynikają właśnie z czynności prawnej i podlegają rozpatrywanej regulacji", podczas gdy z literalnego brzmienia przepisu art. 359 § 2 ¹ k.c. wyraźnie wynika, że to odsetki mają wynikać z czynności prawnej, a nie ich wysokość; przepis art. 359 § 2 ¹ k.c. wskazuje bowiem na „odsetki wynikające z czynności prawnej", a nie na „wysokość odsetek wynikającą z czynności prawnej", co powoduje to, iż przy zastosowaniu tego przepisu należy mieć na uwadze, jakie jest źródło obowiązku zapłaty odsetek, nie zaś z czego wynika ich wysokość, zatem art. 359 § 2 ¹ k.c. ma zastosowanie jedynie do sytuacji, gdy źródłem odsetek jest czynność prawna, a tym samym nie ma zastosowania do sytuacji, gdy źródłem odsetek jest np. ustawa, co z kolei prowadzi do konkluzji, iż art. 359 § 2 ¹ k.c. nie ma zastosowania do odsetek za opóźnienie uregulowanych w art. 481 k.c. jako wynikających z ustawy, a nie z czynności prawnej, w związku z powyższym, odsetki żądane przez powoda, nawet jeśli ich wysokość została określona przez czynność prawną, w dalszym ciągu są odsetkami, których źródłem jest ustawa, a co za tym idzie, nie odnoszą się do sytuacji określonej w art. 359 § 2 ¹ k.c., w którym mowa o odsetkach wynikających z czynności prawnej;

- naruszenie art. art. 359 § 2 ¹ k.c. poprzez jego zastosowanie i ustalenie, że odsetki maksymalne to górna granica, jakich może żądać powód i że brak jest gospodarczego uzasadnienia dla odsetek wyższych niż maksymalne, w sytuacji gdy na podstawie art. 353 ¹ k.c. strony zawierające porozumienie mogły ułożyć stosunek prawny według swego uznania, obie jako podmioty profesjonalne zdawały sobie sprawę ze skutków zawieranego porozumienia, odsetki miały znaczenie gwarancyjne, motywacyjne i represyjne, a wreszcie ograniczenie w zakresie kształtowania wysokości odsetek wynikające z art. 359 § 2 ¹ k.c. winno mieć zastosowanie w sytuacjach, gdy mamy do czynienia z podmiotami nierównorzędnymi, dla ochrony podmiotów zajmujących pozycję słabszą, np. konsumentów, co na gruncie niniejszej sprawy nie miało miejsca, a tym samym nie powinien znaleźć zastosowania przepis art. 359 § 2 ¹ k.c.;

- sprzeczność ustaleń Sądu z treścią materiału dowodowego polegającą na uznaniu, iż odsetki powinny być naliczane od kwoty 37.884,50 zł oraz od kwoty 27.884,50 zł w sytuacji, gdy z treści porozumienia z dnia 18.03.2013 r. wynika, że odsetki miały być naliczane od całej pozostałej kwoty, od momentu powstania zadłużenia do momentu wpływu należności na konto powoda.

Mając na uwadze sformułowane zarzuty powód wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i uwzględnienie powództwa także, co do kwoty 39.056,95 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 2 stycznia 2014 r., ewentualnie uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji, w obu przypadkach wniósł o zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie na jej rzecz zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna.

Sąd Okręgowy po zapoznaniu się ze zgromadzonym przez Sąd Rejonowy w sprawie materiałem dowodowym, podzielił stanowisko tego Sądu, co do dokonanych ustaleń faktycznych. Również strony postępowania nie kwestionowały ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd, natomiast zarzut sformułowany przez apelującego w punkcie 3 petitum apelacji nie tyle dotyczy błędnych ustaleń faktycznych, tylko wykładni postanowień porozumienia zawartego przez strony, co zostanie omówione poniżej.

Oś sporu dotyczyła w niniejszej sprawie wykładni przepisów art. 359 § 2 ¹ k.c. oraz art. 481 § 1 i 2 k.c. Strony postępowania reprezentowały odmienną wykładnie tych przepisów, która ostatecznie miała zdaniem powoda prowadzić do wniosku, że ograniczenie wysokości odsetek maksymalnych nie dotyczy odsetek za opóźnienie, których dotyczyło jego żądanie. Pozwana z kolei stanęła na stanowisku, że art. 359 § 2 ¹ k.c. stosuje się również do odsetek za opóźnienie, co prowadzić miało do konkluzji, że powodowi należą się jedynie odsetki maksymalne.

W obszernej apelacji strona powodowa zaprezentowała wykładnie art. 359 § 2 ¹ k.c., której to wykładni Sąd Okręgowy nie podziela, przyjmując tym samym za prawidłową wykładnię dokonaną przez Sąd Rejonowy.

Rację ma apelujący wskazując, że w doktrynie w szczególności kwestią sporną jest czy zakaz zastrzegania odsetek wyższych niż maksymalne obejmuje te odsetki, których źródłem jest czynność prawna, czy także te odsetki, których źródłem jest ustawa, a które jedynie co do ich wysokości są określone w umowie i to może mieć odniesienie do odsetek umownych. Niemniej jednak zdaniem Sądu Okręgowego na uwzględnienie zasługują te poglądy doktryny, które wskazują, że także jeśli chodzi o odsetki za opóźnienie wskazany przepis powinien mieć zastosowanie.

Przypomnieć należy, że zgodnie z art. 359 ¹ § 2 k.c. maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne). Zwolennicy poglądu, że przepis ten nie znajduje zastosowania do odsetek za opóźnienie (art. 481 k.c.) przekonują, że literalne brzmienie art. 359 § 2 ² k.c. wskazuje, że zamieszczone w nim ograniczenie odnosi się wyłącznie do tych odsetek, których źródłem jest czynność prawna; ograniczenie to nie znajduje natomiast zastosowania w wypadku gdy zastrzeżenie odsetek wynika z innego źródła, tj. ustawy, orzeczenia sądu, względnie decyzji innego właściwego organu. Z kolei obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie, nawet jeśli ich wysokość została określona w treści czynności prawnej, wynika właśnie z ustawy (art. 481 k.c.). Poprzestając jedynie na literalnej wykładni tego przepisu można dojść do wniosku, że przepis ten nie znajduje zastosowania do odsetek za opóźnienie. Konkluzji takiej nie da się jednak podzielić mając na uwadze dyrektywy wykładni funkcjonalnej; tożsame racje przemawiają bowiem za ograniczeniem wysokości odsetek kapitałowych i odsetek za opóźnienie (tak trafnie: prof. Piotr Machnikowski, KC Komentarz pod red. [w:] prof. Edward Gniewek, Komentarz 2011, art. 359, Nb 12, A. Zbiegień –Turzańska, Kodeks cywilny. Komentarz red. dr Konrad Osajda, rok wydania: 2014, wydawnictwo: C.H.Beck, wydanie: 8, art. 359, teza 8; odmiennie w tej kwestii: T. Dybowski, A. Pyrzyńska, [w:] System PrPryw, t. 5, 2013, s. 286 i n., Nb 177 i n.; mniej kategoryczne stanowisko zostało zaprezentowane w poprzednim wydaniu; por. System PrPryw, t. 5, 2006, s. 255, Nb 163).

Należy jednak zauważyć, że dokonując dalszej analizy językowej omawianego przepisu można również dojść do wniosku, że odsetki za opóźnienie są objęte ograniczeniem art. 359 § 2 ¹ k.c., gdyż norma odnosi się on do "odsetek wynikających z czynności prawnej", bez ich dalszego różnicowania na umowne odsetki kapitałowe i umowne odsetki za opóźnienie.

Artykuł 359 § 2 ¹ k.c. został wprowadzony ustawą z dnia 7 lipca 2005 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U.2005.157.1316). Do dnia 20 lutego 2006 r. Kodeks cywilny nie określał maksymalnej stopy odsetek, a postanowienia przewidujące nadmierne odsetki uznawano za nieważne ze względu na ich sprzeczność z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 kodeksu cywilnego). W uzasadnieniu zmiany Kodeksu cywilnego wprowadzającej odsetki maksymalne (druk nr (...) z 22 czerwca 2004r.) podkreślono, iż „projektowane przepisy mają na celu ograniczenie stosowania w stosunkach cywilnoprawnych odsetek o znacznej wysokości.” Następnie wskazano, że: „(…) pozostawienie jedynie określenia odsetek ustawowych nie spełniło pokładanych oczekiwań, albowiem odsetki te mają inną, własną rolę do spełnienia; odnoszą się one tylko do zobowiązań, w których strony umowy nie ustaliły odsetek umownych. Granica odsetek ustawowych nie jest więc granicą odsetek maksymalnych. (…)”. Celem ustawy było również wyeliminowanie z obrotu gospodarczego zjawiska zwanego popularnie "lichwą" polegającego na pobieraniu nadmiernych odsetek. W dacie wprowadzania powyższych zmian problemem społecznym były wysokie odsetki od kredytów i pożyczek, a więc odsetki wynikające z czynności prawnej. Z powyższego wynika, że już samo uzasadnienie projektu zmiany k.c. częściowo wykracza poza literalne brzmienie art. 359 § 2 ¹ k.c.

Należy również zaakcentować, że przepis art. 359 § 2 ¹ k.c. ma charakter normy ius cogens, przy czym jego zastosowania nie może wyłączyć także wybór przez strony danego stosunku prawnego prawa obcego (art. 359 § 2 ³ k.c.). Ustawodawca wprowadził więc duży nacisk na to aby to uregulowanie było powszechnie stosowane. Skoro celem wprowadzonej zmiany było ograniczenie stosowania w stosunkach cywilnoprawnych odsetek o znacznej wysokości, to pozostawienie poza kognicją tego przepisu kwestii odsetek za opóźnienie prowadziłoby do łatwego obejścia dość dotkliwej regulacji. Uznanie, że przepis ten nie znajduje zastosowania również do odsetek za opóźnienie niezgodny byłby więc z celem odsetek maksymalnych.

W doktrynie (D. Rogoń, Komentarz do ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U.05.157.1316), w zakresie zmian do Kodeksu cywilnego, Lex) wskazuje się, że przeciwko obejmowaniu odsetek umownych za opóźnienie ograniczeniem z art. 359 § 2 ¹ k.c. przemawiają następujące argumenty: - odmienna funkcja odsetek kapitałowych i odsetek za opóźnienie; - odmienna podstawa prawna umownych odsetek kapitałowych i umownych odsetek za opóźnienie. Nie stoi to jednak w sprzeczności z tym, aby funkcja motywująca dłużnika do spełnienia świadczenia oraz funkcja represyjna, była spełniana w granicach odsetek maksymalnych, tj. w powiązaniu z aktualną sytuacją ekonomiczną panującą na obszarze kraju. Nadto odnosząc się do argumentacji opartej na odmiennej funkcji odsetek kapitałowych i za opóźnienie, należy zauważyć, że odsetki karne w zasadzie także w jakimś stopniu stanowią wynagrodzenie za korzystanie z cudzych środków (bezprawne, mające bowiem miejsce po upływie terminu ich zwrotu). Jeżeli chodzi o drugi z podawanych argumentów, to poza tym, co zostało zasygnalizowane w poprzednich akapitach należy wskazać, że pozostawienie całkowitej swobody w określaniu wysokości odsetek za opóźnienie może w konsekwencji prowadzić do obchodzenia regulacji zawartej w art. art. 359 § 2 ¹ k.c. przez określanie krótkich terminów zapłaty i wysokich odsetek.

Należy również zauważyć, że odsetki wynikające z czynności prawnej w rozumieniu art. 359 § 2 ¹ k.c., to zastrzeżone w określonej wysokości przez czynność prawną, choćby treść tej czynności stanowiła uściślenie obowiązku płacenia odsetek wynikających z ustawy ( vide: G. Karaszewski, Komentarz do art.359 Kodeksu cywilnego, Lex).

Dokonana przez Sąd Rejonowy wykładnia omawianego przepisu jest przeważająca w orzecznictwie. Przykładowo Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 17 grudnia 2014 r. (I ACa 694/14) wyraził pogląd, że: „artykuł 359 § 22 k.c. stanowi, że jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne. Zakaz przewidziany w tej regulacji dotyczy zastrzegania wszelkich postaci odsetek, zarówno tzw. kapitałowych, jak i odsetek za opóźnienie, za czym przemawia wykładnia funkcjonalna tego przepisu. Jego naruszenie oznacza sprzeczność czynności prawnej (postanowienia o odsetkach) z ustawą, ale nie powoduje nieważności czynności prawnej, ale takie ograniczenie jej skutków, że dłużnik zobowiązany jest do zapłaty odsetek maksymalnych. Imperatywny charakter tego uregulowania wynika z art. 359 § 2 ³ k.p.c., który stanowi, że postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.”.

Dodatkowo podkreślić należy, że omawiany przepis art. 359 § 2 ² k.c. nie jest jedynym mechanizmem zwalczania odsetek nadmiernych. W zależności od okoliczności danej sprawy, można bowiem również powołać się na sprzeczność czynności prawnej (a przynajmniej jej części) z zasadami współżycia społecznego, nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 k.c.), względnie domagać się waloryzacji świadczenia pieniężnego na podstawie art. 358 1 § 3 k.c. (szerzej na ten temat por. T. Dybowski, A. Pyrzyńska, [w:] System PrPryw, t. 5, 2006, s. 255 i n., Nb 163 i n.). Redukcja odsetek przy użyciu wspomnianych powyżej ogólnych instytucji prawa cywilnego wydaje się dopuszczalna także w tych przypadkach, w których istnieją podstawy do zastosowania przepisów o odsetkach maksymalnych.

Nie sposób zgodzić się z argumentacją, że skoro stronami niniejszego stosunku prawnego są przedsiębiorcy, to art. 359 § 2 ¹ k.c. nie powinien znaleźć zastosowania. Pobieranie nadmiernie wysokich, wygórowanych procentów od kapitału (lichwa) jest zjawiskiem szkodliwie społecznym. Dotyka w równiej mierze zarówno konsumentów jak i przedsiębiorców. Jest zjawiskiem niebezpiecznych dla samego funkcjonowania przedsiębiorcy, albowiem może doprowadzić do powstania spirali zadłużenia, uderza w podstawy ekonomiczne funkcjonowania przedsiębiorstwa, nie ma ekonomicznego uzasadnienia, a jej konsekwencją może być nawet ogłoszenie upadłości wskutek niemożności regulowania swoich zobowiązań. Nie można zgodzić się że stwierdzeniem skarżącego, że skoro po obu stronach umowy zawierającej postanowienia o odsetkach przekraczających odsetki maksymalne występują przedsiębiorcy, to przedsiębiorca dłużnik nie może skorzystać z „ochrony” przewidzianej w art. 359 § 2 ¹ k.c. Brak jest uzasadnienia do odmiennego traktowania dłużników, skoro przepis ten ma zapobiegać negatywnym skutkom zjawiska powszechnie określanego jako lichwa.

Należy uwypuklić przywoływany przez Sąd Rejonowy argument, że zastrzeżenie w porozumieniu odsetek w wysokości 0,2% w skali dziennej prowadziłoby do tego, że te odsetki byłyby na poziomie 72,80% w skali roku, co należy uznać za niczym nie uzasadnioną nadmierną wysokość tych odsetek, tym bardziej, że wyliczone przez powoda należności odsetkowe równe należności głównej. Zdaniem Sądu odwoławczego prowadzi to do wniosku, iż taka wysokość zastrzeżonych odsetek nie może zyskać ochrony praw również w świetle art. 5 k.c.

Z powyższych względów należało uznać, że zarzuty naruszenia art. 359 § 2 ¹ k.c. oraz art. 359 § 2 ¹ k.c. w zw. 481 k.c. okazały się niezasadne.

Odnosząc się do ostatniego z zarzutów wskazać należy, że Sąd odwoławczy nie podziela zaprezentowanej przez apelującego wykładni oświadczeń woli zawartych w porozumieniu, co do chwili od której te odsetki winny być naliczane. W punkcie 3 porozumienia strony postanowiły, że „naliczenie odsetek nastąpi w momencie nieterminowej zapłaty ustalonej w punkcie 1 od całej pozostałej kwoty w wysokości 0,2% dziennie liczone od momentu powstania zadłużenia do momentu wpływu należności na konto”. Sąd odwoławczy zgadza się z oceną porozumienia dokonaną przez Sąd Rejonowy nie ma więc potrzeby jej powielania. W punkcie 1 wskazano kwoty i terminy zapłaty. Oznacza to, że odwołanie się w punkcie 3 do całej pozostałej kwoty, oznacza kwotę pozostałą do zapłaty. W internetowym słowniku języka polskiego PWN (http://sjp.pwn.pl/sjp/; (...)) wyraz „pozostały” ma dwojakie znaczenie: „taki, który pozostał”, jak i „nienależący do grupy, o której mowa, nie ten, o którym mowa”. Skoro powód zeznał, że kwoty zapłacone i odsetki od nich nie miały być przedmiotem porozumienia, a odsetki miały być naliczane od kwoty pozostałej do zapłaty oraz w razie nieterminowej płatności, a pozwany wskazywał, że porozumienie nie miało na celu „wyłudzenia” wysokich odsetek, to uznać należy, że przez pozostałą kwotę należy rozumieć kwotę, którą pozostała do zapłaty, a nie całką kwotę na która opiewała faktura wystawiona pozwanej przez powoda. Wyprowadzenie innych wniosków z brzemienia tych postanowień nie dało by się pogodzić z regułami logiki. Zwłaszcza, że pozwany przed zawarciem porozumienia zapłacił już część zadłużenia.

Z tych przyczyn nie znajdując podstaw do tego, aby podzielić argumentację zawartą w apelacji Sąd Okręgowy stosując normę art. 385 k.p.c. orzekł o jej oddaleniu.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i art. 108 k.p.c. obciążając nimi w całości powoda jako stronę przegrywającą postępowanie w drugiej instancji. Na koszty poniesione przez pozwaną składają się opłata od apelacji oraz wynagrodzenie reprezentującego ją zawodowego pełnomocnika ustalona w oparciu o przepis § 6 pkt. 5) w zw. z § 12 ust. 1 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

SSO (...)SSO (...)SSO (...)

Sygnatura akt VIII Ga 55/16

(...)

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)

4.  (...)