Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 marca 2016 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Barbara Bojakowska

Sędziowie SO Iwona Podwójniak

SR Mirosław Chojnacki (del)

Protokolant st. sekr. sąd. Beata Krysiak

po rozpoznaniu w dniu 23 marca 2016 roku w Sieradzu

na rozprawie sprawy z powództwa Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej im. F. S. z siedzibą w G.

przeciwko A. B. , R. B. i P. B.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej A. B.

od wyroku Sądu Rejonowego w Łasku

z dnia 15 grudnia 2015 roku, sygn. akt I C 1046/13

1.  oddala apelację;

2.  przyznaje i nakazuje wypłacić adwokatowi D. W. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Łasku kwotę 1476 (jeden tysiąc czterysta siedemdziesiąt sześć) złotych brutto tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanej R. B. z urzędu w postępowaniu apelacyjnym;

3.  przyznaje i nakazuje wypłacić adwokatowi J. S. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Łasku kwotę 1476 (jeden tysiąc czterysta siedemdziesiąt sześć) złotych brutto tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanej A. B. z urzędu w postępowaniu apelacyjnym oraz kwotę 50,14 (pięćdziesiąt złotych 14/100) złotych z tytułu zwrotu wydatków;

4.  nie obciąża pozwanej A. B. kosztami zastępstwa procesowego poniesionymi przez stronę powodową w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt Ca 91/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 15 grudnia 2015 roku Sąd Rejonowy w Łasku w sprawie z powództwa Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej im. F. S. w G. przeciwko P. B., A. B. i R. B. o zapłatę, zasądził od każdego z pozwanych na rzecz powoda kwoty po 8 996,68 zł z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności oprocentowania kredytu lombardowego NBP w stosunku rocznym od dnia 27 września 2013 roku do dnia wyroku. Świadczenia jak wyżej Sąd rozłożył wszystkim pozwanym na 90 miesięcznych rat, pierwsza rata w kwocie 96,68 zł, a następne w kwotach po 100 zł każda, płatne począwszy od miesiąca następnego po uprawomocnieniu się orzeczenia do dnia 20. każdego miesiąca z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności oprocentowania kredytu lombardowego NBP w stosunku rocznym w razie uchybienia terminowi płatności poszczególnych rat. Pozwani nie zostali obciążeni kosztami procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało oparte na następujących ustaleniach
i wnioskach.

W dniu 17 kwietnia 2009 roku Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. F. S. zawarła z K. B. umowę pożyczki w wysokości 20 000 zł na okres od 17 kwietnia 2009 roku do 5 kwietnia 2014 roku. Pożyczka została przeznaczona na spłatę zaległych zobowiązań na cele mieszkaniowe. Warunki umowy wynikały z postanowień tejże oraz z regulaminu (...), stanowiącego integralną część umowy.

P. K. B. zmarła w dniu 29 września 2010 roku. Spadek po niej na podstawie testamentu nabyły jej dzieci: P. B., A. B. i R. B. po 1/3 części każde z nich.

Postanowieniem z dnia 22 sierpnia 2013 roku Sąd Rejonowy w Łasku dokonał działu spadku po K. B..

Łączna kwota przeterminowanego zadłużenia na dzień 27 września 2013 roku wyniosła 26 990,06 zł, w tym: zaległy kapitał – 15 980,19 zł oraz odsetki – 11 009,87 zł.

Do chwili wystąpienia z powództwem pozwani nie uregulowali należności przysługujących Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej im. F. S. w G..

Pozwana A. B. ma 43 lata i nigdzie nie pracuje. Jest osobą głuchoniemą. Orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS z dnia 25 września 2014 roku została uznana za całkowicie niezdolną do pracy do 30 września 2018 roku. Na miesięczne dochody pozwanej składa się renta, którą otrzymuje w wysokości 784,65 zł oraz zasiłek pielęgnacyjny w wysokości 150 zł. Pozwana ma na utrzymaniu jedno dziecko w wieku 9 lat, na które otrzymuje alimenty w kwocie 450 zł. Pozwana płaci ratę pożyczki w wysokości 65 zł miesięcznie zaciągniętą na zakup tabletu dla córki, a ponadto na rzecz siostry R. uiszcza miesięcznie kwotę 300 zł w ramach spłaty z działu spadku.

Pozwana R. B. ma 33 lata, jest zatrudniona w firmie (...) z miesięcznym wynagrodzeniem na poziomie 1 300 zł, dodatkowo otrzymuje od siostry A. B. kwotę 300 zł tytułem spłaty z działu spadku. Ma na utrzymaniu dwoje dzieci w wieku 10 i 6 lat, które mają problemy zdrowotne. Pozwana nie posiada majątku ruchomego i nieruchomego.

Pozwany P. B. ma 37 lat, pracuje jako operator wózka widłowego z uposażeniem w wysokości najniższego wynagrodzenia krajowego. Ma zasądzone alimenty na dzieci w wysokości 1 100 zł miesięcznie. Wobec pozwanego prowadzone jest postępowanie egzekucyjne alimentów oraz pożyczki pobranej w Euro Banku.

Okoliczności sprawy nie były sporne, pozwani nie kwestionowali bowiem istnienia zobowiązania a podnosili, iż nie dysponują obecnie środkami umożliwiającymi im spłatę zobowiązania.

Rozstrzygając niniejszą sprawę Sąd Rejonowy uznał, że powództwo zasługuje na uwzględnienie na podstawie art. 720 § 1 k.c., zgodnie z którym przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy. W sytuacji gdy pożyczkobiorca umiera w ogół praw i obowiązków majątkowych wchodzą spadkobiercy, co powoduje, że ponoszą oni odpowiedzialność za zobowiązania, których podmiotem był zmarły. Zakres tej odpowiedzialności, a także jej charakter zależą od złożenia i treści oświadczenia o przyjęciu spadku, a także od tego czy chodzi o okres przed przyjęciem spadku, czy po jego przyjęciu, a także od tego czy nastąpił podział majątku spadkowego, gdy do dziedziczenia dochodzi więcej niż jeden spadkobierca.

Zgodnie z powołanym przez Sąd pierwszej instancji przepisem art. 1030 k.c. do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku, a od chwili przyjęcia spadku z całego swego majątku. W razie prostego przyjęcia spadku, spadkobierca odpowiada za długi spadkowe bez ograniczenia, a w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 k.c.). W świetle art. 1034 k.c. do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe, a jeżeli jeden ze spadkobierców spełni świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów. Od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów.

Następstwo prawne pozwanych wynika z postanowienia Sądu Rejonowego w Łasku z dnia 20 kwietnia 2011 roku, natomiast kolejnym postanowienia z dnia 22 sierpnia 2013 roku Sąd Rejonowy w Łasku dokonał działu spadku po K. B..

Odpowiedzialność pozwanych spadkobierców za długi spadkowe następuje w stosunku do wielkości ich udziałów, tzn. po 1/3 części.

Powodowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa udowodniła swoje roszczenie zarówno co do zasady jak i wysokości, przedstawiając szczegółowo sposób jego wyliczenia.

Dalej sąd wskazał, że w niniejszej sprawie nie można zastosować przepisu art. 5 k.c. Powód w niniejszej sprawie realizuje uprawnienia z udzielonej K. B. pożyczki. Egzekwowanie należności z niej wynikających od spadkobierców nie stanowi nadużycia prawa podmiotowego. Zła sytuacja finansowa pozwanych nie uchybia ich obowiązkowi realizacji zobowiązania. Zastosowanie w takim przypadku art. 5 k.c. prowadziłoby do eliminacji konkretnych norm prawa materialnego i godziłoby w pewność obrotu.

Natomiast w ocenie Sądu Rejonowego w przedmiotowej sprawie zachodzą przesłanki, przemawiające za przychyleniem się do wniosku o rozłożenie zasądzonych od każdego z pozwanych należności na raty.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu Sąd wydał w oparciu o art. 102 k.p.c., nie obciążając pozwanych obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez stronę powodową. Biorąc pod uwagę charakter roszczenia oraz sytuację finansową i rodzinną pozwanych w ocenie Sądu zachodzą szczególne okoliczności uzasadniające zastosowanie powołanego przepisu.

Od powyższego orzeczenia apelację wniosła pozwana A. B.. Zarzuciła naruszenie prawa materialnego – art. 5 k.c. przez niewłaściwe jego zastosowanie polegające na przyjęciu, iż w niniejszej sprawie nie można zastosować art. 5 k.c., gdyż zła sytuacja finansowa pozwanej nie może uchybiać obowiązkowi realizacji zobowiązań wynikających ze spłaty długu spadkowego, pomimo istnienia jednak wyraźnych podstaw do przyjęcia art. 5 k.c.

Podnosząc powyższe skarżąca żądała zmiany wyroku poprzez oddalenie w stosunku do niej powództwa.

W uzasadnieniu wskazała, że jej zła sytuacja finansowa nie jest przejściowa, a związana ze stanem zdrowia. Nie ma możliwości podjęcia pracy. Z pożyczki udzielonej matce nie skorzystała. Praktycznie żyje w ubóstwie. Żądanie od niej spłaty 1/3 części pożyczki w kwocie 8 996,68 zł nawet rozłożonej w czasie na okres 90 rat miesięcznych po 100 złotych jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, bo zdecydowanie przekracza jej możliwości finansowe i stanowi nadużycie prawa podmiotowego powoda.

W odpowiedzi na apelację strona powodowa wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja pozwanej A. B. nie jest zasadna i jako taka podlega oddaleniu.

Choć istotnie sytuacja finansowa skarżącej jest zła, to, wbrew stanowisku wyrażonemu w zaskarżeniu, nie może sama w sobie stanowić wystarczającej podstawy dla zastosowania przepisu art. 5 k.c. i podjęcia oczekiwanego przez pozwaną rozstrzygnięcia.

Należy w pełni podzielić pogląd sądu pierwszej instancji, że przepis art. 5 k.c. nie mógł zdecydować o odmowie udzielenia ochrony prawnej roszczenia powoda.

Stosownie do treści przepisu art. 5 k.c. klauzula generalna niedopuszczalności czynienia ze swego prawa użytku sprzecznego z zasadami współżycia społecznego ma na celu zapobieganie stosowania prawa w sposób prowadzący do skutków nieetycznych lub rozmijających się w sposób zasadniczy z celem danej regulacji prawnej. Jeśli więc uwzględnienie powództwa, zgodnego z literą prawa, powodowałoby skutki rażąco niesprawiedliwe i krzywdzące, nie dające się zaakceptować z punktu widzenia norm moralnych i wartości powszechnie uznawanych w społeczeństwie, art. 5 k.c. zezwala na jego oddalenie. Należy jednak pamiętać, że istotą prawa cywilnego jest ochrona praw podmiotowych, tak więc odmowa udzielenia tej ochrony osobie, która korzysta z przysługującego jej prawa podmiotowego w sposób zgodny z jego treścią, może mieć miejsce zupełnie wyjątkowo i musi być uzasadniona istnieniem szczególnych okoliczności uzasadniających przyjęcie, że w określonym układzie stosunków uwzględnienie powództwa prowadziłoby do skutków szczególnie dotkliwych i nieakceptowanych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2015 roku, sygn. akt II CSK 555/14, LEX nr 1801548).

W niniejszej sprawie tymczasem taka sytuacja nie występuje. Oceny takiej nie zmienia również okoliczność, że powód realizuje swoje uprawnienie nie wobec osoby, która zaciągnęła pożyczkę, ale wobec jej spadkobierców. Spadkobierców, w tym skarżącą pozwaną, obciąża taki sam obowiązek zadośćuczynienia roszczeniu pożyczkodawcy.

W kwestii zarzutu, że pozwana nie odniosła żadnych korzyści z zaciągniętej przez matkę pożyczki, to wskazać należy, że z niekwestionowanych ustaleń w sprawie wynika, że pieniądze z pożyczki zostały przeznaczone na spłatę zobowiązań na cele mieszkaniowe, a przecież pozwana w wyniku postępowania o dział spadku po matce uzyskała współwłasność prawa do lokalu mieszkalnego.

Podnieść również należy, że norma wyrażona w przepisie art. 5 k.c. ma charakter wyjątkowy i winna być stosowana tylko w sytuacji, gdy w inny sposób nie można zabezpieczyć interesu osoby zagrożonej wykonywaniem prawa podmiotowego. Tymczasem w przedmiotowej sprawie interes skarżącej został zabezpieczony w innej drodze – mianowicie poprzez rozłożenie świadczenia na raty – na 90 miesięcznych rat w kwotach po 100 zł. Oczywiście rozłożenie na raty nie jest tożsame z ochroną, która wynikałaby z zastosowania art. 5 k.c., niemniej należy uznać, że w okolicznościach niniejszej sprawy stanowi właściwą podstawę zabezpieczenia interesów skarżącej – nie niweczy prawa podmiotowego powoda, a zabezpiecza w dostateczny sposób interesy majątkowe pozwanej, z najmniejszą dla niej uciążliwością.

Z tych względów apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu, o czym orzeczono na podstawie art. 385 kpc.

Na zasadzie przepisu art. 102 k.p.c. odstąpiono od obciążenia przegrywającej pozwanej A. B. kosztami procesu w postępowaniu odwoławczym należnymi powodowej Spółdzielni. Pozwana ma bardzo trudną sytuację życiową, co wynika w znaczącym zakresie z okoliczności, na które nie ma żadnego wpływu. Przez to ma bardzo ograniczone możliwości płatnicze, ponadto posiada już obciążenia finansowe. W takiej sytuacji – zważywszy również, że jej odpowiedzialność w niniejszej sprawie ma charakter pochodny, a nie jest wynikiem jej własnego zobowiązania – sąd zdecydował nie nakładać na nią dodatkowego obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi.

Ustanowionym z urzędu adwokatom należą się koszty z tytułu udzielonej pomocy prawnej w postępowaniu apelacyjnym na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. 2015.1801) w wysokości 1 476 zł (§ 8 pkt 4 w zw. z § 4 ust. 3 rozporządzenia). Koszty te – z uwagi na wynik apelacji i brak uzasadnienia dla obciążenia nimi przeciwnika procesowego pozwanych – obciążają Skarb Państwa.