Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 marca 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 18 marca 2016 r. w Gdańsku

sprawy K. P.

z udziałem zainteresowanych Ł. P. i M. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do niezrealizowanego świadczenia

na skutek apelacji K. P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 września 2015 r., sygn. akt VI U 2224/14

oddala apelację.

SSA Alicja Podlewska SSA Maria Sałańska - Szumakowicz SSO del. Beata Golba-Kilian

Sygn. akt III AUa 1911/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 stycznia 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił ustalenia R. P. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy wskazując, że w 10-leciu przed powstaniem niezdolności do pracy, tj. od dnia 10 czerwca 2003 r. do dnia 09 czerwca 2013 r. ubezpieczony nie udowodnił wymaganego stażu pracy w wymiarze 5 lat w ostatnim 10-leciu. Lekarz orzecznik ZUS orzekł u ubezpieczonego całkowitą niezdolność do pracy.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł R. P. domagając się zmiany tej decyzji i ustalenia mu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Ubezpieczony wskazał, że nie zaliczono mu do okresów nieskładkowych okresu opieki nad niepełnosprawną żoną oraz podniósł, iż w stosunku do niego nie stosuje się wymogu by niezdolność do pracy powstała w okresie ubezpieczenia lub w okresie 18 miesięcy od ustania okresów ubezpieczenia.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, natomiast w piśmie z dnia 05 marca 2014 r. wyjaśnił, że ubezpieczony posiada wymagane 5 lat składkowych i nieskładkowych na dzień 17 sierpnia 2005 r.

Ponieważ ubezpieczony zmarł w dniu (...) postanowieniem z dnia 03 września 2014 r. zawieszono z tego powodu postępowanie i podjęto je z udziałem następcy prawnego – małoletniej córki K. P..

Wyrokiem z dnia 10 września 2015 r., w sprawie VI U 2224/14, Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu I instancji:

Zmarły R. P. (ur. dnia (...)) wniósł o przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Ubezpieczony zmarł w dniu (...) dlatego też z wnioskiem o prawo do renty wystąpił opiekun prawny małoletniej córki ubezpieczonego – E. K.. W myśl bowiem art. 136 ust. 1 i ust. 2 w razie śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenie określone ustawą, świadczenia należne jej do dnia śmierci wypłaca się małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe, w razie ich braku – małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku – innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba. Osoby wymienione w ust. 1 mają prawo do udziału w dalszym prowadzeniu postępowania o świadczenia, nieukończonego wskutek śmierci osoby, która o to świadczenie wystąpiła. Postępowanie odbyło się zatem przy udziale wszystkich następców zmarłego.

Sąd Okręgowy zważył, że okolicznością sporną w sprawie była data powstania całkowitej niezdolności do pracy zmarłego wobec ustalenia, że wymagany 5 letni okres składkowy i nieskładkowy ubezpieczony posiada w 10 leciu od dnia 16 sierpnia 1995 r. do dnia 17 sierpnia 2005 r.

Biegli sądowi lekarze o specjalnościach adekwatnych do schorzeń ubezpieczonego w opinii z dnia 18 listopada 2014 r. rozpoznali u ubezpieczonego następujące schorzenia:

- rak nie drobnokomórkowy płuca prawego,

- guzy przerzutowe lewej półkuli pnia mózgu,

- niedowład połowiczy prawostronny,

- niedowidzenie połowicze prawostronne,

- afazja mieszana z przewagą sensorycznej.

Biegli sądowi lekarze nie stwierdzili niezdolności do pracy przed dniem 17 sierpnia 2005 r. Natomiast przyjęli, że częściowa niezdolność do pracy wystąpiła 2 lata przed dniem 14 czerwca 2013 r., gdy rozpoznano nowotwór złośliwy płuca prawego z przerzutami do mózgu. Choroba bowiem mogła przez długi czas rozwijać się bezobjawowo. Całkowita niezdolność do pracy i do samodzielnej egzystencji natomiast powstała od dnia pobytu w szpitalu od dnia 14 czerwca 2013 r. Schorzeniem, które generowało tę niezdolność był nowotwór złośliwy płuca prawego z przerzutami do ośrodkowego układu nerwowego.

Zarzutów do treści opinii żadna ze stron nie złożyła co oznacza, zdaniem Sądu I instancji, że data powstania częściowej i całkowitej niezdolności do pracy była bezsporna.

Sąd I instancji zważył, że sporny był 5 letni okres stażu ubezpieczonego, który powinien przypadać w ciągu 10 lat przed powstaniem niezdolności do pracy (częściowej lub całkowitej) lub przed złożeniem wniosku. Taki jest bowiem wymóg ustawowy, co wynika z art. 57 i 58 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie z art. 57 ust. 1 renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki: 1) jest niezdolny do pracy, 2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy, 3) niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4,6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11-12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-4, 5 lit. a, pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Zgodnie natomiast z art. 58 ust. 1, ust. 2, ust. 3 i ust. 4 warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, w myśl art. 57 ust. 1 pkt 2, uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie co najmniej: 1) 1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat; 2) 2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat; 3) 3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat; 4) 4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat; 5) 5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat. W myśl art. 58 ust. 2 okres, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy; do tego dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej. Stosownie do art. 58 ust. 3 jeżeli ubezpieczony nie osiągnął okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w ust. 1, warunek posiadania wymaganego okresu uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał, bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe. Przepis art. 58 ust. 4 stanowi, że przepisu ust. 2 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy, o którym mowa w art. 6, wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Z treści wyżej wspomnianych przepisów, wynika, że faktycznie niezdolność do pracy ubezpieczonego w przypadku posiadania 25 lat stażu nie musi przypadać w okresach ubezpieczenia lub 18 miesięcy od ustania tych okresów (z art. 57 ust. 4 ustawy), jednakże ubezpieczony musi posiadać przed okresem powstania niezdolności do pracy lub przed złożeniem wniosku wymagany okres stażu (okresy składkowe i nieskładkowe). W sytuacji ubezpieczonego staż ten musiałby wynosić 5 lat. Z tego warunku bowiem zwolnione są tylko osoby, które nie tylko są całkowicie niezdolne do pracy, ale też posiadają 30 letni staż ubezpieczeniowy wyłącznie składkowy.

Sąd Okręgowy wskazał, że zmarły legitymował się wymaganym 5 letnim okresem składkowym i nieskładkowym w przedziale czasowym od 1995 r. do dnia 17 sierpnia 2005 r., natomiast posiadał staż ogólny pracy w wymiarze 21 lat, 6 miesięcy i 26 dni okresów składkowych i 7 lat 4 m-ce i 29 dni okresów nieskładkowych. Sąd ten uznał, że odwołujący nie legitymował się zatem 30 letnim łącznym stażem ubezpieczeniowym i nie posiadał 5 lat stażu przed powstaniem niezdolności ani przed złożeniem wniosku.

Organ rentowy zaliczył ubezpieczonemu do okresów nieskładkowych cały okres opieki nad żoną w myśl art. 7 ust. 7 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, tj. okres od dnia 02 lutego 2001 r. do dnia 07 maja 2002 r., jednakże tak jak każdy okres nieskładkowy, podlegał on ograniczeniu do 1/3 okresów składkowych. Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 2 ustawy przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz obliczaniu ich wysokości okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 okresów składkowych. Przy tym, wbrew stanowisku odwołującej, ograniczenie do 1/3 okresów składkowych dokonywane jest jedynie w relacji do 5 letniego okresu składkowego osiągniętego w 10 leciu przed złożeniem wniosku lub powstaniem niezdolności do pracy, a nie całego okresu składkowego obliczanego z całej kariery zawodowej. Taką zasadę ustanowił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 11 stycznia 2012 r. w sprawie I U 285/11, w której stwierdził, że okres nieskładkowy przypadający w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy (art. 58 ust. 2 w związku z art. 58 ust. 1 pkt 5 ustawy emerytalnej) uwzględnia się w rozmiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej okresów składkowych udowodnionych w tym dziesięcioleciu (art. 5 ust. 2 ustawy emerytalnej).

Zdaniem Sądu I instancji zmarły ubezpieczony nie spełnił zatem wszystkich wymaganych warunków do przyznania prawa do renty. Dlatego uznając, że odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie, na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., Sąd ten orzekł jak w sentencji wyroku.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła K. P. zaskarżając ten wyrok w całości i zarzucając temu orzeczeniu naruszenie prawa materialnego, tj. art. 58 ust. 1 i 2 w zw. z art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.) poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że przy ustalaniu prawa do renty przy zaliczeniu do okresów składkowych i nieskładkowych okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 okresów składkowych w relacji do 5-letniego okresu składkowego osiągniętego w 10-leciu przed złożeniem wniosku lub powstaniem niezdolności do pracy, gdy według prawidłowej i logicznej wykładni wskazanych przepisów okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 okresów składkowych w relacji do całego udokumentowanego okresu składkowego.

W uzasadnieniu apelacji skarżąca powołała się na wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 30 marca 2000 r. w sprawie II UKN 447/99 i z dnia 16 grudnia 1998 r. w sprawie II UKN 393/98 oraz obszernie argumentowała podniesione zarzuty i twierdzenia. Apelujący podnosił, że przy przyjęciu, że przy wyliczeniu stażu ubezpieczeniowego przypadającego w ostatnim dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy, okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej okresów składkowych w relacji do całego udokumentowanego okresu składkowego.

W konkluzji apelacji skarżąca wnosiła o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez ustalenie prawa do renty po zmarłym R. P.,

2) zasądzenie od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz odwołującej się kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja K. P. nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ nie zawiera zarzutów skutkujących uchyleniem lub zmianą wyroku Sądu I instancji. Nie zachodzą również okoliczności uzasadniające uchylenie wyroku z urzędu.

Ustalony przez Sąd I instancji stan faktyczny nie był sporny. Ustalenia te nie budzą wątpliwości Sądu odwoławczego, dlatego przyjął je za własne, co czyni zbędnym ich ponowne powoływanie.

Spór koncentruje się jedynie na kwestii, czy do wyliczenia stażu ubezpieczeniowego wymaganego przez przepisy art. 58 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 w zw. z art. 57 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm., nazywanej dalej „ustawą emerytalną”) stosuje się, stosownie do art. 5 ust 2 tej ustawy, ograniczenie okresów nieskładkowych w relacji do okresów składkowych z całego okresu ubezpieczenia, czy tylko do tych przypadających w dziesięcioleciu wskazanym w art. 58 ust 2 .

Wobec rozbieżnego w tym zakresie orzecznictwa (vide m.in. judykaty powołane w apelacji), kwestia ta znalazła rozstrzygnięcie w powołanej przez Sąd I instancji uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2012 r. w sprawie I UZP 5/11, (publik. OSNP 2012/13-14/175). Sąd Apelacyjny w pełni podziela zaprezentowane w niej stanowisko, zgodnie z którym okres nieskładkowy przypadający w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy (art. 58 ust. 2 w związku z art. 58 ust. 1 pkt 5 ustawy emerytalnej) uwzględnia się w rozmiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej okresów składkowych udowodnionych w tym dziesięcioleciu (art. 5 ust. 2 ustawy emerytalnej). Jak wyjaśnił bowiem Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały, art. 5 ust. 2 określa jak należy postępować w "procesie" ustalania spełnienia przesłanek w zakresie odnoszącym się do okresów składkowych i nieskładkowych. Pojęcie ustalania prawa jest rozumiane jednoznacznie i odnosi się każdorazowo do konkretnego uprawnienia i jego ustawowych przesłanek. Stąd też zastosowanie art. 5 ust. 2 ustawy emerytalnej może prowadzić do różnych rezultatów, w zależności od tego, jak ustawodawca określił zasady nabywania poszczególnych świadczeń. Przykładowo uwzględnienie jednej trzeciej okresów nieskładkowych z całego okresu ubezpieczenia nie wywołuje wątpliwości wszędzie tam, gdzie nie ma żadnych ograniczeń bądź szczególnych regulacji związanych z zasadami liczenia okresu składkowego i nieskładkowego. Natomiast art. 58 ustawy emerytalnej stanowi przykład regulacji szczególnej, która wymaga aby pięcioletni okres składkowy i nieskładkowy przypadał w dziesięcioleciu przed złożeniem wniosku lub powstaniem niezdolności do pracy. Okresy składkowe i nieskładkowe, od których zależy nabycie prawa do renty muszą zatem przypadać (a więc faktycznie występować) w okresie przedmiotowych dziesięciu lat. Ponieważ przepis ten nie wskazuje jednak w jakiej relacji dopuszczalne jest uwzględnienie okresów nieskładkowych do okresów składkowych, to w tym zakresie znajduje zastosowanie art. 5 ust. 2 ustawy emerytalnej. Interpretacja tego przepisu ustawy w kontekście jej art. 58 ust. 2 nakazuje więc stwierdzić, że skoro mają to być okresy nieskładkowe i składkowe przypadające w dziesięcioleciu, to nie jest dopuszczalne uwzględnienie okresów składkowych spoza tego przedziału.

Nie jest zatem uprawniony zarzut naruszenia prawa materialnego, a w szczególności art. 58 ust. 1 i 2 w zw. z art. 5 ust. 2 ustawy emerytalnej.

Z uwagi na niespełnienie przez R. P. łącznie wszystkich ustawowych przesłanek z art. 58 ust. 4 ustawy emerytalnej, w sprawie miał zastosowanie ust. 2 tego artykułu. Okolicznością niesporną, a zarazem znajdującą potwierdzenie w materiale zgromadzonym w sprawie było, że R. P. w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę i przed dniem powstania niezdolności do pracy nie osiągnął wymaganego co najmniej 5-letniego stażu ubezpieczeniowego. Ponieważ w okresie tym nie legitymował się żadnym okresem składkowym, stosownie do art. 5 ust 2 ustawy emerytalnej, brak było podstaw do doliczenia mu posiadanego przez niego okresu nieskładkowego.

Tym samym zasadnie Sąd Okręgowy przyjął, że R. P. nie spełniał łącznie wszystkich ustawowych przesłanek do nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, (wobec niespełnienia przesłanki z art. 57 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej), a zatem brak było podstaw prawnych do przyznania mu tego świadczenia, a w konsekwencji do wypłaty niezrealizowanego świadczenia apelującej córce K. P. na podstawie art. 136 ust 1 ustawy emerytalnej.

Wobec powyższego, uznając apelację K. P. za bezzasadną, na mocy art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku.

SSA Alicja Podlewska SSA Maria Sałańska-Szumakowicz SSO del. Beata Golba-Kilian