Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 marca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Sławomir Bagiński (spr.)

Sędziowie: SA Alicja Sołowińska

SA Bożena Szponar – Jarocka

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie 31 marca 2016 r. w B.

sprawy z odwołania K. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o ustalenie podstawy wymiaru składek

na skutek apelacji wnioskodawczyni K. S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 21 października 2013 r. sygn. akt V U 625/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I oraz poprzedzającą go decyzję i ustala, że wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne K. S. za grudzień 2012 r. i styczeń 2013 r. wynosi po 8775,55 złotych (osiem tysięcy siedemset siedemdziesiąt pięć i 55/100);

II.  zmienia postanowienie zawarte w punkcie II zaskarżonego wyroku i zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. na rzecz K. S. 600 (sześćset) złotych tytułem kosztów zastępstwa prawnego za I instancję;

III.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. na rzecz K. S. 960 (dziewięćset sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania za II instancję i kosztów postępowania kasacyjnego, w tym 900 (dziewięćset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt III AUa 197/16

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyrokiem z 21 października 2013 r. oddalił odwołanie K. S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 4 kwietnia 2013 r. ustalającej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzenia przez ubezpieczoną pozarolniczej działalności gospodarczej w grudniu 2012 r. oraz styczniu 2013 r. w wysokości 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia oraz orzekł o kosztach procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że K. S. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie od stycznia do listopada 2012 r. miała ustaloną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w najniższej wysokości. W dniu 30 listopada 2012 r. wpłynął do organu rentowego druk zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego ubezpieczonej, począwszy od 1 grudnia 2012 r. Deklaracje rozliczeniowe ze wskazaniem podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 8.775,55 zł za grudzień 2012 r. zostały złożone 21 stycznia 2013 r. oraz za styczeń 2013 r. - 19 lutego 2013 r. Jednocześnie ubezpieczona terminowo dokonała wpłat tytułem składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 2.799,40 zł od wskazanych w deklaracjach rozliczeniowych kwot podstawy wymiaru składek.

Sąd Okręgowy, mając na uwadze powyższe okoliczności wskazał, że zgodnie z art. 18 ust. 8 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 121 ze zm., dalej jako „ustawa systemowa”) podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą oraz osób z nimi współpracujących stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy. A zatem ubezpieczona, deklarując do grudnia 2012 r. najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zwolniona była na podstawie art. 47 ust. 2a i 2b ustawy systemowej od składania deklaracji rozliczeniowych. To powoduje, iż nie miał do niej zastosowania art. 48 tej ustawy. Wobec powyższego, w ocenie Sądu Okręgowego, złożenie deklaracji rozliczeniowej było niezbędne do prawidłowego obliczenia należnych składek na ubezpieczenie społeczne oraz ustalenia przez organ rentowy czy składki zostały opłacone w prawidłowej wysokości. Dokonanie wpłaty składek na ubezpieczenie społeczne bez złożenia prawidłowej deklaracji w ustawowym terminie nie wypełnia obowiązków płatnika składek przewidzianych w art. 46 ust. 1 ustawy systemowej w sytuacji, gdy podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne ma stanowić zadeklarowana kwota, wyższa od dotychczas ustalonej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. W tym kontekście niezadeklarowanie przez ubezpieczoną w terminie kwoty podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne powoduje, że obowiązuje ją dotychczas ustalona podstawa wymiaru.

Sąd Apelacyjny wyrokiem z 6 sierpnia 2014 r. oddalił apelację ubezpieczonej oraz orzekł o kosztach procesu.

Sąd Apelacyjny stwierdził wówczas, że podziela dokonane przez sąd pierwszej instancji ustalenia i pogląd prawny, a zarzuty ubezpieczonej zawarte w apelacji nie zasługują na uwzględnienie. Wskazał, że w przy zmianie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne na ubezpieczonej, jako osobie prowadzącej działalność gospodarczą, spoczywał obowiązek złożenia deklaracji w odpowiednim terminie, a bez istotnego znaczenia pozostaje fakt, że ubezpieczona w ustawowym terminie opłaciła wyższe składki w stosunku do wcześniej zadeklarowanej podstawy wymiaru. W tej sytuacji złożenie deklaracji rozliczeniowej z przekroczeniem terminu, o którym mowa w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej i opłacenie w terminie składki na ubezpieczenie społeczne od wyższej podstawy wymiaru uprawniało organ rentowy do ustalenia podstawy wymiaru składek za grudzień 2012 r. oraz styczeń 2013 r. w minimalnej wysokości zgodnie z art. 18 ust. 8 ustawy systemowej. Sąd Apelacyjny podniósł, że pierwotną czynnością jest zadeklarowanie podstawy wymiaru składek, a dopiero czynnością wtórną jest opłacenie składek od zadeklarowanej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne.

Ubezpieczona zaskarżyła powyższy wyrok w całości skargą kasacyjną.

Skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie: 1) art. 18 ust. 8 w związku z art. 20 ust. 1, 2 i 3 ustawy systemowej przez błędne przyjęcie, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne za grudzień 2012 r. i styczeń 2013 r. powinna stanowić kwota nie niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, podczas gdy prawidłowe zastosowanie tych przepisów powinno doprowadzić do przyjęcia, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne powinna stanowić kwota zadeklarowana i opłacone od zadeklarowanej kwoty w terminie składki;

2) art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe przyjęcie, że przekroczenie terminu do złożenia deklaracji rozliczeniowej, o którym mowa w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej upoważniało organ rentowy do ustalenia za sporne miesiące podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w minimalnej wysokości, o której mowa w art. 18 ust. 8 tej ustawy, w sytuacji gdy właściwa wykładnia tego przepisu powinna prowadzić do wniosku, że opóźnienie złożenia deklaracji rozliczeniowej po terminie nie powoduje, iż płatnik traci możliwość ustalenia podstawy wymiaru składek od innej kwoty niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek;

3) art. 47 ust. 1 pkt 2b i 2c ustawy systemowej przez niewłaściwe przyjęcie, że skarżąca była zwolniona z obowiązku składania deklaracji rozliczeniowej, co w konsekwencji upoważniło organ rentowy do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w najniższej wysokości, podczas gdy skarżąca od grudnia 2012 r. została zgłoszona do ubezpieczenia chorobowego oraz opłaciła składkę w terminie od innej wysokości niż najniższa podstawa wymiaru;

4) art. 48 ustawy systemowej przez błędne przyjęcie, że przepis ten nie znajduje zastosowania w okolicznościach niniejszej sprawy, w sytuacji gdy powinien mieć on zastosowanie wobec tego, iż skarżąca od grudnia 2013 r. została zgłoszona do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego i opłaciła składkę w wyższej wysokości niż minimalnej i dlatego nie mogła być zwolniona z obowiązku złożenia deklaracji rozliczeniowej;

5) art. 46 ust. 1 ustawy systemowej przez niewłaściwe przyjęcie, że samo naruszenie przez płatnika składek obowiązku terminowego sporządzenia deklaracji rozliczeniowej, przy jednoczesnym terminowym wpłaceniu składek i późniejszym złożeniu deklaracji powoduje konsekwencje w postaci braku możliwości ustalenia podstawy wymiaru składek od zadeklarowanej przez skarżącą kwoty.

Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego Sądowi Apelacyjnemu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy.

W uzasadnieniu wskazano, że nie ma żadnego przepisu, który dawałby organowi rentowemu możliwość uznania złożonej deklaracji rozliczeniowej przez płatnika składek po terminie za bezskuteczną i mającą wpływ na ustalenie podstawy wymiaru wpłaconej w ustawowym terminie składki. Ponadto podkreślono, iż nastąpiła zmiana w stosunku do wcześniejszego okresu bowiem skarżąca została zgłoszona do ubezpieczenia chorobowego dopiero od grudnia 2012 r. W tej sytuacji nie była ona zwolniona z obowiązku złożenia deklaracji rozliczeniowej, a przesłanie deklaracji z opóźnieniem obligowało jedynie organ rentowy do procedowania zgodnie z regułami zawartymi w art. 48 ustawy systemowej.

Sąd Najwyższy wyrokiem z 8 grudnia 2015 r. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postepowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy zgodził się z twierdzeniem skarżącej, że stosownie do treści art. 18 ust. 8 oraz art. 20 ust. 1, 2 i 3 ustawy systemowej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy. Sąd Najwyższy powołał się na uchwałę składu siedmiu sędziów z 21 kwietnia 2010 r., II UZP 1/10 (OSNP 2010 nr 21-22, poz. 267), zgodnie z którą organ rentowy nie jest uprawniony do kwestionowania kwoty zadeklarowanej przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, jeśli mieści się ona w granicach określonych ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych – co oznacza to, że podstawa wymiaru zadeklarowanych składek nie może być niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek i nie może przekraczać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 10 (art. 20 ust. 3 ustawy systemowej). W razie zadeklarowania do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne kwoty odpowiadającej 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, ubezpieczony, prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą, zgodnie z art. 47 ust. 2a i 2b ustawy systemowej nie ma obowiązku składania deklaracji rozliczeniowej. Osoby, o których mowa w ust. 2a, 2b, 2d, 2e i 2f art. 47 ustawy systemowej są zwolnione z obowiązku składania deklaracji rozliczeniowej lub imiennych raportów miesięcznych za kolejny miesiąc także wówczas, gdy zmiana w stosunku do miesiąca poprzedniego jest spowodowana wyłącznie zmianą minimalnego wynagrodzenia lub przeciętnego wynagrodzenia. Art. 47 ust. 1 ustawy systemowej wyznacza nie tylko terminy, w których płatnicy składek powinni przekazać do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych deklarację rozliczeniową oraz imienne raporty miesięczne, ale przede wszystkim opłacić należne składki ubezpieczeniowe za dany miesiąc.

Sąd Najwyższy zauważył, że ustaleń stanu faktycznego, które legły u podstaw wydania zaskarżonego wyroku, a którymi jest związany (art. 398 ¹³ § 2 k.p.c.) wynika, iż skarżąca terminowo opłaciła składki w wysokości ustalonej od nowej, zadeklarowanej przez nią kwoty podstawy wymiaru składek, a jedynie deklaracje rozliczeniowe złożyła po terminie, o którym mowa w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej. Sąd Najwyższy nie podzielił stanowiska sądów orzekających w sprawie, że złożenie przez skarżącą deklaracji rozliczeniowej z przekroczeniem terminu opisanego w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej, przy jednoczesnym opłaceniu składki w terminie od nowo zadeklarowanej kwoty podstawy wymiaru, upoważniało organ rentowy do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne za grudzień 2012 r. oraz styczeń 2013 r. w minimalnej wysokości, o której mowa w art. 18 ust. 8 tej ustawy. Takie wnioskowanie, w ocenie Sądu Najwyższego, sprzeczne jest z argumentum ad maiori ad minius, bowiem skoro ustawodawca w art. 48 ustawy systemowej przewidział wyłącznie sankcje „dyscyplinujące” dla płatników składek zobowiązanych do składania deklaracji rozliczeniowych, to nie sposób przyjąć, aby wyłączył możliwość korygowania wymiaru składek dla osób, które w terminie opłaciły składki od nowo zadeklarowanej podstawy wymiaru, jeśli wcześniej opłacały składki ustalone od minimalnej podstawy wymiaru, a deklaracje rozliczeniowe złożyły po terminie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 24 kwietnia 2014 r., III AUa 1636/13, LEX nr 1458865).

Sąd Najwyższy wskazał też, że nie można pominąć ponadto, iż skarżąca wniosła o objęcie jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, od 1 grudnia 2012 r., uiszczając w terminie składki od nowo zadeklarowanej kwoty podstawy wymiaru składek. W ocenie Sądu Najwyższego ustawa systemowa, nie umożliwia natomiast, aby Zakład Ubezpieczeń Społecznych, mimo złożenia po terminie deklaracji rozliczeniowych, nadal przyjmował, że obowiązuje najniższa, a nie zadeklarowana kwota podstawy wymiaru składek w przypadku terminowego opłacenia składki od nowo zadeklarowanej kwoty podstawy wymiaru składek. Takiej sankcji nie da się również wyprowadzić z treści art. 46 ustawy systemowej bowiem przepis ten określa rolę płatnika składek, zobowiązując go do obliczania, rozliczania, pobierania i odprowadzania składek, do poboru których jest zobowiązany. Oznacza to, że warunkiem pozwalającym na ukształtowanie wyższej podstawy wymiaru składek, niż minimalna nie jest jednocześnie terminowe złożenie deklaracji rozliczeniowej i zapłata składek, ale przede wszystkim warunkiem sine qua non jest terminowe uiszczenie należności z tytułu składek od nowo zadeklarowanej podstawy wymiaru.

Jako podstawę rozstrzygnięcia Sąd Najwyższy wskazał art. 398 ¹⁵ k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 398 ²¹ k.p.c.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny, zważył co następuje:

Apelacja jest zasadna.

Sąd Apelacyjny akceptuje ustalenia dokonane przez Sąd Okręgowy i przyjmuje je za własne. Ustalenia te nie były sporne.

Spór sprowadzał się do interpretacji prawa - w szczególności art. 47 ust. 1 - 2c i art. 48 ustawy systemowej. Wykładnię w tym zakresie przestawił Sąd Najwyższy rozpoznając skargę kasacyjną. Przypomnieć należy, że w ocenie Sądu Najwyższego ustawa systemowa, nie umożliwia, aby Zakład Ubezpieczeń Społecznych, mimo złożenia po terminie (o którym mowa w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej) deklaracji rozliczeniowych, nadal przyjmował, że obowiązuje najniższa, a nie zadeklarowana kwota podstawy wymiaru składek, w przypadku terminowego opłacenia składki od nowo zadeklarowanej kwoty podstawy wymiaru składek.

W myśl art. 398 ²⁰ k.p.c. sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy.

W konsekwencji, skoro składki zostały opłacone w terminie, wysokość podstawy ich wymiaru nie przekracza 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 ustawy systemowej na dany rok kalendarzowy, a wysokość opłaconych składek jest zgodna ze złożonymi deklaracjami, to podstawy wymiaru składek powinny być takie jak w tych deklaracjach, czyli za grudzień 2012 r. i styczeń 2013 r. powinny wynosić po 8775,55 zł.

Z tego względu, z mocy art. 386 § 1 k.p.c., zaskarżony wyrok podlegał zmianie.

O kosztach orzeczono - stosownie do zasady odpowiedzialności za wynik procesu - na podstawie art. 98 §1 – 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. mając na względzie to, że organ rentowy przegrał sprawę w całości.

Wartość przedmiotu zaskarżenia dla celów ustalenia opłaty radcy prawnego określono w odniesieniu do wysokości różnicy między składkami na ubezpieczenia społeczne należnymi od kwot podstaw wymiaru wskazywanych w odwołaniu i podstaw wymiaru ustalonych w zaskarżonej decyzji. Obliczono to następująco:

A)  sumę podstaw wymiaru składek za dwa sporne miesiące, wskazaną przez odwołującą się (8775,55 + 8775,55 zł = 17551, zł) pomnożono przez sumę stopy składek wyrażonej w ułamku dziesiętnym (0,1952+0,08+0,0245+0,0193 – odpowiednio stopy składek na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe);

B)  sumę podstaw wymiaru składek za dwa sporne miesiące, wskazaną w zaskarżonej decyzji (2115,60 zł + 2227,80 zł = 4343,40 zł) pomnożono przez sumę stopy składek wyrażonej w ułamku dziesiętnym (0,1952+0,08+0,0245+0,0193);

C)  uzyskane wyniki odjęto od siebie (A-B). Dało to kwotę różnicy składek za dwa sporne miesiące - 4213,26 zł.

W konsekwencji wysokość stawki opłat za czynności radcy prawnego za pierwszą instancję ustalono na podstawie § 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. 2013 r., poz. 490 t.j.), w brzmieniu obowiązującym przed 1.08.2015 r. Dlatego orzeczono jak w punkcie II wyroku.

Wysokość kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję i za postępowanie kasacyjne ustalono na podstawie § 6 pkt 3 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 i ust. 4 pkt 1 wspomnianego rozporządzenia. Tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję i postępowanie kasacyjne zasądzono po 450 zł, Zasądzono też po 30 zł tytułem zwrotu kosztów opłaty sądowej od apelacji i skargi kasacyjnej. Z tego względu orzeczono jak w punkcie III wyroku.