Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lutego 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Maryla Domel-Jasińska (spr.)
Sędziowie:	SA Zbigniew Koźma SA Katarzyna Przybylska
Protokolant:	stażysta Anna Kowalewska

po rozpoznaniu w dniu 2 lutego 2016 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa J. K.

przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w S.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w B.

z dnia 15 maja 2015 r. sygn. akt VIII GC 78/14

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy.

Uzasadnienie V ACa 662/15

Powód J. K., prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą (...) w B., domagał się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanego (...)w S. kwoty 157.171 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 stycznia 2013r. do dnia zapłaty oraz zwrotu kosztów procesu.

Z uzasadnienia pozwu wynikało, że pozwany nie uiścił powodowi pełnej sumy należnego mu wynagrodzenia za wykonanie robót na boiskach sportowych przy (...)w W.. Do zapłaty pozostała kwota dochodzona pozwem, której pozwany, mimo wezwania nie zapłacił.

Od wydanego w dniu 19 lutego 2014r. przez Sąd Okręgowy w B. nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym pozwany złożył sprzeciw domagając się oddalenia powództwa i zasądzenia zwrotu kosztów procesu. Pozwany potwierdził fakt zawarcia z powodem dwóch umów o wykonanie robót na boiskach sportowych (...), jednak zarzucił, że powód roboty określone w obu umowach wykonał ze zwłoką wynoszącą odpowiednio: 17 dni w przypadku pierwszej umowy i 28 dni w przypadku drugiej umowy. Pozwany naliczył powodowi karę umowną za zwłokę, w oparciu o(...)obu umów, tj. w wysokości 0,3% wynagrodzenia brutto za każdy dzień. Zwłoka w wykonaniu obu umów skutkowała naliczeniem kary umownej w łącznej kwocie 48.381,84 (23.506,08 zł + 24.875,76 zł).

Nadto pozwany wskazał, że naliczył powodowi w oparciu o(...) obu umów karę umowną za opóźnienie w usunięciu usterek, wynoszącą 133 dni, w kwocie 118.159,86 zł. Łączną kwotę kar umownych, tj. 166.541,70 zł, pozwany przedstawił do potrącenia z wierzytelnością dochodzoną przez powoda.

Powód wywodził, że pozwany nie miał podstaw do naliczenia kar umownych i do potrącenia ich z resztą wynagrodzenia należnego powodowi, gdyż nie dopuścił się zwłoki w wykonaniu zobowiązań umownych.

Wyrokiem z dnia 15 maja 2015r. Sąd Okręgowy w B. zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 157.171 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 stycznia 2013r. do dnia zapłaty oraz kwotę 8.182 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, a także nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w B. kwotę 3.394 zł tytułem opłaty sądowej, od uiszczenia której powód został zwolniony.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

W dniu 18 września 2012r. strony zawarły dwie umowy. W umowie (...)powód, jako podwykonawca pozwanego, zobowiązał się do wykonania ogrodzenia boisk sportowych przy (...), a także dostawy i montażu ich nawierzchni za wynagrodzeniem ryczałtowym w wysokości 489.712,20 zł. Strony postanowiły, że roboty zostaną wykonane do dnia 5 listopada 2012r.

W drugiej umowie, (...), powód jako podwykonawca pozwanego zobowiązał się do wykonania nawierzchni boisk sportowych przy (...), za wynagrodzeniem ryczałtowym w kwocie 296.142,80 zł. Strony postanowiły, że roboty zostaną wykonane do dnia 31 października 2012r.

Pozwany opóźniał się z realizacją swojego zakresu robót, przede wszystkim z przygotowaniem podłoża, na którym powód miał układać nawierzchnię boisk i z wykonaniem prac odwodnieniowych boisk, a także w zakresie przekazania powodowi niezbędnych informacji, np. co do kolorystyki boiska w M., którą przesłał dopiero 11 października 2012r. Opóźnienie prac, za które odpowiadał pozwany, uniemożliwiło powodowi przystąpienie do wykonania jego zakresu robót. Później, z uwagi na niesprzyjające warunki atmosferyczne, kierownicy budów wstrzymywali rozpoczęcie prac przez powoda do czasu wystąpienia odpowiednich warunków, dotyczących temperatury i wilgotności powietrza.

W dniu 9 listopada 2012r. pozwany porozumiał się z inwestorem – Gminą M. w zakresie przesunięcia terminu odbioru końcowego robót na obu budowach do dnia 28 listopada 2012r.

Powód wykonał prace określone w obu umowach, niezwłocznie po przekazaniu mu terenu budów. Końcowe protokoły odbioru, podpisane 10 grudnia 2012r., stwierdzały wykonanie robót do dnia 28 listopada 2012r., oraz dobrą ich jakość. Także w dniu 10 grudnia 2012r., z udziałem stron i inwestora został spisany protokół usterek i braków stwierdzonych na obu budowach. W zakresie robót dotyczących boiska w W. ustalono, że do dnia 15 maja 2013r. powinien zostać wykonany natrysk boiska wraz z liniami. W tym samym terminie miała też zostać wyrównana kolorystyka boiska w M.. Natrysk boiska w W. powód wykonał 19 kwietnia 2013r., przed wyznaczonym na 15 maja 2013r. terminem, zaś kolorystyka boiska w M. wyrównała się samoistnie.

Za wykonanie robót powód wystawił pozwanemu w dniu 12 grudnia 2012r. dwie faktury: nr (...) na kwotę 489.712,20 zł i nr (...)na kwotę 296.142,80 zł, obie z 30-dniowym terminem płatności.

Pozwany uiścił z obu faktur łączną kwotę 628.684 zł, pozostałej należności nie uiścił, mimo wezwań do zapłaty.

W piśmie z dnia 12 lutego 2013r. pozwany po raz pierwszy naliczył powodowi kary umowne „za nieprawidłowe wykonanie przedmiotu umowy”, na podstawie (...) umowy dotyczącej boiska w M. w kwocie 44.074,98 zł oraz (...)umowy dotyczącej boiska w W. w kwocie 26.652,80 zł z przedstawieniem tych kwot do potrącenia z należnym powodowi wynagrodzeniem z obu umów, przy czym nie sprecyzował na czym miałoby polegać nieprawidłowe wykonanie przedmiotu umowy.

Z kolei w piśmie z dnia 3 czerwca 2013r., stanowiącym odpowiedź pozwanego na wezwanie do zapłaty, skierowane do niego przez powoda, pozwany określił kary umowne w odniesieniu do robót na boisku w M. na kwotę 307.049,55 zł, a w odniesieniu do boiska w W. na kwotę 190.123,68 zł. W piśmie z dnia 1 sierpnia 2013r. pozwany zarzucił powodowi niewykonanie robót w terminie oraz brak odbioru robót.

W ocenie Sądu Okręgowego powództwo zasługiwało na uwzględnienie, gdyż materiał dowodowy potwierdzał wykonanie robót przez powoda, określonych w obu umowach. Roboty zostały odebrane przez inwestora, a w odbiorach uczestniczyli przedstawiciele obu stron. Protokół końcowego odbioru robót został sporządzony w dniu 28 listopada 2012r., w terminie uzgodnionym przez pozwanego z inwestorem, w oparciu o aneksy do umów łączących inwestora z pozwanym, jako generalnym wykonawcą robót. W dniu 10 grudnia 2012r. został również sporządzony protokół dotyczący usterek, w którym zakreślono powodowi termin do dnia 15 maja 2013r. na usunięcie usterek w zakresie kolorystyki boiska. Twierdzenia pozwanego, iż powód nie przedstawił robót do odbioru okazały się bezpodstawne.

Brak było uzasadnionych podstaw do naliczenia powodowi kar umownych za zwłokę w wykonywaniu robót, skoro z treści wpisów w dziennikach budów jednoznacznie wynikało, że to pozwany opóźnił swoje roboty wcześniejsze, po których miało nastąpić wykonanie robót przez powoda, a po udostępnieniu frontu robót powodowi wystąpiły niekorzystne warunki atmosferyczne, które uniemożliwiły prace polegające na układaniu nawierzchni boisk. Ostatecznie powód wykonał swoje prace w kilka dni od momentu ich rozpoczęcia, a opóźnienie wykonania w stosunku do terminów określonych w umowach nie wynikało z przyczyn leżących po stronie powoda.

Powołane przez pozwanego, jako podstawa naliczenia kar umownych, zapisy (...)umów mogły znaleźć zastosowanie jedynie w sytuacji, gdyby powód popadł w zwłokę w wykonaniu robót oraz w przypadku opóźnienia w usunięciu wad i usterek stwierdzonych w czasie rękojmi i gwarancji.

Zgodnie z art. 476 k.c. dłużnik dopuszcza się zwłoki, o ile nie spełni świadczenia w terminie, chyba że nie odpowiada za taki stan rzeczy. W ocenie Sądu I instancji powód przedstawił dowody na to, że nie był w zwłoce, ani nawet w opóźnieniu, zarówno co do wykonania robót określonych w umowach, jak i w usunięciu wad i usterek stwierdzonych podczas końcowego odbioru robót. Nadto Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że postanowienia (...) umów łączących strony odnosiły się do wad stwierdzonych w okresie gwarancji i rękojmi, a na takie wady pozwany nie wskazał.

Ponieważ pozwany nie udowodnił, że posiada wobec powoda wierzytelność z tytułu kar umownych, którą mógłby przedstawić do potrącenia, nie było podstaw do uwzględnienia w sprawie zarzutu potrącenia, zgłoszonego przez pozwanego i zastosowania art. 498 § 1 k.c.

Ubocznie jedynie Sąd Okręgowy wskazał również, że pozwany, który przed złożeniem oświadczenia woli o potrąceniu nie postawił przedstawionej do potrącenia wierzytelności bezterminowej w stan wymagalności poprzez wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia, nie mógł skutecznie powoływać się na skutki potrącenia w postaci umorzenia wzajemnych wierzytelności.

W związku z powyższym roszczenie powoda podlegało uwzględnieniu w oparciu o art. 647 k.c., wraz z ustawowymi odsetkami, zasądzonymi na podstawie art. 481 § 1 i § 2 k.c. O kosztach postępowania Sąd I instancji orzekł po myśli art. 98 i 99 k.p.c.

Pozwany złożył apelację od powyższego wyroku, skierowaną przeciwko całości rozstrzygnięcia, w której zarzucił:

1.  naruszenie prawa procesowego:

a)  art. 233 § 1 k.p.c. przez dowolną i sprzeczną z zasadami logiki ocenę zebranego materiału dowodowego przez uznanie, że pozwany nie udowodnił, że posiada wobec powoda wierzytelność z tytułu kar umownych, którą mógł potrącić z wierzytelnością dochodzoną pozwem, podczas gdy przedstawione w sprawie dowody, w szczególności dowody z dokumentów, wskazują na nieterminowe wykonanie zobowiązania przez powoda, co uzasadniało nałożenie na niego kar umownych, a także uznanie, że pomiędzy stronami doszło do zmiany terminu usunięcia wad boiska na podstawie protokołu z dnia 10 grudnia 2012r., a zgłoszone wady nie stanowiły wad objętych gwarancją i rękojmią;

b)  art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie przez Sąd I instancji wybiórczej oceny dowodu w postaci pisma pozwanego z dnia 3 czerwca 2013r., w którym pozwany wezwał powoda do zapłaty kar umownych, co w konsekwencji doprowadziło do uznania, iż wierzytelność z tytułu kar umownych nie była wymagalna;

c)  art. 217 § 3 k.p.c. u art. 227 k.p.c. przez oddalenie wniosków dowodowych o przesłuchanie świadków pozwanego na okoliczności nieterminowego zrealizowania robót oraz usunięcia wad objętych umową przez powoda oraz dopuszczenie wyłącznie świadków strony powodowej,

2.  naruszenie prawa materialnego:

a)  art. 483 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. przez ich błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, iż wierzytelność pozwanego z tytułu kary umownej nie była wymagalna z uwagi na brak wezwania powoda do zapłaty, podczas gdy roszczenie z tytułu kary umownej nie ma charakteru bezterminowego i jego wymagalność następuje w chwili niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania;

b)  art. 499 k.c. przez błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że w przedmiotowej sprawie nie doszło do potrącenia wierzytelności pozwanego z wierzytelnością powoda, podczas gdy pozwany złożył skutecznie oświadczenie o potrąceniu.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku w kierunku oddalenia w całości powództwa i zasądzenia od powoda zwrotu kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie uchylenia tego wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Skarżący wskazał w uzasadnieniu apelacji m.in., że wszelkie zmiany zawartych przez strony umów wymagały, zgodnie z(...), zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności, a zatem również zmiana terminu usunięcia wad, określonego w umowie, wymagałaby podpisania pisemnego aneksu, podpisanego przez strony, a nie protokołu podpisanego między inwestorem i pozwanym. Termin określony w protokole wad i usterek dotyczył wyłącznie pozwanego, a osoba podpisująca protokół ze strony pozwanego – pracownik, nie była upoważniona do zmiany umowy zawartej pomiędzy powodem a pozwanym.

Powód wniósł o oddalenie apelacji pozwanego i zasądzenie od niego na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja pozwanego nie zasługiwała na uwzględnienie gdyż zgłoszone w niej zarzuty nie były zasadne.

Sąd Okręgowy trafnie nie uwzględnił zgłoszonego w rozpoznawanej sprawie przez pozwanego zarzutu potrącenia i w powyższym zakresie nie doszło do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. ani do naruszenia art. 499 k.c. i art. 483 § 1 k.c.

Zasadnie uznał Sąd I instancji, że pozwanemu nie przysługiwało wobec powoda roszczenie o zapłatę kar umownych, zarówno kar za zwłokę w wykonaniu robót z poszczególnych umów, jak i kar za opóźnienie w usunięciu wad robót ujawnionych w czasie rękojmi i gwarancji.

Zwłoka w rozumieniu art. 476 k.c. jest kwalifikowanym opóźnieniem, wynikającym z zawinionego działania lub zaniechania dłużnika. Powód wykonał swoje zobowiązania, wynikające z zawartych z pozwanym umów, z naruszeniem terminów określonych w tych umowach, jednak nastąpiło to bez jego winy. Postępowanie dowodowe wykazało, że ułożenie nawierzchni boisk przez powoda było możliwe dopiero po przygotowaniu ich podłoża przez pozwanego i wykonaniu odwodnienia terenu, zaś pozwany czynności te opóźnił. Potwierdzili to świadkowie K. W. (1), J. G., a przede wszystkim reprezentujący inwestora świadek K. W. (2), który zeznał, że pozwany miał do wykonania więcej robót dodatkowych i zwiększony zakres niwelacji terenu, co w istotny sposób wydłużyło czas wykonania robót. Potwierdziły to także wpisy w dzienniku budowy. Nadto ułożenie nawierzchni boisk wymagało odpowiedniej temperatury i wilgotności powietrza, zaś warunki atmosferyczne nie były sprzyjające tym czynnościom od razu, gdy tylko podłoże zostało przygotowane, co potwierdziły przede wszystkim wpisy kierownika robót i kierownika budowy w dzienniku budowy.

I tak w dzienniku budowy dotyczącym boiska w M. (k. 165 – 168) odnotowano zakończenie praz związanych z wykonaniem podbudowy pod nawierzchnię syntetyczną boiska w dniu 24 października 2012r. oraz fakt, iż warunki atmosferyczne nie pozwalają na układanie nawierzchni.

Złe warunki atmosferyczne, dużą wilgotność powietrza i niskie temperatury odnotowano także 27 października 2012r. i 31 października 2012r., zaś 3 listopada 2012r. wpis w dzienniku budowy wskazywał na ciągłe opady deszczu i niskie temperatury. Zakończenie układania nawierzchni z trawy syntetycznej odnotowano w dniu 9 listopada 2012r. a zatem 4 dni po upływie umownego terminu, który przypadał na 5 listopada 2012r.

Z kolei w dzienniku budowy dotyczącym boiska w W. (k. 177 – 179) odnotowano, że podbudowę wykonano 8 października 2012r., lecz 15 października 2012r. wykonywany był jeszcze system odwodnienia boiska. Wykonanie systemu odwodnienia potwierdzono wpisem z dnia 26 października 2012r. Z wpisu dokonanego przez inspektora nadzoru w dniu 13 listopada wynikało, że trwała jeszcze kontrola systemu odwodnienia, jednocześnie w tym samym dniu potwierdzono wykonanie nawierzchni.

W okresie od 24 października 2012r. do 3 listopada 2012r. występowały złe warunki atmosferyczne, uniemożliwiające układanie nawierzchni. Powód wykonał swoje roboty niezwłocznie, gdy tylko zaistniały sprzyjające ku temu warunki.

Nie zachodziły zatem przesłanki do naliczenia powodowi przez pozwanego kar umownych za zwłokę w wykonaniu robót.

Nie było także podstaw do obciążenia powoda karami umownymi za opóźnienie w usunięciu usterek polegających na niewłaściwej kolorystyce nawierzchni boisk. Sąd Okręgowy trafnie zauważył, że w umowach stron zostały zastrzeżone kary umowne za opóźnienie w usunięciu przez powoda wad i usterek ujawnionych w okresie rękojmi i gwarancji, a zatem nie dotyczyły one wad jawnych w dacie odbioru robót, który nastąpił z udziałem inwestora pozwanego i jego podwykonawców, czyli wad w zakresie kolorystyki nawierzchni.

Innych wad i usterek, ujawnionych później, w okresie rękojmi i gwarancji, dotyczących robót wykonanych przez powoda, nie stwierdzono.

Twierdzenie pozwanego, iż wyznaczony przez inwestora w protokole dotyczącym wad i usterek z dnia 10 grudnia 2012r. termin do 15 maja 2013r. na poprawienie kolorystyki nawierzchni, dotyczył tylko relacji inwestor – pozwany, a nie stosunku powód – pozwany, nie może odnieść skutku, gdyż poprawę kolorystyki zobowiązany był wykonać powód, a nie pozwany, natomiast pozwany winien z powodem współdziałać w wykonaniu zobowiązania, zgodnie z art. 354 § 1 i § 2 k.c.

W przypadku robót budowlanych wykonanie tych robót art. 647 k.c. uzależnia od ich zgodności z zasadami wiedzy technicznej. Inwestor, biorąc pod uwagę warunki zimowe i niemożliwość wykonania nowego natrysku boisk sportowych w tych warunkach, określił termin poprawienia kolorystyki nawierzchni do dnia 15 maja 2013r. i zarówno pozwany, jak i powód przyjęli ten termin do wiadomości. Powód nowy natrysk boiska w W. wykonał 18 kwietnia 2013r., a zatem z zachowaniem powyższego terminu, zaś kolorystyka boiska w M. uległa samoistnemu wyrównaniu. Pozwany nie mógł skutecznie zarzucać, że powód winien był poprawić kolorystykę nawierzchni wcześniej, tj. po wezwaniu do wykonania tej czynności w lutym 2013r., skoro nie wykazał, że zaistniały wówczas sprzyjające do tego warunki atmosferyczne. Domaganie się przez pozwanego od powoda aby usunął usterkę kolorystyki w lutym, było przejawem braku współdziałania pozwanego w wykonaniu zobowiązania i braku poszanowania dla zasad wiedzy technicznej, które obowiązują przy wykonywaniu zobowiązań danego rodzaju.

Sąd Okręgowy trafnie uznał, że pozwanemu nie przysługiwały wierzytelności z tytułu kar umownych, które mógłby on potrącić z wierzytelnością dochodzoną pozwem. W związku z powyższym nie doszło do naruszenia art. 498 i 499 k.c.

Uwagi Sądu Okręgowego, poczynione niejako na marginesie głównego nurtu rozważań prawnych, dotyczące wymagalności wierzytelności z tytułu kar umownych w perspektywie art. 483 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c., były z punktu widzenia teoretycznego poprawne, jednak nie one zadecydowały o nieuwzględnieniu zgłoszonego przez pozwanego zarzutu potrącenia. O nieuwzględnieniu zarzutu potrącenia i w konsekwencji uwzględnieniu powództwa zadecydowały prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne wskazujące na brak podstaw do naliczenia powodowi przez pozwanego kar umownych w ogóle. Oddalenie wniosków dowodowych pozwanego nie naruszyło art. 217 § 3 k.p.c. i art. 227 k.p.c., gdyż fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy zostały ustalone dostatecznie na podstawie wcześniej przeprowadzonych przez Sąd Okręgowy dowodów, w tym przede wszystkim z dokumentów w postaci umów, protokołów odbioru robót, dzienników budów oraz zeznań świadków, w tym obiektywnych zeznań świadka K. W. (2) – reprezentanta inwestora.

W tym stanie rzeczy należało apelację pozwanego oddalić, w oparciu o art. 385 k.p.c. i orzec o kosztach postępowania apelacyjnego na podstawie art. 98 i 99 k.p.c.