Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy Katowice-Wschód w Katowicach umorzył postępowanie upadłościowe B. B. prowadzone w trybie odrębnego postępowania upadłościowego osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej.

Sąd Rejonowy stwierdził, że w tym postępowaniu upadłościowym nie doszło do sporządzenia listy wierzytelności ze względu na brak zgłoszeń wierzycieli, a nadto wobec faktu, że dłużnik nie posiadał wierzytelności podlegających umieszczeniu na liście z urzędu. Tym samym nie jest możliwym ustalenie planu spłaty wierzycieli, która to czynność warunkuje zakończenie postępowania upadłościowego (art. 491 ¹⁴ ust. 3 p.u.n.).

Z tego względu postępowanie podlegało umorzeniu na podstawie art. 355 k.p.c.

W zażaleniu dłużnik wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Zażalenie podlegało uwzględnieniu z następujących przyczyn.

Zdaniem Sądu Okręgowego słuszność zaskarżonego postanowienia należało ocenić poprzez pryzmat czynności procesowych, jakie winny być dokonane w postępowaniu upadłościowym osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Chodzi tutaj o kwestię związaną z listą wierzytelności i planem spłaty wierzycieli.

Zgodnie z zasadami ogólnymi, do których odwołuje się art. 491 ² ust. 1 p.u.n. także i w tym postępowaniu obligatoryjnym elementem jest ustalenie listy wierzytelności i w tym zakresie zastosowanie mają normy ogólne określone w art. 236-263 p.u.n. Stosownie zatem do art. 236 ust. 1 p.u.n. wierzyciel osobisty upadłego, który chce uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym, powinien w terminie oznaczonym w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości zgłosić wierzytelność sędziemu-komisarzowi. Jednocześnie stanowczego zaakcentowania wymaga że zgłoszenie wierzytelności jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem wierzyciela, a jednocześnie jest przesłanką uczestniczenia przez niego w postępowaniu upadłościowym i zaspokojenia zgodnie z właściwymi przepisami tę kwestię regulującymi. Tylko w przypadku wierzytelności określonych w art. 236 ust. 2 i 3, art. 237 oraz art. 238 p.u.n. ich umieszczenie w liście wierzytelności następuje z urzędu.

Na tle sporządzenia listy wierzytelności powstaje natomiast doniosły problem, przejawiający się w pytaniu - jaki wywołuje skutek dla postępowania upadłościowego osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej niezgłoszenie żadnych wierzytelności przez wierzycieli, a także taki stan, gdy brak jest wierzytelności, które podlegają umieszczeniu na liście wierzytelności z urzędu. Innymi słowy, chodzi o sytuację, gdy nie występują przesłanki do umieszczenia na liście wierzytelności przez syndyka choćby jednej wierzytelności. Z takiego bowiem stanu faktycznego Sąd pierwszej instancji wyciągnął wniosek, że postępowanie należy umorzyć w oparciu o art. 355 k.p.c.

W ocenie Sądu Okręgowego z samego faktu braku jakichkolwiek zgłoszeń wierzytelności lub podstaw do umieszczenia wierzytelności na liście z urzędu nie można przyjąć, że występuje ujemna przeszkoda procesowa do kontynuowania postępowania upadłościowego. W myśl art. 244 p.u.n. w każdym postępowaniu upadłościowym syndyk ma obowiązek sporządzenia listy wierzytelności jako dokumentu procesowego i przedłożenia go sędziemu-komisarzowi. Przeszkodą do wypełnienia tego obowiązku nałożonego na syndyka nie jest jednakże brak wierzytelności podlegających umieszczeniu na liście wierzytelności. Przepisy prawa upadłościowego bowiem nie zawierają normy prawnej, która zezwalałaby syndykowi na odstępstwo od obligatoryjnego obowiązku sporządzenia listy wierzytelności.

W razie braku zgłoszeń wierzytelności lub podstaw do ujęcia na liście wierzytelności z urzędu, syndyk winien sporządzić listę wierzytelności, która w swej treści nie będzie obejmowała żadnych wierzytelności. Innymi słowy, lista wierzytelności winna obejmować stwierdzenie syndyka, że suma uznanych wierzytelności wynosi „ zero złotych” – ze względu na brak zgłoszeń wierzytelności, jak również brak podstaw do umieszczenia wierzytelności z urzędu. Składając sędziemu-komisarzowi taką listę wierzytelności syndyka realizuje imperatyw ustawowy nałożony na niego normą prawną określoną w art. 244 p.u.n. W tym kontekście zauważyć trzeba, że taka treść listy wierzytelności nie przesądza o istnieniu albo nieistnieniu wierzytelności, a jedynie decyduje o uprawnieniu wierzyciela do uczestnictwa w postępowaniu upadłościowym i zaspokojeniu wierzyciela w tym postępowaniu.

Tzw. „ zerowa lista wierzytelności” nie stanowi także negatywnej przesłanki do ustalenia planu spłaty wierzycieli, jak to stwierdził Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia. Przede wszystkim trzeba nadmienić, że co do zasady ustalenie planu spłaty jest obligatoryjne (art. 491 ¹⁴ ust. 1 p.u.n.), poza przypadkiem określonym w art. 491 ¹⁶ ust. 1 p.u.n. Po myśli art. 491 ¹⁵ p.u.n. tym planem objęte są przede wszystkim wierzytelności uznane na liście wierzytelności w zakresie, w którym nie zostały zaspokojone z funduszy masy upadłości. Nie można jednak tracić z pola widzenia faktu, że plan spłaty obejmuje również zobowiązania powstałe po ogłoszeniu upadłości i niewykonane w toku postępowania (art. 491 ¹⁵ ust. 2 p.u.n.) oraz tymczasowo pokryte przez Skarb Państwa koszty postępowania (art. 491 ¹⁵ ust. 3 p.u.n.). Może być zatem tak, że plan spłaty będzie obejmował jedynie te dwie ostatnie grupy wierzytelności, a w razie ich braku – nie będzie obejmował żadnych wierzytelności. Odnośnie do wierzytelności powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości skutek braku ich umieszczenia na liście wierzytelności oznacza, że taki wierzyciel nie będzie uczestniczył w planie podziału funduszy masy upadłości, jak również w planie spłaty. Reasumując, ze względu na fakt, że ustalenie planu spłaty jest obligatoryjne, nawet w razie braku wierzytelności podlegających spłacie, sąd nie może odstąpić od dokonania tej czynności procesowej i umorzyć postępowanie upadłościowe na podstawie art. 355 k.p.c.

Konsekwencje braku zgłoszeń wierzytelności i ich uznania na liście wierzytelności są takie, że plan spłaty powinien stwierdzać że upadły nie jest zobowiązany do spłacenia zobowiązań powstałych przed datą ogłoszenia upadłości. W takim razie po uprawomocnieniu postanowienia o planie spłaty wierzytelności, sąd na podstawie art. 491 ²¹ ust. 1 p.u.n. winien wydać postanowienie o stwierdzeniu wykonania planu spłaty i umorzeniu zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości. Gramatyczna wykładania tego przepisu skłania do jednoznacznego wniosku, że jego hipoteza odnosi się do wszystkich wierzytelności powstałych przed dniem ogłoszenia wierzytelności, a nie tylko umieszczonych na liście wierzytelności, czy też objętych planem spłaty. W rezultacie należy uznać, że nie zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym skutkujące nieumieszczeniem ich na liście wierzytelności nie stanowi przeszkody do podejmowania przez organy postępowania upadłościowego – syndyka, sędziego-komisarza i sądu do dokonywania obligatoryjnych czynności wynikających z prawa upadłościowego - w szczególności planu spłaty wierzycieli i dalszych czynności z tym związanych.

W świetle tych wywodów zaprezentowana przez Sąd Rejonowy wykładnia wskazanych omówionych przepisów powyżej przepisów nie jest poprawna. Ponadto stanowisko Sądu pierwszej instancji pozostaje w sprzeczności z ratio legis upadłości konsumenckiej, który ustawodawca w sposób wyraźny sformułował w art. 2 ust. 2 pu.n. Wedle jego brzmienia postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej należy prowadzić tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a jeżeli jest to możliwe - zaspokoić wierzycieli w jak największym stopniu.

Sąd Rejonowy umarzając postępowanie upadłościowe de facto zastosował wobec dłużnika swoistą sankcję za niezgłoszenie przez wierzycieli w tym postępowaniu przysługujących im wierzytelności, co jak to już powiedziano wcześniej, jest ich prawem, a nie obowiązkiem. Dłużnik na zgłoszenie wierzytelności nie ma przecież żadnego wpływu. Zaniechanie zgłoszenia przez wierzyciela wierzytelności w postępowaniu upadłościowym ma skutek odnoszący się tylko do niego samego – a nie do dłużnika. Jak już to powiedziano wcześniej, wierzyciel pozbawiony jest w takiej sytuacji prawa do zaspokojenia z funduszy masy upadłości, a nadto nie jest objęty planem spłaty zobowiązań. W każdym przypadku natomiast do wierzyciela, który nie przestąpił do postępowania upadłościowego zastosowanie będzie miał przepis art. 491 ²¹ ust. 1 p.u.n. Jak to już powiedziano na wstępie wierzyciel w tym zakresie ma swobodę wyboru określonego zachowania, nie mniej jednak rezygnacja ze zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym nie może negatywne oddziaływać na prawo dłużnika do przeprowadzenia tego postępowania i osiągniecia celu wyznaczonego normą prawną zawartą w art. 2 ust.2 p.u.n.

Mając na względzie te okoliczności na podstawie art. 386 § 1 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. i art. 35 p.u.n. orzeczono jak na wstępie.

G. J. D. M. K.