Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 czerwca 2016 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Sądu Okręgowego Andrzej Mikołajewski (spr.)
Sędziowie: Sędzia Sądu Okręgowego Elżbieta Żak

Sędzia Sądu Okręgowego Ewa Bazelan
Protokolant Katarzyna Gustaw

po rozpoznaniu w dniu 25 maja 2016 roku w Lublinie na rozprawie sprawy z powództwa M. H.

przeciwko K.M.A. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego w Kraśniku z dnia 3 listopada 2015 roku, sygn. akt I C 14/14

uchyla zaskarżony wyrok w całości, znosi postępowanie przed Sądem Rejonowym w Kraśniku poczynając od dnia 17 marca 2015 roku i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu w Kraśniku do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Sygn. akt II Ca 32/16

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 10 stycznia 2014 roku powód M. H. domagał się ustalenia, że pomiędzy powodem a pozwaną (...) Spółką z o. o. z siedzibą w W. istnieje stosunek umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości – lokalu nr (...) położonego w K. przy ulicy (...) w K., dla której jest prowadzona księga wieczysta nr (...).

W piśmie procesowym z dnia 19 maja 2014 roku powód zmienił żądanie w ten sposób, że domagał się zobowiązania pozwanego do zawarcia przyrzeczonej umowy sprzedaży lokalu niemieszkalnego nr (...), położonego na drugiej kondygnacji budynku przy ulicy (...) w K., składającego się z 2 izb o łącznej powierzchni użytkowej 107,17 m ², wraz z prawami z nim związanymi, dla której to nieruchomości jest prowadzona księga wieczysta nr (...).

W toku procesu Sąd Rejonowy ustalił, że pozwana spółka nie ma zarządu powołanego do jej reprezentowania i w związku z tym, na wniosek powoda, ustanowił dla pozwanego kuratora procesowego w osobie adwokata P. Z..

*

Wyrokiem z dnia 3 listopada 2015 roku Sąd Rejonowy w Kraśniku:

I.  zobowiązał pozwanego (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. do złożenia oświadczenia woli, którego treścią jest przeniesienie własności na rzecz M. H. lokalu niemieszkalnego numer (...), położonego na drugiej kondygnacji budynku przy ul. (...) w K., składającego się z dwóch izb o łącznej powierzchni 107,17 m ², wraz z prawami z nim związanymi, dla którego jest prowadzona księga wieczysta nr (...), w wykonaniu umowy przedwstępnej sprzedaży zawartej w dniu 4 października 2010 roku przed notariuszem R. F. w Kancelarii Notarialnej w L., Rep. A nr (...);

II.  zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 3617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

III.  przyznał kuratorowi ustanowionemu dla pozwanego adwokatowi P. Z. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Kraśniku kwotę 2460 zł tytułem wynagrodzenia;

IV.  nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Kraśniku kwotę 3450 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

*

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 4 października 2010 roku powód M. H. jako sprzedający i pozwana (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. jako nabywca, w imieniu której działał A. P. (1) jako prezes zarządu, zawarły w formie aktu notarialnego umowę sprzedaży lokalu niemieszkalnego nr (...), położonego na drugiej kondygnacji budynku przy ulicy (...) w K., składającego się z 2 izb o łącznej powierzchni użytkowej 107,17 m ², wraz z prawami z nim związanymi, dla której jest prowadzona księga wieczysta nr (...), za cenę 60000 zł. W tym samym dniu strony zawarły przedwstępną umowę sprzedaży opisanego lokalu mieszkalnego za cenę 69000 zł. Strony zobowiązały się zawrzeć umowę przyrzeczoną najpóźniej do dnia 4 stycznia 2011 roku. Kupujący M. H. zobowiązał się zapłacić całą cenę w następujących terminach: kwotę 3000 zł do dnia 4 listopada 2010 roku, kwotę 3000 zł do dnia 4 grudnia 2010 roku i kwotę 63000 zł w terminie do dnia 4 stycznia 2011 roku. W umowie zastrzeżono, że w razie uchybienia przez kupującego terminom płatności pierwszych dwóch rat, sprzedający będzie miał prawo odstąpić od umowy w terminie do dnia 4 stycznia 2011 roku.

Sprzedaż lokalu mieszkalnego i następnie zawarcie umowy przedwstępnej jego sprzedaży miały swoje źródło we wcześniejszej umowie ustnej pomiędzy stronami, na podstawie której pozwana spółka udzieliła powodowi pożyczki w wysokości 60000 zł. Formą zabezpieczenia spłaty tej pożyczki była sprzedaż lokalu i zawarcie umowy przedwstępnej sprzedaży w razie zwrotu kwoty pożyczki wraz z odsetkami.

Powód nie wywiązał się z obowiązku zapłaty kwot pieniężnych w terminach wskazanych w akcie notarialnym. Pozwana spółka nie złożyła w terminie do dnia 4 stycznia 2011 roku oświadczenia w przedmiocie odstąpienia od umowy.

Po upływie terminu wskazanego w umowie przedwstępnej powód kontaktował się z A. P. (1), dążąc do zrealizowania umowy przeniesienia własności lokalu. Efektem tych rozmów było przyjęcie przez A. P. (1) kwoty 30000 zł jako zadatku na poczet zakupu nieruchomości objętej księgą wieczystą (...).

Powód kontaktował się nadal z A. P. (1), osobiście oraz drogę e-mailową. W rozmowach tych uczestniczył również ojciec powoda K. H.. A. P. (1) podnosił jednak cenę, za jaką zgodziłby się na sprzedaż lokalu. Początkowo miała być to kwota 120000 zł, później 180000 zł.

W międzyczasie pozwana spółka zawarła w dniu 13 lutego 2013 roku kolejną umowę przedwstępną sprzedaży przedmiotowego lokalu z J. Ł., na której rzecz działał jej syn P. Ł., z którym A. P. (1) łączyły relacje biznesowe. Strony tej umowy zobowiązały się do zawarcia umowy sprzedaży lokalu za cenę 180000 zł, najpóźniej do dnia 31 grudnia 2013 roku. Umowa przedwstępna zawarta z J. Ł. nie została wykonana.

Sąd Rejonowy wskazał, na podstawie jakich dowodów ustalił powyższy stan faktyczny i wskazał, że kurator procesowy pozwanego nie kwestionował większości ustaleń faktycznych, podnosił natomiast zarzut przedawnienia roszczenia z umowy przedwstępnej.

Sporne pozostawało, czy strona pozwana zrzekła się korzystania z zarzutu przedawnienia.

Dokonując oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego Sąd Rejonowy wskazał, że gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej (art. 390 § 2 k.c.). Przepis art. 1047 § 1 k.p.c. stanowi, że jeżeli dłużnik jest obowiązany do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, prawomocne orzeczenie sądu zobowiązujące do złożenia oświadczenia zastępuje oświadczenie dłużnika (art. 64 k.c.).

Upływ terminu do zawarcia umowy przyrzeczonej wyznaczonego na dzień 4 stycznia 2011 roku był terminem spełnienia świadczenia. Z tą datą roszczenie o zawarcie umowy stało się wymagalne. Uprawnionemu z umowy przysługiwało zatem roszczenie do drugiej strony o zawarcie przyrzeczonej umowy. Dla realizacji uprawnienia z art. 390 § 2 k.c. nie jest wymagane, aby cena za rzecz sprzedaną była w całości lub w części uiszczona. To, że powód do chwili obecnej nie uiścił pełnej ceny nie stoi zatem na przeszkodzie dochodzeniu roszczenia.

Zgodnie z art. 390 § 3 k.c. roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa miała być zawarta. Termin przedawnienia upłynął zatem z dniem 5 stycznia 2012 roku.

Sąd Rejonowy przyjął jednakże, że pozwany zrzekł się korzystania z zarzutu przedawnienia. Taką możliwość przewiduje art. 117 § 2 k.c., zgodnie z którym po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.

Z poczynionych ustaleń wynika, że A. P. (1) działając jako prezes pozwanej spółki, upoważniony do jej jednoosobowej reprezentacji, po upływie przedawnienia roszczenia z umowy przedwstępnej podejmował rozmowy z powodem w przedmiocie przeniesienia własności nieruchomości lokalowej. Dowodem na tę okoliczność jest pisemne potwierdzenie przyjęcia od powoda na poczet zakupu lokalu kwoty 30000 zł w dniu 26 stycznia 2012 roku. Oświadczenie to pozwala na przyjęcie, że pozwana spółka nadal zmierzała do realizacji umowy sprzedaży lokalu objętego umową przedwstępną i jej wola w zakresie zamiaru wykonania umowy przyrzeczonej i przeniesienia własności lokalu została jednoznacznie wyrażona (art. 60 k.c.).

Zrzeczenie się przedawnienia rodzi skutek w postaci możliwości dochodzenia roszczenia z umowy przedwstępnej. W tym wypadku nie dochodzi bowiem do przerwania biegu przedawnienia w rozumieniu art. 123 k.c., nie można zatem przyjąć, że zastosowanie miałby również art. 124 § 1 k.c., zgodnie z którym przedawnienie może rozpocząć bieg na nowo.

W konsekwencji Sąd Rejonowy uznał, że powód był uprawniony do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej (art. 390 § 1 k.c. w zw. z art. 64 k.c. i art. 1047 § 1 k.p.c.).

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu Sąd Rejonowy uzasadnił art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. Wobec przegrania procesu na stronie pozwanej spoczywał obowiązek zwrotu powodowi kosztów procesu w postaci kosztów zastępstwa procesowego w wysokości określonej w § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2002 roku, Nr 166, poz. 1349).

O nieuiszczonych kosztach sądowych, od poniesienia których powód był zwolniony, Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Wynagrodzenie dla kuratora ustanowionego dla pozwanej spółki uzasadniało rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2013 roku w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej. Przepis § 1 ust. 1 tego rozporządzenia reguluje jedynie maksymalną wysokość tego wynagrodzenia, pozostawiając przez to do uznania sądu, czy i o ile wynagrodzenie to powinno być niższe od tak określonego maksimum. Bez wątpienia przez analogię należy tu stosować przesłanki z art. 109 § 2 zd. 2 k.p.c., to jest uwzględniać niezbędny nakład pracy kuratora, czynności podjęte przez niego w sprawie, a także charakter sprawy i wkład kuratora w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia.

Maksymalną wysokość wynagrodzenia kuratora stanowiła kwota 3600 zł netto (§ 1 ust. 1 i ust. 3 cyt. wyżej rozporządzenia w zw. z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu). W rozpoznawanej sprawie za adekwatną kwotę wynagrodzenia kuratora Sąd Rejonowy uznał kwotę 2000 zł, podwyższoną o podatek od towarów i usług.

*

Apelację od tego wyroku wniósł w imieniu pozwanego kurator, zaskarżając wyrok Sądu Rejonowego w całości.

Skarżący zarzucił zaskarżonemu wyrokowi:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 117 § 2 k.c. i art. 118 k.c., poprzez niewłaściwe zastosowanie, skutkiem czego było nieuwzględnienie przedawnienia oraz uznanie, że w sprawie doszło do zrzeczenia się zarzutu przedawnienia,

2.  art. 390 § 1 k.c. w zw. z art. 64 k.c. i art. 1047 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że powód jako uprawniony z umowy przedwstępnej może domagać się od pozwanego zawarcia umowy określonej treści przez uzyskanie oświadczenia woli zastępującego oświadczenie woli pozwanego, podczas gdy powód takiego uprawnienia nie posiada z uwagi na przedawnienie roszczenia.

Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu za obie instancje według norm prawem przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna o tyle, o ile konieczne jest uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Kraśniku do ponownego rozpoznania, ze zniesieniem postępowania dotkniętego nieważnością, tj. od dnia 17 marca 2015 roku.

Sąd Rejonowy procedował bowiem i orzekł w warunkach nieważności postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 2 k.p.c., a mianowicie w sytuacji, gdy strona pozwana nie miała organu powołanego do jej reprezentowania.

Bezspornym jest, że w toku procesu przed Sądem pierwszej instancji jak i w dacie wyrokowania przez Sąd drugiej instancji pozwana spółka nie miała powołanego zarządu.

W toku procesu pełnomocnik powoda wniósł o ustanowienie dla pozwanego kuratora procesowego na podstawie art. 69 k.p.c. i Sąd Rejonowy ustanowił takiego kuratora postanowieniem z dnia 24 października 2014 roku (k. 123).

Przepis art. 69 k.p.c. stanowi, że dla strony niemającej zdolności procesowej, która nie ma przedstawiciela ustawowego, jak również dla strony niemającej organu powołanego do jej reprezentowania, sąd na wniosek strony przeciwnej ustanowi kuratora, jeżeli strona ta podejmuje przeciwko drugiej stronie czynność procesową niecierpiącą zwłoki. Postanowienie sądu może zapaść na posiedzeniu niejawnym.

Z treści tego przepisu wynika jednoznacznie, że kurator w tym trybie może zostać ustanowiony tylko dla czynności niecierpiącej zwłoki, jaką jest dla przykładu doręczenie pozwu i wywołanie stanu zawisłości sprawy, udzielenie zabezpieczenia czy zabezpieczenie dowodu.

W doktrynie postępowania cywilnego wskazuje się, że kurator ustanowiony w tym trybie jest uprawniony do reprezentowania strony tylko przy konkretnych czynnościach procesowych i to zakwalifikowanych jako niecierpiące zwłoki. Po ich dokonaniu kuratela wygasa (np. G. Misiurek, komentarz do art. 69 k.p.c., Lex, M. Jędrzejewska, komentarz do art. 69 k.p.c., Lex, M. Sychowicz [w:] K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Warszawa 2001, s. 342-345, J. Jodłowski [w:] K. Piasecki i J. Jodłowski, Kodeks postępowania cywilnego z komentarzem, Warszawa 1989, s. 69).

W ocenie Sądu Okręgowego kurator procesowy ustanowiony w tym trybie nie był uprawniony do reprezentowania pozwanego w całym procesie, który nie może zostać uznany za czynność procesową niecierpiącą zwłoki. O ile samo ustanowienie kuratora w realiach niniejszej sprawy mogło być uzasadnione z uwagi na wniosek powoda o udzielenie zabezpieczenia, który został uwzględniony postanowieniem Sądu Rejonowego w Kraśniku z dnia 12 czerwca 2014 roku, o tyle nie było podstaw, aby – mimo iż Sąd Rejonowy nie wskazał w postanowieniu o ustanowieniu kuratora, do jakiej czynności go powołuje – przyjąć, że jest on uprawniony do działania w imieniu pozwanego w całym procesie, który w ten sposób może toczyć się mimo braku zarządu pozwanego. Sąd Rejonowy był przy tym niekonsekwentny, gdyż uzależniając skuteczność doręczenia pism kuratorowi od upływu terminu od wywieszenia ogłoszenia o ustanowieniu kuratora (k. 123) oraz w samym ogłoszeniu o ustanowieniu kuratora (k. 124) odwoływał się do art. 144 k.p.c., który dotyczy ustanowienia kuratora dla strony nieznanej z miejsca pobytu.

W sytuacji jednak, gdy Sąd Rejonowy procedując z tak ustanowionym kuratorem wydał wyrok i kurator ten wniósł w imieniu pozwanego apelację, Sąd Okręgowy uznał, że ta ostatnia czynność była również czynnością niecierpiącą zwłoki, gdyż w ten sposób kurator zapobiegł uprawomocnieniu się wyroku wydanego w warunkach nieważności postępowania.

W konsekwencji powyższych wywodów należało stwierdzić, że postępowanie przed Sądem pierwszej instancji poczynając od pierwszej rozprawy prowadzonej z udziałem kuratora jest nieważne, w związku z czym zaskarżony wyrok podlega uchyleniu, zaś postępowanie zniesieniu w zakresie dotkniętym nieważnością (art. 386 § 2 k.p.c.).

Sąd Rejonowy powinien zawiesić postępowanie na podstawie art. 174 § 1 pkt 2 k.p.c. i podjąć je po powołaniu organu uprawnionego do reprezentowania pozwanego (z inicjatywy samych wspólników, bądź na skutek działania kuratora ustanowionego na podstawie art. 42 k.c. w zw. z art. 603 k.p.c., który doprowadzi do powołania zarządu bądź ustanowienia likwidatora spółki). Wysoce dyskusyjna jest możliwość prowadzenia procesu z udziałem tak ustanowionego kuratora i przeważa pogląd odmienny, który aprobuje też Sąd Okręgowy (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2012 roku, IV CSK 150/12, Lex nr 1284763, A. Partyk, T. Partyk, Zakres praw i obowiązków kuratora osoby prawnej (art. 42 k.c.), Lex).

Orzekając ponownie Sąd Rejonowy rozstrzygnie również o kosztach instancji odwoławczej (art. 108 § 2 k.p.c.).

Wobec uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, ze zniesieniem istotnej części postępowania dowodowego, zbędne jest odnoszenie się do zarzutów apelacji.

Jedynie na marginesie rozstrzygnięcia należy wskazać, że uwzględniając żądanie stwierdzenia obowiązku zawarcia umowy przyrzeczonej sąd może w sentencji określić oświadczenia woli obu stron, czyniąc w ten sposób zbędnym składanie przez powoda odrębnego oświadczenia woli w formie aktu notarialnego (por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego – zasada prawna z dnia 7 stycznia 1967 roku, III CZP 32/66, OSNC 1968/12/199).

Z tych względów na podstawie wyżej powołanych przepisów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

Elżbieta Żak Andrzej Mikołajewski Ewa Bazelan

1